Шет елдер мемлекеті мен құқық тарихы пәнінен дәрістер
1 Құлиеленушілік мемлекет пен құқық тарихы
Тақырып 2. Ежелгі Шығыс мемлекеттері мен құқығы
Тақырып 3. Ежелгі Грек мемлекеті мен құқығы тарихы
2 ОРТА ҒАСЫРДА ФЕОДАЛДЫҚ МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ МЕН ДАМУЫ ТАРИХЫ
Тақырып 5. Франктер мемлекеті мен құқығы.
Тақырып 6. Франция мемлекеті мен құқығы
Тақырып 7. Англия мемлекті мен құқығы тарихы
Тақырып 8. Германия мемлекеті мен құқығы
Тақырып 9. Араб халифаты мен құқығы тарихы
3 ЖАҢА ЗАМАН МЕН ҚАЗІРГІ УАҚЫТТАҒЫ МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚ ТАРИХЫ
Тақырып 10. Ұлыбритания мемлекеті мен құқық тарихы
Тақырып 11. Германия мемлекеті мен құқық тарихы
Тақырып 12. АҚШ.тың мемлекеттік.құқықтық жүйесі
Тақырып 13. Жаңа замандағы Франция мемлекеті мен құқығы
Тақырып 14. Жаңа кезендегі құқықтығы негізгі өзгерістер
Тақырып 2. Ежелгі Шығыс мемлекеттері мен құқығы
Тақырып 3. Ежелгі Грек мемлекеті мен құқығы тарихы
2 ОРТА ҒАСЫРДА ФЕОДАЛДЫҚ МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ МЕН ДАМУЫ ТАРИХЫ
Тақырып 5. Франктер мемлекеті мен құқығы.
Тақырып 6. Франция мемлекеті мен құқығы
Тақырып 7. Англия мемлекті мен құқығы тарихы
Тақырып 8. Германия мемлекеті мен құқығы
Тақырып 9. Араб халифаты мен құқығы тарихы
3 ЖАҢА ЗАМАН МЕН ҚАЗІРГІ УАҚЫТТАҒЫ МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚ ТАРИХЫ
Тақырып 10. Ұлыбритания мемлекеті мен құқық тарихы
Тақырып 11. Германия мемлекеті мен құқық тарихы
Тақырып 12. АҚШ.тың мемлекеттік.құқықтық жүйесі
Тақырып 13. Жаңа замандағы Франция мемлекеті мен құқығы
Тақырып 14. Жаңа кезендегі құқықтығы негізгі өзгерістер
Мемлекет пен құқықтың жалпы тарихы қоғам өмірінің бір жағын зерттейтін қоғам туралы ғылымдардың бір бөлігі болып табылады. Мемлекет пен құқытың жалпы тарихы мемлекет және құқық сияқты қоғамдық құбылыстардың шығуы мен дамуын зерттейді. Бұл ғылым бір уақытта тарихи және заңдық болып келеді. Егер ғылым ретінде тарих қоғамның біртұтас пайда болуы, дамуы мен қызмет атқару процесін зерттесе, ал мемлекет пен құқық тарихы мемлекет пен құқыты олардың тек пайда болған кезінен бастап қарастырады.
Мемлекет пен құқықтың жалпы тарихының пәні болып жеке елдің хронологиялық жүйелілігі бойынша нақты-тарихи жағдайында мемлекет пен құқытың пайда болу, даму және қызмет атқаруының нақты және арнаулы заңдылықтары табылады.
Бұл пәнді оқып-үйрену үшін келесі әдістер қолданылады :
- тарихи әдіс, мемлекет пен құқықтың пайда болуы мен дамуының нақты тарихи зерттелінуін қарастырады ;
- салыстырмалы –тарихи әдіс, тарихи көрініс тапқан фактілерді өзге ұқсас біркелкі фактілермен салыстыруға мүмкіндік береді :
- жүйелі-құрылымдық әдіс, ішкі байланыстылық тән элементтер және жүйенің біртұтастығын қамтамасыз ететін элементтер құрылымын зерттеуді болжайды ;
- статистикалық әдіс, зерттеу объектісіне көптеген сандық көрсеткіштер тән болғанда тарихи процестің сандық жағын зерттеуде қолданылады.
Мемлекет пен құқықтың жалпы тарихының пәні болып жеке елдің хронологиялық жүйелілігі бойынша нақты-тарихи жағдайында мемлекет пен құқытың пайда болу, даму және қызмет атқаруының нақты және арнаулы заңдылықтары табылады.
Бұл пәнді оқып-үйрену үшін келесі әдістер қолданылады :
- тарихи әдіс, мемлекет пен құқықтың пайда болуы мен дамуының нақты тарихи зерттелінуін қарастырады ;
- салыстырмалы –тарихи әдіс, тарихи көрініс тапқан фактілерді өзге ұқсас біркелкі фактілермен салыстыруға мүмкіндік береді :
- жүйелі-құрылымдық әдіс, ішкі байланыстылық тән элементтер және жүйенің біртұтастығын қамтамасыз ететін элементтер құрылымын зерттеуді болжайды ;
- статистикалық әдіс, зерттеу объектісіне көптеген сандық көрсеткіштер тән болғанда тарихи процестің сандық жағын зерттеуде қолданылады.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:
2 Бөлім. Лекциялар кешені
2.1 Құлиеленушілік мемлекет пен құқық тарихы
Шет елдер мемлекеті мен құқық тарихы пәні түсінігі, әдістемесі және
кезеңдері, Алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы мен құлиеленушілік
мемлекеттер
Глоссарий (анықтама, сөздік)
Мемлекет пен құқықтың жалпы тарихының пәні - жеке елдің хронологиялық
жүйелілігі бойынша нақты-тарихи жағдайында мемлекет пен құқытың пайда болу,
даму және қызмет атқаруының нақты және арнаулы заңдылықтары.
Еркін шаруалар – олардың бір тобы мемлекеттің жерінде өмір сүрді, өздерінің
үлестері болды және ол үшін рента салығын төлеп отырды; ал екінші тобы
сановник немесе жауынгер жеріне бекітіліп, тек күндізгі тамақты ғана алып
отырды, өте ауыр жұмыстарды істеді.
Фараон - Ежелгі Египет билеушісі.
Уәзір - патшаның ең жақын көмекшісі.
Ном - территориялық бірлік.
Номарх – номдардың билеушілері.
Кенбет – Жаңа патшалық кезеңінде орталық сот.
Энси – шумерлік қала мемлекет басындағы басқарушы.
Нубанда – жоғарғы патша шенеунігі патша сарайының басқарушысы.
Рабианум – қауымдық кеңес басшысы.
Раджа – мемлекет басшысы.
Пурохита – патшаның басшы кеңесшісі және абыз.
Апелла – халық жиналысы.
Геруссия – ақсақалдар кеңесі.
Эфорат – 5 адамнан құралған комиссия, олардың функциясы – архагета мен
геруссияны бақылау.
Гелиэя – жоғарғы сот органы.
Патрицийлер – қалалық қауымның толық құқылы азаматтары.
Клиенттер – патрицийлерге мұра бойынша тәуелді және жеке бағыныштылығында
болған адамдар.
Плебейлер – жеке бастары бос, бірақ саяси құқықтары жоқ адамдар.
Рекс - Рим қауымының басшысы.
Дигесттер – ескірген ұғымдар мен қарама-қайшылықтарды жою мақсатындағы рим
заңгерлері шығармаларының үзінділері.
Юстиниан Кодексі – 12 кітаптан тұратын император конституциялық жинағы.
