Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу

Жоспар:

1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3.4

2. Негізгі бөлім
2.1. Еңбек нарығы туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.6
2.2. Қазақстандағы еңбек нарығының ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7.8

3. Жалпы бөім
3.1. Қазақстан Республикасында еңбек нарығын мемлекеттік реттеу шаралары..9.12
3.2. Еңбек нарығын реттеудің өзекті мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13.15
3.3. Қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасындағы жұмыспен қамтамасыз
ету саясаты және концепциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16.18

4. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19.20

5. Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21

Еңбек қызметі- кез-келген қоғамдағы адамдардың жақсы тұрмысының негізгі көзі. Еңбек рыногы рынок жүйесінде ерекше орын алады. Оның негізгі қызметі жұмыс күшінің сұранысы мен ұсынысының теңдестірілуі, мемлекеттің әлеуметтік тұрақтылығы мен саяси қауіпсіздігі негізінде халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету болып табылады. ХЕҰ сарапшыларының бағалуы бойынша, жұмыс күшіне сұраныстың жандануы экономикалық өсімнің айтарлықтай жоғарғы қарқынын қолдау және ұлттық экономиканы қамтамасыз ету мүмкінділігіне тәүелді.
Еңбек рыногының жағдайы және оның жақсы жұмыс істеуі көптеген ішкі және сыртқы факторлардың ықпалына байланысты. Қазақстан рыногындағы жағдайдың өзгеруіне әсер ететін сыртқы факторларға мыналар жатады: экономиканың жаһандануы, еңбектің халықаралық бөлінуі, шикізат ресурстарына әолемдік бағаның конъюктурасы, халықаралық көші- қоны. Қазақстан еңбек рыногына тікелей әсер ететін ішкі факторлар, бұл: тұрақты экономикалық өсу, индустриялық- иновациялық даму, экономиканың қайта құрылысы, шағын және орта кәсіпкерліктің дамуы, жастарына байланысты экономикалық тұрғыдан белсенді халық жұмыскерлердің білім деңгейі және жұмыс күшін кәсіби дайындау, өңірлердегі еңбек рыногының жағдайы, жұмыс күшінің аумақтық салалық және кәсіби аспектілеріндегі бейімділігі. әлемдік бағалардың шикізат ресурстары конъюктурасы экономика мен әлеуметтік саланың дамуына тұрақты әсерін тигізеді. Соңғы жылдары қазақстанның еңбек рыногына көршілес елдер Қырғызстан мен өзбекстанның- еңбектік жасырын көші-қонының қысымы үдеп ьара жатыр. Қазақстан республикасының президентінің 2006 жылдың ақпан айындағы Жолдауында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілеті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы қарастырылды. Экономиканың аса маңызды басымды дамуының бірі- бұл мемлекет. Басшысының « ... жұмыспен қамтуды тұрақтанлыру саясаты ең пәрменді саясаты болған және болып қалады. » деп анықтаған қазіргі тұрақты саясат болып табылады. Барлық бағыттар бойынша бізде бағдарламалар бар, олар қозғалыссыз емес: біз халықаралық тәжірибені енгізіп және жаңа беталыстарға сәйкес, алға қойған міндеттерге жетуді жалғастыруымыз керек.
Әлемнің дамыған елдерінің бәрі жастарды, жұмыспен қамтылуы білім берудің үздіксіз және икемді жүйесімен , жұмыскердің еңбек нарығына алғаш шығуын ескеретін арнайы жобаларды жүзкге асырылуымен байланысты мақсатты топ ретінде қарастырады.
Жастардың мақсатты саясатын дайындау үшін әлемдік тәжірибені пайдаланған кезде жастардың еңбек нарығының ерекшеліктерін біріктіру аса маңызды болып табылады. Қазіргі қазақстандық еңбек нарығында айтарлықтай қиын жағдай қалыптасып отыр. Атап айтсақ, жастар арасындағы тіркелген және жасырын жұмыссыздық мөлшері азаюдың орнына, оның ұзақтығы ауылдық жерлерде созыла түсүде. Нарыққа өту кезеңіндегі жастардың еңбек нарығының ерекшеліктері: еңбек нарығына шығудың орташа жасының төмендеуі және жастардың білім деңгейінің ( әсіресе ауылдық жерлерде) төмендеуі; жұмыспен қамтуды жастарды жұмыспен қамтуға ықпал етуде белсенді формаларымен қатар маңызды роль атқаратын. Жұмыспен қамтудың икемді және стандартты емес формалары негізінде реттеген жөн; жастарды жұмыспен қамтуға ықпал ететін мемлекеттік және аймақтық бағдарламар дайындап , жүзеге асыру; отандық тәжірбеде пайда болған жаңа формаларын пайдалану.
Сонымен қатар мезо- деңгейде мемлекеттік жұмыспен қамту бөлімдері орындайтын жұмыспен қамту жобаларына ( негізгі міндеті жоьаға қатысқан адамда жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету болып табылады.) жұмсалатын мемлекеттік шығындардың тиімділігін арттыру мәселесі де өзекті болып отыр. Еңбек нарығында жастарды жұмыспен қамту жалпы халықты жұмыспен қамту саясатының құрамдас бөлігі болып табылады. Қазір елдерде өзіне сай халықты жұмыспен қамтуға ықпал етудің ұйымдастырушылық – экономикалық механизмі қалыптасуда. Қазақстандық еңбек
3
нарығын талдау үшін ҚР- дағы халықты жұмыспен қамтуға ықпал етудің ұйымдастырушылық- экономикалық схемасы анықталады, онда жұмыспен қамтуға ықпал ету механизмі макро- және аймақтық болып екі деңнейге бөлінетін

Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Б. Жүнісов, Ұ. Мәмбетов, Ү. Байжомартов, «Нарықтық экономика негіздері» Алматы 1994 жыл.
2. Шеденов ¤. Ќ. «Жалпы экономикалыќ теория» Аќтµбе – 1999
3. Я.Ә. Әубәкіров, Б.Б. Байжұмаев, Ф.Н. Жақыпова, Т.П. Табеев «Экономикалық теория», оқу құралы
4. Бейсенов С. Инфраструктура рынка труда // Человек и труд - 1993 г. - № 1.
5. Бейсенов С. Рынок труда // Экономика и жизнь - 1992 г. - № 3.
6. Вамек А. “Янтарь”: формируется рынок труда // Человек и труд - 1993 г. - № 8.
7. Голодец О. Критическая ситуация на региональных рынках труда // Вопросы экономики - 1997 г. - № 2.
8. Дадашев А. Региональный рынок труда в России: формирование и эффективность управления. // Вопросы экономики- 1995 г. - № 5 - стр. 63-70.
9. Заславский И. Характеристика рынка труда. // Новая жизнь - 1995 г. 18.07
10. Конкина А. На рынке труда // Новая жизнь - 1995 г. - 18.07
11. Маслова И. Особенности российского рынка труда // Человек и труд - 1993 г. - № 3.
12. Подшибякина Н. Рынок труда и единое экономическое пространство // Человек и труд - 1993 г. - № 1.
13. Рынок труда: цифры и факты // Рудный Алтай - 1994 г. - 17 февраля.
14. Трудовой поворот к рынку М. - 90 г.
15. Четвернина Т. Государственные и государственные приоритеты на рынке труда // вопросы экономики - 1997 г. - №2.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ИНСТИТУТЫ

БАҚЫЛАУ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу

Дайындаған:
Тексерген:

АҚТАУ 2011ж

Жоспар:

1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4

2. Негізгі бөлім
2.1. Еңбек нарығы туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5-6
2.2. Қазақстандағы еңбек нарығының ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 7-8

3. Жалпы бөім
3.1. Қазақстан Республикасында еңбек нарығын мемлекеттік реттеу шаралары..9-12
3.2. Еңбек нарығын реттеудің өзекті мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...13-15
3.3. Қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасындағы жұмыспен қамтамасыз
ету саясаты және концепциялары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16-18

4. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19-20
5. Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21

