Қазақстандағы жаңа экономикалық саясаты

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ...3
І.ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДА ЖАҢА ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТҚА КӨШУ
1.1. Қазақстанда жаңа экономикалық саясатқа көшу қажеттілігі ... ... ... ... ...5
1.2. Қазақстанда жаңа экономикалық саясатты іске асыру, және оның белгілері ... ... ... ... ... 8
1.3. Жаңа экономикалық саясат жылдарындағы өзгерістер ... ... ... ... ... ... ... 13
ІІ. ТАРАУ. ЖАҢА ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТ ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ
2.1.1921 . 1922 жылдардағы ашаршылық ... ... ..15
2.2. Жаңа экономикалық саястат жылдары өнеркәсіптегі өзгерістер. ... ... ...17
2.3.1922.1924 жылдардағы ақша реформалары. .19
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
ІV. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ...27

Кеңес одағының құрамында Қазақ халқының басынан өткерген қилы кезеңдер өткені белгілі.
Ресей империясының қоластын¬дағы Түркістан жері Кеңес Одағы кезінде бірнеше жеке кеңестік республика¬ларға жіктелді. ХХ ғасырда бұл күрес өзіндік идеологиясы мен теоретиктері, бағдарламалары мен жетекшілері бар саяси күреске айналды. Бұл күрес әлемдік тарихтағы ұлт-азаттық қозғалысы деп аталған ірі тарихи үдерістің қатарынан өз орнын алуға тиісті.
Кеңес үкіметі орнауы барысында елде әртүрлі экономикалық саяси, әлеуметтік өзгерістер орын алған. Солардыңбір ел экономикасында елеулі орын алған Жаңа экономикалық саясат дегеен атпен белгілі экономикалық реформалар кезеңі еді.
Сол кезеңдегі елдіңэкономикалық және әлеуметтік қажеттілігін өтеу барысында жүргізілген бұл экономикалықсаясатттың жағымды және қателікке бойалдырған тұстары да көп болған еді.
Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін нарықтық экономика мен либералдық демокоратияға өту кезеңінде тұрған Қазақстан үшін ғасырлар бойы жалғыз ғана тәуелсіз түрік мемлекеті болып келген Түркиямен қарым-қатынас жасау айрықша маңызды болды.

1. Қазақстан тарихының көне заманнан бүгінге дейін. «Очерк». Алматы. «Дәуір». 1994.
2. Қазақстан тарихы I,II,III,IVт. IV.Т. Алматы 2010
3. Қазақ оқу құралдары Алматы 1994
4. Қазақ энциклопедия 2 - томы Алматы «Атамұра» 2002
5. Қазақстан тарихы I,II,III,IV,V. V.Т. Алматы 2010
6. Қызыл қырғын. 37-де опат болғандар
7. Абақты «Егемен Қазақстан» газеті (1993 жыл 14 тамыздағы шығарылымы)
8. Козыбаев М.К. Казахстан на рубеже веков: размышление и поиски. - Алматы: Ғылым. 2000.
9. Крайская З.В., Челлини Э.В. Архивоведение. М.: Издательство НОРМА, 1996.
10. Козыбаев И.М. Историография Казахстана: уроки истории. - Алма-Ата: Рауан, 1990.
11. Қазақстанның қазіргі заман тарихы. Б. Ғ. Аяған. Алматы: Атамұра, 2009.
12. Н.А.Назарбаев. «На пороге ХХІ века». Алматы, 1996.
13. Қойгелдиев М. Алаш қозғалысы. А., 1995 ж.
14. Нурпейсов Н. Алаш пен Алашорда А., 1990 ж.
15. М.Шоқай таңдамалы шығармалары, І том, 1997-1998 ж.ж.
16. М.Қойгелдиев, Т.Омарбеков. Тарих тағылымы не дейдi. А., 1993 ж.
17. Қозыбаев М. Ақтаңдақтар ақиқаты. А.,1991 ж.
18. Омарбеков Т. 20-30 ж.ж. Қазақстан қасiретi. А., 1997 ж.
