Құқықтық сана және құқықтық мәдениет туралы ақпарат
КIРIСПЕ 3
Құқықтық сана ұғымы, түсiнiгi және маңызы 5
1. Құқықтық сана қоғамдық сананың элементi ретiнде 5
2. Құқықтық сананың құқықтың әлеуметтiк функциясын жүзеге асырудағы рөлi 13
3. Құқықтық сананың түрлерi және ерекшелiктерi.
Қорытынды ... ... ... ... ... 21
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ..22
Құқықтық сана ұғымы, түсiнiгi және маңызы 5
1. Құқықтық сана қоғамдық сананың элементi ретiнде 5
2. Құқықтық сананың құқықтың әлеуметтiк функциясын жүзеге асырудағы рөлi 13
3. Құқықтық сананың түрлерi және ерекшелiктерi.
Қорытынды ... ... ... ... ... 21
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ..22
“Құқықтық сана және құқықтық мәдениет” деп танылады. Сана – объективтi шындықты идеалды түрде бейнелеудiң адамға ғана тән ең жоғарғы нысаны. Сана адамның өз болмысы мен объективтi дүниенiң мән-жайын, мазмұнын, ұғымын бiлуiнде белсендi қызмет атқаратын психикалық процестердiң заңды нәтижесi болып табылады. Сана - шындықты бейнелеудiң механизмi мен нысандарын тарихи дамудың сатыларына сәйкес айқындайтын философия, социология және психологияның және жалпы танымның ең басты категорияларының бiрi.
Құқықтық сана – қоғамдық сананың бiр түрi. Саяси жане моральдық санамен тығыз байланысты. Мазмұны жағынан тиiстi мемлекетте қолданылып отырған құқық нормалары, заңдық пен құқықтық тәртiбi қылмыс және оны жазалау. қоғам мүшелерiнiң құқықтары мен көзқарастары жатады. Антогонистiк қоғамда таптардың өзiне тән құқықтық санасы болады. оның мазмұны әр таптың қоғамның экономикалық, саяси, мәдени өмiрiнде алатын орнына байланысты.
Тақырыптың өзектiлiгi - отандық мемлекеттiлiктiң жаңа даму сатысы, меншiк түрiнiң өзгеруi, экономикалық реттеудiң тәсiлдерiнiң өзгеруi құқықтық тәрбие нысанының әдеттегi қалыптасқан салттарының өзгеруiн талап етедi. Алайда бұрынғы қалыптасқан ережелердi жаңа талаптарға сай етiп өзгерту де жаңа құқықтық тәрбиенiң алдына қойған негiзгi мақсаттардың бiрi болып табылады.
Құқықтық сана – қоғамдық сананың бiр түрi. Саяси жане моральдық санамен тығыз байланысты. Мазмұны жағынан тиiстi мемлекетте қолданылып отырған құқық нормалары, заңдық пен құқықтық тәртiбi қылмыс және оны жазалау. қоғам мүшелерiнiң құқықтары мен көзқарастары жатады. Антогонистiк қоғамда таптардың өзiне тән құқықтық санасы болады. оның мазмұны әр таптың қоғамның экономикалық, саяси, мәдени өмiрiнде алатын орнына байланысты.
Тақырыптың өзектiлiгi - отандық мемлекеттiлiктiң жаңа даму сатысы, меншiк түрiнiң өзгеруi, экономикалық реттеудiң тәсiлдерiнiң өзгеруi құқықтық тәрбие нысанының әдеттегi қалыптасқан салттарының өзгеруiн талап етедi. Алайда бұрынғы қалыптасқан ережелердi жаңа талаптарға сай етiп өзгерту де жаңа құқықтық тәрбиенiң алдына қойған негiзгi мақсаттардың бiрi болып табылады.
1. Абенов Е.М., Арынов Е.М., Тасмагмбетов М.М. Казахстан:эволюциягосударства и общества. Алматы,1996.
2. Азаров Ю.П. “Искусство воспитывать”/Книга для учителя/ Москва “Просвещение” 1985г.
3. Венгеров А.Б. Теория государства и права. Учебное пособие для ВУЗов.“Эльфа”,1996 ж.
4. Жоламан Қ.Д.,Мухтарова А.К.,Тәуекелев А.Н. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы,1996.
5. Люблинская А.А. “Учителю о психологии” /Учебное пособие/ Москва “Просвещение” 1977г.
6. Марченко М.Н. Теория государства и права. М.:Зерцало. 1998.
7. Основы государства и права Республики Казахстан. Учебноеғ пособие. Под.ред. Г.С. Сапаргалиева. Алматы, Жетi Жарғы. 1997.
8. “Правовая культура: проблемы теории и практики”. Под редакцией Ибраевой А.С. г. Алматы 2002г.// “Жетi Жаргы”
9. “Общая Теория Государства и Права”.//Под редакцией Комарова С.А. Москва 1998г.
10. “Теория Государства и Права”. Курс лекций. //Под редакцией Н.И. Матузова, А.В. Малько - Москва 2002г. “ЮРИСТЪ”.
11. “Теория Государства и Права”. //Под редакцией Нерсесянц В.С. Издательская НОРМА - ИНФРА*М// Москва 1999г.
12. Сальников В.П. “Правовая культура: проблемы формирования гражданского общества и правового государства”\\ Демократия и законность. Самара 1991 г.
13. Спиридонов Л.И. Теория государства и права. Зерцало. М:.1996.
14. Теория государства и права:Ч 1. Под. ред. А.Б. Венгерова. “Юристъ”1996.
15. “Теория Государства и Права” под редакцией В.Н. Хропанюка. 2002г.
16. Учебное пособие “Введение в гражданское образование”. //Алматы 2002г.
17. Хутыз М.Х.,Сергейко П.Н. Энциклопедия права.М. “Знание” 11995.
18. Энгельс Ф. Происхождение семьи, частной собственности и государства. М., “Знание”1985.
2. Азаров Ю.П. “Искусство воспитывать”/Книга для учителя/ Москва “Просвещение” 1985г.
3. Венгеров А.Б. Теория государства и права. Учебное пособие для ВУЗов.“Эльфа”,1996 ж.
4. Жоламан Қ.Д.,Мухтарова А.К.,Тәуекелев А.Н. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы,1996.
5. Люблинская А.А. “Учителю о психологии” /Учебное пособие/ Москва “Просвещение” 1977г.
6. Марченко М.Н. Теория государства и права. М.:Зерцало. 1998.
7. Основы государства и права Республики Казахстан. Учебноеғ пособие. Под.ред. Г.С. Сапаргалиева. Алматы, Жетi Жарғы. 1997.
8. “Правовая культура: проблемы теории и практики”. Под редакцией Ибраевой А.С. г. Алматы 2002г.// “Жетi Жаргы”
9. “Общая Теория Государства и Права”.//Под редакцией Комарова С.А. Москва 1998г.
10. “Теория Государства и Права”. Курс лекций. //Под редакцией Н.И. Матузова, А.В. Малько - Москва 2002г. “ЮРИСТЪ”.
11. “Теория Государства и Права”. //Под редакцией Нерсесянц В.С. Издательская НОРМА - ИНФРА*М// Москва 1999г.
12. Сальников В.П. “Правовая культура: проблемы формирования гражданского общества и правового государства”\\ Демократия и законность. Самара 1991 г.
13. Спиридонов Л.И. Теория государства и права. Зерцало. М:.1996.
14. Теория государства и права:Ч 1. Под. ред. А.Б. Венгерова. “Юристъ”1996.
15. “Теория Государства и Права” под редакцией В.Н. Хропанюка. 2002г.
16. Учебное пособие “Введение в гражданское образование”. //Алматы 2002г.
17. Хутыз М.Х.,Сергейко П.Н. Энциклопедия права.М. “Знание” 11995.
18. Энгельс Ф. Происхождение семьи, частной собственности и государства. М., “Знание”1985.
Мазмұны
КIРIСПЕ 3
Құқықтық сана ұғымы, түсiнiгi және маңызы 5
1. Құқықтық сана қоғамдық сананың элементi ретiнде 5
2. Құқықтық сананың құқықтың әлеуметтiк функциясын жүзеге асырудағы рөлi 13
3. Құқықтық сананың түрлерi және ерекшелiктерi. 188
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 22
КIРIСПЕ
Жұмыстың тақырыбы “Құқықтық сана және құқықтық мәдениет” деп танылады. Сана – объективтi шындықты идеалды түрде бейнелеудiң адамға ғана тән ең жоғарғы нысаны. Сана адамның өз болмысы мен объективтi дүниенiң мән-жайын, мазмұнын, ұғымын бiлуiнде белсендi қызмет атқаратын психикалық процестердiң заңды нәтижесi болып табылады. Сана - шындықты бейнелеудiң механизмi мен нысандарын тарихи дамудың сатыларына сәйкес айқындайтын философия, социология және психологияның және жалпы танымның ең басты категорияларының бiрi.