КІРІСПЕ

Еңбек қызметі- кез-келген қоғамдағы адамдардың жақсы тұрмысының негізгі көзі. Еңбек рыногы рынок жүйесінде ерекше орын алады. Оның негізгі қызметі жұмыс күшінің сұранысы мен ұсынысының теңдестірілуі, мемлекеттің әлеуметтік тұрақтылығы мен саяси қауіпсіздігі негізінде халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету болып табылады. ХЕҰ сарапшыларының бағалуы бойынша, жұмыс күшіне сұраныстың жандануы экономикалық өсімнің айтарлықтай жоғарғы қарқынын қолдау және ұлттық экономиканы қамтамасыз ету мүмкінділігіне тәүелді.
Еңбек рыногының жағдайы және оның жақсы жұмыс істеуі көптеген ішкі және сыртқы факторлардың ықпалына байланысты. Қазақстан рыногындағы жағдайдың өзгеруіне әсер ететін сыртқы факторларға мыналар жатады: экономиканың жаһандануы, еңбектің халықаралық бөлінуі, шикізат ресурстарына әолемдік бағаның конъюктурасы, халықаралық көші- қоны. Қазақстан еңбек рыногына тікелей әсер ететін ішкі факторлар, бұл: тұрақты экономикалық өсу, индустриялық- иновациялық даму, экономиканың қайта құрылысы, шағын және орта кәсіпкерліктің дамуы, жастарына байланысты экономикалық тұрғыдан белсенді халық жұмыскерлердің білім деңгейі және жұмыс күшін кәсіби дайындау, өңірлердегі еңбек рыногының жағдайы, жұмыс күшінің аумақтық салалық және кәсіби аспектілеріндегі бейімділігі. әлемдік бағалардың шикізат ресурстары конъюктурасы экономика мен әлеуметтік саланың дамуына тұрақты әсерін тигізеді. Соңғы жылдары қазақстанның еңбек рыногына көршілес елдер Қырғызстан мен өзбекстанның- еңбектік жасырын көші-қонының қысымы үдеп ьара жатыр. Қазақстан республикасының президентінің 2006 жылдың ақпан айындағы Жолдауында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілеті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы қарастырылды. Экономиканың аса маңызды басымды дамуының бірі- бұл мемлекет. Басшысының ... жұмыспен қамтуды тұрақтанлыру саясаты ең пәрменді саясаты болған және болып қалады. деп анықтаған қазіргі тұрақты саясат болып табылады. Барлық бағыттар бойынша бізде бағдарламалар бар, олар қозғалыссыз емес: біз халықаралық тәжірибені енгізіп және жаңа беталыстарға сәйкес, алға қойған міндеттерге жетуді жалғастыруымыз керек.
Әлемнің дамыған елдерінің бәрі жастарды, жұмыспен қамтылуы білім берудің үздіксіз және икемді жүйесімен , жұмыскердің еңбек нарығына алғаш шығуын ескеретін арнайы жобаларды жүзкге асырылуымен байланысты мақсатты топ ретінде қарастырады.
Жастардың мақсатты саясатын дайындау үшін әлемдік тәжірибені пайдаланған кезде жастардың еңбек нарығының ерекшеліктерін біріктіру аса маңызды болып табылады. Қазіргі қазақстандық еңбек нарығында айтарлықтай қиын жағдай қалыптасып отыр. Атап айтсақ, жастар арасындағы тіркелген және жасырын жұмыссыздық мөлшері азаюдың орнына, оның ұзақтығы ауылдық жерлерде созыла түсүде. Нарыққа өту кезеңіндегі жастардың еңбек нарығының ерекшеліктері: еңбек нарығына шығудың орташа жасының төмендеуі және жастардың білім деңгейінің ( әсіресе ауылдық жерлерде) төмендеуі; жұмыспен қамтуды жастарды жұмыспен қамтуға ықпал етуде белсенді формаларымен қатар маңызды роль атқаратын. Жұмыспен қамтудың икемді және стандартты емес формалары негізінде реттеген жөн; жастарды жұмыспен қамтуға ықпал ететін мемлекеттік және аймақтық бағдарламар дайындап , жүзеге асыру; отандық тәжірбеде пайда болған жаңа формаларын пайдалану.
Сонымен қатар мезо- деңгейде мемлекеттік жұмыспен қамту бөлімдері орындайтын жұмыспен қамту жобаларына ( негізгі міндеті жоьаға қатысқан адамда жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету болып табылады.) жұмсалатын мемлекеттік шығындардың тиімділігін арттыру мәселесі де өзекті болып отыр. Еңбек нарығында жастарды жұмыспен қамту жалпы халықты жұмыспен қамту саясатының құрамдас бөлігі болып табылады. Қазір елдерде өзіне сай халықты жұмыспен қамтуға ықпал етудің ұйымдастырушылық - экономикалық механизмі қалыптасуда. Қазақстандық еңбек
3
нарығын талдау үшін ҚР- дағы халықты жұмыспен қамтуға ықпал етудің ұйымдастырушылық- экономикалық схемасы анықталады, онда жұмыспен қамтуға ықпал ету механизмі макро- және аймақтық болып екі деңнейге бөлінетін