19. Қозыбаев М. Қазақстан арсенал фронтта. А., 1970 ж.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І.ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДА ЖАҢА ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТҚА КӨШУ
1.1. Қазақстанда жаңа экономикалық саясатқа көшу қажеттілігі ... ... ... ... ...5
1.2. Қазақстанда жаңа экономикалық саясатты іске асыру, және оның белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3. Жаңа экономикалық саясат жылдарындағы өзгерістер ... ... ... ... ... ... . ...13
ІІ. ТАРАУ. ЖАҢА ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТ ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ
2.1.1921 – 1922 жылдардағы ашаршылық ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.2. Жаңа экономикалық саястат жылдары өнеркәсіптегі өзгерістер. ... ... ...17
2.3.1922-1924 жылдардағы ақша реформалары. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19

ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

ІV. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27

КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Кеңес одағының құрамында Қазақ халқының басынан өткерген қилы кезеңдер өткені белгілі.
Ресей империясының қоластындағы Түркістан жері Кеңес Одағы кезінде бірнеше жеке кеңестік республикаларға жіктелді. ХХ ғасырда бұл күрес өзіндік идеологиясы мен теоретиктері, бағдарламалары мен жетекшілері бар саяси күреске айналды. Бұл күрес әлемдік тарихтағы ұлт-азаттық қозғалысы деп аталған ірі тарихи үдерістің қатарынан өз орнын алуға тиісті.
Кеңес үкіметі орнауы барысында елде әртүрлі экономикалық саяси, әлеуметтік өзгерістер орын алған. Солардыңбір ел экономикасында елеулі орын алған Жаңа экономикалық саясат дегеен атпен белгілі экономикалық реформалар кезеңі еді.
Сол кезеңдегі елдіңэкономикалық және әлеуметтік қажеттілігін өтеу барысында жүргізілген бұл экономикалықсаясатттың жағымды және қателікке бойалдырған тұстары да көп болған еді.
Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін нарықтық экономика мен либералдық демокоратияға өту кезеңінде тұрған Қазақстан үшін ғасырлар бойы жалғыз ғана тәуелсіз түрік мемлекеті болып келген Түркиямен қарым-қатынас жасау айрықша маңызды болды. Түрік елдерінің әртүрлі саладағы ынтымақтастығының айрықша маңыздылығын Президент Н.Ә. Назарбаев өзінің Тарих толқынында деген еңбегінде былайша атап өткен болатын: Тарихтың алға қойып отырған өктем талабы әрбір түрік еліне әртүрлі салада саяси, экономикалық, мәдени және гуманитарлық тәсілдермен бірігу проблемасын шешудің бәріне бірдей тең институттық тетіктерін жаппай-тұрмай іздестіруді міндеттейді. Осылайша қазақ халқы өзінің әуелі Ресей империясының, одан кейін Кеңес Одағының құрамында болған кезеңдерде жоғалтып алуға сәл ғана қалған түріктік тегін қайта тауып, болашақ даму бағдарын анықтауға мүмкіндік алған еді.
Жұмыстың зерттелу деңгейі. Қарастырылып отырған тақырыпқа тарихнамалық талдау кеңестік және қазақстандық ғалымдардың зерттеулері негізге алынды.
Жұмыстың зертелу тарихы.
Жаңа экономикалық саясат кезеңін жаңаша экономикалық көзқараспен зерттеу Қазақстандық тарихшылардың зерттеулерінде тәуелсіздік алғаннан кейнгі жылдарда қолға алына бастады.
Қазақстандық тарихнамадағы зерттелініп отыран мәселеге қатысты зерттеулердің айрықша үлкен тобын жаңа көзқарасты қалыптастырған ғалымдар К.Н. Нұрпейісов пен М.Қ. Қойгелдиев болды. Сонымен қатар Түркістан легионы тарихына арналған А. Кәкен және Түркістанның әртүрлі кезеңдердегі тарихының негізгі аспектілерін зерттеген М.Ж. Абдиров, Н.Д. Нұртазина, Р.Х. Сариева, А. Ауанасова, т.б. еңбектерін атауға болады. Тарихнамалық шолудан көріп отырғанымыздай, түрік халықтарының бірлігі идеясын және оның әртүрлі нұсқалары мен үлгілерін кешенді түрде зерттеген еңбектер отандық тарихнамада әзірге кездеспейді.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
– Қазақстандағы ЖЭС саясатының ерекшеліктерін;
Жаңа экономикалық саясаттың салдарын;
Зерттеліп отырған кезеңдегіэкономикалық реформаларға талдау жасау
Жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспеден, екі тараудан және қорытындыдан тұрады.