Құқықтық сана – қоғамдық сананың бiр түрi. Саяси жане моральдық санамен тығыз байланысты. Мазмұны жағынан тиiстi мемлекетте қолданылып отырған құқық нормалары, заңдық пен құқықтық тәртiбi қылмыс және оны жазалау. қоғам мүшелерiнiң құқықтары мен көзқарастары жатады. Антогонистiк қоғамда таптардың өзiне тән құқықтық санасы болады. оның мазмұны әр таптың қоғамның экономикалық, саяси, мәдени өмiрiнде алатын орнына байланысты.
Тақырыптың өзектiлiгi - отандық мемлекеттiлiктiң жаңа даму сатысы, меншiк түрiнiң өзгеруi, экономикалық реттеудiң тәсiлдерiнiң өзгеруi құқықтық тәрбие нысанының әдеттегi қалыптасқан салттарының өзгеруiн талап етедi. Алайда бұрынғы қалыптасқан ережелердi жаңа талаптарға сай етiп өзгерту де жаңа құқықтық тәрбиенiң алдына қойған негiзгi мақсаттардың бiрi болып табылады.
Қылмыстылықтың өршiп, азаматтардың әлеуметтiк қорғалуының деңгейi төмендеген кезде азаматтарға олардың құқықтарын түсiндiру, олардың мүмкiндiктердiн айқындаудың маңызы өте зор.
Қазақстандық қоғамдағы құқықтық мәдениет деңгейiн қарастыра отырып, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын насихаттауға бағытталған ұлттық идеяның қажеттiлiгiн айта кету қажет.Қазiргi таңда бiздiң қоғамда келешектегi даму ориентирiнiң қалыптасу деңгейi өте нашар, ал барлық мемлекеттiк саясаттың өзi осы ориентирлер негiзiнде құрылатынын ескерсек, бұның неге апарып соқтыратыны айқын. Жоқ болып кеткен әлеуметтiк саяси құндылықтар қоғамға өзiнiң керi әсерiн көптеп тигiзуде. Осының негiзiнде мемлекет азаматтарды қорғау функциясын белгiлi бiр дәрежеде жүзеге асыра алмай отыр. Қазiр мемлекет екi парралельдi әлемде қатар өмiр сүрiп келедi; оның бiрi – фантомдық легитимдiлiк, яғни заңның қағаз жүзiнде ғана болуы, ал екiншiсi – бiздiң қоғамның нақты жағдайы-онда заң да, құқық та қағаз жүзiнде қала бередi. Бұл құқықты әлеуметтiк құндылық ретiнде жоққа шығарып,құқықтық нигилизмге әкелiп соғады. Бұндай жағдайдың орын алу себебi – қазақстандық экономика деңгейi және көптеген азаматтардың өмiр сүру деңгейiнiң құлдырауы. Қоғамда ертеңгi күнге деген сенiмсiздiк,үмiтсiздiк дертi өршiп келедi. Бұның барлығы әлеуметтiк теңсiздiк негiзiнде болып отыр.
Мынаны атап өткен жөн: қазiргi қоғамның батыстық сипат алуы қалыптасқан әлеуметтiк бақылау нолрмаларына түбегейлi қайшы келуде. жастардың қалыптасқан әлеуметтiк бақылау нормаларымен келiспейтiндiгi, қазiргi қоғамдағы құықтық мәдениет және тәрбие деңге йiн құлдыратуы мүмкiн, ал аз ғана уақыттан кейiн бұл қылмыспен күресу деңгейiнiң де құлдырауына әкелiп соғатындығы рас. Сондықтан бiздiң елiмiз сықылды жас мемлекетке идеалды содель ойластырып табу керектiгiн атап өткiм келедi. Мiне, соның негiзiнде құқықтық мәдениеттi әлеуметтiк құндылық ретiнде танытуға болады. Бұл орайда баспасөз ақпарат құралдарының шексiз мүмкiндiктерiнiң бар екендiгiн атап айтайық және осы шексiз мүмкiндiктердi Қазақстан Республикасының гүлденуi үшiн жұмыс жасатуымыз керек.
Жұмыста Ғ.Сапарғалиев, А.Ибраева сияқты қазақстандық авторлардың, сонымен қатар, ресейлiк Хропанюк В.Н., А.В.Малько, Н.И.Матузов., стяқты авторлардың еңбегi қолданылды.
Құқықтық сана ұғымы, түсiнiгi және маңызы
1. Құқықтық сана қоғамдық сананың элементi ретiнде
Сана – объективтi шындықты идеалды түрде бейнелеудiң адамға ғана тән ең жоғарғы нысаны. Сана адамның өз болмысы мен объективтi дүниенiң мән-жайын, мазмұнын, ұғымын бiлуiнде белсендi қызмет атқаратын психикалық процестердiң заңды нәтижесi болып табылады. Сана- шындықты бейнелеудiң механизмi мен нысандарын тарихи дамудың сатыларына сәйкес айқындайтын философия, социология және психологияның және жалпы танымның ең басты категорияларының бiрi. Сана негiзiнен жеке адам санасы және қоғамдық сана болып екiге бөлiнедi. Сана адамдардың қоғамдық - өндiрiстiк iс-әрекетiмен еңбек процесiнде пайда болып, тiлдiң шығуымен тығыз байланыста қалыптасады. Қай дәуiрде болмасын адам туғаннан бастап, алдынғы ұрпақ жасап кеткен заттық дүниеге тап болады да, тек сол заттық дүниенi белгiлi мақсатта пайдаланып үйренгенде ғана ол саналы адам болып қалыптасады.
Àäàì òàðèõè қàëûïòàñқàí iñ-әðåêåòòåð, äàғäû ìåí òәñiëäåðäi èãåðiï, әñiðåñå òiëäi èãåðó íәòèæåñiíäå àéíàëàäàғû çàòòàð ìåí құáûëûñòàðäûң îáúåêòèâòi çàңäûëûқòàðû ìåí қàñèåòòåðií òàíûï áiëåäi. Àäàì àéíàëàäàғû äүíèåãå өçií қàðàìà қàðñû қîéûï áåëãiëi ìàқñàòòà iñ-әðåêåòïåí øұғûëäàíғàíäà ñîë îáúåêòèâòi øûíäûқ òóðàëû өçiíiң áiëåòií òүñiíiãi ìåí áiëiìiíå ñүéåíåäi. Áүêië àäàìçàò òàðèõûíûң áàðûñûíäà қàëûïòàñûï æèíàëғàí ðóõàíè қàçûíà, ìәäåíèåò, ìîðàëü, äií, қîғàìäûқ ïñèõîëîãèÿ, өíåð, құðàë-æàáäûқ àäàìíûң øûғàðìàøûëûғûíàí òóûï, оның қолымен жасалған бүкiл заттық дүние түгелiмен адамзаттың қоғамдық санасы болып табылады. Сана тарихи тәжiрбиенi, бiлiм мен ойлау тәсiлдерiн бойына сiңiрiп, шындықты, рухани идеалды игерiп,алда тұрған мақсат мiндеттердi белгiлеп, адамзат қоғамының бүкiл практикалық iс әрекетiн бағыттайды. Адамдар өзiнiң шығармашылық ойларын жүзеге асырып, табиғатты, қоғамды дамытумен бiрге. өздерiн де жетiлдiредi. Рухани өмiрдiң құбылысы ретiнде құқық қоғамдық және индивидуалдық сана сфераларына бөлiнедi.
Қоғамдық сана-объективтi дүние мен қоғамдық болмыстың адам санасында бейнеленуi. Қоғамдық сана адамның тәжiрибелiк iс-әрекеттерiнен байқалады. Сана қоғамның рухани мәдениетiнiң құрамды бөлiгi болып табылады. Қоғамдық сананың түрлерi-саясат, құқық, философия, мораль, дiн қоғамдық болмысты бейнелей отырып, оған белсендi ықпал етедi. Қоғамдық сананың түрлерiнiң әрқайсысының өз объектiсi мен бейнелеу тәсiлi болуына қарамастан, болмыс пен адам санасына өзiндiк әсерiн тигiзедi. Идеологияның саяси құқықтық нысандары қоғамның эконолмикалық қатынасын саяси және құқықтық тiлде, ал өнеркөркемдiк образдармен, мораль-адамдардың мiнез құлқының белгiлi қағидалары мен ережелерi түрiнде бейнелейдi.
Қоғамдық сананың түрлерi қоғамның экономикалық базисi мен байланыс жасау сипатына қарай әртүрлi болады. Мысалы, идеологияның саяси және құқықтық түрлерi басқа ныандарына қарағанда экономикалық базиске жақын тұрады. Бұлар қоғамның өндiрiстiк,шаруашылық қатынаста рын тура, тiкелей бейнелеп, олардың төте ықпал жасауымен қалыптасады. Қоғамдық сананың түрлерi тарихи өзгерiстерге түсiп, белгiлi тарихи кезiнде осы нысандардың бiрi қоғамның рухани өмiрiнде үстем болып, қалғандарын өзiне бағынышты етедi. 1 Мысалы, феодализм дәуiрiнде дiн ұстемдiк еттi. Капиталистiк қоғамда құқық пен саясат билiк алып, философия, өнер, мораль мен дiннiң дамуына зор ықпал тигiздi.