Тақырып 1: Шет елдер мемлекеті мен құқық тарихы пәні, әдістемесі және
кезеңдері
Мақсаты. ШЕМҚТ пәні мен әдістерін түсіндіру, заң ғылымдары мен әлеуметтік
ғылымдар жүйесіндегі ШЕМҚТ пәнінің орынын анықтау, пәннің функциясын
анықтау, қауымдық құрылыстың ыдырауы мен мемлекеттің пайда болу жолдарын
анықтау.
Жоспар:
1. Шет елдер мемлекеті мен құқық тарихы пәні және әдістемесі
2. ШЕМҚТ пәнәнің тарихи және заң ғылымдарының жүйесінде алатын орны
3. ШЕМҚТ пәнінің функциялары және кезеңдері
4. Алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы мен мемлекеттің пайда болу жолдары
Мемлекет пен құқықтың жалпы тарихы қоғам өмірінің бір жағын
зерттейтін қоғам туралы ғылымдардың бір бөлігі болып табылады. Мемлекет пен
құқытың жалпы тарихы мемлекет және құқық сияқты қоғамдық құбылыстардың
шығуы мен дамуын зерттейді. Бұл ғылым бір уақытта тарихи және заңдық болып
келеді. Егер ғылым ретінде тарих қоғамның біртұтас пайда болуы, дамуы мен
қызмет атқару процесін зерттесе, ал мемлекет пен құқық тарихы мемлекет пен
құқыты олардың тек пайда болған кезінен бастап қарастырады.
Мемлекет пен құқықтың жалпы тарихының пәні болып жеке елдің
хронологиялық жүйелілігі бойынша нақты-тарихи жағдайында мемлекет пен
құқытың пайда болу, даму және қызмет атқаруының нақты және арнаулы
заңдылықтары табылады.
Бұл пәнді оқып-үйрену үшін келесі әдістер қолданылады :
- тарихи әдіс, мемлекет пен құқықтың пайда болуы мен дамуының нақты
тарихи зерттелінуін қарастырады ;
- салыстырмалы –тарихи әдіс, тарихи көрініс тапқан фактілерді өзге
ұқсас біркелкі фактілермен салыстыруға мүмкіндік береді :
- жүйелі-құрылымдық әдіс, ішкі байланыстылық тән элементтер және
жүйенің біртұтастығын қамтамасыз ететін элементтер құрылымын
зерттеуді болжайды ;
- статистикалық әдіс, зерттеу объектісіне көптеген сандық
көрсеткіштер тән болғанда тарихи процестің сандық жағын зерттеуде
қолданылады.
Мемлекет және құқықтың жалпы тарихын оқып-үйрену жоғары дәрежелі
маманданған заңгерді дайындауға маңызы зор. Ең алдымен мемлекет пен
құқықтың жалпы тарихын оқып-үйрену студенттердің мемлекеттік –құқықтық
құбылыстарға тарихи ықпал сезімін тәрбиелейді, студенттерді жалпы қоғамдық
өмірді және мемлекет пен құқықты танудың ғылыми әдістері білімімен
қаруландырады.
Мемлекет пен құқықтың кез келген құбылысы тек оның даму тенденциясы
мен келешегін ұғыну кілті табылғанда, бұл құбылыс қалай пайда болды,
қалыптасудың қандай сатыларынан өтті және қандай бағытта қозғалуда, дамуда
екендігі айқындалғанда ғана дұрыс ұғынықты болады.
Оқулық негізінен сырттай оқу бөлімінің студенттеріне арналған. Мұнда
жеке елдердің мемлекеттік-құқықтық құбылыстарын хронологиялық сипатта, 4
негізгі кезеңдер шеңберінде : ежелгі әлем, орта ғасыр, жаңа заман және
қазіргі замандағы тарихы мазмұндалған.
Оқулық шеңберінде зерттелініп отырған елдердің барлық мемлекеттік-
құқықтық құбылыстары мен оқиғаларын қамту мүмкін емес. Сондықтан мемлекет
пен құқықтың қоғамдық құрылыс, мемлекеттік құрылыс (басқару және
мемлекеттік құрылыс формасы, билік пен басқарудың орталық және жергілікті
органдарының құрылысы мен өкілеттіктері, олардың арақатынасы) және құқық
(құқықтық қайнар көздері, құқықтың негізгі институттары: меншік құқығы,
міндеттемелік құқық, неке-отбасының және мұрагерлік құқық, қылмыстар мен
жазалар, сот процесі) сияқты ұғымдарымен ашылатын негізгі аспектілері ғана
қарастырылады.
Оқулықты дайындауда К.И. Батыр, П.Н. Галанза, Н.А. Крашенникова
сияқтыкөрнекті заңгер-мемлекет-танушылардың еңбектері пайдаланылды.
Пайдаланылған оқулықтар :
1. Мемлекет пен құқықтың жалпы тарихы. К.И. Батыр (1998 ж)
2. Шет елдердің мемлекеті мен құқықтың тарихы Н.А. Крашенникова, О.А.
Жидков (1998 ж. 1,2 б)
3. Мемлекет пен құқықтың жалпы тарихы О.А. Омельченко (1998 ж. 1,2 б)
4. Мемлекет пен құқықтың жалпы тарихы З.М. Черниловский (1996 ж)
5. Мемлекет пен құқықтың тарихы П.Н. Галанза, Б.С. Громаков (1990 ж.)
Бақылау сұрақтары:
1. ШЕМҚТ пәні түсінігі?
2. ШЕМҚТ пәнінің әдістемелерін атаңыз?
3. ШЕМҚТ пәнінің кезеңдерін атаңыз?
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу бөліміндегі, оқу
әдістемелік әдебиетке сілтеме)
Қараңыз.Оқу-әдістемелік әдебиеттер тізімі
Тақырып 2. Ежелгі Шығыс мемлекеттері мен құқығы
Мақсаты: Ежелгі Шығыс елдері – Көне Египте, Үндістан; Қытай Вавилон
елдерінде алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы мен мемлекеттік-құқықтық
институттардың пайда болу жолдарын және ерекшелектерін анықтау
Жоспар:
1. Ежелгі Египет мемлекеті мен құқығы.
2. Ежелгі Вавилон мемлекеті мен құқығы.
3. Ежелгі Үндістан мемлекеті мен құқығы.
4. Ежелгі Қытай мемлекеті мен құқығы.
Ежелгі Египет
Ежелгі Египет мемлекеті тарихының кезеңдері. Біртұтас орталық
мемлекеттің пайда болуы (б.з.д. IҮ м.ж.д. – III м.ж. аяғы). Мемлекеттік
биліктің деспотиялық-теократиялық сипаты. Қоғамдық құрылыстың ерекшелігі.
Мемлекеттік басқару органдарының жүйесі (фараон, джати, шенеуніктік, патша
және т.б.). Абыздардың саяси рөлі. Эхнатон фараонның діни реформа.
Жергілікті басқару. Әскер. Сот.
Ежелгі Вавилон
Қосөзен аңғарында мемлеукеттің пайда болуы мен даму еркшелігі.
Мемлекеттік ұйымның ерте формасы – қала-мемлекеттер. Мемлекеттік-
гегемонияның қалыптасуы. Ура әулетінің патшалық етуі (б.з.д XII-XX ғғ).
Вавилон орталықтанған мемлекетінің дамуы (б.з.д. XVIIIғ.). Хаммурапи
тұсындағы Вавилонның қоғамдық-саяси құрылысы.Басқаруда қауым мен храмның
ролі. Әскер. Сот.