І.ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДА ЖАҢА ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТҚА КӨШУ
1.1. Қазақстанда жаңа экономикалық саясатқа көшу қажеттілігі
Шетелдік интервенция мен азамат соғысы аяқталғаннан кейін Қазақстанда экономикалық, әлеуметтік және саяси жағдай елдің орталық аудандарымен салыстырғанда ауыр болды. Қазақстанның 307 кәсіпорынның 250-і жұмыс істемеді. Қазақстанда мұнай өндіру 4 есе, Қарағанды көмірін өндіру 5 есе қысқарды, ал мыс кенін өндіру мүлде тоқтап қалды. Риддер кеніштері, Екібастұз көмір орындары және Спасск байыту фабрикасы толық істен шықты. Өлке халық шаруашылығының жалпы өніміндегі өнеркәсіптің үлесі 1920 жылы небары 6,3 % болды. Республиканың ауыл шаруашылығы құлдырап кетті. Егіс көлемі Орал губерниясында 2 еседен астам, Жетісуда 3 еседей қысқарды. Мал саны да едәуір азайып, 29,9 млн. – нан 16,3 млн. – ға дейін кеміді.
Кеңес үкіметі еңбекшілердің жағдайын жеңілдетуге ұмтылып, 1921 жылдың бас кезінде Түркістан Халық Комиссарлары Кеңесі халыққа азық – түлікті, отынды тегін босату туралы, коммуналдық қызметтерді тегін көрсету туралы, ақысыз асханалар ашу туралы декреттер қабылдады.
Алайда, зорлық – зомбылыққа негізделген азық – түлік саясаты сәтсіздікке ұшырады. Күйзелген шаруалар наразылық білдіре бастады. Қостанай, Ақмола, Орал, Семей облыстарында көтеріліс ошақтары пайда болды. 1921 жылы ақпан айында патша армиясының полковнигі Николаев пен Есаул Токарев бастаған 25 мың адамнан тұратын отряды Петропавл қаласында Кеңес үкіметі органдарының үйін қиратты. 1921 жылдың наурызында Орал губерниясының территориясында Сапожников отрядының қаруланған 10 мыңнан астам бүлікшілері әрекет етті. Қарқаралы уезінде 70 – тен астам партия және Кеңес қызметкерлері көтерілісшілер қолынан қаза тапты.[1]
XX ғасырдың 20 жылдың басында ауылдар мен селоларда халық наразылығының ұлғаюының себептері:
- Мемлекеттің еңбекші халыққа қолдану саясаты (азық – түлік салғырты);
- 1921 – 1922 жылдардағы жаппай ашаршылық;
- Мал шаруашылығының ауыр жағдайы;
- Егін алқаптарының күрт азаюы.
Осы жағдайлардан азық – түлік салғыртының орнына азық – түлік салығын енгізудің қажеттілігі айқындала түсті.
1921 жылдың 8 – 16 наурызда өткен партияның X съезі салғырттан азық – түлік салығына көшудің, жаңа экономикалық саясатқа (НЭП – ке) көшудің қажеттігін негіздеп берді.
Қазақстанда жаңа экономикалық саясатқа көшу және оның барысы.
