Ясауидің еңбектеріндегі алла сүйіспеншілігі

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

Тарих және педагогика факультеті

Дінтану және теология кафедрасы

ЯСАУИДІҢ ЕҢБЕКТЕРІНДЕГІ АЛЛА СҮЙІСПЕНШІЛІГІ

Орындаған:

4 курс студенті Мақсат Құдайбергенов

Ғылыми жетекші:

филос. ғ. к., доцент

Норма бақылаушы:

Қорғауға жіберілді

“___” 2016 ж.

Кафедра меңгерушісі:

филос. ғ. к., доцент

Түркістан, 2016

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

І. қожа ахмет ясауи шығармалары және сопылықтағы махаббат қағидалары

1. 1 Қожа Ахмет Ясауи және шығармалары . . . 7

1. 2 Ясауи хикметтерінің мәні мен мазмұны . . . 11

1. 3 Ясауидің «Хәл»ілімінің негізгі ұстындары . . . 20

1. 4 Сопылық ілімдегі ғашықтық ұстанымдары . . . 25

ІІ. ЯСАУИ ЕҢБЕКТЕРІНДЕГІ АЛЛА СҮЙІСПЕНШІЛІГІ

2. 1 Қожа Ахмет Ясауи хикметтеріндегі Аллаға ғашықтық сипаты . . . 30

2. 2 «Мират ул-Қулуб» шығармасындағы махаббат көрінісі . . . 37

2. 3 «Пақырнама» және «Рисала дар адаби тариқат» еңбегіндегі Алла сүйіспеншілігі . . . 42

2. 4 Хикметтердегі ғашықтық сарынының қазақ ақын-жырауларына ықпалы . . . 47

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 58

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 60

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы.