4
2.1. Еңбек нарығы туралы түсінік

Еңбек нарығы - бұл тауар болып табылатын еңбек ресурстарының нарығы, бұлардың тепе - теңдік бағасы мен саны, оларға сұраныс пен ұсыныстын бір - біріне әсер етуімен белгіленеді. Кәсіпкерлер мен еңбекке қабілетті адамдар нарықтың агенттері, - еңбек нарығында өзара қатынаста болады. Сондықтан еңбек нарығы сұраныс пен ұсыныс механизімі арқылы экономикалық агенттердің арасындағы бәсекелестіктің нәтижесінде жұмыспен қамтудың белгілі көлемі және еңбек төлемі дәрежесі орнайтын ( қалыптасатын) экономикалық орта немесе болмыс болып табылады.
Еңбек нарығының қызыметтері қоғам өміріндегі еңбектің рөлімен белгіленеді, еңбек табыстың және жақсы хал - жағдайдың өте маңызды көзі. Экономикалық бағыттан еңбек дегеніміз өте маңызды өндірістік ресурс ( фактор ) болып табылады. Осыған сәйкес еңбек нарығы екі қызымет атқарады.
Әлеуметтік функцияға адамдардың табыстары мен жақсы тұрмыс халының әдеттегідей дәрежесінің қамтамасыз етілуі және жұмыскерлерідің өндірістік қабілетінің тиісті дәрежеде ұдайы өндіруінің қамтамасыз етілуі жатады. Еңбек нарығының экономикалық функциясына еңбекке рационалды тарту, оны бөлу, реттеу және пайдалану жатады.
Еңбек нарығы бір сыпыра ынталандыру функцияларын атқарады, олар бәсекелестік қабілеттін күшеюне, тиімділігі жоғары еңбекке ынтаның өсуіне, квалификацияның жоғарлуына, мамандықты ауыстыруға тағы басқа мүмкіндік тудырады.
Бәсекелік еңбек нарығының классикалық үлгісінің негізін мынадай принциптер құрайды : фирмалардың ынталарын бенелейтін және еңбекке сұраныс жасайтын жұмыс берушілернің көп болуы; жұмысшы күшіне иелік ететін және оның ұсынысын жасайтын жұмыскерлердің көп болуы. Еңбек нарығындағы субъектілердің тәртібі рационалды болады, олардың мүдделеріні жетуді және пайда табуды көздегенмен белгіленеді. Олар үшін еңбек нарығында еркін әрекет жасауына елеулі кедергілер болмайды. Жұмыс берушілер ұсыныстын жұмыс орындары және жұмыскерлер ұсыныстын жұмысшы күші біркелкі болады. Жұмыспен қамтудың саны мен көлемі жұмыскерлер санымен өлшенеді.
Икемді нарықтын механизімі баға арқылы жүзеге асырылатын еңбек нарығы, жетілген бәсекелік нарығы болып сипатталады. Осындай нарықта жекелеген жұмыс берушілер, жекелеген жұмыскерлер жалпы нарықтық ситуацияға әсер ете алмайды: жалақының тепе - теңдік ставкалары жекелеген фирмалардың немесе жұмыскерлер топтарының әрекеттеріне тәуелді болмайды, олар жалпы конъюнктурамен, яғни нарықтық прцестің барлық мүшелерінің жалпы өзара әсерлермен белгіленеді.
Бәсекелік еңбек нарығында еңбекке сұраныстың қисық сызығының еңкеюі теріс брышты болады: жалақының жалпы дәрежесі өскен сайын еңбекке сұраныс төмендей түседі. Көлденең білік - еңбектің саны (Q), тік білік (P) - жалақының ставкасы.
Еңбек ұсынысы қисық сызығының оң еңкею бұрышы болады, жалақының жалпы дәрежесінің өсуімен бірге еңбек ұсынысы өсіп отырады ( 1.2 сурет ) . Жұмысшы күшіне сұраныс, жиынтық сұраныспен есептесе отырып, тауарлар мен қызыметтер өндіру үшін, тиісті квалификациясы бар жұмыскерлердің белгілі санымен, жұмыс берушілердің жалдауға қажеттіліктермен белгіленеді. Жұмысшы күшінің ұсынысы еңбекке қабілетті жастағы адамдардың өздерінің қабілеттерін әдеттегідей ұдайы өндіру керек қажеттіктермен белгіленеді. Сұраныс та, ұсыныс та әр түрлі факторлардың әсерімен қалыптасқан баға дәрежесімен, шығындармен, жалақымен, еңбек өнімділігімен, адамдардың санымен, жұмыскерлердің квалмфикациялық - мамандық құрылымымен, несие - қаржы, салық, заң жүйесімен, кәсіподақтардың,
5
мәдени, діни және басқа ұйымдардың қызыметтерімен қалыптасады. Сұраныс (DD) пен ұсыныстың (SS) қисық сызықтарының қиылысуы жалақының тепе - теңдік дәрежесін (PE) көрсетеді де жалақының осы дәрежесінде экономикада толық жұмыспен қамту байқалады: Qe - еңбекке сұраныс еңбек ұсынысына тең
Жетілген бәсеке жағдайында жалақының тепе - теңдік дәрежеден ұзақ мерзім бойы ауытқуы мүмкін емес. Жалақының шамамен тепе - теңдік дәрежеден артық өсуі фирма жағынан еңбекке сұранысты төмендетеді. Сонымен бірге жұмыскерлер жағынан еңбек ұсынысын өсіреді. Мұның салдарынан еңбек ұсынысының артықшылығы пайда болады. Осы арқылы пайда болатын жұмыссыздық жалақы мен оның тепе - теңдік дәрежесінің жылжуына ықпал етеді. Жалақы осы дәрежеден төмендеп кеткен болса, керсінше процесс жүреді. Түбінде еңбектің бәсекелік нарығы еңбекке сұраныс пен еңбек ұсынысының жалпы тепе - теңдігімен және жалақының тепе - теңдік дәрежесімен сипатталады.
Еңбек нарығында бірнеше ерекшеліктер болады. Осында құратын элементтерге жұмысшы күшін иемденетін адамдар жатады. Бұларға психофизиялогиялық, әлуметтік, мәдени, діни, саяси және т.б. адамдық қасиеттер тән болады. Осы ерекшеліктер адамдардың мүдделеріне, мотивацияларына, еңбекке белсенділік дәрежесіне елеулі әсер етеді және еңбек нарығына, оның болмысына ықпал етеді. Өндірістік ресурстардың барлық түрлерінен еңбектің басты айырмашылығы еңбек адамның тіршілік әрекеттерінің формасы, оның өмірлік мақсаттары мен мүдделерін жүзеге асыру формасы. Еңбектің бағасы-ресурс бағасының жабайы бір түрі ғана емес, ол тірішілік дәрежесінің, әлуметтік мәртебенің, жұмыскердің, және оның отбасының аман-есендігінің бағасы, құны болып табылады. Сондықтан еңбек нарығы категориясын зерттеп талдағанда адамгершілік элементтер барын, олардың көлеңкесінде жанды жаны бар адамдар бар екенін естен шығармау қажет.

6
2.2. Қазақстандағы еңбек нарығының ерекшеліктері.