Құқықтық сана – қоғамдық сананың бiр түрi. Саяси жане моральдық санамен тығыз байланысты. Мазмұны жағынан тиiстi мемлекетте қолданылып отырған құқық нормалары, заңдық пен құқықтық тәртiбi қылмыс және оны жазалау.
Қоғам мүшелерiнiң құқықтары мен көзқарастары жатады. антогонистiк қоғамда таптардың өзiне тән құқықтық санасы болады. Оның мазмұны әр таптың қоғамның экономикалық, саяси, мәдени өмiрiнде алатын орнына байланысты.
Құқықтық нормаларды жүзеге асыру - қоғамға пайдалы iс-әрекет құқық нормаларынаң талабына орындау заң белгiленген мүмкiндiктi пайдалану үшiн азамат белгiлi бағытта әрекет жасап, белсендiлiгiн көрсетуi қажет. Құқықтық белсендiлiктiң екiншi жағы адамның сана сезiмiне байланысты. Құқықтық сана сезiм белгiлерi мыналар:
құқықты белгiлеу;
құқықты түсiну;
құқықты құрметтеу;
құқықтың дұрыстығына жане әдiлдiгiне сену;
құқықты сақтауға дағдылану;
құқықтың талаптарын бұлжытпай орындау.
Құқықтық сана - Қазақстан Республикасы азаматтарының жүзеге асырылып жүрген заңдарға, оларды қолдануға, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына және қалауына, құқыққа басқа да құқықтық құбылыстарға құқықтық сезiмдерiнiң, әсерлiгiнiң, көзқарастарының, пiкiрлерiнiң бағаларының жүйесi.
Құқықтық сана- қоғамның құқықтық өмiрiн жандандыру және дамытуға үлкен үлес қосады.
Құқықтық сана – құқық номаларын қалыптастырудың қажеттi шарты. Олай дейтiн себебiмiз, құқықтық нормалар заң шығару органының саналы түрдегi ерiктi қызметi арқылы өмiрге келедi. Адамдардың белгiлi бiр мүдделерi мен қажеттiлiктерi заң нормаларында бейнеленбестен бұрын,ол нормаларды құрушы лауазымды тұлғалардың ой-санасынан өтедi. Сондықтан да құқық нормаларының сапасы олардың қоғамдық даму қажеттiлiгiне сәйкес келедi, ол нормаларды құратын органның құқықтық көзқарасы, құқық санасының деңгейiмен тығыз байлансыта болады.
Құқықтық сана- құқық нормаларының нақты және толығымен iске асырылуының ең басты шарты. Құқықтық нормаларының талаптары тiкелей азаматтарға қойылады. Бұл талаптарда олардың саналы түрдегi ерiктi әрекеттерi арқылы орындалады. Яғни неғұрлым құқықтық сананың деңгейi жоғары болса, соғұрлым құқық нормаларының ережелерi нақтырақ орындалады.
Қоғамдық мәдениет саласында құқық мәдениетiнiң
жетiстiктерiн ғана басқарып, реттеп отырады. Мәдениет өзiнiң даму процесiнде қоғамның рухани байлығын, халықтың сана сезiмiн дамытып, жоғары дәрежеге жеткiзедi. Құқықта өз кезегiнде мәдениеттi қорғап, реттеп отырады. Осыдан келiп, құқықтық мәдениет қалыптасады. Ол өзара байланысты эдементтер арқылы көрiнiс табады:
қоғамдағы құқықтық сананың жағдайы, құқықты түсiнудiң деңгейi,заңдылықтың талаптарын орындау қажеттiгiн түсiну;
заңдылықты сақтау;
заң шығарудың ерекшелiгi,оның мазмұны мен нысанына көңiл бөлу;
сот, прокуратура және де басқа құқық қорғау органдарының жұмыс атқару сипаты.
Сонымен сана-объективтi шындықты идеалды түрде бейнелеудiң адамға тән ең жоғарғы нысаны. Сана адамның өз болмысы мен объективтi дүниенiң мән жайын мазмұнын ұғымын бiлуiнде белсендi қызмет атқаратын психикалық процестердiң (түйсiну, сезiну, қабылдау, ойлау т.б.) заңды нәтижесi болып табылады. Сана негiзiнен жеке адам санасы және қоғамдық сана болып екiге бөлiнедi.
Сана адамдардың өзара iс-әрекеттерiнiң нәтижесiнде өмiрге келiп, дамып, ескiрiп, жаңарып жатады. Бұл объективтiк өте күрделi процесс, сан алуан бағытқа, жүйеге бөлiнiп, қоғамның сана-сезiмiн топтастырып, қалыптастырады. Оның негiзгi нысандары: саяси, моральдық, ұлттық, эстетикалық, дiни, құқықтық т.б. сана сезiмдер. Бұлар бiр бiрiмен тығыз байланыста дамып отырады.
Мемлекет және құқық теориясы қоғамдағы сана-сезiмнiң объективтiк даму процесiне сәйкес құқық саналығының маңызын дамытып, нығайтып отырады. Құқықтық сана-сезiмнiң мазмұны төрт жүйедегi қарым-қатынастарды қамтиды: қоғамдағы нормативтiк актiлердiң дамуы, жаңару, орындалу, қорғау процесiн, оған халықтың сана-сезiмiнiң әскерiн, көзқарасын, iс-әрекетiн бiрiктiредi.
Құқықтық сана-сезiмнiң негiзгi функциялары: бiрiншi –халықтың құқықтық бiлiмiн арттыру; екiншi-сана сезiмдi дұрыс дамыту үшiн тәжiрбиелiк жұмысты жақсарту; үшiншi - қоғамдағы қатынастарды реттеудi, басқаруды жақсарту үшiн адамдардың сана-сезiмiн көтеру. Құқықтық сана-сезiм нормативтiк актiлердiң негiзгi, қоғамдағы қатынастарды дұрыс реттеушi, басқарушы күш. Ол құқықтық нормалардың дұрыс дамуына, дұрыс орындалуына және оның болашағын дұрыс болжауға өте зор әсер етедi.
Құқықтық сана- сезiмнiң ерекшелiктерi:
құқықтық сана-сезiм қоғамдағы тек нормативтiк актiлер мен құбылыстарды, қатынастарды бейнедейдi. Ол жаңа нормалардың қабылдану және олардың процесiн қамтиды. Саяси,моральдық, ұлттық т.б. көзқарастар құқықтық сана сезiмге әсер етiп, құқықтық нормалардың дұрыс дамуына, орындалуына ықпал етедi;
қоғамның даму процесiн, құбылыстарын сана сезiм құқықтық тұрғыдан сезiнiп,сол позициядан қорытынды тұжырымдар жасап, баға бередi. Мысалы: құқықтық қатынас, құқықтық жауапкершiлiк, құқықтық тәртiп т.б.
Қоғамдағы құқықты дамыту үшiн заңдылықты тәртiптi қатаң сақтау үшiн құқықтық сана сезiмнiң маңызы зор. Бұл сана сезiмдi қоғам көлемiнде дамыту керек, әсiресе заңгерлердiң, органда қызмет атқаратын азаматтардың бiлiм, тәжiрибесiн, сана-сезiмiн көтерудi қажет етедi. Халықтың әсiресе заңгерлердiң белсендiлiгi үш түрлi болады: бiрiншiсi-құқықтың субъектiлерi өзара қатынасты тек дұрыс басқарып, жаңалыққа ұмтылмау- сылбыр енжар деңгейi; екiншiсi-эвристикалық деңгей-құқық субъектiлерiнiң жаңалыққа талпынып, мәселенi шешудiң жаңа жолдарын табу; үшiншiсi- интеллектуалдық деңгей-жаңалықты ашуда үзiлiстiң болмауы, жоғары дәрежеде белсендiлiктi көтеру. Белсендiлiктiң соңғы екi түрi құқықтық сана сезiмнiң дамуына өте зор әсер етедi.
Құқûқòûқ ñàíàíûң ìàçìұíû әð òàïòûң, қîғàìíûң ýêîíîìèêàëûқ, саяси, мәдени өмiрiнде алатын орнына байланысты. Құқықтық сана халықтың саяси жилищное правоәне құқықтық жауапкершiлiгiн арттырады, өздерiнiң заңдарда көрсетiлген құқығы мен мiндеттерiн адал орындап отыруына, мемлекет пен еңбек тәртiбiн қатаң сақтауға зор үлес қосады.
Қоғамдық сана сезiмнiң басқа нысандарына қарағанда құқықтық сана адамдардың ой-өрiсiне, рухани ойлау процесiне өте зор әсер етедi. Себебi құқықтық қатынаста адамдар нормативтiк актiлердi бұлжытпай орындаулары қажет, екi жақты құқы пен мiндет бар, дұрыс орындалмаса жауапкершiлiк бар. Сондықтан, құқықтық қатынастардың субъектiлерiне түсетiн ауыртпашылық айтарлықтай мол. Құқықтық сана өз құрылым жағынан екi түрге бөлiнедi: құқықтық идеология жилищное правоәне құқықтық психология.