Ежелгі Месопотамияның құқықтық қайнар көздері және құқықтық
институттардың ерекшелігі. Б.з.д. ХҮІІІғ. Хаммурапи патшаның заңы. Нормалар
жүйесі. Мүліктік қатынастар регламентациясы. Қылмыстық құқық ерекшелігі:
композициялық жазалар жүйесі және талион.Отбасы-неке құқығы. Соттық іс
жүргізу.
Ежелгі Үндістан.
Ежелгі Үндістан мемлекеті тарихының кезеңдері. Сословиелік-варналық
жүйенің қалыптасуя (брахмандар, кшатрийлер, вайшилер, шудралар) және
алғашқы тайпалық мемлекеттердің пайда болуы. Маурилер империясы. Империда
мемлекеттік бірлікті ұйымдастырудың ерекшеліктері. Монархия және қауымдық
ұйым. Патша билігі. Орталық және жергілікті шенеуніктік аппарат. Алқалы
органның маңызы. Әскер. Сот.
Құқықтың қайнар көздерінің арнайы сипаты: әдет ғұрып, дхрамашастра,
артхашастра, дхармашастраға түсінік. Дін мен құқықтың байланыстылығы. Ману
Заңы (б.з.д. IІғ. – б.з. II ғ.). Мүліктің және отбасылық қатынастарды
реттеу. Қылмыс және жаза. Соттық іс жүргізу.
Ежелгі Қытай.
Ежелгі Қытайда мемлекеттің қалыптасуы мен дамуының негізгі кезеңдері.
Шань Инь династиясының алғышқы мемлекеттік құрылымы (б.з.д. XV – XІ ғғ.).
Алғашқы орталық танған Цинь мемлекетінің құрылуы. Легизм және Шан Ян
реформалары (б.з.д. III ғ.).
Хань династиясының орталықтанған империясы (б.з.д. IIIғ.).
Деспотиялық Қытайдың дәстүрлі орталықтанған басқару жүйесінің қалыптасуы.
Император Ван Ман реформалары (б.з.д I ғ.). қаржы, әскери және цензорлық
және т.б. ведомствалардың рөлі. Шенеуніктіктің құқықтық мәртебесі. Әскер.
Сот.
Дәстүрлі құқықтың қалыптасуы. Құқықтағы легизм және конфуция
ағымдарының күресі мен өзара байланысының көрінісі. Құқықтың қайнар
көздері. Конфуциялық мораль нормасы ли және құқық. Отбасылық-неке
қатынастарын реттеу. Соттық іс жүргізу.
Бақылау сұрақтары:
1. Ежелгі Египеттегі 3 акт бойынша жердің қолдан қолға өту тәртібі?
2. Қандай Ежелгі Шығыстық мемлекетте үй иесі әйелі мен балаларын кері
сатып алу құқығынсыз құлдыққа сата алды?
3. Ежелгі Вавилонда жерге аренда мерзімі?
4. Ежелгі Вавилондағы сатып алу-сату шартының 3 шарты?
5. Ежелгі вавилонда төленбейтін борыштардың орнын толтыру мерзімі?
6. Ежелгі Египет және вавилондағы әділ сот құдайы?
7. Ежелгі Египеттегі тұлғаға қарсы қалмыстардың ішіндегі ең ауыры?
8. Б.з.д. ХҮІІІғ. өмір сүрген алғашқы Вавилон династиясының алтыншы
патшасы кім?
9. Ван Ман реформасы бойынша әр отбасы қандай мөлшерде жер көлемін иелене
алды?
10. Ежелгі Үндістанда меншік құқығының пайда болуының 8 мүмкіндігін атаңыз?
11. Ежелгі Үндістанда екі рет тағандар деп кімдерді атады?
12. Үндістандағы иелену ұзақтығы?
13. Ежелгі Үндістанда қандай шарттар жарамсыз деп саналды?
14. Еж. Үндістанның саясаты мен құқығы мәселелеріне арналған трактаттар?
15. Ежелгі Қытайдағы ақсүйектік белгісі?
16. Еж. Шығыс елдеріндегі кең таралған құлдық көзі?
17. Ежелгі Шығыс мемлекеттеріндегі монарх билігін шектейтін алқалық басқару
органдар?
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу бөліміндегі, оқу
әдістемелік әдебиетке сілтеме)
Қараңыз.Оқу-әдістемелік әдебиеттер тізімі
Тақырып 3. Ежелгі Грек мемлекеті мен құқығы тарихы
Мақсаты: Грек еліндегі мемлекеттік-құқықтық жүйенің пайда болу
ерекшеліктерін анықтау, құлиеленушілік қоғамда демлкратиялық институттың
пайда болуын талдау
Жоспар:
1. Құл иеленушілік Афина мемлекеті.
2. Спарта мемлекеті мен қоғамы.
3. Ежелгі Грек құқығының қайнар көздері
Грецияда саяси қауымның қалыптасуы және мемлекеттің қалыптасуы. Тезей
реформасы. Афинада демократиялық құлиеленушілік республиканың және Спартада
аристократиялық республиканың дамуының негізгі кезеңдері. Афинадағы Солон,
Клисфен, Эфиальт и Перикл реформалары. Афина және Спартадағы басқару
жүйесі. Афиналық демократияның дағдарысы. Ежелгі Спартаның құлау себебі.
Ежелгі Греция құқығының негізгі белгілері. Афина құқығының жалпы
сипаттамасы және қайнар көздерінің жүйесі. Қылмыстық құқық: Драконт Заңы.
Соттық іс жүргізу.
Бақылау сұрақтары:
Бақылау сұрақтарын жауап беру:
1. Ежелгі Грециядағы азаматтық жас?
2. Ежелгі Греция құқығы бойынша мүлікті бөлу принципі?
3. Солон кезіндегі жаңа сот органы?
4. Афина азаматтарының құқығы?
5. Геруссияның функциясы?
6. Клисфен қандай мемлекеттік органдарды құрды?
7. Солон реформасы бойынша тұрғындарды бөлу принціпі?
8. Афина азаматтарының міндеттері?
9. Бесжүздік Кеңестің өкілеттілігі?
10. гелиэяның функциясы?
11. Ежелгі Грециядағы заң бойынша мұрагерлер?
12. Ежелгі Греция мемлекеті мен құқығы тарихындағы негізгі үш
кезең?
13. Афина құқығындағы іс жүргізудің екі формасы?
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу бөліміндегі, оқу
әдістемелік әдебиетке сілтеме)
Қараңыз.Оқу-әдістемелік әдебиеттер тізімі
Тақырып 4. Ежелгі Рим мемлекеті мен құқығы тарихы
Мақсаты: Ежелгі Рим құқығы мен мемлекеттік институттардың пайда болуын және
функцияларын анықтау
Жоспар:
1. Ежелгі Римде мемлекетінің құрылысының даму кезеңдері:
А) патшалық кезең.
Б) республикалық кезең.
В) империялық кезең.
2.Ежелгі Рим құқығының негізгі белгілері.
Рим мемлекеті қалалық қауымнан қалыптасты. Рим қалыптасқан кезден
бастап б.з. 509 ж. Дейін римдіктерде рулық құрылыс болды. Бірақ ол ыдырау
сатысында болған. Рулық ұйымның негізгі әлеуметтік бірлігі экзогамдық
әкелік болды. Рулар отбасыға бөлінді. Оған тән белгі – отағасының барлық
отбасы мүшелеріне шексіз билігі.