Қазіргі ұлттық нарықтық экономикалық байланыс пен қатынастар ретінде сипаттауға болады. Атап айтсақ,мұнда, біріншіден, өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы қатынастар өзара байланыстар анықталса, ол байланыстар қайтарымдылықты, тепе-теңдікті объективті түрде алдын - ала анықтайды, үшінші бұл байланыстарда өзара бәсекелестік болады. Бұл аталғандар жалпы заңдылық. Нарықтық шаруашылықтың бір артықшылығы оның өзін-өзі реттеу механизмі бар. Нарықтың барлық түрлеріне осы қасиеттер тән.
Қазіргі нарық құрылымы жағынан сан-алуан, оны: капитал, валюта, бағалы қағаздар, еңбек, ғылыми -техника, туындыларының ақпарат және т.б. нарық түрлеріне бөлуге болады.Бұл аталғандардың ішіндегі негізгілердің бірі-еңбек нарығының Қазақстандағы қазіргі жағдайы және оның өзіндік еркшеліктері жөнінде болмақ.
Еңбек нарығының басты тұлғасы жұмысшы күші. Біздің жүргізілген талдау щбъективті экономикалық түрде белгілі.
Оның қатарына экономикалық қызметтің барлық түрлерінде жұмыспен қамтылғандар және жұмыссыздар кіреді. Ал жұмыссыздарға - халықтың экономикалық тұрғындары белсенділігін, өлшеу үшін белгіленге жастағы, бір мезгілде үш негізгі көрсеткішке жауап беретін адамдар жатады: жұмыссыз болды (табысты жұмысы болмауы), оны іздеумен белсенді айналысты, белгілі бір кезең ішінде жұмысқа кірісуге әзір болды. Осы негізгі ұғымдарды басшылыққа ала отырып Қазақстан еңбек нарығындағы кейінгі бес жыл ішіндегі негізгі көрсеткіштерді талдап көрелік (1 кесте). Экономикалық тұрғыдан белсенді халық саны 2005 жылы 7963,4 мың адам болды. Бұл көрсеткіш 2001 жылмен салыстырған 484,4 мың адамға көбейген. Жалпы бес жылмерзім ішінде тұрақты артып отырған. Мұның басты себепбінің бірі - қоғамдық өндірістің қарқын ала бастағаны.
Бұған байланысты жыл сайын халықтың жұмыссыздық деңгейі біртіндеп азая түсті. Бірақта әлі де жұмыссыздық деңгейі белгіленген жоспардан анағұрлым жоғары болып тұр. Сондықтан да республикада кіші және орта бинест барынша дамыту проблемасы кезектегі мыңызды мәселелердің бірі деп саналады.
Шағын бизнесті өндірістік, қаржылық-несиелік, ақпараттық және құқықтық қолдауға бағытталған кәсіпкерлікті дамытудың аймақтық бағдарламасыеың шаралар кешенін жүзеге асыру Қарағанды облысында шағын бизнесті дамытудың негізгі көрсеткіштерін өсіре түсті. Бұл облыс бойынша шщағын бизнеспен айналысушылар саны 2005 жылмен салыстырғанда 6,4 % -ға артып, 2006 жылдың қорытындысы бойынша 101,1 мың адамға жетті. Өндірілген өнім көлемінің өсу динамикасы 15,9 % -ға (78,9 млрд. теңге,) артты.
Қазақстанның әлемнің бәсекеге неғұрлым қабілетті 50 елінің қатарына ену стратегиясында айқындалған, шағын және орта бизнесті дамыту саласындағы кәсіпорындарды кластерлік бастамаларды жүзеге асыруға көптеп тарту, халықаралық сапа стандарттарын енгізу, әкімшілік кедергілерді азайту, кәсіпкерлікті инфрақұрылымдық және несиелік қолдаудыжетілдіру, әлеуметтік жауапты жетілдіру, әлеуметтік жауапты бизнесті қалыптастыру сияқты жылы өзшешімін таппақ.
Еңбек ресурстарын тиімді пайдалану шараларын жүзеге асыру нәтижесінде әсіресе соңғы жылдарда еңбек нарығындағы көрсеткіштердің өзгеріі анық байқалды.
Кестеде көрсетілгендей негізіннен көптеген көрсеткіштерде оң өзгерістер орын алған, әсіресе жұмысқа түссе, ал жұмыссыздықпен жүрген халық саны жыл сайын азайған. Демек жаңа жұмыс орнының ашылуына байланысты жұмыскерлерді қайта оқыту, жаңа мамандыққа даярлау мәселелері өз шешімін таппақ.
Нарықтық экономикаға тән нәрсенің бірі - жұмыссыздықтың болуы. Сондықтан да басты міндет бұл көрсеткішті барынша азайта түсу. Бұл құбылыстың қайнар көзін білу үшін жұмыссыз халықты жынысы, жасы және тұратын жері бойынша бөліп талданды (3 кесте).
7
2005 жылы жұмыссыздар саны 610,7 мың адамға жетсе, жұмыссыздық деңгейі -8,1 % құралды. Жұмыссыздардың жалпы санында қалалық жерде 416,7 мың адам (жұмыссыздық деңгейі 9,0% ), ауылдық жерде - 224 мың адам (7,2%) тіркелді.
Жас құрылымы бойынша жұмыссыздар арасында ең көп үлес салмақты 25-54 жастағы жастар - 69,2%, ал 15-24 жастағылар -27,3 % алады. Жұмыссыздар санында 122,8 мың адамның (олардың жалпы санынан 18,8 %) жоғары білімі, 172,5 мың адамның (26,4 %) орта кәсіптік (арнаулы) білімі болады.
207,9 мың адам немесе олардың жалпы санынан 33,8% бір жылдан астам, тиісінше 106,7 мың адам немесе 17,4% 6 айдан 12 айға дейін, 153,9 мың жұмыссыз немесе 25% 6 айға дейін жұмыссыз болды.
2006 жылғы сәуірде 15 және одан жоғары экономикалық елсенді халық саны 7,7 млн. Адамды, экономикада жұмыспен қамтылғандар саны 7,1 млн. Адамды, жұмыссыздар саны - 621,2 мың адамды (табысты жұмысы болмаған, оны үздіксіз іздеген және оған кірісуге әзір адамдар) құрады. Жұмыссыздық дейгейі 8,0 % қалыптасты. Осы жылдың бірінші тоқсанында Республика экономикасында 7,3 млн. Адам жұмыспен қамтылды немесе 15 және одан жоғары жастағы халықтың 63,2 %-ы. Жұмыспен қалалық жерде 4,1 млн. Адам жұмыспен қамтылды немесе 60,1 % ауылдық жерде тиісінше 3,2 млн. немесе 67,9%. Жұмыспен қамтылғандар құрылымында жалдамалы қызметкерлер саны 4,7 млн. адамға (барлық жұмыспен қамтылғандардың 64,7%), өз бетінше жұмыспен айналысқандар - 2,6 млн. адамға (35,3%) жетті. Жалдамалы қызметкерлердің басым бөлігі қалалық жерде жұмыспен қамтылды - олардың жалпы санынан 79,5% (3,3 млн. адам). Ауылда жұмыспен қамтылғандардың жартысынан көбі өз бетінше жұмыспен айналысатындар - 54,3% (1,7 млн. адам) құрайды. 2006 жылы сәуірдің соңында жұмыссыздар ретінде тіркелген адамдар саны (Қазазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің деректері бойынша) 113,4 мың адамды құрайды, бұл өткен жылдың осы кезеңіне қарағанда 7 % мың адамға немесе 6%- ға азаю. Тіркелген жұмыссыздар санының жартысынан көбі әйелдер (73,3 мың адам), 47,3%-ы ауыл тұрғындары (53,6 мың). Экономикалық тұрғыдан белсенді халық санында тіркелген жұмыссыздар үлесі 1,4 % (2005 жылдан сәуірінде -1,6%) болады. Нарықтық экономика жағдайында еңбек нарығындағы басты мәселелердің бірі жалдамалы қызметкерлер қаралып отырған мерзімде жалдамалы қызметкерлер саны 4,7 млн. адамды құрады, бұл өткен жылғы тиісті кезеңдегіден 136 мың адамға (3%-ға) көп. Олардың санынан 80,8% мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарда 12,3% - жеке тұлғаларда, 6,9% - шаруа (фермер) қожалықтарында жұмыс етеді. 2006 жылдың бірінші тоқсанында ірі және орта кәсіпорындарда 2,6 млн. адам жұмыс істеді немесе жалдамалы қызметкерлердің жалпы санының 56 %-ы, юұл өткен жылдан тиісті тоқсанындағыға қарағанда 120,7 мың адамға (4,8-ға) көп. Олардан 13,3 мың адам қоса атқарушылық жағдайларында, 16,4 мың адам - азаматтық-құқықтық шарттар бойынша жұмысқа тартылды.

