Талас-тартыстың түбінде не жатыр?

Жоспар
Кіріспе

1 Ұлтаралық қақтығыс
2 Ош қақтығысы

Ұлтаралық қақтығыс - оңай шешілетін түйін емес. Әлем тарихына қарап отырсақ, ұлтаралық жанжалдарға бой алдырған кей мемлекеттер тас-талқан болып, елдігін жоғалтып, жырым-жырым болып бөлініп кеткенін көруге болады. Тіпті соңғы 15-20 жылдың көлеміне көз салсақ, мысал келтірерлік оқыс оқиғалар көп. Соның бірі - Югославия. Балқан түбегінде жатқан қуатты мемлекет тоз-тоз болып, 5-6 кішігірім бірнеше елге бөлініп кетті.
Жалпы, жер шарында этникалық қақтығыстарға бейім тұратын нүктелер жеткілікті. Соның бірі - Орта Азия. Әрине, ТМД елдерінде мұндай жанжал ошақтарына Кавказдағы текетірестерді, Днестр бойында жатқан Молдованы жатқызуға болар. Дегенмен үлкен көлемдгі ұлтаралық қақтығыстар Орта Азияда жиі орын алып жатқаны өкінішті. Тіпті қылышынан қам тамған қызыл империяның өзі сол жанжалдарды қарудың күшімен аяусыз басып-жаншығанмен, маңызды мәселені түпкілікті шеше алмағаны белгілі.
Орта Азиядағы этникалық текетірестер өткен ғасырдың 80-жылдарынан бастау алады. Мысалы 1989 жылғы өзбектер мен түрік месхеттері арасындағы жанжал. Сол жылғы Исфарада ауданындағы (екі ел шекарасындағы) қырғыздармен тәжіктердің шекісуі, 1990 жылғы қырғыздар мен өзбектер арасындағы қанды қырғын, сол жылы Тәжікстанды мекен еткен орыстар мен жергілікті ұлттың арасындағы дау-дамай тағы басқа да оқиғаларды ерекше айтуға болады. Жалпы, ұлтаралық қақтығыстан Орта Азияда жатқан бес республиканың ешқайсысы да құралақан қалған емес.

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

ТАЛАС-ТАРТЫСТЫҢ түбінде НЕ ЖАТЫР?

24.06.10.

Ұлтаралық қақтығыс - оңай шешілетін түйін емес. Әлем тарихына қарап отырсақ, ұлтаралық жанжалдарға бой алдырған кей мемлекеттер тас-талқан болып, елдігін жоғалтып, жырым-жырым болып бөлініп кеткенін көруге болады. Тіпті соңғы 15-20 жылдың көлеміне көз салсақ, мысал келтірерлік оқыс оқиғалар көп. Соның бірі - Югославия. Балқан түбегінде жатқан қуатты мемлекет тоз-тоз болып, 5-6 кішігірім бірнеше елге бөлініп кетті.
Жалпы, жер шарында этникалық қақтығыстарға бейім тұратын нүктелер жеткілікті. Соның бірі - Орта Азия. Әрине, ТМД елдерінде мұндай жанжал ошақтарына Кавказдағы текетірестерді, Днестр бойында жатқан Молдованы жатқызуға болар. Дегенмен үлкен көлемдгі ұлтаралық қақтығыстар Орта Азияда жиі орын алып жатқаны өкінішті. Тіпті қылышынан қам тамған қызыл империяның өзі сол жанжалдарды қарудың күшімен аяусыз басып-жаншығанмен, маңызды мәселені түпкілікті шеше алмағаны белгілі.
Орта Азиядағы этникалық текетірестер өткен ғасырдың 80-жылдарынан бастау алады. Мысалы 1989 жылғы өзбектер мен түрік месхеттері арасындағы жанжал. Сол жылғы Исфарада ауданындағы (екі ел шекарасындағы) қырғыздармен тәжіктердің шекісуі, 1990 жылғы қырғыздар мен өзбектер арасындағы қанды қырғын, сол жылы Тәжікстанды мекен еткен орыстар мен жергілікті ұлттың арасындағы дау-дамай тағы басқа да оқиғаларды ерекше айтуға болады. Жалпы, ұлтаралық қақтығыстан Орта Азияда жатқан бес республиканың ешқайсысы да құралақан қалған емес. Бәрінде де байырғы халық пен кейіннен тағдыр айдап келген келімсек ұлттар арасына ши жүгіріп, жаға жыртысып, бас жаратын ірілі-уақты қақтығыстар жетерлік. Сол ұлтаралық жанжалдардың ірісі - 1990 жылы Қырғыздың Ош шаһарында орын алған қанды қақтығыс және үстіміздегі жылдың 10 маусымында Ош қаласында тағы да басталған қырғын. Осы екі оқиғаны да өзге оқиғалардан бөліп алып қарайтын болсақ, екеуі де араға 20 жыл салып қайталанған және бір мезгілде.
Бұдан 20 жылғы оқиғаға оралмас бұрын, бүгінгі жайды еске сала кеткен артық болмас. Ағымдағы айдың 10-нан 11-не қараған түні қырғыздың Ош қаласында тосын оқиға орын алды. Үйі аралас, қойы қоралас отырған қырғыз бен өзбек кенеттен бір-бірін жағадан алды. Қала қанға боялды. Бір аптаға созылған бүліктен сол аймақта тірлік етіп жатқан 1 миллионға жуық адам зардап шекті. Бүліктен бас сауғалаған 100 мыңға тақау ала тақиялы ағайындар Өзбекстан шекарасына қарай ауды, сонда барып жан сақтады. Сондай-ақ қырғыннан қашқан 400 мыңға жуық өзбек-қырғыз өзге аймақтарға уақытша болса да қоныс аударуларына тура келді. Ұлтаралық қақтығыс Ош облысында басталғанымен, санулы күндерден кейін Жалал-Абад облысын шарпыды. Ресми деректерге қарағанда, 250 адам қаза тауып, 1500-2000 адам жараланды. Ресми орындар қаза тапқандардың саны ондаған есе көп екенін мойындады. Кейбір деректер 2000-ның үстінде адам шейіт болып,
3000 - нан астам тұрғын жараланғанын көрсетеді. Осыдан-ақ қырғыз бен өзбек арасындағы жанжалдың оңай болмағанын байқауға болады. Ош қаласының 70 пайызға жуығы өртелді, қиратылды. Әсіресе, өзбектер иелік ететін дүкен, асхана, мейрамхана, кафелерден түк қалмады. Екі жақта кепілге адам алуға тырысты. Осыдан екі ай бұрын ғана, яғни сәуір төңкерісінде билікті қолға алған Қырғызстанның Уақытша Үкіметі қиын жағдайда қалды. Оңтүстік аймақта төтенше жағдай енгізілді. Тәртіп сақшылары мен әскер төкті. Бүлікті әрең дегенде басқандай болды. Алайда ашынған жұртты басу қиынның қиыны. Дүрбелеңге толы аймақты аштық жайлады. Қырғыз билігі амалсыз сырттан гуманитарлық көмек және тұрақтылықты сақтап қалу үшін һәм дүрдараз екі ұлтты айыру үшін өзге емес Ресейден әскер сұрады. Бірақ Мәскеу гуманитарлық көмек көрсеткенімен, бітімгершілік күштерін беруден бас тартты. Айтқан уәждері: бұл сыртқы агрессия емес, Қырғызстанның ішкі мәселесі. Әр мемлекет ішкі дүниесін өзі шешкені жөн. Алайда жанжал бықсып барып басылды. Бірақ қақтығыс кезінде бір-біріне оқ атқан, сойылмен ұрған, үйін өртеген екі ұлт ұзақ уақытқа дейін бір-біріне жау ретінде қарап жүрері белгілі. Тән жарасы жазылғанмен жан жарасының жазылуына ұзақ жылдар керек.
Өзбектер кінәні қырғыздарға жапса, қырғыз жағы өзбектерді кінәлайды. Айырқалпақтыларға қарағанда алашапандылардың бір пысықтығы, әлемдік ақпарат құралдарына өзбектердің ғана жапа шеккенін, үйлері өртеніп, адамдары қаза тапқанын, суретке түсіріп, бейнетаспаға жазып, жапа шеккен тек өзбектер екенін көрсетіп бағуда. Ал өз жерінде, атамекенінде отырған қырғыздар олардан кем зардап шекті ме? Мәселе сонда болса керек. Жалпы, ұлтаралық жанжалдың өзегінде не жатыр? ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.