Қазақ халқының сан ғасырлық тарихында, рухани мәдениетінде, салт-санасында, тұтасымен алғанда, ұлттық болмыс-бітімінің өн бойында Қожа Ахмет Ясауи қалыптастырған дүниетаным қайнарларының алатын орны айрықша. Оның мұраларын бүгінгі күн тұрғысынан кәдеге асыру, ұрпақ игілігіне жарату жолында көптеген нәтижелі еңбектердің жүзеге асырылып жатқаны - осының айғағы. Түркістан қаласынан жасаған сапары кезінде ұлт зиялыларымен арнайы кездескен Елбасымыз бұл жайлы өте құнды тұжырым айтты: «Дініміз мұсылман, біздің өз жолымыз бар, өз жолымызға түсу үшін біз осы Қожа Ахмет Ясауидің іліміне табан тіреуіміз керек. Егер де зерттейтін болсақ, қазақ үшін нағыз Конфуций болып шығады. Үлкенді сыйлау: ағаң - ағаң, інің - інің, әйелің - әйелің, патша - патша, барлығы өз орнында болуы керек. Біздің Қожа Ахмет Ясауидің хикметтерін қарап отырсаң, бір дастарханда жаныңда әр діннің өкілдері отыратын болса, олардың барлығы бауырың деген сөз бар. Біздің саясатымыз сол емес пе?!» деп ортаға тастаған кесек пікірі қазақ халқы үшін мемлекеттік, елдік құндылықтың негізгі іргетасы ретінде Әзірет Сұлтан қалыптастырған ілімге иық сүйеудің мерзімі жеткенін тағы бір нақтылап өтті. Сондықтан Қазақстандағы дінтану ғылымының мақсаты - тарихымызбен жасасып келе жатқан төл ғұлама-ғалымдарымыздың еңбектерін, туындыларын жарыққа шығарып, оларды зерттеу ісін жүйелі түрде ұйымдастыру болып отыр. Осы орайда, Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикмет», «Мират ул-Қулуб», «Пақырнама», «Рисала дар адаби тариқат» еңбектеріндегі негізгі мәнді ұғымдар мен түсініктерді зерттеп-зерделеп, ондағы сырлы ойларды, әсіресе иләһи ғашықтық, махаббат мәселесін ашып талдап көрсетудің маңызы артып келеді. Әрине, Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикметі» жөнінде бірқатар зерттеу еңбектер жарыққа шықты, көптеген жаңалықтар ашылды. Бірақ оның еңбектеріндегі жүрек тазарту, көңілдің көзін аршу, кемел адам қалпына жету, Аллаға ғашық болу, дидар аңсау қағидаларын тереңірек таныту кешеуілдеп қалды. Себебі ұрпақ сабақтастығының үзілуі нәтижесінде дананың хикметтері мен басқа да еңбектерін ұқтыратын шынайы мамандар қалмады. Бұл жерде айта кететін бір мәселе, «Диуани хикмет» пен басқа да шығармалары мыңдаған жылдар бойы Тұран топырағындағы, Түркілер мекеніндегі мектеп-медреселерде оқытылған негізгі пәндердің бастысы болған. Сол арқылы түркі топырағында иләһи ғашықтық сезімі тамыр жайды. Дидар талап етіп, халыққа қалтқысыз қызмет еткен сопылар, шайырлар шоғыры молайды. Ясауи баба шәкірттерінің жанқиярлық еңбектерінің арқасында түркі жұртындағы бүкіл медреселерде сопылық ілімнің асыл қағидаларынан дәрістер оқылды, олардың барлығы хикметтерден тамыр тартқан. Соның арқасында діни мәдениет тереңге тамыр жайды, рухани өркениет даму көкжиегіне ұласты, моральдық-этикалық кешен толығымен қалыптасты. Еліміздің тарихында аты қалған ұлы тұлғалардың Қожа Ахмет Ясауидің туындыларынан, ойларынан сусындағаны, хикметтерден алған тәлім-тәрбие желісі арқылы кемелденгені кейбір деректерде еміс-еміс кездесіп қалғаны болмаса, оны нақты түбірлеп жазған ғалымдар жоқтың қасы. Абайдың «Махаббатпен жаратқан адамзатты, Сен де сүй ол Алланы жаннан тәтті» деп тебіренуі Алла мен адамды және әділетті сүюдің өзегі іспеттес. Бұл қағида сөз жоқ, Әзірет Сұлтанның дүниетанымынан тамыр тартып жатыр. Сопылық философия бойынша болмыс атаулының барлығы Тәңірдің махаббаты арқылы жаратылған. Абайдың да “ . . . Махаббатпен жаратқан адамзатты” деген ойының түп-төркіні осы сопылық философия болып табылады. Тәңірдің болмыстарды жаратуының себебін “Мен құпиялы қазына едім, танылғым келгендіктен болмыстарды (махлуқатты) жараттым” мазмұндас қасиетті хадистен табуға болады. Яғни бұл хадисте жаратудың мақсаты - Тәңірдің танылуы деп түсіндірілген. Шынайы сопы Алланы танып, оның дидарын көруді мақсат етеді. Яғни жүрегінде ғашықтық оты тұтанады.

Сондықтан Қожа Ахмет Ясауи шығармаларындағы Алла сүйіспеншілігінің қарастыру ұлттық дүниетанымымыздың, халықтық санамыздың түп-төркінін тану болып шығады. Біз бұл зерттеу еңбегімізде Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикмет», «Мират ул-Қулуб», «Рисала дар адаби тариқат», «Пақырнама» еңбектеріндегі иләһи ғашықтық, махаббат қағидасы мен олардың қазақ ақын-жырауларындағы сабақтастығын талдап көрсететін боламыз.

Зерттеудің көкейкестілігі.

Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикмет», «Мират ул-Қулуб», «Рисала дар адаби тариқат», «Пақырнама» шығармаларындағы Алла сүйіспеншілігі, махаббат, ғашықтық мәселелерін зерттеп-зерделеу арқылы, оның ғасырлар бойы қазақ дүниетанымының, сопылық ілімдегі негізгі тұжырымдар мен қағидалардың дамуына тигізген ықпалын, әсерін көрсету арқылы сопылықтағы ең өзекті мәселе - «дидар талап ету», «кәміл болмысқа жету» шарттарын, оған жайттарды танып-білуге жол ашылады. Қожа Ахмет Ясауи шығармаларындағы Аллаға деген ғашықтық, сүйіспеншілік мәселесі туралы жалпы ғылыми зерттеулерде айтылып кеткені болмаса, арнайы бір тақырып ретінде қарастырылмаған. Бұл еңбектің тарихи қажеттілігін бүгінгі күн тұрғысынан бағамдап, сонымен бірге негізгі ұғымдар мен түсініктерді, образдарды ашып көрсету біз таңдаған тақырыптың өзектілігі болып табылады.