Құқықтық идеология дегенiмiз – қоғамдағы құбылыстарды, қатынастарды құқықтық тұрғыдан жүйеге келтiру. Құқық туралы пiкiрлер мен көзқарастар белгiлi бiр жүйеге түсiрiлiп, ғылыми негiзде дәлелденген күйде болады. Бұл идеологияны қалыптастыруға заңгерлер, саясатшылар, экономистер философтар, тарихшылар жилищное право және т.б. мамандар қатысады. Құқықтық идеология қоғамдағы әр бағыттағы, әр саладағы мақсаттарды бiрiктiрiп дамытады.
Құқықтық психология дегенiмiз – қоғамның құқықтық сезiмiн, ақыл-ойын, әдет-ғұрып, дәстүрiн бiрiктiру болып табылады. Жеке адамдардың, қоғам мүшелерiнiң әр түрлi топтарының санасында – заңдарға олардың қолданылуына байланысты туған әсерлер, көңiл-күй және сезiмдер жатады. Қоғамдық көлемде осы мәселелердi бiрiктiрiп, дамытып, халықтың сана сезiмiн көтерiп, демократияны нығайту. құқықтық мемлекет қалыптастыру болып табылады.
Құқықтық сана сезiмнiң жүйелерi мен түрлерi:
Қатынастың субъектiлерiне қарай құқықтық сана үшке бөлiнедi: жекелiк, топтық жилищное право және қоғамдық құқықтық сана. Бұл үшеуi бiр-бiрiмен тығыз байланысты болады. Сонымен қатар, олардың өз дербестiгi болады. Әр жеке адамның сана сезiмi әр деңгейде болады: өте жақсы дәрежеде, жақсы, орташа және нашар дәрежеде. Егерде топтың басым көпшiлiгiнiң сана сезiмi жақсы дәрежеде болса, бұл топ мүшелерiнен жақсылықты күтуге болады. Осы әдiс тәсiлмен қоғамның сана сезiмiнiң дәрежесiн, деңгейiн бiлуге болады. Сол арқылы қоғамның қай саласында адамдардың қандай тобына жұмыс жасау бағытын анықтауға болады.
Мазмұнының тереңдiгiне қарай құқықтық сана тағы да үшке бөлiнедi: күнделiктi құқықтық сана, кәсiптiк құқықтық сана, теориялық құқықтық сана. Адамдардың күнделiктi құқықтық сана сезiмi олардың рухани, парасатылық, инабаттылық, өмiр тәжiрибесi арқылы қалыптасады.
Кәсiптiк құқықтық сана қоғамның әр саласында жұмыс атқаратын заңгерлер тәжiрибесi арқылы қалыптасады. Олардың құқықтық бiлiмi де тәжiрибесi де мол болғандықтан сана сезiмдерi де жоғары дәрежеде болады. Сондықтан, құқықтық нормалар дұрыс орнындалып, құқықтық тәртiп жақсы дамиды.
Теориялық құқықтық сана қоғамдағы заң ғылымының жан жақты, жақсы дамуы арқылы қалыптасады. Жақсы дамыған заң ғылымы қоғамның сана сезiмiнiң дәрежесiн,деңгейiн көтередi, сол арқылы құқықтың жақсы дамуына зор әсер етедi.
Құқықтық сана сезiмнiң бұл жүйелерi мен түрлерiнiң қоғамда атқаратын жұмыстары өте зор. Олар бәрi бiрiгiп, құқықтық нормаларды өмiрге әкеледi, оны дамытады, олардың дұрыс орындалуына жан жақты үлес қосады. Қоғамдағы құқықтыө сананың деңгейi не ғұрлым жоғары болса, соғұрлым заңдылық та, құқықтық тәртiп те жақсы дамиды.
Құқықтық сананың субъектiлерi әлеуметтiк тұрғыдан бiрнеше түрге бөлiнедi:
жеке адамның құқықтық санасы ол ес бiлгеннен қалыптаса бастайды;
ұжымдық құқықтық сана. Әр ұжымның қызметiнiң ерекшелiктерiне байланысты ұжымдық құқықтық сана қалыптасады.
қоғамдық құқықтық сана. Адамдар жасына, жынысына байланысты сан алуан бiрлестiктерге бөлiнедi. Әр топтың ерекшелiктерiне байланысты құқықтық ой сана, көзқарас қалыптасады.
халықтық құқықтық сана. Қазақстан халқы мем лекеттiң билiктiң б iрден бiр бастауы. Демек. халықтың да өз көзқарасы сана сезiмi бар.
Көне дәуiрде ешқандай құқықтық сана деген жеке ұғым болған жоқ. Орта ғасырларда да құқықтық сана толық қалыптасқан жоқ, аздап бұл туралы пiкiрлер ғана болған. 16-18 ғасырларда көптеген пiкiрлер, ғылыми зерттеулер өмiрге келдi. Қоғамдық ғылымдардың алдында көп талаптар қойылды: демократияны дамыту, абсолюттiк монархияны жою, мемелекеттiк билiктi бөлу, адамдардың табиғи бостандықтарын, құқықтарын шектеуге жол бермеу. Қазiргi заманда құқықтық сана өмiрде де, ғылымда да жан жақты зерттелiп,қоғамның, мемелекеттiң дамуына зор үлес қосуда,мемлекеттiк аппарат күрделi дамуда, заң шығарушы процес с сапалы жұмыс жасап, қоғамдағы барлық қарым қатынастарды реттеп, басқаруда. Сонымен, құқықтық сана - қоғамдағы құқықтық құбылыстарға адамдардың, сезiмдерiнiң, әсерлерiнiң, көзқарастарының, пiкiрлерiнiң, бағаларының жүйесi; ол заң шығарудың нормативтiк актiлердiң дұрыс орындалуының, құқықтың сапалы дамуының негiзгi шешушi механизмi деуге де болады.
Қоғамды, мемлекеттi дамытуда, оның құқықғын нығайтуда қуатты құралдың бiрi – еңбекшi бұқара. Сондықтан заң жобаларын талқылауға, құқықтық нормалардың дұрыс қолданып, мүлтiксiз орындалуын бақылауға олар белсене қатынасады. Құқықтық сананы заңды мiнез- құлық деп те атайды. Бұл құқық нормаларының нұсқауларына сәйкес келетiн жеке тұлғаның сана сезiмi. Осы сана сезiм арқылы заң орындалады және жүзеге асырылады. егер адамдардың мiнез құлықтары құқық нормаларынаң талаптарына сәйкес келсе, онда құқықтық тәртiп нығаяды. Құқықтық сана сезiм арқылы қоғам басқарылады, оның өмiрi қалыпты жағдайда жүргiзiледi, азаматтардың құқықтары мен мiндеттерi жүзеге асырылады. Егер адамдардың мiнез құлық тары заң нормаларының талаптарына сәйкес келсе,онда құқықтық тәртiп нығаяды. Мұны азаматтардың көбi түсiнедi, сондықтан құқықтық қатынастардың басым көпшiлiг заңды мiнез құлық негiзiнде құрылады. Азаматтар құқық талабын белсендiлiкпен немесе енжарлықпен орындайды. Соған сәйкес құқықтық сан екi түрге бөлiнедi: белсендi заңды мiнез құлық және енжар заңды мiнез құлық.
Белсендi заңды мiнез құлық лауазымды тұлғлардың, азаматтардың өз бастамасы мен белгiлi мақсатқа негiзделген заңды әрекеттерi. Бұл мiнез құлықтың түрлерi сан алуан. Ол-субъектiлердiң өз мiндеттерiн адал ниетпен сапалы атқарып азаматтардың өздерiне жүктелген мiндеттердi қалтықсыз, сана түрде орындауы; сонымен қатар құқықтарын жүзеге асыра отырып мемлекеттiң, қоғамдық ұйымдардың жұмысна белсене қатысып әлiнше көмектесу заңдардың жобасын талқылауда бет көрсетiп өз пiкiрiн ортаға салу құқытық белсендiлiкке осы әрекеттер жатады.
Енжар заңды сана сезiмнiң көрiнiсi де сан валуан. Азамат өзiне жүктелген мiндеттердi жауапсыз орындайды, нормативтiк актiлердi жүзеге асыруға енжерлықпен немқұрайдылықпен қарайды. Мұндай мiнез-құлықта екi тапта ұтылыста болады. Мысалы, шарттық қатынаста субъектiлердiң екеуi де немесе бiреуi мiндеттерiн дұрыс орындамаса екi жағы де ұтылыста болады зиян шегедi. Мұндай енжар қылық басым болса мемлекетке де келетiн зиян көп.
Қоғамның экономикалық, әлеуметтiк мәдениеттiк дамуы жақсы деңгейде болса адамдардың сана сезiмi де сол дәрежеде болады. Осыған сәйкес қоғамның құқығы да жақсы дамып қатынастарды жақса реттеп басқарып отырады.