1920 жылдың аяғында Қазақстанда 4,7 миллион адам тұрды. Оның ішінде қазақтары - 50,3, орыстары - 31,1, украиндары - 14,4 пайыз. Халықтың басым көпшілігі ауыл шаруашылығында еңбек етті. Ал ауыл шаруашылығы мешеу жете дамымаған еді. Егіншілікте жерді біраз тыңай-тып алып қайта жырту жүйесі, мал шарушылығында көшпелі және жартылай көшпелі шараушылық басым болатын. Егістің көлемі азамат соғысы жылдарында едәуір кеміп, астықтың жалпы көлемі мен түсімі үш есеге жуық азайды. Егер егістік көлемі 1914 ж. 3,6 млн. десятина болса,1922 ж. 1,6 млн. десятинаға қысқарды. Мал шаруашылығы да ауыр халге ұшырады. 1914 жылдан 1922 жылдың аяғына дейін ірі қара мал саны 2,1 млн-ға, жылқы - 2 млн-ға, қой-ешкі 6,5 млн-дай, түйе - 0,3 млн-ға азайды. Жалпы алғанда осы жылдары барлық мал түрі 10,8 млн. басқа кеміді.[2] Қазақстанның өнеркәсібі де құлдырап кетті. Азамат соғысы жылдарында ірі кәсіпорындар түгелдей дерлік қирап бүлінді, істен шықты. Қазақстан халық шаруашылығы жалпы өнімінде өнеркәсіптің үлесі бар болғаны 6,5 пайыз құрады. Өнеркәсіп халық қажеттерін қанағаттандыра алмады. Еңбек өнімділігі төмен, шикізат пен отын жетіспеді.
Бұл кезде Қазақстанда да Ресейдегі сияқты экономикалық бірнеше меншік түрі: париархалдық, ұсақ тауарлық, капиталистік жекеменшік, мемлекеттік-капиталистік және социалистік меншіктер орын алды. Бірақ олардың экономикадағы көлемі әр түрлі еді. Қазақстан экономикасында социалистік үлестің меншік салмағы тіпті төмендеді.
Қазақ ауылында капитализмге дейінгі қатынастар таза түрінде болған жоқ. Олар капиталистік қатынастармен тоғысып немесе ұштасып жатты. Қазақстан халқының таптық құрылымының елдегі орталық аудандарынан айтарлықтай айырмашылығы болды. Мұнда ұлттық буржуазияның тап ретінде қалыптасу процесі аяқталмаған еді.
Жеті жылға созылған соғыста (бірінші дүниежүзілік және азамат соғысы) жүздеген мың адам қырылды. Кейбір уездерде аштық басталды. Кеңес елінің басқа да аудандары сияқты Қазақстанда да азық-түлік салғырты жүргізілді. Ол бойынша шаруалардың күн көрісінен артылған азық-түлік әскер мен өндіріс орындарындағы жұмысшыларды асырау үшін ешбір өтеусіз алынды. Бұл жағдай шаруалардың табиғи наразылығын туғызды. Әсіресе, ауқатты шаруалар қатты наразы болды. Өйткені олардан азық-түлік неғүрлым көп және қайырымсыз қатал әдістермен жиналды. Мұның өзі Қостанай, Орал, Семей, Шымкент уездерінде шаруалардың Кеңес өкіметіне қарсы шығуына әкелді. Мұндай наразылықтың күшеюі Кеңес өкіметін салғырттан, яғни "әскери коммунизм" саясатынан салғырт кейде солай аталатын бас тартуға, жаңа экономикалық саясатқа көшуге, салғыртты салықпен ауыстыруға мәжбүр етті. Бұл арада "әскери коммунизм" саясатының социализм орнатуда неғұрлым тар түсінігі болғанын да айту керек. Ол азық-түлікті күштеп алу, ірі, орта және ұсақ кәсіпорындарды қоғамдастыру, сауда-саттыққа, рынокқа тыйым салу, ақша айналымын тоқтатып, сол арқылы жаңа қоғам орнатуға болады деп әрекеттенудің көрінісі. Оның тұсында өкімет барынша орталықтандырылып, әміршіл-әкімшіл басқару жүйесі пайда болды. Барлық партия мүшелері әскери жағдайда деп танылды. Көп адамдар мұндай жағдай социализмге барар жолды қысқартады деп есептеді. Әрине "әскери коммунизм" социализмгс жеткізетін шара емес, ділгерліктен туған болатын. Сондықтан оны жаңа экономикалық саясатпен, төтенше жағдайда енгізілген салғыртты енді салықпен ауыстыру уақыт талабы еді.[3]
1.2. Қазақстанда жаңа экономикалық саясатты іске асыру, және оның белгілері.