8
3.1. Қазақстан Республикасында еңбек нарығын мемлекеттік реттеу шаралары

Еңбек нарығын реттеу саясаты экономикалық саясаттың қүрамдас бөлігі ретінде үш негізгі мақсатты көздейді: қүрылымдық қайта қүруды ынталандыру және босап қалған жүмыскерлерді қайта бөлу процесін жеделдету; жүмыссыздарды мүмкіндігінше тез жүмысқа тарту; әрбір жүмыс іздеушіге жүмыс беру.
Шет ел тәжрибесіне жүгінсек, жүмысбастылық саясатын қалыптастырудың түрақты қүралдарының' жоқтығы көрінеді. Ол әр елдің өзіндік әлеуметтік-экономикалық және саяси қүрылысына, мәдени дәстүрлерінің ерекшеліктеріне қарай түрленеді де, экономика мен еңбек нарығындағы жағдайдың өзгеруіне байланысты модификацияланады. Бірақ елдер арасындағы айырмашылықтарга қарамастан дамыған елдердің жұмысбастылық саясатының эволюциядағы белгілі сатыларды ажыратуға болады.
Соғыстан кейінгі жылдарда экономиканы мемлекеттік реттеудің кейнсиандық түжырымдамасының көрінісі болып табылатын реттеу моделі кең өріс алды. Оған жүмыс орнын қорғау және сақтау кепілдемесін беретін заң щараларын жасау және жүзеге асыру, яғни толық жүмысбастылықты қолдау жөніндегі өкімет міндеттемелері арқылы, еңбек жағдайлары қауіпсіздігі, еңбекші үйымдарының қызметтерін дамыту және белсендету мәселелерін түратын еңбек қатынастарын мемлекеттік бақылау, жүмыс күшінің үдайы өндірісі жөніндегі әлеуметтік шығындар бөлігін мемлекеттің өз мойнына алуы жатады. Бүл кезеңде жүмыссыздық бойынша жәрдемақының жалпы үлттық бағдарламаларьгжасалды, олардың көпшілігі жалдамалы жүмыскерлердің жүмыстан арылу жағдайда міндетті сақтандыруға сүйенеді. Еңбек нарығын реттеу моделі экономикалық өсу қарқыны күшейтетін салықтық қарсы саясатының қажеттілігі негізінде қүрылды.
70-жылдардағы дағдарыс нәтижесінде инфляциялық тенденциялар күшейді, табыстарды қайта бөлу жүйесінің тиімділігі төмендеді, жаппай және үзақ жүмыссыздықтың өршуі жүмысбастылықты қолдау жөніндегі шараларды алдыңғы қатарға шығарады. Жүмысбастылықты реттеуде жергілікті органдардың ролі артты, мемлекет мамандарды даярлау және даярлауды қамтамасыз етуге белсенді қатысты. Бірқатар елдерде қысқартылған жүмыс аптасына өту салдарынан еңбекшілердің жоғалтқан табыстарын компенсациялаудың өкіметтік бағдарламалары қабылданды. Сонымен бірге жүмыс орындарын қүру қүралы ретінде қоғамдық жүмыстар мәні жоғарылады.
80-жылдары мемлекеттің әлеуметтік саясаты және де жүмысбастылықты реттеудің мемлекеттік әдістері экономикалық өсуді
баяулататын кедергі ретінде, кәсіпкерлік пен бастамаға қысым көрсету құралы ретінде, қарастырыла бастаған. Бірақ сонымаен қатар экономикадағы құрылымдық қайта қүру, өнеркәсіптегі жүмысбастылық үлес салмағының қысқаруы және қызмет көрсету саласының өсуі, өндірістің материалды базасының үздіксіз жаңаруы, тауарлар мен қызметтерге сүраныс көлемі мен құрылымның әрдайым өзгеруі кәсіпорындардың жүмыс күщінің саны мен сапасына деген қажеттіліктерін өзгертті. Жұмысбастылықтың стандартты режимдерінде жүмыскерлердің еңбек жағдайын қатаң белгілеу өндіріс икемділігіне тосқауыл болып, кәсіпорындардың бәсеке қабілеттілігінің төмендеуіне әкелді.
Экономика дамудағы мүндай тенденциялар еңбек рыногының қызметтестірілуінің жаңа формаларының, атап айтқанда кәсіпорын қызметінің жұмыскерлердің босатылуы мен жүмысбастылықтың икемді формаларымен байланысты болатын шаруашылықтың өзгермелі жағдайларына қарай тез бейімделуі үшін әлеуметтік-экономикалық, өндірістік және заңды сипаттағы шаралар кешені ретінде түсіндірілетін икемді еңбек рыногының туындауына әкеп соқты. Икемді еңбек рыногының моделіне өтудің негізгі мәні жүмыс күші мобильділігінің барлық формаларын ынталандыру, кәсіби даярлау және қайта даярлаудың түрлі әдістерін дамыту арқылы оның үсынысын барынша үлғайту еді.