Åãåð äå қîғàìíûң ýêîíîìèêàëûқ әëåóìåòòiê äàìóû äàғäàðûñқà ұøûðàñà îíäà ñàíà-ñåçiìíiãң ñàïàñû òөìåíäåï құқûқòûқ íèãèëèçì íåìқұðàéäûëûқ åòåê æàÿ áàñòàéäû. Қûëìûñòûң ñàíû өñåäi қîғàìäàғû çàңäûëûқ ïåí құқûқòûқ òәðòiï íàøàðëàéäû. Îíûң ñåáåïòåði:
Азаматтардың көпшiлiгiнде демократиялық мәдениеттiң жоқтығы;
Қоғамда әкiмшiлiк әмiршiлiк жүйенiң ұзақ уақыт өмiр сүруы;
Ескi мемлекеттiң ыдырауы, жаңа жүйенiң толық қалыптаса алмауы;
Қоғамның экономикалық әлеуметтiк деңгейiнiң нашарлауы.
Қазiргi өтпелi кезеңде Қазақстан Республикасынын алдында тұрған мүдде мақсаттар өте көп. Солардың бiрi халқымыздың құқықтық сауаттылығын көтеру. Оның негiзгi бағыттары:
Елiмiзде құқықтық тәрбие жұмысын жақсарту. Бұл iске қоғамның барлық мүшелерiн тарту;
Тәрбие жұмысын барлық бағытта жандандыруға көңiл бөлу, инабаттылық, парасаттылық, патриоттық, еңбекшылык бағыттарда;
Халықтың рухани сана-сезiмiн бiлiмiн жақсарту;
Мемлекеттiң заң шығару, құқықтық нормаларды орындау жұмысын жақсарту;
Мемлекет аппараттарындағы қызметкерлердiң мамандық сапасын көтеру;
Заңдылыққа құқықтық тәртiпке қатаң бақылау жүргiзу.
Осы көрсетiлген бағыттар арқылы құқықтық тәрбиенi жақсарту тек аппараттың ғана жұмысы емес. Бұл күрделi және өте өзектi iске қоғамдағы барлық бiрлестiктер, одақтар, ұжымдар, саяси ағымдар мен ұйымдар белсендi түрде қатысуы керек. Құқықтық тәрбиенi жақсарту үшiн қоғамның экономикалық әлеуметтiк жағдайын жақсару, демократияны бостандықты дамыту керек. Сонымен құқықтық сананың сапасын жақсартып қоғамдағы маңызын көтеруге зор үлес қосатын құқықтық психология мен құқықтық идеология. Психология мен идеологияны теңестiрсек идеология басым болады. Өйткенi психология адамдардың санасында заңдарға олардың қолдануына байланысты туған тек әсерлерiн, көңiл-күйiн, сезiмдерiн ғана көрсетедi. Ал идеологияның қоғамға әсерiнiң шеңберi де, кеңiстiгi де өте кең, маңызы да анағұрлым жоғары. Идеология құқық жөнiндегi пiкiрлер мен көзқарастарды бiр жүйеге келтiрiп ғылыми негiзде дәлелдеп қызмет атзқарады. Мұндай тұрақты қалыптасқан демократиялық мәдени әлеуметтiк құқықтық идеология әр мемлекетке өте қажет. Онсыз қоғам сапалы дами алмайды. Оны бiздiң елемiздiң оншақты жылғы тәуелсiз дамыған тарихы дәлелдеп отыр. Кеңестiк дәуiрде 60 жыл үстемдiк жасаған сорақы коммунистiк саясат идеологияға нигилистiк көзқарасты қалыптастырып, елiмiз көптеген қиыншылықты, қолайсыз жағдайларды бастан кештi. Тәуелсiз жас мемлекеттiң iргесiн нықтауға байланысты тұжырымның бiрi iлiмдiк жағынан қорытылуы тиiс. Ондай ұлттық идеологияның негiздерi бiзде жоқ емес. Тек оны нақтылай дәлелдей түсу қажет. Құқықтық қоғамы бар мемлекет құрсақ та, Қазақстанның өзiне лайық идеологиясы болу керектiгiн практика растап отыр.
Қорыта айтсақ құқықтық идеологияны жаңғырту, озық өркениет жетiстiгiн қабылдау, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КIРIСПЕ 3
Құқықтық сана ұғымы, түсiнiгi және маңызы 5
1. Құқықтық сана қоғамдық сананың элементi ретiнде 5
2. Құқықтық сананың құқықтың әлеуметтiк функциясын жүзеге асырудағы рөлi 13
3. Құқықтық сананың түрлерi және ерекшелiктерi. 188
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 22
КIРIСПЕ
Жұмыстың тақырыбы “Құқықтық сана және құқықтық мәдениет” деп танылады. Сана – объективтi шындықты идеалды түрде бейнелеудiң адамға ғана тән ең жоғарғы нысаны. Сана адамның өз болмысы мен объективтi дүниенiң мән-жайын, мазмұнын, ұғымын бiлуiнде белсендi қызмет атқаратын психикалық процестердiң заңды нәтижесi болып табылады. Сана - шындықты бейнелеудiң механизмi мен нысандарын тарихи дамудың сатыларына сәйкес айқындайтын философия, социология және психологияның және жалпы танымның ең басты категорияларының бiрi.
Құқықтық сана – қоғамдық сананың бiр түрi. Саяси жане моральдық санамен тығыз байланысты. Мазмұны жағынан тиiстi мемлекетте қолданылып отырған құқық нормалары, заңдық пен құқықтық тәртiбi қылмыс және оны жазалау. қоғам мүшелерiнiң құқықтары мен көзқарастары жатады. Антогонистiк қоғамда таптардың өзiне тән құқықтық санасы болады. оның мазмұны әр таптың қоғамның экономикалық, саяси, мәдени өмiрiнде алатын орнына байланысты.
Тақырыптың өзектiлiгi - отандық мемлекеттiлiктiң жаңа даму сатысы, меншiк түрiнiң өзгеруi, экономикалық реттеудiң тәсiлдерiнiң өзгеруi құқықтық тәрбие нысанының әдеттегi қалыптасқан салттарының өзгеруiн талап етедi. Алайда бұрынғы қалыптасқан ережелердi жаңа талаптарға сай етiп өзгерту де жаңа құқықтық тәрбиенiң алдына қойған негiзгi мақсаттардың бiрi болып табылады.
Қылмыстылықтың өршiп, азаматтардың әлеуметтiк қорғалуының деңгейi төмендеген кезде азаматтарға олардың құқықтарын түсiндiру, олардың мүмкiндiктердiн айқындаудың маңызы өте зор.
Қазақстандық қоғамдағы құқықтық мәдениет деңгейiн қарастыра отырып, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын насихаттауға бағытталған ұлттық идеяның қажеттiлiгiн айта кету қажет.Қазiргi таңда бiздiң қоғамда келешектегi даму ориентирiнiң қалыптасу деңгейi өте нашар, ал барлық мемлекеттiк саясаттың өзi осы ориентирлер негiзiнде құрылатынын ескерсек, бұның неге апарып соқтыратыны айқын. Жоқ болып кеткен әлеуметтiк саяси құндылықтар қоғамға өзiнiң керi әсерiн көптеп тигiзуде. Осының негiзiнде мемлекет азаматтарды қорғау функциясын белгiлi бiр дәрежеде жүзеге асыра алмай отыр. Қазiр мемлекет екi парралельдi әлемде қатар өмiр сүрiп келедi; оның бiрi – фантомдық легитимдiлiк, яғни заңның қағаз жүзiнде ғана болуы, ал екiншiсi – бiздiң қоғамның нақты жағдайы-онда заң да, құқық та қағаз жүзiнде қала бередi. Бұл құқықты әлеуметтiк құндылық ретiнде жоққа шығарып,құқықтық нигилизмге әкелiп соғады. Бұндай жағдайдың орын алу себебi – қазақстандық экономика деңгейi және көптеген азаматтардың өмiр сүру деңгейiнiң құлдырауы. Қоғамда ертеңгi күнге деген сенiмсiздiк,үмiтсiздiк дертi өршiп келедi. Бұның барлығы әлеуметтiк теңсiздiк негiзiнде болып отыр.
Мынаны атап өткен жөн: қазiргi қоғамның батыстық сипат алуы қалыптасқан әлеуметтiк бақылау нолрмаларына түбегейлi қайшы келуде. жастардың қалыптасқан әлеуметтiк бақылау нормаларымен келiспейтiндiгi, қазiргi қоғамдағы құықтық мәдениет және тәрбие деңге йiн құлдыратуы мүмкiн, ал аз ғана уақыттан кейiн бұл қылмыспен күресу деңгейiнiң де құлдырауына әкелiп соғатындығы рас. Сондықтан бiздiң елiмiз сықылды жас мемлекетке идеалды содель ойластырып табу керектiгiн атап өткiм келедi. Мiне, соның негiзiнде құқықтық мәдениеттi әлеуметтiк құндылық ретiнде танытуға болады. Бұл орайда баспасөз ақпарат құралдарының шексiз мүмкiндiктерiнiң бар екендiгiн атап айтайық және осы шексiз мүмкiндiктердi Қазақстан Республикасының гүлденуi үшiн жұмыс жасатуымыз керек.