Зерттеудің мақсаты.

Қарастырып отырған негізгі мәселелерге сай зерттеу төмендегідей бірнеше мақсаттарды көздейді:

- Сопылық ілімдегі махаббат, ғашықтық қағидаларының бастауын, символдық образдарды айқындау;

- Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикмет» шығармасындағы иләһи сүйіспеншілік, махаббат ұғымдарының негізгі сипаттамасын, сабақтастығын анықтау;

- «Мират ул-Қулуб», яғни «Көңілдің айнасы» мұрасындағы көңіл тазалығы, махаббат, ғашықтық тұжырымдарын ғылыми тұрғыдан талдау. Оның негізгі шарттарын сопылық қолжазбалар, еңбектер контекстінде сипаттау;

- «Пақырнама» шығармасы мен ондағы пақырлық, ғашықтық философиясының өзегін талдау;

- «Рисала дар адаби тариқат» еңбегінің қазақтың ұлттық дүниетанымына сәйкес қырларын анықтау. Ондағы махаббат, сүйіспеншілік ұғымдарының аксиологиялық қасиеттерін зерделеу.

Зерттеудің нысаны.

Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикмет», «Мират ул-Қулуб», «Рисала дар адаби тариқат», «Пақырнама» шығармаларындағы ғашықтық, махаббат ұғымдарының сипаттарын, қағидаларын сопылық ілім аспектісі тұрғысынан қарастыру.

Зерттеудің ғылыми болжамы.

Қожа Ахмет Ясауидің еліміз үшін аса зор құндылық болып табылатын мұраларының, оның ішінде «Диуани хикмет», «Мират ул-Қулуб», «Пақырнама», «Рисала дар адаби тариқат» шығармаларындағы Аллаға ғашықтық, махаббат мәселесін зерттеп, оларды бүгінгі еліміздегі оқу және тәрбие үдерісіне енгізуге жол ашылады, соның арқасында кәміл ұрпақ тәрбиесі мен ғылыми жағдайды ұштастыру Қазақстан қоғамында қажетті процесс ретінде жүзеге асырылады.

Зерттеудің міндеті.

Зерттеуде біз мынадай міндеттерді алдымызға қойып отырмыз:

- Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикмет» шығармасының мәні мен маңызын көрсету, ондағы ғашықтық, махаббат ұғымдары мен қағидаларын айқындау;

- «Мират ул-Қулуб», «Пақырнама» еңбектеріндегі махаббат мәселелерін талқылау;

- Қазақ дүниетанымындағы Қожа Ахмет Ясауи еңбектеріндегі махаббат философиясының әсері мен ықпалын салғастыру.

Зерттеудің әдістемесі.

Дипломдық зерттеуде салыстырмалы, тарихи-аналогиялық, анализ және синтез, талдау әдістері қолданылды.

Зерттеу жұмысының практикалық мәнi. Зерттеу жұмысын жоғарғы оқу орындарындағы дінтану мамандықтарында Ясауитану, тасаууф, қазақтың дәстүрлі мәдениеті пәндері бойынша қолдануға болады.

Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тарау мен сегіз бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І. ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ ІЛІМІНІҢ МАЗМҰНЫ МЕН МАҢЫЗЫ

1. 1 Қожа Ахмет Ясауи және шығармалары

Түркі халықтарының ұлы ұстазы Қожа Ахмет Ясауидің түркі халықтарының болмыс-бітімінің, салт-дәстүрінің, рухани дүниетанымының қалыптасуындағы орны мен маңызы ерекше. Оның хикметтері, асыл сөздері мен рухани көзқарастары әлі күнге дейін халық арасында ұмытылмай, жалғасып келе жатыр. Мың жылдан астам уақыт бойы Ясауидің даналық сөздері, ойлары түркі топырағына жан бітіріп, Түркі-Ислам мұсылмандық болмысының кемелденуіне себеп болды. Әзірет Сұлтан атанған ұлы дананың тұлғасы мен шығармалары, әсіресе еліміз тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдары қайтадан зерттеліп, қолға алына бастады. Ол туралы іргелі зерттеулер, көлемді еңбектер, ғылыми маңызы зор мақалалар жазылды. Дегенмен Қожа Ахмет Ясауиді толық-танып білудің мүмкін еместігі анық.