Римде мемлекет 500 жылға жуық өмір сүреді. (б.з.д. 509-27 ж.ж.).
Римнің даму тарихын 2 кезеңге бөлуге болалы :Республиканың қалыптасуы
нығаюы (б.з.д. VІ –ІV ғ.ғ.) және рим құлиеленуші республикасының гүлденуі
және құлауы және монархияға ауысуы (б.з.д. ІІІ-І ғ.ғ.).
Рим құлиеленушілік монархиясы тарихын 2 кезеңгк бөлуге болады:
принципат және доминат. Принципат кезеңінде өз маңызын жоғалтсада
республикалық мемлекеттер әрекет етті. Барлық магистратуралардың басында
жаңа лауазымды тұлға – принцепс тұрды. Римде 284 жылдан бастап шексіз
монархия –доминат қалыптасады. Ескі Республикалық органдар жойылып,
император абсолютті монарх болып табылады. Барлығы император билігіне
табынады.
Рим құқығының негізгі қайнар көздері:
1. алғашқы рим құқығының кодификациясы ХІІ таблица заңы болды.
Ол кәдімгі құқық жазбасы еді.
2. Б.з. ІІІ ғ. Аяғында Грегориан және Гериогериян кодекстері
құрастырылды.
3. Б.з. 483 ж. Феодосия кодексі өзіне б.з. ІV ғ. Бастап
императордың конституциясын қосты.
4. Б.з. ХІІ ғ. Император Юстиниан кезінде рим құқығын жүйеге
келтіру аяқталды. Ол Азаматтың құқық жинағы (Корпус Юрис-
Цивилис) атауына ие болды.
Бақылау сұрақтары:
1. Ежелгі Римде азаматтықтан айрылудың себебі?
2. Б.з.д. І ғ. Басында римдік шаруалардың кедейленуінің 4 себебі?
3. Рим империясының құлау себебі?
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу бөліміндегі, оқу
әдістемелік әдебиетке сілтеме)
Қараңыз.Оқу-әдістемелік әдебиеттер тізімі
2.2 Орта ғасырда феодалдық мемлекет пен құқықтың пайда болуы мен дамуы
тарихы
Батыс Европа елдеріндегі феодалдық мемлекет пен құқық
Глоссарий (анықтама, сөздік)
Легистер – рим құқығы курсын меңгерген шенеуніктер.
Сокмен - Орта ғасырлық Англиядағы ерікті шаруалар.
Капеллан – король канцнляриясын меңгерді (Англия).
архикаппелан – король духовнигі және сарай духовенствасының ішіндегі
ең басшысы.
Вилландар – жеке басы тәуелді емес, өз парцелласын (жерін) басқа
тұлғаларға сата алды, ал бұл оны сеньорлық борышынан босатты.
Цензитарий – тәуелсіз шаруалар, мұралық жер үлесі цензив иесі. 3 Негізгі
- коннетабль - король әскербасшысы;
- камерарий – король қазынасын басқарды;
- палатиндер – корольдің ерекше тапсырмасын орындайтын король
кеңесшісі;
- легистер – рим құқығы курсын меңгерген шенеуніктер.
Тақырып 5. Франктер мемлекеті мен құқығы.
Мақсаты: Рим мемлекетінің құлауы мен болашақ Еуропа мемлекеттерінің
негізінің қалануы және құқықтық жүйелердің пайда болуы негізін анықтау
1. Франк мемлекеті мен құқығы (5-9 ғғ)
2. Ағылшын-соксон ерте феодалдық мемлекеті мен құқығы.
3. Варварлық құқық
Кезеңдерге бөлінуі
1-кезең – Меровингтер ионархиясы (VІ – VІІ ғ.ғ.)
2-кезең – Каролингтер монархиясы (VІІІ – ХІ ғ. 1 жартысы). Франктер
мекендеген жерлер 2-округқа – пагқа бөлінді. Паг ұсақ бірліктер –
жүздіктерден тұрды. Мемлекет территориясын жайлаған негізгі этникалық
топтар: Солтүстікті мекендеген франктар мен Оңтүстікті мекендеген галло-
римдіктер болды.
Негізгі топтар – фоедалдар мен феодалға тәуелді шаруалар болды.
Меровингтер монархиясына тән белгілер:
1. Хлодвиг өлімінен кейін корольдік бірнеше рет тәуелсіз
мемлекеттерге бөлінді.
2. корольдік билікті ұстау үшін жерге жеке меншік – аллад енгізілді.
1. үнемі өсіп отыратын шіркеулер және жер иеліктері тез байыды.
2. жерсіз шаруалардың тез өсуі.
3. патронат жүйесі кең таралды.
4. корольдік билік әлсіреп, ақсүйектердің құдыреттілігі өседі.
5. Билік ақсүйектердің қолына шоғырланды. Ол мемлекеттегі барлық маңызды
лауазымдарды басып алады. Оның ішінде майордан – алғашында король
сарайын басқарды, соңынан мемлекет басшысы болды. Бұл лауазым мұраға
айналып, соңында Каролингтер әулетіне жол ашып береді.
Каролингтер монархиясының негізгі ерекшілігі сол ол майордан Карл
Мартелл реформасымен тығыз байланысты. Оның мәні мынада:
1. жерді толық меншікке сыйға беру тәртібі жойылады ;
2. мұның орнына өмірлік иелену – бенефиций пайда болды.
3. бенефиций ұстаушысы – авссол деп аталады, ао берушісі – сеньор
деп аталады;
4. бенефиций ұстаушысы сол жерді берген тұлғаның мүддесі үшін әскери
қызметті өтеуі тиіс болатын;
5. мемлекет басшысынан басқа бенефицийді басқа да ірі феодалдар
тарата бастады, сөйтіп олардың өздерінің вассалдары пайда болды ;
6. сот, полиция, қарды облысындағы барлық өкілеттіктер жер иесіне
берілді;
7. иммунитеттік гролиотар енгізілді. Ол бойынша сол жерге мемлекет
шенеуніктерінің қызметі таратылмады.
Мемлекеттік құрылыс
Басқару формасы бойынша франк мемлекеті шектеулі монархия болды.
Король билігі үнемі әрекет ететін кеңеспен шектеліп отырды және олардың
келісімінсіз бірде бір маңызды шешім қабылданбады.
Мемлекетті басқару мен сот ісін жүргізуде жоғарғы лауазымды тұлғалар
қызмет етті : майордам, пфальцграф – алғашында король малайларын бақылады,
соңынан сотты басқарды; тезаурарий – қазыналы, байлықты сақтаушы ; маршал –
атты әскербасшысы ; және архикаппелан – король духовнигі және сарай
духовенствасының ішіндегі ең басшысы.
Жергілікті басқару
Округті (паг) басқаруды – король тағайындайтын лауазымды тұлға –
граф жүзеге асырды. Округ құрамына кіретін жүздіктерді солтүстікте
центенарий, ал оңтүстікте викарий басқарды. Олар графқа бағынышты болды.
Жүздіктің құрамына кіретін қауымдар өзін-өзі басқаруды сақтады.
Сот
Жоғарғы сот билігі монархта болды. Корольдік кеңес аса қауіпті
қылмыстарды қарастырды. Негізінен істердің көпшілігі жүздіктердің сотында
қаралды.
Франк мемлекетінің гүлденуі ІХ ғ. Басында оның құрамына барлық батыс
Европа енгенде жетті. 843 ж. Вердендегі ¦лы Карл немересімен жасасқан
шартта Франк мемлекетінің 3 корольдікке бөлінуі заңды бекітілді. Олар:
батыс франктік, шығыс-франктік және орталық (болашақ Франция, Германия және
Италия).