Қазақстанда жаңа экономикалық саясатты НЭП-ті іске асыру 1921 жылғы Қазақ АКСР Орталық Атқару комитетінің азық-түлік салығына көшу туралы шешмі негізінде жүргізілді. Салықтың мөлшері салғыртқа қарағанда аз болды. Мәселен, 1920 жылы Жетісу және Сырдария облыста-рында астық салғырты бойынша 10,4 млп. пұт астық жиналса, 1921 жылы салық арқылы шаруалардан жиналған астық 6,0 миллион пұттан асқан жоқ. ІІІаруалардан алынатын ауыл шаруашылығы өнімдерінің мөлшерін салықпеп шектеу ауыл-селолардың қалалармен байланысын нығайтуға жол ашты. Шаруалар басы артық өнімдерін қалаларға апарып сатып, тұрмыс жағдайын түзеуге мүмкіндік алды.
Алайда, жаңа экономикалық саясатты іске асыру барысында көптеген қиыншылықтар да көздесті. Атап айтқанда, 1921 жылы жазда Еділ өзені бойының, Солтүстік және Батыс Қазақстанның халықтары күшті қуаңшылық болуына байланысты аштыққа ұшырады. Орал, Орынбор, Ақтөбе, Бөкей және Қостанай губернияларында егістің көбі күйіп кетті. Малға азық болмай, қырыла бастады. Ауыл шаруашылығында болған апаттың аяғы сұмдық аштыққа апарып соқты. Сол кездегі мәліметтерге қарағанда республикада 2,3 млн. адам ашыққан. Осы қиын-қыстау кезеңдерде Қазақстан еңбекшілеріне Ресей халқы елеулі көмек көрсетті. 1921 жылы күзде және 1922 жылы көктемде РКФСР үкіметі толық емес есеп бойынша Қазақстанға 4475 мың пұт астық, 183 мың пұт картоп жіберді. Түркістан мен Украина республикалары да Қазақстанға елеулі көмек жасады. Жұт пенқуаңшылықтан зардап шеккен кедей шаруашылықтарға ондаған мың ірі қара мал, 5 млн. пұттан астам тұқымдық дән берілді. Бұл дән 1921-1922 жж. бір милллион гектардан астам күздік және жаздық егістікке себілді.[4] Алайда Қазақ Республикасы халық шаруашылығының жағдайы өте ауыр болып қала берді.
20-шы жылдардың басындағы жер реформаларының ерекше маңызды рөлі болды. Мұның өзі жер мәселесіндегі патша өкіметінің отаршылдық саясатының зардаптарын жою бағытында іске асырылған шаралар еді. Патша өкіметі алған жерлер қазақ еңбекшілеріне қайтарылып берілді.
1921 жылы ақпан айында жер-су реформасы Түркістанның көптеген аудандарында, оның ішінде Алматы, Қапал, Шымкент, Әулиеата уездерінде жүргізілді. Жайық өзенінің сол жағалауының бөлігі межелеп бөлінді. Қазақ шаруалары бұрынғы жайылымдарын алды.
Ауылда әлеуметтік өзгерістер мен жер-су реформаларын жүзеге асыру үшін бұқаралық ұйым Қосшы одақтары құрылды. Оның жарғысы кедейлердің таптық сана-сезімін арттыру, олардың мүдделерін қорғау және Кеңес өкіметіне көмектесу сияқты мақсаттарды іске асыруды көздеді. Қосшы одақтарын құруда және оның практикалық қызметінде, сондай-ақ Оңтүстікте жер-су реформаларын жүргізуде Ж. Бөрібаев, О. Жандосов, А. Розыбакиев, т. б. қоғам қайраткерлер көрнекті қызмет атқарды. 1921 жылғы наурызда Жетісуда 17 мыңнан астам мүшесі бар Қосшы одағының 99 ұясы жұмыс істеді.