Жұмыста Ғ.Сапарғалиев, А.Ибраева сияқты қазақстандық авторлардың, сонымен қатар, ресейлiк Хропанюк В.Н., А.В.Малько, Н.И.Матузов., стяқты авторлардың еңбегi қолданылды.
Құқықтық сана ұғымы, түсiнiгi және маңызы
1. Құқықтық сана қоғамдық сананың элементi ретiнде
Сана – объективтi шындықты идеалды түрде бейнелеудiң адамға ғана тән ең жоғарғы нысаны. Сана адамның өз болмысы мен объективтi дүниенiң мән-жайын, мазмұнын, ұғымын бiлуiнде белсендi қызмет атқаратын психикалық процестердiң заңды нәтижесi болып табылады. Сана- шындықты бейнелеудiң механизмi мен нысандарын тарихи дамудың сатыларына сәйкес айқындайтын философия, социология және психологияның және жалпы танымның ең басты категорияларының бiрi. Сана негiзiнен жеке адам санасы және қоғамдық сана болып екiге бөлiнедi. Сана адамдардың қоғамдық - өндiрiстiк iс-әрекетiмен еңбек процесiнде пайда болып, тiлдiң шығуымен тығыз байланыста қалыптасады. Қай дәуiрде болмасын адам туғаннан бастап, алдынғы ұрпақ жасап кеткен заттық дүниеге тап болады да, тек сол заттық дүниенi белгiлi мақсатта пайдаланып үйренгенде ғана ол саналы адам болып қалыптасады.
Àäàì òàðèõè қàëûïòàñқàí iñ-әðåêåòòåð, äàғäû ìåí òәñiëäåðäi èãåðiï, әñiðåñå òiëäi èãåðó íәòèæåñiíäå àéíàëàäàғû çàòòàð ìåí құáûëûñòàðäûң îáúåêòèâòi çàңäûëûқòàðû ìåí қàñèåòòåðií òàíûï áiëåäi. Àäàì àéíàëàäàғû äүíèåãå өçií қàðàìà қàðñû қîéûï áåëãiëi ìàқñàòòà iñ-әðåêåòïåí øұғûëäàíғàíäà ñîë îáúåêòèâòi øûíäûқ òóðàëû өçiíiң áiëåòií òүñiíiãi ìåí áiëiìiíå ñүéåíåäi. Áүêië àäàìçàò òàðèõûíûң áàðûñûíäà қàëûïòàñûï æèíàëғàí ðóõàíè қàçûíà, ìәäåíèåò, ìîðàëü, äií, қîғàìäûқ ïñèõîëîãèÿ, өíåð, құðàë-æàáäûқ àäàìíûң øûғàðìàøûëûғûíàí òóûï, оның қолымен жасалған бүкiл заттық дүние түгелiмен адамзаттың қоғамдық санасы болып табылады. Сана тарихи тәжiрбиенi, бiлiм мен ойлау тәсiлдерiн бойына сiңiрiп, шындықты, рухани идеалды игерiп,алда тұрған мақсат мiндеттердi белгiлеп, адамзат қоғамының бүкiл практикалық iс әрекетiн бағыттайды. Адамдар өзiнiң шығармашылық ойларын жүзеге асырып, табиғатты, қоғамды дамытумен бiрге. өздерiн де жетiлдiредi. Рухани өмiрдiң құбылысы ретiнде құқық қоғамдық және индивидуалдық сана сфераларына бөлiнедi.
Қоғамдық сана-объективтi дүние мен қоғамдық болмыстың адам санасында бейнеленуi. Қоғамдық сана адамның тәжiрибелiк iс-әрекеттерiнен байқалады. Сана қоғамның рухани мәдениетiнiң құрамды бөлiгi болып табылады. Қоғамдық сананың түрлерi-саясат, құқық, философия, мораль, дiн қоғамдық болмысты бейнелей отырып, оған белсендi ықпал етедi. Қоғамдық сананың түрлерiнiң әрқайсысының өз объектiсi мен бейнелеу тәсiлi болуына қарамастан, болмыс пен адам санасына өзiндiк әсерiн тигiзедi. Идеологияның саяси құқықтық нысандары қоғамның эконолмикалық қатынасын саяси және құқықтық тiлде, ал өнеркөркемдiк образдармен, мораль-адамдардың мiнез құлқының белгiлi қағидалары мен ережелерi түрiнде бейнелейдi.
Қоғамдық сананың түрлерi қоғамның экономикалық базисi мен байланыс жасау сипатына қарай әртүрлi болады. Мысалы, идеологияның саяси және құқықтық түрлерi басқа ныандарына қарағанда экономикалық базиске жақын тұрады. Бұлар қоғамның өндiрiстiк,шаруашылық қатынаста рын тура, тiкелей бейнелеп, олардың төте ықпал жасауымен қалыптасады. Қоғамдық сананың түрлерi тарихи өзгерiстерге түсiп, белгiлi тарихи кезiнде осы нысандардың бiрi қоғамның рухани өмiрiнде үстем болып, қалғандарын өзiне бағынышты етедi. 1 Мысалы, феодализм дәуiрiнде дiн ұстемдiк еттi. Капиталистiк қоғамда құқық пен саясат билiк алып, философия, өнер, мораль мен дiннiң дамуына зор ықпал тигiздi.
Құқықтық сана – қоғамдық сананың бiр түрi. Саяси жане моральдық санамен тығыз байланысты. Мазмұны жағынан тиiстi мемлекетте қолданылып отырған құқық нормалары, заңдық пен құқықтық тәртiбi қылмыс және оны жазалау.
Қоғам мүшелерiнiң құқықтары мен көзқарастары жатады. антогонистiк қоғамда таптардың өзiне тән құқықтық санасы болады. Оның мазмұны әр таптың қоғамның экономикалық, саяси, мәдени өмiрiнде алатын орнына байланысты.
Құқықтық нормаларды жүзеге асыру - қоғамға пайдалы iс-әрекет құқық нормаларынаң талабына орындау заң белгiленген мүмкiндiктi пайдалану үшiн азамат белгiлi бағытта әрекет жасап, белсендiлiгiн көрсетуi қажет. Құқықтық белсендiлiктiң екiншi жағы адамның сана сезiмiне байланысты. Құқықтық сана сезiм белгiлерi мыналар:
құқықты белгiлеу;
құқықты түсiну;
құқықты құрметтеу;
құқықтың дұрыстығына жане әдiлдiгiне сену;
құқықты сақтауға дағдылану;
құқықтың талаптарын бұлжытпай орындау.
Құқықтық сана - Қазақстан Республикасы азаматтарының жүзеге асырылып жүрген заңдарға, оларды қолдануға, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына және қалауына, құқыққа басқа да құқықтық құбылыстарға құқықтық сезiмдерiнiң, әсерлiгiнiң, көзқарастарының, пiкiрлерiнiң бағаларының жүйесi.
Құқықтық сана- қоғамның құқықтық өмiрiн жандандыру және дамытуға үлкен үлес қосады.
Құқықтық сана – құқық номаларын қалыптастырудың қажеттi шарты. Олай дейтiн себебiмiз, құқықтық нормалар заң шығару органының саналы түрдегi ерiктi қызметi арқылы өмiрге келедi. Адамдардың белгiлi бiр мүдделерi мен қажеттiлiктерi заң нормаларында бейнеленбестен бұрын,ол нормаларды құрушы лауазымды тұлғалардың ой-санасынан өтедi. Сондықтан да құқық нормаларының сапасы олардың қоғамдық даму қажеттiлiгiне сәйкес келедi, ол нормаларды құратын органның құқықтық көзқарасы, құқық санасының деңгейiмен тығыз байлансыта болады.
Құқықтық сана- құқық нормаларының нақты және толығымен iске асырылуының ең басты шарты. Құқықтық нормаларының талаптары тiкелей азаматтарға қойылады. Бұл талаптарда олардың саналы түрдегi ерiктi әрекеттерi арқылы орындалады. Яғни неғұрлым құқықтық сананың деңгейi жоғары болса, соғұрлым құқық нормаларының ережелерi нақтырақ орындалады.
Қоғамдық мәдениет саласында құқық мәдениетiнiң
жетiстiктерiн ғана басқарып, реттеп отырады. Мәдениет өзiнiң даму процесiнде қоғамның рухани байлығын, халықтың сана сезiмiн дамытып, жоғары дәрежеге жеткiзедi. Құқықта өз кезегiнде мәдениеттi қорғап, реттеп отырады. Осыдан келiп, құқықтық мәдениет қалыптасады. Ол өзара байланысты эдементтер арқылы көрiнiс табады:
қоғамдағы құқықтық сананың жағдайы, құқықты түсiнудiң деңгейi,заңдылықтың талаптарын орындау қажеттiгiн түсiну;
заңдылықты сақтау;
заң шығарудың ерекшелiгi,оның мазмұны мен нысанына көңiл бөлу;
сот, прокуратура және де басқа құқық қорғау органдарының жұмыс атқару сипаты.