Құқығының негізгі белгілері
Ертедегі құқықтың қайнао көзі – тайпалық сипаттағы әдет
ғұрыптар.
V-ІХ ғ. Кезінде варварлық шындық түріндегі тайпа әдет
ғұрыптың жазбасы болды. Салистік, Рипуарлық, Бургундтық, Аллементтік
шындықтар пайда болды. Көбінде Салистік шындық мысалға алынады. Онда
құқықбұзушылық және соған сәйкес жазаның жалпы, абстрактілі ұғымдары
болмайды : мысалы қылмыс дз – тұлға мен мүлікке зиян келтіру және король
бейбітшілігін бұзу ; ал жаза дз – жәбірленушіге келтіруге зиянды өтеу
және король бейбітшілігін бұзғаны үшін корольге айыппұл төлеу. Жаза
кінаға байланысты болмады және ол тек қана әрекеттің аяқталған нәтижесіне
тағайындалды.
Салистік шындық бойынша неке күйеу баланың келін баланы ұрлау
формасында болды. Зорлықпен ұрлауға тыйым салынды және қандас туысы және
еріктілер мен құлдар арасында неке қию тиым салынған. Мұрагерлік құқықта
меншік иесі өлгеннен кейін барлық қозғалмалы мүліктерді ең алдымен
балаларына, олар болмаған жағдайда кезектесіп шешесі, аға-қарындасына
мұраға қалып отырды.
Міндеттемелік қатынас облысында Салистік шындық мімілелермен
тек қарапайым түрлерін білген : сату-сатып алу, несие, заем, айырбас, сыйға
тарту. Мәміле кезінде меншік құқығын беру көпшіліктің алдында жүзеге асты.
Міндеттемені орындамау мүліктік жауаптылыққа әкеледі. Сот процесі
айыптаушылық сипатта болды. Оған тән негізгі белгілері : азаматтың және
қылмыстық процестің жүзеге асырылуы бір формада болды. Іс жәбірленушінің
инициативасы бойынша қозғалады.
4 тапсырма. Бақылау сұрақтары:
1. Ортағасырлық мемлекет пен құқық тарихындағы “қамқоршы” институтының
пайда болу себебі?
2. Феодализмнің пайда болуына байланысты аллод кімге айналды?
3. Саликалық шындық бойынша сот процесіндегі сопряжниктердің саны?
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу бөліміндегі, оқу
әдістемелік әдебиетке сілтеме)
Қараңыз.Оқу-әдістемелік әдебиеттер тізімі
Тақырып 6. Франция мемлекеті мен құқығы
Мақсаты: Франция мемлекеті мен құқық жүйесінің қалыптасу ерекшеліктерін
анықтау
Жоспар:
1. Франция мемлекеті мен құқық тарихының кезеңдері
2. Феодалдың бөліну кезеңіндегі мемлекет пен құқық тарихы
3. Сословиелік - өкілетті монархия кезеңі
4. Сословиелік - өкілетті монархия кезеңі
5. Құқықтың негізгі белгілері.
Кезеңдерге бөлінеді:
1 - кезең – феодалдың бөліну кезеңі (ІХ-ХІІ ғ.ғ.)
2 – кезең – сословиялық өкілетті монархия кезеңі (ХІV- ХV ғ.ғ.)
3 - кезең – абсолютті монархия кезеңі (ХVІ-ХVІІІ ғ.ғ.).
Француз мемлекеті Каролинг империясы құлағаннан кейін пада болды.
Негізгі антогонистік тотар феодалдар мен феодалға тәуелді шаруалар болды.
Өздерінің топтық маңыздылығына қарай мемлекет феодалдар диктатурасы болып
табылады.
Феодалдың бөліну кезеңі
Қоғамдық құрылыс. өндірістің негізгі құралы – жер - үстем топтың
монополиялық меншігі болды. Шаруалар иелігінде күнделікті пайдаланатын
иесінің кішкентай жері – парцелла болды. Көптеген шаруалар сервтар мен
вилландарға айналды.
Сервтар – иесінің жеке және мұрагерлік тәуелділігінде, оның барлық
айтқандарын істеп, бірталай ақы алды.
Вилландар – жеке басы тәуелді емес, өз парцелласын (жерін) басқа
тұлғаларға сата алды, ал бұл оны сеньорлық борышынан босатты.
Мемлекеттік құрылыс
Мемлекет басында король тұрды. Оның билігі сайланбалы болды
(корольді оның вассалары мен шіркеу иерархиясының жоғарғысы сайлады).
Жалғыз жалпы мемлекеттік орган – корольдың курше (¦лы Кеңес) болды. ¦лы
Кеңес съезд түрінде жұмыс істеді. Бұл кезеңде басқарудың арнай органдары
болмады.
Министериалдар - лауазымды тұлғалар сарай шаруашылығын жүргізіп,
сарайлық басшы болды. Король иелігі домен деп аталады. Барлық домен
округтерге – превотаждарға бөлінді, Олардың басында прево тұрды.
Орталықтағы министериалдар мен жергілікті жерлердегі превотаждарды король
тағайындады.
Сот
Әрбір ерікті адам тең сотпен соттасулары қт болды. әрбір тұлғаның
жауапқа тартылуы қай иерархиялық сатыға жататынына байланысты болды.
Жоғарғы сот – корольдық курия еді. Жергілікті жерлердегі сот- сеньорлық
юстиция деп аталады. Жоғарғы дәрежелі сеньорлар жо,ғарғы сот билігіне
жоғарғы юстицияға ие болды. Олар өлім жазасымен жазаланатын қылмыстарды
қарады. Төменде тұрған сеньорлар төменгі юстицияға ие болды, қалған
қылмыстарды қарастырды.
Екінші кезеңнің басында король билігі күшейе түседі. Ол мынадан
көрініс табады : Король билігінің сайланбалылығы алынады; менің
вассалымның вассалы менің вассалым емес деген принцип жоққашығарылады:
вассаның адалдық жөніндегі анты тікелей корольге берілді:
Людовик ІХ реформалары өткізіледі : оның мәні мынада : сот реформасы
– корольдық доменде жеке соғыстарға тыйым салынады, егер даутуған жағдайда
корольдық сотқа жүгінулері керек; жергілікті жерлерде корольдің 40 күні
енгізілді, бұл мерзім ішінде феодалдар жеке соғысты бастай алмады ;
Корольдың куриядан ерекше сот палатасы Перит парламенті ығыстырылып
шығарылды. Бұл жоғарғы апелляциялық инстанция болды. Қаржы реформасы –
басты есептік бірлік ретінде – корольдық алтын монета енгізілді. Корольдық
куриядан қаржылық басқарудың жоғарғы органы ретінде – Есеп палатасы
ығыстырылып шығарылды.
Сословиелік - өкілетті монархия кезеңі
Қоғамдық құрылыс. Сервтардың орнына цензитарий пайда болды.
Цензитарий – тәуелсіз шаруалар, мұралық жер үлесі цензив иесі. 3 Негізгі
сословиенің ресімделуі аяқталды: духовенство, дворяндықжәне үшінші
сословие. Оларға барлық алым-салықтар төлеу жүктелді.
Мемлекеттік құрылыс
Саяси бөліну жойылып, мемлекет сословиелік -өкілетті монархия
формасына ие болды : қуатты король билігі жоғарғы кеңесші орган – Бас Штат
өкілмен бірігеді. Барлық мәселелер палаталар бойынша жеке қарастырылды.