Қожа Ахмет Ясауидің бірқатар шығармалары қалған. «Диуани хикмет», «Мират ул-қулуб», «Рисала дар адаби тариқат», «Пақырнама» еңбектері.

«Диуани хикмет» шығармасы Қожа Ахмет Ясауидің жан сырлары, хикметтері жинақталған ұлы туынды. Онда Аллаға деген ғашықтық, сопылық хәлдер, ахлақ мәселесі сөз болады. Хикметтер Түркі халықтарының арасында ең көп таралған шығарма ретінде белгілі. Ол туралы, ондағы негізгі ұғымдар мен мазмұны жайлы алдағы бөлімде кеңінен талдайтын боламыз.

“Мират-ул Қулубтың” қазіргі кезде ғылыми айналымда жүрген нұсқасының алғаш хатқа түсуі немесе жинақталуы жұмыстары хижралық есеп бойынша VІІІ ғасырда қолға алынғандығы туралы деректер бар. Яғни, бұл рисала біздің жыл санағымыз бойынша XІV-ші ғасырда жазылған. Бұл нұсқа Швецияның Упсала қаласындағы Университет кітапханасының ескі жазбалар қорының №472 жинағында, шағатай тілінде жазылып 158/б-177/а-беттер арасында орналасқан. 534 парақтық бұл жинақ 1249/1833 жылы көшіріліп, қайта жазылған [1, 234] .

«Мират-ул Қулубтың» негізгі идеясы - адам жанының (рухтың) тазалыққа, кемелдікке жету үшін қажетті болатын шарттар мен қағидаларды оқырманға түсіндіру. Адамның рухани тұрғыдан жетілгендігі оның «көңіл айнасынан», яғни жан тазалығынан, мінез-құлқынан, әрбір әрекетінен айқын көрініп тұруы тиіс. Сопылық ілімнің негізгі мақсаты - «көңілдің көзін ашу», яғни адамды рухани тұрғыдан жетілдіре түсу болып табылады.

“Мират-ул Қулубтың” жазылу мақсаты - Қожа Ахмет Ясауидың сопылық көзқарастарын жинақтау болып табылады. Кейіннен осы рисала оның шәкірттері тарапынан жиналып, кітап халіне келген болуы ықтимал. Өйткені, бұл құбылыс тасаууф тарихында, сопылық мәдениетінде жиі кездесіп отыратын жағдай. Мысалы “Көңілдің айнасы” рисаласының кіріспе бөлімінде: “Бұл тәбәрік рисаланы жинақтап хатқа түсірген шариғаттың дәлелі, тариқат тобының өкілі - Мәулана Суфи Данышменд екендігін біліп жүр және хабарың болсын. Даналардың (арифтердің) сұлтаны, тақуалардың жол көрсетушісі, жер жүзінің темір қазығы (қутуб ул-ақтабы) Қожа Ахмет Ясауидің (Алла оған рақым етсін!) айтқандарын азиз Суфи Мұхаммед Данышменд бізге жеткізген (болатын) ” делінген. Сонымен қолымыздағы рисаланың өзі Зарнуқидың жазған рисаласын көшірген адамның дерегі [2, 172] .

Бұл еңбекті әлі күнге дейін ешкім пайдалана алмай келді. Фуад Көпрүлү “Түрік әдебиетінде алғашқы сопылар” [3] атты еңбегін жазарда “Мират-ул Қулуб” деген Ясауиге қатысты туындының бар екендігін білмегендігі туралы айтылады. Бұдан кейінгі жылдарда Ясауитану саласында зерттеу жүргізгендердің ішінде де бұл еңбектен пайдаланғандар болмаған. Бұған себеп Ясауитану саласының алғашқы қарқынын жоғалтуы десек қателеспейміз. Түркияда да Түркістанда да “дін және ұлттық мәдениетке қарсы жүргізілген саясат” бұл мәселеге деген қызығушылыққа салқынын тигізгені белгілі жай.

Тек 2000 жылы ғана Ясауитанушы ғалым Досай Кенжетай «Мират ул- Қулуб» қолжазбасын кітап етіп бастырып шығарды. Кітапта шағатай тіліндегі қолжазба нұсқасы да берілген. Ғалымның диссертациялық еңбегінде де «Мират ул-Қулуб» жайлы терең талдаулар жасалған.

Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасының қолжазба және ескі кітаптар қорында “Мират-ул қулуб” рисаласының “Упсала”, “Алматы”, “Лаһор” және “Ташкент” нұсқалары бар. Алматы нұсқасының Упсала нұсқасынан мазмұндық жағынан айырмашылығы жоқ. М. Жармұхаммедұлы мақаласында “Мират-ул Қулубты” емес, “Пақырнама” (жинақта “Рисала” деген атпен берілген) трактатын сипаттаған [4, 24-26; 28-29] . Алматы нұсқасындағы топтамада бірінші, “Рисала”, “Миратул-Қулуб” және “Рахат-ул аруах” сияқты үш трактат түптелген. Исламдық кітап мәдениетінде бірнеше трактаттардың бірге түптеле беретіндігі ескерілмеген. Бұл М. Жармұхаммедұлының трактаттарды бәрін қосып бір атпен атауына жол ашқан. Ал негізінен үшеуінде де сопылықтың оның ішінде Ясауитану мәселесі бойынша беретін мағлұматтары әр қилы және өзіндік орындары бар салмақты рисалалар.

“Мират-ул Қулуб” Ясауийа мәдениетінің алғашқы кезеңіне тән болуы, сонымен бірге әрі Садр Ата Рисаласы сияқты сол кезеңдегі Қожа Ахмет Ясауидың кейбір еңбектеріне тоқталып, мәліметке толы шолу жасауы тұрғысынан өте маңызды еңбек болып табылады.

«Рисала дар адаби тариқат» еңбегі Ясауи тариқатының маңызды қасиеттерін, шарттарын, рухани сипатын беретін бірден бір қажетті қолжазба болып табылады. Бұл қолжазбаны 2009 жылы «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық мұражайының ғылыми қызметкері С. Моллақанағатұлы Ташкент қаласындағы қолжазбалар қорынан тауып әкеліп, кітапша етіп жариялады. Ол 2012 жылы жарыққа шықты [5, 52] .

Ташкент қаласы қолжазбалар қорындағы «Рисала дар адаби тариқат» қолжазбалар нұсқасы № 3808, № 6652 № 9175 тіркеу нөмірлерімен сақталған. Негізінде қолжазбалардың арасында айтарлықтай айырмашылық жоқ. Кейбір сөздерінің жазылмай қалуы немесе қате жазылуы ғана байқалады. Ғалым үш қолжазбаның жазуларына қарап ең тәуірлеуі деп № 3808 таңдап, негізгі нұсқа ретінде пайдаланған. Институттің картотека бөлімі дайындаған карточкалық мәліметтерде қолжазбаның инвентарлық нөмірі «№ 3808 - ХІІ», кітаптың аталуы «Адаби тариқат», авторы «Қожа Ахмет Ясауи», қолжазбаны көшіруші Ғани қожа уалади Хайролла қожа, көшірілген жылы 1253, бетінің ені мен ұзындығының өлшемі 14, 5х24, 5, 5 парақ (320 - 316), әр бетте 15 қатар жазу бар, жазу түрі «настағлиқ», тілі «парсы» тілінде деп жазылған. Кітапты және оның көшірмесін зерттеп, жоғарыдағы мәліметтерді толықтырдық. Инвентарлық нөмірі: № 3808 - ХІV деп тіркелген. ХІV дегеніміз түптелген қолжазба кітаптың ХІV шығармасы деген сөз. Оны карточкада ХІІ деп көрсеткен екен. Қолжазба кітап «1б» беттен басталып, «325а» бетпен аяқталады. Қолжазба кітаптың ХІV бөлімінен орын алған «Рисала дар адаби тариқат» рисаласы қолжазба кітаптың «312б» бетінен басталып, «316б» беттен аяқталған яғни «а» мен «б» беттерін бөлек-бөлек санағанда 9 беттен тұрады. Қолжазбаның ХІІІ бөлімінде, парсы тіліндегі «рисала дар баиан-и сурат-и пақыр» рисаласы, ХV бөлімде парсы тіліндегі «рисала дар баиан-и қайида-и тариқ» рисаласы орын алған. Көшірушінің аты-жөні, көшірген жылы «322б» бетінде фақир хақир Ғани қожа уалади Хайролла қожа, 1253/1837 - 38, жұма күні деп көрсетілген. Көшірілген жылы кітаптың VІ, VІІ бөлімдерінде де көрсетілген.