Сонымен сана-объективтi шындықты идеалды түрде бейнелеудiң адамға тән ең жоғарғы нысаны. Сана адамның өз болмысы мен объективтi дүниенiң мән жайын мазмұнын ұғымын бiлуiнде белсендi қызмет атқаратын психикалық процестердiң (түйсiну, сезiну, қабылдау, ойлау т.б.) заңды нәтижесi болып табылады. Сана негiзiнен жеке адам санасы және қоғамдық сана болып екiге бөлiнедi.
Сана адамдардың өзара iс-әрекеттерiнiң нәтижесiнде өмiрге келiп, дамып, ескiрiп, жаңарып жатады. Бұл объективтiк өте күрделi процесс, сан алуан бағытқа, жүйеге бөлiнiп, қоғамның сана-сезiмiн топтастырып, қалыптастырады. Оның негiзгi нысандары: саяси, моральдық, ұлттық, эстетикалық, дiни, құқықтық т.б. сана сезiмдер. Бұлар бiр бiрiмен тығыз байланыста дамып отырады.
Мемлекет және құқық теориясы қоғамдағы сана-сезiмнiң объективтiк даму процесiне сәйкес құқық саналығының маңызын дамытып, нығайтып отырады. Құқықтық сана-сезiмнiң мазмұны төрт жүйедегi қарым-қатынастарды қамтиды: қоғамдағы нормативтiк актiлердiң дамуы, жаңару, орындалу, қорғау процесiн, оған халықтың сана-сезiмiнiң әскерiн, көзқарасын, iс-әрекетiн бiрiктiредi.
Құқықтық сана-сезiмнiң негiзгi функциялары: бiрiншi –халықтың құқықтық бiлiмiн арттыру; екiншi-сана сезiмдi дұрыс дамыту үшiн тәжiрбиелiк жұмысты жақсарту; үшiншi - қоғамдағы қатынастарды реттеудi, басқаруды жақсарту үшiн адамдардың сана-сезiмiн көтеру. Құқықтық сана-сезiм нормативтiк актiлердiң негiзгi, қоғамдағы қатынастарды дұрыс реттеушi, басқарушы күш. Ол құқықтық нормалардың дұрыс дамуына, дұрыс орындалуына және оның болашағын дұрыс болжауға өте зор әсер етедi.
Құқықтық сана- сезiмнiң ерекшелiктерi:
құқықтық сана-сезiм қоғамдағы тек нормативтiк актiлер мен құбылыстарды, қатынастарды бейнедейдi. Ол жаңа нормалардың қабылдану және олардың процесiн қамтиды. Саяси,моральдық, ұлттық т.б. көзқарастар құқықтық сана сезiмге әсер етiп, құқықтық нормалардың дұрыс дамуына, орындалуына ықпал етедi;
қоғамның даму процесiн, құбылыстарын сана сезiм құқықтық тұрғыдан сезiнiп,сол позициядан қорытынды тұжырымдар жасап, баға бередi. Мысалы: құқықтық қатынас, құқықтық жауапкершiлiк, құқықтық тәртiп т.б.
Қоғамдағы құқықты дамыту үшiн заңдылықты тәртiптi қатаң сақтау үшiн құқықтық сана сезiмнiң маңызы зор. Бұл сана сезiмдi қоғам көлемiнде дамыту керек, әсiресе заңгерлердiң, органда қызмет атқаратын азаматтардың бiлiм, тәжiрибесiн, сана-сезiмiн көтерудi қажет етедi. Халықтың әсiресе заңгерлердiң белсендiлiгi үш түрлi болады: бiрiншiсi-құқықтың субъектiлерi өзара қатынасты тек дұрыс басқарып, жаңалыққа ұмтылмау- сылбыр енжар деңгейi; екiншiсi-эвристикалық деңгей-құқық субъектiлерiнiң жаңалыққа талпынып, мәселенi шешудiң жаңа жолдарын табу; үшiншiсi- интеллектуалдық деңгей-жаңалықты ашуда үзiлiстiң болмауы, жоғары дәрежеде белсендiлiктi көтеру. Белсендiлiктiң соңғы екi түрi құқықтық сана сезiмнiң дамуына өте зор әсер етедi.
Құқûқòûқ ñàíàíûң ìàçìұíû әð òàïòûң, қîғàìíûң ýêîíîìèêàëûқ, саяси, мәдени өмiрiнде алатын орнына байланысты. Құқықтық сана халықтың саяси жилищное правоәне құқықтық жауапкершiлiгiн арттырады, өздерiнiң заңдарда көрсетiлген құқығы мен мiндеттерiн адал орындап отыруына, мемлекет пен еңбек тәртiбiн қатаң сақтауға зор үлес қосады.
Қоғамдық сана сезiмнiң басқа нысандарына қарағанда құқықтық сана адамдардың ой-өрiсiне, рухани ойлау процесiне өте зор әсер етедi. Себебi құқықтық қатынаста адамдар нормативтiк актiлердi бұлжытпай орындаулары қажет, екi жақты құқы пен мiндет бар, дұрыс орындалмаса жауапкершiлiк бар. Сондықтан, құқықтық қатынастардың субъектiлерiне түсетiн ауыртпашылық айтарлықтай мол. Құқықтық сана өз құрылым жағынан екi түрге бөлiнедi: құқықтық идеология жилищное правоәне құқықтық психология.
Құқықтық идеология дегенiмiз – қоғамдағы құбылыстарды, қатынастарды құқықтық тұрғыдан жүйеге келтiру. Құқық туралы пiкiрлер мен көзқарастар белгiлi бiр жүйеге түсiрiлiп, ғылыми негiзде дәлелденген күйде болады. Бұл идеологияны қалыптастыруға заңгерлер, саясатшылар, экономистер философтар, тарихшылар жилищное право және т.б. мамандар қатысады. Құқықтық идеология қоғамдағы әр бағыттағы, әр саладағы мақсаттарды бiрiктiрiп дамытады.
Құқықтық психология дегенiмiз – қоғамның құқықтық сезiмiн, ақыл-ойын, әдет-ғұрып, дәстүрiн бiрiктiру болып табылады. Жеке адамдардың, қоғам мүшелерiнiң әр түрлi топтарының санасында – заңдарға олардың қолданылуына байланысты туған әсерлер, көңiл-күй және сезiмдер жатады. Қоғамдық көлемде осы мәселелердi бiрiктiрiп, дамытып, халықтың сана сезiмiн көтерiп, демократияны нығайту. құқықтық мемлекет қалыптастыру болып табылады.
Құқықтық сана сезiмнiң жүйелерi мен түрлерi:
Қатынастың субъектiлерiне қарай құқықтық сана үшке бөлiнедi: жекелiк, топтық жилищное право және қоғамдық құқықтық сана. Бұл үшеуi бiр-бiрiмен тығыз байланысты болады. Сонымен қатар, олардың өз дербестiгi болады. Әр жеке адамның сана сезiмi әр деңгейде болады: өте жақсы дәрежеде, жақсы, орташа және нашар дәрежеде. Егерде топтың басым көпшiлiгiнiң сана сезiмi жақсы дәрежеде болса, бұл топ мүшелерiнен жақсылықты күтуге болады. Осы әдiс тәсiлмен қоғамның сана сезiмiнiң дәрежесiн, деңгейiн бiлуге болады. Сол арқылы қоғамның қай саласында адамдардың қандай тобына жұмыс жасау бағытын анықтауға болады.
Мазмұнының тереңдiгiне қарай құқықтық сана тағы да үшке бөлiнедi: күнделiктi құқықтық сана, кәсiптiк құқықтық сана, теориялық құқықтық сана. Адамдардың күнделiктi құқықтық сана сезiмi олардың рухани, парасатылық, инабаттылық, өмiр тәжiрибесi арқылы қалыптасады.
Кәсiптiк құқықтық сана қоғамның әр саласында жұмыс атқаратын заңгерлер тәжiрибесi арқылы қалыптасады. Олардың құқықтық бiлiмi де тәжiрибесi де мол болғандықтан сана сезiмдерi де жоғары дәрежеде болады. Сондықтан, құқықтық нормалар дұрыс орнындалып, құқықтық тәртiп жақсы дамиды.
Теориялық құқықтық сана қоғамдағы заң ғылымының жан жақты, жақсы дамуы арқылы қалыптасады. Жақсы дамыған заң ғылымы қоғамның сана сезiмiнiң дәрежесiн,деңгейiн көтередi, сол арқылы құқықтың жақсы дамуына зор әсер етедi.
Құқықтық сана сезiмнiң бұл жүйелерi мен түрлерiнiң қоғамда атқаратын жұмыстары өте зор. Олар бәрi бiрiгiп, құқықтық нормаларды өмiрге әкеледi, оны дамытады, олардың дұрыс орындалуына жан жақты үлес қосады. Қоғамдағы құқықтыө сананың деңгейi не ғұрлым жоғары болса, соғұрлым заңдылық та, құқықтық тәртiп те жақсы дамиды.
Құқықтық сананың субъектiлерi әлеуметтiк тұрғыдан бiрнеше түрге бөлiнедi:
жеке адамның құқықтық санасы ол ес бiлгеннен қалыптаса бастайды;
ұжымдық құқықтық сана. Әр ұжымның қызметiнiң ерекшелiктерiне байланысты ұжымдық құқықтық сана қалыптасады.