9
Өндірістік процестердегі жаңа тенденцияларды, яғни жаңа мамандық түрлерін қажет ететін және жүмыскерлердің сапалық көрсеткіштеріне жаңа талаптарын қоятын ҒТР дамуына байланысты техника мен технологияның жаңа формаларының пайда болуын ескер отырып, экономикалық белсенділіктің жандануы сатысында мұндай саясаттың жарамсыздығы және ақаулары айқындалды.
Осылайша, 80- жылдардың соңында жаңа саты орын алды, яғни жоғары деңгейдегі жүмыссыздық, жаңа технологияларға көшу, маманданған кадрлардың жетіспеушілігі жағдайында көптеген өкіметтер еңбек нарығында белсенді саясат жүргізетін органдарға назарын аударды. Бұл стратегия жүмыс орындарының үлғаюын еңбекшілердің экономикалық және қоғамдық қызметке қатысу және кәсіпкерлік ортаға араласумен байланыстырады.
Еңбек нарығындағы белсенді саясат мәні жұмыс күшіне деген сұранысты да, ұсынысты да ынталандыру арқылы мүмкіндігінше жоғары және түрақты жұмысбастылық деңгейіне қол жеткізу үшін қолайлы жағдайлар жасау; және негативті әлеуметтік қүбылыстармен күресіп қана қоймай, олардың пайда болуының және жаппай тарауының алдын алу, адам ресурстарына инвестицияларды тартуды күшейту болып табылады.
Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу шараларын қорытындылау мақсатында және оларды Қазақстанда қолдануды талдау, сол реттеуші құралдарын енгізуді зерттеу түрғысынан қолданылатын шараларды бірлік классификациялық схема шеңберінде бейнелеу қажет (11 кесте).
Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу шараларының классификациясы мен сипаттамалары үшін белгілердің келесі жүйесін үсынуға болады:
1. Еңбек рыногының белгілі бір элементтерін реттеу мемлекттік әсер ету шараларының бағыттылығы. Оның маңызды элеметтері жұмыс күшінің ұсынысы, жүмыс күшіне сұраныс және оның бағасы - еңбекақы болып табылады. Осыған сәйкес үсыныс пен сүраныстың шамасы мен қүрылымына және еңбекақыны реттеуге ықпал ететін шараларды бөліп көрсетуге болады. Еңбек үсынысын ынталандыруға бағытталған бағдарламалар бірінші кезекте кәсіби және территориялық мобильділікті жоғарылату жөніндегі шаралардан түрады. Еңбекке сүранысты үлғайтуды жүмысбастылық деңгейін сақтау немесе оны жоғарылату үшін субсидиялар беру арқылы да, қоғамдық жүмыстар және бағытталған шаралар арқылы да жүзеге асыруға болады.
2. Шаралар сипаты. Шаралар экономикалық, әкімшілік, үйымдық болып бөлінеді, бірақ аралас сипаттағы шаралар да болуы мүмкін. Мысалы, көп жағдайда жүмысбастылық облысындағы әкімшілік талаптар жүмыскерлер немесе жүмыс берушілер тарапынан кері реакцяны бәсеңдету үшін экономикалық шаралармен ілесе жүреді.
3. Әсер ету тәсілдерінің тікелей және жанама түрлерін бөліп көрсетуге болады. Мүнда экономикалық реттеушілер ролі жоғары. Тікелей әсер ету шаралары (мақсатты қаржыландыру, аймақтық және мақсатты бағдарламалар) арқылы дгг, жанама реттеушілер (бюджеттік-салықтық, ақша-несие саясаттары) арқылы да экономикаға ықпал ету еңбек рыногындағы жағдайдың өзгеруіне әкеп соғуы мүмкін.
4. Шаралар мазмүны: ынталандыру және шектеу. Ынталандыру шаралары еңбек рыногындағы жағдайды жақсартуға бағытталған қызметті қолдау үшін қолданылады. Шектеу шаралары, керісінше жүмысбастылық саласындағы жағдайды нашарлататын қызметті шектеуге арналған.
5. Халық топтарының қүрылымындағы ықпал ету объектісі. Шаралар мүндай топтардың барлығы немесе тек олардың бір бөлігін ғана қамтитынына қарай олар жалпы және арнайы болып бөлінеді.
6. Қаржыландыру көздері белгісі бойынша мемлекеттік реттеу шараларының төрт тобын ажыратуға болады: республикалық бюджет, жергілікті бюджет, кәсіпорын қаржыларынан,аралас қаржыландыру.
Жүмыс күшіне сұраныс пен ұсынысты болжау.
10