Енді кітаптың мазмұндық сипаттамасына тоқталып, сипаттамасын жасап кетейік. «Рисала» парсы тілінде, кіріспе мен он екі баптан тұрады, . Кіріспесі «бисмилла» яғни «Мейрімді Рақымды Алланың атымен бастаймын» деген сөзбен басталған. Одан кейін «Бұл Қожа Ахмет Ясауидің рисаласы» деген сөйлеммен жалғасын табады. Бұл бөлімде Қ. А. Ясауидің екі лақап атын көреміз. Біріншісі «Құтб ут-тариқат», екіншісі «бурхан ул-хақиқат». Құтб - тірек, темірқазық деген ұғымды білдіреді. Әулиеліктің жеті мақамының ең жоғарғысы яғни жетіншісі «құтб» деп аталады. Сопылық әдебиеттерде тариқат сөзін былай ашықталып келеді: тариқат этикалық-моральдық қағидалар мен ритуалдарды қамтитын, Хаққа ұласуды қамтамасыз ететін жол. Тариқат «жеке әдіс», «әдістемелік ережелер» деген мағыналарға да келеді. Кемел жол көрсетуші ұстаздың қадағалауымен талапкердің Аллаға ұласуы үшін, яғни әрдайым Алланы терең ойлау, оны сезіну мақсатында қолданған әдісті «тариқат» дейді [6, 231] . Ясауи «қутб-ул ақтаб» - «құтбтардың құтыбы” ретінде де танылған. Руханияттың шыңына көтерілген «құтбтардың» «құтбы» болу, ол кісі үшін үлкен дәреже. Сол сияқты «тариқаттың құтбы» деп аталуында да үлкен мән болса керек. Ал-бурхан араб сөзі. Құжат, дәлел деген ұғымдарды білдіреді. Пайғамбарымыз бір хадисінде: «шариғат - айтқан сөздерім, тариқат - жасаған істерім, хақиқат - менің хәлім» дейді. Хақиқат - өмір шындығы. Ясауи бабамыздың сол хақиқатқа жеткендігі, басқаларға да жетуге көмектесе алатындығына байланысты осы лақап ат берілген болуы мүмкін.

Әулие Бабаның артында қалған еңбектерін терең зерделейтін болсақ, оның негізгі мазмұнының шәкірттерге діннің асыл мұраттарын, сопылықтың қағидаларын ұғындыруды мақсат еткенін көреміз. «Мират ул-Қулуб» рисаласының бас жағында барша шәкірттерінің жиылып келіп ұстазына « . . . шайхтық пен мүридтік жайында және осы ұлы силсиланың сулукы (методы) мен тариқаты жайынан мәлімет берсеңіз, өзіңізден кейінгі (тариқатшы) шәкірттеріңізге (жәдігер) мирас болып қалар еді» - деп ұсыныс жасағандығы, соның нәтижесінде рисаланың хатқа түскендігі жайлы айтылады. «Рисала дар адаби тариқат» шығармасының да осы ниетпен дүниеге келгендігін аңғаруға болады. Бұл еңбек шын хақиқатты іздеп, сапарға шыққан талапкерлерге осы жолдың қыр-сырын, яғни тариқаттың әдептері мен тәртібін тереңірек ашықтап баян етуді көздеген. Рисаланың оны екі бабында да шәкірттер үшін аса қажетті шарттар талданып көрсетілген.

Он екі баптың атаулары төмендегідей:

1. Бірінші бап: тариқаттың ахкамы (үкімдері) туралы;

2. Екінші бап: тариқаттың арканы (негіздері) туралы;

3. Үшінші бап: тариқаттың уажибаты (міндеттері) туралы;

4. Төртінші бап: тариқаттың сүннеттері туралы;

5. Бесінші бап: тариқаттың мұстахабтары туралы;

6. Алтыншы бап: тариқаттың әдептері туралы;

7. Жетінші бап: рухани ұстаздардың шәкірт қабылдауы туралы;

8. Махаббат туралы;

9. Бап: ышық туралы;

10. Бап әл-мағрифат, яғни таным туралы;

11. Мағрифат туралы;