Шешім дауыстың көпшілігімен қабылданды, шешімнің соңғы бекітілуі барлық
палаталардың бірлескен жиналысында шешілді.
Мемлекеттік басқару органдарына жататындар:
Мемлекеттік кеңес – жапы басқаруды жүзеге асырды және басқарудың
өзге де саласын бақылады.
Есеп палатасы – қаржы басқармасының жоғарғы органы және Парламен
жоғарғы сот.
Лауазымды тұлғалар:
- канцлер – ағымдағы басқаруды жүзеге асырды және өзге лауазымды
тұлғаларды бақылады;
- коннетабль - король әскербасшысы;
- камерарий – король қазынасын басқарды;
- палатиндер – корольдің ерекше тапсырмасын орындайтын король
кеңесшісі;
- легистер – рим құқығы курсын меңгерген шенеуніктер.
Жергілікті басқару.
Король доменің территориясы бірдей әкімшілік бірліктерге –
бальяждарға бөлінді. Олардың басында король тағайындайтын шененік – бальи
тұрды. Бальяждар превотаждарға бөлінді. Олардың басында өз қолына әскери,
әкімшілік, қаржы және сот биліктерін шоғырландырған – прево тұрды.
Қалаларда қалалық өзін-өзі басқару органы – коммуна пайда болды.
Сот.
Жоғарғы апелляциялық сот – Парламент еді. Ол бірнеше палатадан
тұрды: үлкен сотпалатасы, тергеу палатасы және кешірім палатасы. Жоғарғы
шіркеу соты – алдымен рим куриясы соты, одан кейін кардионом соты, сосын
архиепископ соты, аяғында официан соты болды.
Абсолюттік монархия кезеңі
Қоғамдық құрылыс.
Негізігі ерекшелігі – феодализм қойнауында капиталистік өндіріс
қатынастық пайда болды. Осыдан барып негізгі қанаушы тап – феодализммен
бірге буржуазия пайда болы. Ол қала патрициаты – бай саудагерлерден тұрды.
Бұрынғы сияқты ел тұрғындары 3 сословиеге бөлінді : мұнда духовенство мен
дворяндық өз артықшылықтарын сақтап қалды, ал үшінші сословиеге шаруалар да
кірді.
Мемлекеттік құрылыс.
Абсолбтизм барлық заң шығарушы, атқарушы және сот биліктілігі
мен мемлекет басшысы – корольдің қолында шоғырланумен сипаттайды. Бұл Бас
штат, Парламент, шіркеуінің қызметі шектелгендігінен көрініс табады.
Мемлекет басқарудың орталық органы әр кезеңде туындаған әртүрлі
мекемелердің қоспасы еді. Оларға жататындар : Мемлекеттік кеңсе – король
жанындағы кеңесуші орган ; Қаржы кеңесі ; Жасырын Кеңес – бірқатар істерді
қайта қарастырды; канцлер аппараты және тағы басқалар. Осы органның
барлығын Бас қаржы бақылаушысы және 4 мемлекеттік хатшы басқарды: әскери,
шетел, теңіз ісі және сарай ісі.
Жергілікті басқару.
Корольдік территориясы генералитет, губернаторлық, дионез,
бальяж және интенданттықтарға бөлінді. Бұлар қаржы, әскер, шіркеу, сот және
әкімшілік ведомствоға сәйкес келеді. Жергілікті жерлердегі басқаруды
интенданттың (король үкіметінің ерекше өкілеттілігі) жүзеге асырды.
Сот.
Бірқатар сот жүйесі қызмет етті: корольдық сот, сеньорлық сот,
қалалық және шіркеулік соттар.
Құқықтың негізгі белгілері.
Феодализм ыдырағанға дейін Франция бірде бір құқық жүйесін
білмеді. Құқықтың территориялық әрекет ету принципі болды, яғни тұрғындар
сол территорияда қалыптасқан құқық нормаларына бағынды. Құқықтың негізгі
қайнар көзі әдет ғұрыптар – кутюмдер болды. Сословиелік өкілетті монархия
кезінде кутюмның алғашқы жинағы - өзіне Париж, Ориеан, Тур, Анжа және Мэп
кутюмдерін қосатын Қасиетті Людовиг Жинағы пайда болды.
Абсолюттік монархия кезеңінде әдетғұрып жинақтарымен қатар
құқықтың қайнар көздеріне корольдың жарлық, бұйрық, эдинт, ордонанстары
қосылады. Францияның оңтүстігінде құқықтың қайнар көзі – рим құқығы болды.
Франция феодалдық құқығының негізгі институты – жерге меншік
құқығы еді. Ірі жер иелену аллад, бенефицит түрінде болды. Ал ХІ ғасырда
бенефицит мұраға қалтырылатын болды. Міндеттемелік құқықтағы шарт түрі :
сату-сатып алу, заем, сыйға тарту, жерді жалдау. Неке отбасылық қатынастар
негізінен канондық құқық нормаларымен реттелініп отырды, сонымен бірге
кутюм және король ордонанстарымен де. Неке құру үшін : белгілі бір жасқа
толу, тараптардың келісімі, ата-ана келісімі қажет болды. Мұрагерлік 2
формада болды: заң бойынша және өсиет бойынша. Қылмыстық құқықта барлық
қылмыстың жиынтығын 3 топқа бөліп қарастыруға болады :
1) дінге қарсы қылмыстар ;
2) мемлекетке қарсы қылмыстар ;
3) жеке тұлғаға қарсы қылмыстар.
Жаза түрлері :
а) ауыр жазалар ;
б) мүшеге зиян келтіру туралы ;
в) түрмеге отырғызу және каторгалық жұмыстар ;
г) масқара жазалар және айыппұл.
Қылмыстық процесс 2 сатыдан тұрды :
1) қылмыскерді жасырын іздестіру және протокол толтыру арқылы
жүргізілетін қажетті тергеу әрекеттері ;
2) ашық және көпшілік алдындағы соттау.
Бақылау сұрақтары:
1. Франция мемлекеті мен құқықығының қалыптасу кезеңдері
2. Феодалдық Франция мемлекетіндегі басқару органдары
3. Феодалдық Францияның әкімшілік –территориялық бір2і4і
4. Франция құқығының қайнар көздері
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу бөліміндегі, оқу
әдістемелік әдебиетке сілтеме)
Қараңыз.Оқу-әдістемелік әдебиеттер тізімі
Тақырып 7. Англия мемлекті мен құқығы тарихы
Мақсаты: Англия мемлекеті мен құқық жүйесінің қалыптасу ерекшеліктерін
анықтау
Жоспар:
1. Ертефеодалдық англосаксондық монархия кезеңіндегі мемлекет пен
құқық (ХІІ-ХІ ғ.ғ.).
2. Ағылшын феодализмінің қалыптасу кезеңіндегі мемлекет пен құқық
(ХІ-ХІІІ ғ.ғ.ғ).
3. Сословиелік - өкілетті монархия кезеңіндегі мемлекет пен құқық.
4. Абсолюттік монархия кезеңіндегі мемлекет пен құқық (ХV-ХVІІ ғ.І
жартысы).
5. Феодалдық Англияның құқығының қайнар көздері.
Кезеңге бөлінуі:
1-кезең – ертефеодалдық англосаксондық монархия (ХІІ-ХІ ғ.ғ.).
2-кезең – ағылшын феодализмінің қалыптасу кезеңі (ХІ-ХІІІ ғ.ғ.ғ).