қоғамдық құқықтық сана. Адамдар жасына, жынысына байланысты сан алуан бiрлестiктерге бөлiнедi. Әр топтың ерекшелiктерiне байланысты құқықтық ой сана, көзқарас қалыптасады.
халықтық құқықтық сана. Қазақстан халқы мем лекеттiң билiктiң б iрден бiр бастауы. Демек. халықтың да өз көзқарасы сана сезiмi бар.
Көне дәуiрде ешқандай құқықтық сана деген жеке ұғым болған жоқ. Орта ғасырларда да құқықтық сана толық қалыптасқан жоқ, аздап бұл туралы пiкiрлер ғана болған. 16-18 ғасырларда көптеген пiкiрлер, ғылыми зерттеулер өмiрге келдi. Қоғамдық ғылымдардың алдында көп талаптар қойылды: демократияны дамыту, абсолюттiк монархияны жою, мемелекеттiк билiктi бөлу, адамдардың табиғи бостандықтарын, құқықтарын шектеуге жол бермеу. Қазiргi заманда құқықтық сана өмiрде де, ғылымда да жан жақты зерттелiп,қоғамның, мемелекеттiң дамуына зор үлес қосуда,мемлекеттiк аппарат күрделi дамуда, заң шығарушы процес с сапалы жұмыс жасап, қоғамдағы барлық қарым қатынастарды реттеп, басқаруда. Сонымен, құқықтық сана - қоғамдағы құқықтық құбылыстарға адамдардың, сезiмдерiнiң, әсерлерiнiң, көзқарастарының, пiкiрлерiнiң, бағаларының жүйесi; ол заң шығарудың нормативтiк актiлердiң дұрыс орындалуының, құқықтың сапалы дамуының негiзгi шешушi механизмi деуге де болады.
Қоғамды, мемлекеттi дамытуда, оның құқықғын нығайтуда қуатты құралдың бiрi – еңбекшi бұқара. Сондықтан заң жобаларын талқылауға, құқықтық нормалардың дұрыс қолданып, мүлтiксiз орындалуын бақылауға олар белсене қатынасады. Құқықтық сананы заңды мiнез- құлық деп те атайды. Бұл құқық нормаларының нұсқауларына сәйкес келетiн жеке тұлғаның сана сезiмi. Осы сана сезiм арқылы заң орындалады және жүзеге асырылады. егер адамдардың мiнез құлықтары құқық нормаларынаң талаптарына сәйкес келсе, онда құқықтық тәртiп нығаяды. Құқықтық сана сезiм арқылы қоғам басқарылады, оның өмiрi қалыпты жағдайда жүргiзiледi, азаматтардың құқықтары мен мiндеттерi жүзеге асырылады. Егер адамдардың мiнез құлық тары заң нормаларының талаптарына сәйкес келсе,онда құқықтық тәртiп нығаяды. Мұны азаматтардың көбi түсiнедi, сондықтан құқықтық қатынастардың басым көпшiлiг заңды мiнез құлық негiзiнде құрылады. Азаматтар құқық талабын белсендiлiкпен немесе енжарлықпен орындайды. Соған сәйкес құқықтық сан екi түрге бөлiнедi: белсендi заңды мiнез құлық және енжар заңды мiнез құлық.
Белсендi заңды мiнез құлық лауазымды тұлғлардың, азаматтардың өз бастамасы мен белгiлi мақсатқа негiзделген заңды әрекеттерi. Бұл мiнез құлықтың түрлерi сан алуан. Ол-субъектiлердiң өз мiндеттерiн адал ниетпен сапалы атқарып азаматтардың өздерiне жүктелген мiндеттердi қалтықсыз, сана түрде орындауы; сонымен қатар құқықтарын жүзеге асыра отырып мемлекеттiң, қоғамдық ұйымдардың жұмысна белсене қатысып әлiнше көмектесу заңдардың жобасын талқылауда бет көрсетiп өз пiкiрiн ортаға салу құқытық белсендiлiкке осы әрекеттер жатады.
Енжар заңды сана сезiмнiң көрiнiсi де сан валуан. Азамат өзiне жүктелген мiндеттердi жауапсыз орындайды, нормативтiк актiлердi жүзеге асыруға енжерлықпен немқұрайдылықпен қарайды. Мұндай мiнез-құлықта екi тапта ұтылыста болады. Мысалы, шарттық қатынаста субъектiлердiң екеуi де немесе бiреуi мiндеттерiн дұрыс орындамаса екi жағы де ұтылыста болады зиян шегедi. Мұндай енжар қылық басым болса мемлекетке де келетiн зиян көп.
Қоғамның экономикалық, әлеуметтiк мәдениеттiк дамуы жақсы деңгейде болса адамдардың сана сезiмi де сол дәрежеде болады. Осыған сәйкес қоғамның құқығы да жақсы дамып қатынастарды жақса реттеп басқарып отырады.
Åãåð äå қîғàìíûң ýêîíîìèêàëûқ әëåóìåòòiê äàìóû äàғäàðûñқà ұøûðàñà îíäà ñàíà-ñåçiìíiãң ñàïàñû òөìåíäåï құқûқòûқ íèãèëèçì íåìқұðàéäûëûқ åòåê æàÿ áàñòàéäû. Қûëìûñòûң ñàíû өñåäi қîғàìäàғû çàңäûëûқ ïåí құқûқòûқ òәðòiï íàøàðëàéäû. Îíûң ñåáåïòåði:
Азаматтардың көпшiлiгiнде демократиялық мәдениеттiң жоқтығы;
Қоғамда әкiмшiлiк әмiршiлiк жүйенiң ұзақ уақыт өмiр сүруы;
Ескi мемлекеттiң ыдырауы, жаңа жүйенiң толық қалыптаса алмауы;
Қоғамның экономикалық әлеуметтiк деңгейiнiң нашарлауы.
Қазiргi өтпелi кезеңде Қазақстан Республикасынын алдында тұрған мүдде мақсаттар өте көп. Солардың бiрi халқымыздың құқықтық сауаттылығын көтеру. Оның негiзгi бағыттары:
Елiмiзде құқықтық тәрбие жұмысын жақсарту. Бұл iске қоғамның барлық мүшелерiн тарту;
Тәрбие жұмысын барлық бағытта жандандыруға көңiл бөлу, инабаттылық, парасаттылық, патриоттық, еңбекшылык бағыттарда;
Халықтың рухани сана-сезiмiн бiлiмiн жақсарту;
Мемлекеттiң заң шығару, құқықтық нормаларды орындау жұмысын жақсарту;
Мемлекет аппараттарындағы қызметкерлердiң мамандық сапасын көтеру;
Заңдылыққа құқықтық тәртiпке қатаң бақылау жүргiзу.
Осы көрсетiлген бағыттар арқылы құқықтық тәрбиенi жақсарту тек аппараттың ғана жұмысы емес. Бұл күрделi және өте өзектi iске қоғамдағы барлық бiрлестiктер, одақтар, ұжымдар, саяси ағымдар мен ұйымдар белсендi түрде қатысуы керек. Құқықтық тәрбиенi жақсарту үшiн қоғамның экономикалық әлеуметтiк жағдайын жақсару, демократияны бостандықты дамыту керек. Сонымен құқықтық сананың сапасын жақсартып қоғамдағы маңызын көтеруге зор үлес қосатын құқықтық психология мен құқықтық идеология. Психология мен идеологияны теңестiрсек идеология басым болады. Өйткенi психология адамдардың санасында заңдарға олардың қолдануына байланысты туған тек әсерлерiн, көңiл-күйiн, сезiмдерiн ғана көрсетедi. Ал идеологияның қоғамға әсерiнiң шеңберi де, кеңiстiгi де өте кең, маңызы да анағұрлым жоғары. Идеология құқық жөнiндегi пiкiрлер мен көзқарастарды бiр жүйеге келтiрiп ғылыми негiзде дәлелдеп қызмет атзқарады. Мұндай тұрақты қалыптасқан демократиялық мәдени әлеуметтiк құқықтық идеология әр мемлекетке өте қажет. Онсыз қоғам сапалы дами алмайды. Оны бiздiң елемiздiң оншақты жылғы тәуелсiз дамыған тарихы дәлелдеп отыр. Кеңестiк дәуiрде 60 жыл үстемдiк жасаған сорақы коммунистiк саясат идеологияға нигилистiк көзқарасты қалыптастырып, елiмiз көптеген қиыншылықты, қолайсыз жағдайларды бастан кештi. Тәуелсiз жас мемлекеттiң iргесiн нықтауға байланысты тұжырымның бiрi iлiмдiк жағынан қорытылуы тиiс. Ондай ұлттық идеологияның негiздерi бiзде жоқ емес. Тек оны нақтылай дәлелдей түсу қажет. Құқықтық қоғамы бар мемлекет құрсақ та, Қазақстанның өзiне лайық идеологиясы болу керектiгiн практика растап отыр.
Қорыта айтсақ құқықтық идеологияны жаңғырту, озық өркениет жетiстiгiн қабылдау, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz