Қылмыстың заты бойынша квалификациялау

Ұқсас қылмыстар
Қылмыстың заты
Қылмыс объектісі
Қылмыс түрлері
Қылмыстың заты квалификациялау

Ұқсас қылмыстарды бір-бірінен ажыратуды тек объектілері бойын¬ша ғана емес, барлық құрам элементерінің белгілері, оның ішінде қылмыстың заты бойынша да жүргізуге болады.
Кейбір қылмыстық құрамдарда қылмыстың заты міндетті белгі бо¬лып табылады. Қылмыстың заты Ерекше бөлім баптарының диспозици¬ясында тікелей аталғанда, ол заттар осы қылмыс құрамының міндетті белгісі ретінде бағаланады, яғни осы баппен квалификация жасау үшін баптың диспозициясында келтірілген заттар қолданыла отырып немесе осы заттарға байланысты іс-әрекет жасалаған болуы керек. Егер жаса-лаған қылмыста құрам элементтерінің өзге белгілері белгілі бапқа то-лық сәйкес келгенімен, бірақ қылмыс заты сай келмесе, онда іс-әрекет басқа қылмыс түрімен квалфикацияланады.
Қылмыстың заты дегеніміз - кінәлі қылмыс жасау кезінде қолданатын және осы қылмысты жасауда міндетті түрде болатын жанды немесе жансыз материалдық сапаға ие заттар болып табылады.
Қылмыстың заты жанды немесе жансыз болуы, ол кейбір қылмыстардың жансыз материалдық заттарды, мысалы есірткі, атылатын қару, радиактивті заттар, мүлік, құжаттарды пайдаланып немесе сол заттарға қатысты әрекеттерді жасай отырып, қылмысты іске асыруды көздеуін түсінуіміз керек. Ал жанды заттар ретінде жануарларға қатысты, яғни экологияға, адамгершілікке қарсы әрекеттер жасай отырып, қылмыс жасау кезінде жанды құндылықтарға зиян келуін түсінеміз. Адамдар қылмыс затына жатқызылмайды. Себебі адамдар қылмыстық құрам-дарда жәбірленуші немесе кейде құрал ретінде кездеседі. Л.Д. Гаух-ман "жәбірленуші адам ретінде қылмыстың затынан мысалы РФ ҚК 318-бабында көрсетілгендей өкімет өкілдеріне қатысты күш қолдану құрамындағыдай олардың қызметіне байланысты сипаттамада болуы мүмкін", - дейді.1 Адамдар қылмыста көпшілік жағдайда жәбірленуші (мысалы адам өміріне қарсы қылмыстарда) немесе кәмелетке толма-ғандарды қылмыстық жолға тарту қылмысындағыдай қылмыс жасау құралы түрінде ғана кездесіп, бір жақты мағынада қолданылады. Ал қылмыс заты қылмыстық құрамдарда жәбірленуші түрінде емес, қылмыстың орындалуында қолданылуы міндетті және материал түрінде кездесуімен ерекшеленеді.
Қылмыстың заты және қылмыс объектісі қылмыстық құрамда қылмыс объектісі элементіне қосыла отырып қарастырылады. Бұл екі ұғымды бірдей көруге болмайды, себебі бұл ұғымдардың қылмыстық құрамды ашуда және міндетті белгі болып саналуында айырашылықтар бар. Қылмыстың заты қылмыс объектісіндей заңмен қорғауға алынған қоғамдық қатынастарды білдірмейді, ол бірнеше мағыналарда объектіге жа-қындығын байқатады немесе қылмыс объектісінен кейін бірден анық-талуы қажет ететідігін көрсетеді. Біріншіден, қылмыстың заты жасалған қылмыстарда көрініс алуы арқылы заңмен қорғалатын объектіге нұсан келгенін білдіреді. Мысалы ұрлық қылмысының объектісі бо¬лып табылатын меншікті ақша, киім, тамақ, бұйым құрап, ондай игілі-ктер қылмыстың затын білдіреді. Яғни қылмыс затының көрініс табуы объектіге зиян келегенін білдіре алады. Екіншіден, қылмыс заты міндетті белгі болып табылатын құрамдарда бұл белгі болмаса қылмыс объектісі бола алмайды. Үшіншіден, қылмыс затының қоғамдағы ма-ңыздылығы объектінің құндалық дәрежесін, қылмыстың ауырлық дең-гейін көрсете алады. Мысалы ұрлық (175-бап) және ерекше құнды зат-тарды ұрлау (180-бап). Төртіншіден, қылмыс затының құрамдарда бірдей анықталуы, ол қылмыстардың объектісінің де бірдей екендігін көрсетеді. Мысалы, ұрлық, тонау, қарақшылық қылмыстарының, Сондай-ақ алаяқтықпен қорқытып алушылықтың заттары бірдей, соған орай олардың объектілері де бірдей анықталады.