3-кезең – сословиелік - өкілетті монархия.
4-кезең – абсолюттік монархия (ХV-ХVІІ ғ.І жартысы).
Ертефеодалдық англосаксондық монархия.
VІІ ғ. басында герман тайпалары. Британияны толық жаулап алады да,
ал Британияны мекендеген кельт тайпалары құлдар мен тәуелді адамдарға
айналады.
Қоғамдық құрылыс.
Тұрғындардың негізгі массасын ерікті қауым шаруалары керл-р құрады.
Оның ішінен ру-тайпалық қауым ақсүйектердің өкілдері – эрл-р бөлінді.
Жартылай еріктілер лэт деп аталады. Қоғамдық баспалдақтың ең төменгісінде
құлдар тұрды.
Феодалдық қоғамның қалыптасуына байланысты англосаксониялық ірі жер
иелері – глафорд немесе лорд деп аталады. Шаруалардың негізгі массасын
басыбайлы шаруа- виллаир құрады. Ерікті шаруалар – сокмен деп аталады.
Мемлекеттік құрылыс.
ІХ ғ. Басында УЭС секс корольдығы өзіне англосаксондық мемлекеттен
басқасын қаратып алады да, Англия деп аталатын біріңғай англосаксондық
мемлекетін құрайды.
Мемлекет басында – король тұрады. Ол заң шығару билігіне, әскери
билігіне ие болды және жоғарғы сот.
Атқарушы орган – Даналар кеңесі – витана гемот. Оның құрамына
король, корольдың ер баласы, епископтар, ірі феодалдар және тэн-р-
ақсүйектер өкілі. Витанагелиоттардың қызметі біртіндеп құлдырайды, өйткені
король сарайы басқару орталығына айналады. Король жанындағылар мемлекеттің
жоғарыдағы лазазымды тұлғалары болады. Олар:
- камерарий – король мүлкі мен қаржысына есеп берді;
- маршал – король атты әскерін басқарды;
- капеллан – король канцнляриясын меңгерді.
Әскер.
Әскер сарбаздар мен халықтық жасақтардан тұрды. Оған қару ұстай
алатын барлық еркін азаматтар енгізілді.
Жергілікті басқару.
Негізгі территориялық бірлік – графтық болды. Оны олдермен басқарды.
Олдерменді король ақсүйектер ішінен тағайындады. Графтық жүздіктерге
бөлінді. Ең төменгі территориялық бірлік – ауылдық қауым болды. Қауымдар
ондықтарға бөлінді және олардың жауаптылығы бірдей болды.
Сот.
Мемлекеттегі жоғарғы сот – король соты болды. Ол мемлекеттік
сатқындық, король вассаларының арасындағы дауды шешу және жер иелігіндегі
жөніндегі дауларды шеші сияқты істерді қарады. Жергілікті жерлерде
қылмыстық және азаматтық юрисдикция жиналыс қолында болды.
Ағылшын феодализмінің қалыптасуы.
1066 жылы норман герцогі Вильгельм үлкен әскермен аралды басып алып,
англосаксон әскерін жеңіп, Англияны жаулап алды. Ол өзін барлық жерлердің
жоғарғы меншік иесімін деп жариялап және барлық ерікті жер иелеріне оған
ант берсін деп талап етті.
Қоғамдық құрылыс.
Феодалдық шаруашылықтың негізі – феодалдық жер иеліктерінің жиынтығы
– манор болды. Негізгі антогонистік топтар : феодалдар және олармен
қаналушы басыбайлы шаруалар. Қалаларда саудагерлермен қолөнершілердің
топтары қалыптаса бастады.
Мемлекеттік құрылыс.
Норман герцогі Вильгельм Англияны жаулап алғаннан кейін ол қуатты
король билігі бар орталықтанған мемлекет болды. Жоғарғы заң шығарушы
билікті король корольдік куриямен бірге жүзеге асырды. Корольдік куриядан
тек қана мемлекеттің қаржысын басқаратын орган –Шахмат тақтасы палатасы
бөлініп шықты. Бұл орган жоғарғы есеп палатасы және тек қана қаржы
ведомствасының шенеуніктері жасаған қылмыстарды қарастыратын сот органы
болды. Бұл кездегі мемлекеттегі жоғарғы лауазымды тұлғалар : маршал – әскер
басшысы ; камерарий король мүліктері мен жер иеліктерін басқарды ; канцлер
– мемлекеттік канцелярияның басқарушысы және юстициарий-корольдің бірінші
көмекшісі.
Жергілікті басқару.
Жаулап алынғаннан кейін де Англиядағы графтықтарға, жүздіктерге және
қауымдарға бөліну сақталды. Графтықтардың басында – олдермен тұрды, бірақ
шын мәніндегі билік жоғарғы қаржы, сот, әскери және полицейлік билік иесі –
шерифқа көшті.
Сот.
Сот жүйесін қайта құрудың негізін Генрих ІІ-ң ассиздері (нормативтік
актілері) қалады. Ол 6 округке институт құруды қарастырды. әор округке 3
разъездік судья тағайындалды. Оларға сот функциясымен қатар, сонымен бірге
жергілікті жерлердегі шенеуніктерінің қызметін бақылау және салық жинау
міндеттері жүктелді. 1176 жылы Нортгемптондық ассизда 12 рыцарь және өзге
де толық құқылы азаматтардан құралған сот құру көзделген. Разъездік
судьялар институтын құрудан кейін Корольдік куриядан ерекше бөлім –
корольдік орындық соты құрылды.
Сословиелік -өкілетті монархия.
Қоғамдық құрылыс.
Экономикадағы өзгерістер елдің таптық құрылысына да елеуші
өзгерістер әкелді : нормандық және англосаксондық феодалдар арасындағы
айырмашылық жойылып, олар бірігеді ; үстем тап құрамында ірі феодалдың
ақсүйектер қабатына бөліну күшейе түседі : лордтар мен ұсақ және орта жер
иелері – рыцарьлар арасында. Феодалдар мен шаруалар арасындағы қатынастарға
келетін болсақ, натуралды борыш ақшалай борышқа – коммутацияға ауысады.
Мемлекеттік құрылыс.
ХІІ ғасырдың басында Англияда король билігін шектеуге қарсы және
король шенеуніктерінің өкілеттігін де шектеуге қарсы күшті күрес туады. Бұл
сословиелік өкілетті монархияның орнығуына себепші болды. 1215 жылы Иоан
Безземельный бірінші конституциялық актіге қол қояды (Великая Хартия
вольностей). Онда негізінен король билігін салық жинау мәселесі бойынша
шектейтін корольдік кеңесін құру қарастырылған. Бұның нәтижесі –
сословиелік өкілетті мекеме парламенттің құрылуы.
1258 жылы қаруланған барондар корольді Оксфорд азық түліктерін
қабылдауын мәжбүр етті. Ол король бірде-бір маңызды шешімді 15 барон
кеңесінің келісімінсіз қабылдай лмайды дегенді қарастырды.
1263 жылы корольдің жақтаушылары мен Симон де Монфор бастаған
олардың қарсыластары арасында азаматтық соғыс басталды.
1264 жылы король әскері жеңіліп, мемлекеттік билік Симон де
Монфордың қолында болды. Оның қызметіндегі ең маңыздысы сол, Англия
тарихында алғаш рет Парламент шақырылды (1265 ж.) Оның құрамына король ірі
(зайырлы) және рухани феодалдар, әр қаланың 2 өкілі кірді. ХІVғасырдың ІІ
жартысында парламент 2 палатаға бөлінді: жоғарғы – лордтар палатасы,
төменгі – қауым палатасы.