Қазақстан еңбекшілерінің халық шаруашылығын қалпына келтіру барысында бірқатар табыстарға қолдары жетті. 1925 жылдың аяғына қарай республикада өнеркәсіп өнімін өндіру едәуір өсті. Бүкілодақтық маңызы бар Орал-Ембі мұнай тресі, Алтын руда, Атбасар түсті металл, Алтай қазақ полиметалл трестері құрылды. Оларға тәжірибелі инженерлер мен техниктер келді. Қазақ жұмысшыларыпың саны өсті. Толық емес мәліметтер бойынша, Қазақстанның ірі өнеркәсібінде, жол қатынасында, совхоздарыида 1925 жылы 40 мыңға жуық жұмысшы мен қызметші істеген. Олардың ішінде қазақтар саны артты. Қазақтар мұнай өнеркәсібінде жұмысшының басым көпшілігі, кен өнеркәсібінде - 45 пайыз, тоқымашыларда - 30 пайыздан астамын қамтыды.[5] Республика өнеркәсібіндегі жұмысшылардың жалақысы 1921-1925 жылдарда (салыстырмалы бағамен) 1,5 есе өсті, ауыр өнеркәсіптегі жұмысшылардың жалақысы одан да көп болды. Әлеуметтік сақтандыру, тегін медициналық көмек, еңбекті қорғау жөнінде мемлекеттік бақылау жүйелері жүзеге асырылды. Қалалар мсн өнсркәсіп орталықтарында (Риддерде, Доссорда, т. б.) мемлекет есебінен тұрғын үйлер құрылысы басталды.
Қазақстанның ауыл шарушылығында елеулі өзгерістер жүрді. Бірыңғай ауыл шаруашылық салығы енгізіліп, оның жалпы көлемі 100 млн. сомға төмендетілді. 1925 жылы 46 мың кедей және әл-ауқаты кем шаруашылықтар мал және құрал-сайман алуға, жер жырту мен егіс егуге мемлекеттен қарыз алды.
1925 жылы мал басы 1922 жылмен салыстырғанда екі есе көбейіп, 26 миллионнан асты. Осы шаралардың нәтижесінде республиканың ауыл шаруашылығында орташаландыру процесі бой көрсете бастады.
Тұтас алғанда Республика бойынша 1925 жылы қазанда ауыл шаруашылық кооперациясының жүйесінде 322 690 мүшесі бар 2811 бірлестіктері жұмыс істеді, олардың ішінде 62546 мүшесі бар бір мың қазақ бірлестіктері де бар еді. Сонымен қатар қазақ және қоныс аударып істелген шаруашылықтардың төрттен бірінен көбі (27,1 пайыз) бірлестіктерге қамтылды. Бірлестіктер қатарына 96 коммуна, 557 артель, 58 жай серіктестіктер кірді. Тұтыну кооперациясы көшпелі ауылда кеңінен дамыды. Олардан басқа республикада 35 совхоз және 4 мыңнан астам шаруалар комитеттерінің өзара көмек қоғамдары жұмыс істеді.[6]
Кооперациялық құрылысты жүргізуде орыстар арасында шаруалардың өзара жәрдемдесу комитеттері, ал қазақтар арасында Қосшы одағы маңызды рөл атқарды. 1925-1926 жылдары шаруалардың қоғамдық өзара жәрдемдесу комитеттері 335 мың, ал Қосшы одағы 140 мыңнан астам ауыл шаруашылығының жұмысшыларын, кедейлер мен орташаларды біріктірді.
Алайда, Қазақстанда жаңа экономикалық саясат негізінде өнеркәсіпті қалпына келтіру 1925 жылы аяқталмай қалды және ол жалпы одақтық деңгейден едәуір төмен болды. Республикада өнеркәсіпті қалпына келтіру 1927 жылғадейін созылып, екі жылға кешігіп аяқталды. Өлкедегі өнеркәсіп салалары, соның ішінде өндіргіш күштерін дамыту нашар жүрді, ірі ауыр өнеркәсіп ошақтары болмады, өнеркәсіпте негізінен тұтыну құралдарын, шикізат өндіру жетекші орын алды. Өнеркәсіп құрылысын өрістетуге негіз болатын табиғи пайдалы қазбалар, яғни жер қойнауындағы байлық әлі жете зерттелмеді.