Оңтүстік Қазақстан облысының жүмыспен қатуды үйлестіру жәнә әлеуметтік бағдарлмалар департаментінің болжамы боиынша 2006-2008 жылдары жүмыс істеп келушілер саны 65,1 мың адам болады., оның жартысына жуығы жүмыспен қамтылады. Осының негізінде халықты жұмыспен қамтудың деңгеиі көтеріледі және еңбек рыңогындағы жағдай жақсарады.
Мугедектердің кәсіби оңалтылу жағдаиын жақсарту, олардың орта және кәсібіи білімдерін, кәсіби даярлығы мен қайта дайярлығын,өзін-өзі жұмыспен қамтылуы мен жұмысқа орналасуын жетілдіруді көздейді.Оларды еркін еңбек рыногынаендіру үшін қосымша шаралар қабылданады , нысаналы топтарға арналған жүмыс орындарын қүру арқылы мақсатты жүмысқа орналастыру үйымдастырылады.
Оңтүстік Қазақстан облысында тоқыма кластерін дамыту үшін, Оңтүстік арнайы экономикалық аймағының ашылуына байланысты, қүрылымдық-техникалық қайта қүруларға сәйкес жүмыспен қамтудың қүрылымы өзгереді, өнеркәсіп саясатында импорт алмасуға, өндірісті диверсификациялау мен жаңа жүмыс орындарын ашуға бағытталған басымдықтарды таңдап алуға жағдай туады.
Экономиканың қүрылымдық қайта қүрылуы жүмыс күшіне сүраныстың және оның кәсіби-біліктілігі қүрамының өзгеруіне әкеледі. Бос жүмыс орындары қүрылымында жоғары-техникалық, білікті мамандарға сүраныс артады.
Агроөнеркәсіп кешенін дамыту бағдарламасының аясында ауыл шаруашылығы мамандарына сүраныс артырады.
Нарықтық инфроқүрылым түрмыстық және халыққа сервистік қызмет көрсету, қүрылыс,көлік байланыс үйымдарының қызметкерлеріне және мектептегі білім берушілерге түрақты сүраныс болжамдануда.
Экономианың білікті кадрларға деген қажеттілігі басқару және әкімшілік-өндірістік қамтамасыз ету саласындағы басшылармен мамандарға түрақты сүраныспен сипатталатын.
Агроөнеркәсіп кешенінің, өнеркәсіп, көлік, қүрылыс, байланыс кәсіпорындарының шаруашылық қызметінің менеджмент және талдау жасау саласындағы мамандарға деген сүраныс өседі деп күтілуде.ф
Қоғамда ақпараттандару процесінің дамуына байланысты компютерлік технология мен техникалық орындаушы мамандарға сүраныс артады.
Жүмыс күшіне сүраныс пен үсыныс болжамдарын ескере отырып облыс халқын жүмыс пен қамтуға көмектесу жөнінде іс-шаралар жасалындв\ы, оларды жергілікті бюджеттерден қаржыландыру қарастырылу отыр.
Қажетті ресурстар мен қаржыландыру көздері
Халықты жүмыспен қамту іс-шараларын жүзеге асруға аудан, қала
бюджетерне барлығы 913,0 мн.теңге қаралып отыр, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.