Ауыл шаруашылығындағы жағдай да өте күрделі болды. Ауыл-селолардағы әміршіл-әкімшіл жолмен жүргізілген жер-су реформасы, шаруаларға жерлерді қайта бөліп беру қазақ қоғамының әлеуметтік-экономикалық өзгерістеріне әсерін аз тигізді. Ауылдық жерлерде патриархаттық-феодалдық қатынастар әлі де күшті болып, мал мен шұрайлы жердің дені байлардың қолында сақталып қалды.
Жаңа экономикалық саясаттың белгілері
- Азық – түлік салығының енгізілуі.
- Сауда еркіндігі.
- Жерді және ұсақ кәсіпорындарды жалға беру.
- Ауылшаруашылық және несие, тұтыну кооперациясын дамыту.
- Кәсіпорындарды шаруашылық есепке көшіру.
- Еңбек міндеткерлігін жойып, жалдамалы еңбекті қолдану.
Жаңа экономикалық саясаттың мәні – салғыртты салықпен ауыстыру болды.
Салықтың мөлшері салғыртқа қарағанда (2,5 есе) аз болды. Шаруалардан алынатын ауыл шаруашылығы өнімдерінің мөлшерін салықпен шектеу ауыл – селолардың қалалармен байланысты нығайтуға жол ашты. Шаруалар басы артық өнімдерін қалаларға апарып сатып, тұрмыс жағдайын түзеуге мүмкіндік алды.
Орынборда 1921 жылы маусымда өткен облыстық бірінші құрылтай партия конференциясы жаңа экономикалық саясатқа көшуді мақұлдады.
Жаңа экономикалық саясатпен бірге тоталитарлық, авторитарлық басшылыққа көшу басталды.[7]
Республикалық қоғамдық-саяси өміріндегі өзгерістер
Қазақстанда жаңа экономикалық саясатты жүргізуде Кеңестердің ролі күшейді. Оларға шаруалар қауымының сенімі арта бастады. Бұл тұста кеңестерді нығайтуға байланысты біраз жұмыстар жүргізілді. 1921 жылы уездер мен губернияларда Кеңестер съезі болып өтті. Алайда, Қазақстан-дағы кеңес құрылысында бірқатар қиыншылықтар мен кемшіліктер кездесті. Көптеген қызметкерлер жаңа экономикалық саясаттың мәнін түсінбеді, бұрынғысынша "әскери коммунизм" әдістерімен жұмыс жасады. Кеңестер құрамына жаңа құрылысқа қарсы, іштен бүлдіру әрекетіне бейім адамдардың кіріп алу фактілері орын алды. Дегенмен Кеңестерді құрып, нығайту жұмысы мақсатты түрде жүргізілді. Оған белсене қатысқан Қазақ АКСР Орталық Атқару Комитетінің тұңғыш төрағасы С. Мендешев, орынбасары Ә. Жанкелдин, Ішкі істер халық комиссары Ә. Әйтиев және басқалары Кеңестердің жұмысын жандандыруға елеулі еңбек сіңірді.[8]

1.3. Жаңа экономикалық саясат жылдарындағы өзгерістер.

РК(б)П – ның X съезінен кейін енгізілген азық – түлік салығы біртіндеп жетілдіріле түсті, шаруалар өмірінде оңды жағдай қалыптасты. Шаруалар басы артық өнімдерін қалаларға апарып сатып, тұрмыс жағдайын түзеуге мүмкіндік алды. 6 және одан кем ірі қарасы бар қожалықтар салықтан босатылды. Көлік салығы мен ақшалай түтін (шаңырақ) салығының орнына біріңғай заттай салық белгіленді. Салық мөлшері азайтылып, 1924 – 1925 жылдары өнімнің 18 бөлігі алынса, 1927 – 1928 жылдары өнімнің 113 бөлігі алынды, ал 1924 жылғы қаңтардың 1 – нен бастап тек қана салықтың ақшалай формасы енгізілді. Үдемелі салықтың ауыртпалығы кулактар мен байларға түсті. Салықтан жиналған қаражаттар қорғаныс ісіне, Халық ағарту ісіне, ауылшаруашылығына, ірі өнеркәсіпті дамытуға жұмсалды.
Осы жылдары құрылған ауылшаруашылық несиесі қоғамы (кредит кооперациясы) көшпелі халыққа жеңілдікті шарттармен 3 -5 жылға несие берді. Мемлекет шаруаларға ауылшаруашылық машиналары мен жабдықтар сатып алуға несие берді. 1924 – 1925 жылдары республикаға әкелінген 415 тракторды кооперативтер мен коммуналар сатып алды.
Несие (кредит) кооперациясы қарызға тұқым беру, салық және басқа да экономикалық реттеу құралдары мемлекеттің еңбекші шаруалармен байланысын нығайтуға, өндіргіш күштерді қалпына келтіруге, ауыл мен қыстақ еңбекшілерінің еңбек белсенділігін арттыруға көмектесті.[9]
Соның нәтижесінде:
1) Егіс көлемі 1924 жылы – 2,1 млн. – ға, 1928 жылы – 4 млн. – ға өсті.
2) Мал шаруашылығы одан да жоғары қарқынмен дамыды. 1924 – 1928 жылдары мал саны 24,8 млн. – нан 41 млн. – ға жетті.
3) Шаруа қожалықтары 1924 жылы — 737 мың – нан 1928 жылы – 1 млн. 333 мыңға жетті.
4) Астық өндіру 1924 – 1925 жылдары 64,618650 пұттан 1928 – 1929 жылдары – 240 млн. пұтқа артты. Осы уақытқа Қазақстанда 103 коммуна мен 650 ауылшаруашылық артелі болды. Оңтүстік Қазақстанда мақата өсіретін Мақтарал алып совхозы ұйымдастырылды.
Шаруалардың жіктелу процессі күшейді:
1) Батырақ – кедей қожалықтары 2 есеге азайды.
2) 1928 жылы шаруалардың ¾ бөлігі орташаларға айналды.
3) Кулак – бай қожалықтар 6,6 % — ден 14,8 % — ға көбейді.
Ауылда әлеуметтік өзгерістер мен жер реформаларын жүзеге асыру үшін бұқаралық ұйым 1921 жылы Қосы одағы құрылды (1930 жылдан Кедей одағы атанды).
Оның міндеттері :
1) Еңбек артельдерін құру.
2) Кедейлерге жер беру.
3) Еңбекшілердің саяси сана – сезімі мен мәдени деңгейін көтеру.
1921 – 1922 жылдардағы жер реформасының маңызы:
1) Еңбекшілерді социалстік құрылысқа тартуда үлкен роль атқарды.
2) Отаршылдық аграрлық саясатқа соққы берді.
3) Қазақ ауылындағы патриархаттық – феодалдық негізді әлсіретті.
4) Ұлттық келісімнің орнығуына жағдай жасады.
1922-1924 жж. ақша реформасында көптеген адамдар құнсыз қағаз ақшалардың орнына мыс монеталардың келуі таңғажайып нәрсе деп баға берді.
Ақша айналысын реттеуді, ақша белгілерін эмиссиялауды катаң орталықтандырып Ұлы Отан соғысына тұрақты ақша жүйесімен қадам басуға мүмкіндік жасады.

ІІ. Тарау. Жаңа экономикалық саясат жылдарындағы Қазақстан экономикасы
2.1. 1921 – 1922 жылдардағы ашаршылық.
Қазақстанда жаңа экономикалық саясатқа көшу барысында көп қиыншылықтар кездесті. 1921 жылы жазда Еділ өзені бойының, Қазақстанның халықтары күшті қуаңшылық болуына байланысты аштыққа ұшырады. Орал, Орынбор, Ақтөбе, Бөкей және Қостанай губернияларында егістің көбі күйіп кетті. Малға азық болмай, 80 %-і қырылды. Елде аштық басталды. Ашығушылар республика халқының 13 бөлігін қамтыды. 1921 жылғы қарашада 1 млн. 508 мың адам ашыққан болса, 1922 жылы наурызда олардың саны 2 млн. 303200 адамға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.