Жергілікті басқару
Жергілікті басқару жүйесіндегі негізгі өзгеріс графтықтың ескі соты
мен жиналысының рөлі бірден түсіп, олардың функциясы жаңа лауазымды
тұлғалар мен разъездік судьяларға көшті.
Сот жүйесі.
1. Корольдік орындық соты- қылмыстық істерді және қауіпсіздікті
сақтау істерін қарастырды.
2. Жалпы дау соты – корона құқықтары мен мүдделеріне байланысты
емес азаматтық істерді қарады.
3. Қазыналық сот – қаржымен байланысты істерді қарады.
4. Лорд-канцлер соты – алдындағы үшеуіне қарағанда әділеттікпен
істерді шешті.
5. Ассиздер соты – разъездік судья басшылығындағы істерді қарады.
6. Суд присяжных – үлкен және кіші жюрийлерден тұрды, үлкен –
айыптаушы, кіші – істі қарап, вердикт шығарды.
Абсолюттік монархия
1. Жаңа дворяндық – джентри
2. Қалалықтар
3.Шаруалар: копигольдер – ескі шаруалардың ұрпақтары және фригольдер
– жердің ерікті меншік иесі болып бөлінеді.
Мемлекеттік құрылыс
Англияда абсолюттік монархия феодализм ыдырап, капиталистік өндіріс
қатынастары пайда болғандақалыптасты. Ағылшын абсолютизмінің ерекшелігі
сол, ол толық аяқталмады, яғни күшті король билігімен қатар парламент те
әрекет етіп тұрды.
Мемлекеттік билік пен басқарудың ең жоғарғы органы – король - өзіне
бағынышты органдармен көмегімен заң шығарушы, атқарушы және сот биліктерін
жүзеге асырды. Жасырын кеңес – мемлекеттің жоғарғы лауазымды тұлғаларынан
тұрды: лорд-канцлер, лорд қазынашы, жеке мөрді сақтаушы лорд, лорд-адмирал.
Парламент – сословиелік өкілеттік органы.
Жергілікті басқару
Графтықтар сақталды, бірақ ең төменгі территориялық бірлік – приход
болды.
Сот жүйесі
Вестминстерлік соттармен бірге төтенше соттар (Звездная палата)
пайда болды.
Құқығының негізгі белгілері:
Англиядағы құқықтың негізгі қайнар көздері:
1. әдет – ғұрыптар
2. нормативиік актілер (мысалы, 1017 ж. Кунт заңдары)
3. разъездік соттың жалпы құқықтары
4. даудың, айтыс – тартыстың жинағы деп аталатын сот мәжілісі
барысында толтырылатын хаттамалар
Сөйтіп, маңызды сот ісінің жылнамаларда басылатын болды. Сөйтіп,
жалпы құқықтың негізгі принципі қалыптасты: дау – дамайлар жинағында
жазылған жоғары тұрған соттың шешімі ұқсас істерде немесе төмен тұрған
соттарда міндетті түрде қаралуы тиіс. Сөйтіп, сот президенті пайда болды.
Ұқсас шешім болмаған жағдайда – құқықтың жалпы принциптері немесе
соттың еркін қаралуы
• әділеттік құқығы - тұлға өз мүддесінің жалпы құқық
соттарынын қорғалуын таппағанда, ол өз ісін ар - ұятына қарай
шешуін өтініп, корольден қайыр сұраған.
• статуттар – орталық биліктің заң шығарушы актілері, яғни король
мен парламент қабылдаған актілер.
Англосаксондық құқық жүйесіне тән белгілер: сот процестіне
негізделген жалпы құқық және әділеттік құқығының пайда болуы;
Жалпы құқық жерді феодалдық ұстаумен байланысты ғана мәселелерді
қарастырды. әділеттік құқығы негізінде копигольдер және лордтар
арасындағы азаматтық істерді ғана қарастырды.
XII – XII ғ.ғ. ағылшын құқығында бұрын – соңды болмаған –
сенімгерлік меншік институты пайда болды. Оның мәні мынада: бір тұлға
екінші тұлғаға басқаның мүддесі үшін өз мүлкін сеніп тапсырады, береді.
Міндеттеменің негізгі қайнар көзі шарт және құқық бұзушылықтар
болды. Англосаксондық құқық шартының барлық түрлерін білді.
Некеге отыру, оны бұзу және ерлі – зайыптылардың қатынастары
жөніндегі мәселелер канондық құқық құзіретінде. Ерлі – зайыптылар
арасындағы мүліктік қатынас жалпы құқықпен реттелді.
Барлық қылмыстар 3 топқа бөлінді : тризна-сатқындық (дарға асу
жолымен өлім жазасына кесілді); фелония –ауыр қылмыстар (өлім жазасына
кесілді) ;
мисдиминор - терісқылықтар (мүлкі тәркіленген).
Бақылау сұрақтары:
1. Англия мемлекеті мен құқығының орта ғасырда пайда болуы мен
дамуының ерекшеліктері
2. Орта ғасырылық Англиядағы басқару органдары
3. Орта ғасырлық Англиядағы әкімшілік-территориялық бөлініс
4. Англиялық феодалдық құқықтың қайнар көздері
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу бөліміндегі, оқу
әдістемелік әдебиетке сілтеме)
Қараңыз.Оқу-әдістемелік әдебиеттер тізімі
Тақырып 8. Германия мемлекеті мен құқығы
Мақсаты: Германия мемлекеті мен құқық жүйесінің қалыптасу ерекшеліктерін
анықтау
Жоспар:
1. Ерте феодалдық монархиялық – герман ұлттық Қасиетті Рим
империясының құрылуы (Х-ХІІІ ғ.ғ.) ;
2. Германия князьдіктерінде сословиелік өкілетті монархиялық
қалыптасуы мен нығаюы және курфюрстер олигархиясының орнығуы
(ХІV- ХVІ ғ.ғ.)
3. Германия мемлекетінде князьдық абсолютизмінің орнығуы
ХVІІ-ХІХ ғасырдың басы).
4. Пруссия мемлекетік құрылысы
Германия дербес мемлекет ретінде Франк мемлекеті құлаған кезде пайда
болды. Алғашында ел Тевтондық мемлекет деп аталды. Оған Швабия, Бавария,
Франкония, Саксония және Лотарингия кірді.
Кезеңге бөлінуі.
1-кезең – ерте феодалдық монархиялық – герман ұлттық Қасиетті Рим
империясының құрылуы (Х-ХІІІ ғ.ғ.) ;
2-кезең – Германия князьдіктерінде сословиелік өкілетті монархиялық
қалыптасуы мен нығаюы және курфюрстер олигархиясының орнығуы (ХІV- ХVІ
ғ.ғ.)
3-кезең – Германия мемлекетінде князьдық абсолютизмінің орнығуы
ХVІІ-ХІХ ғасырдың басы).
Ертефеодалдық монархия.
Көршілес ұлттардың көмегімен территорияның кеңеюі нәтижесінде Европа
орталығында ХІІІ ғасырда Герман ұлтының Қасиетті Рим империясы деп
аталатын империя пайда болды. Оның құрамына герман герцогтіетері және
Солтүстік Италия мен словенияның мәжбүрлеп қосып алған жерлері кірді. Бұл
әр халықты (неміс, славян) біріктірген жасанды мемлекет еді. әлсіз
болғандықтан, жеке неміс қаладағы республикалық және дербес князьдігінің
бөлінуіне әкеп соқты.
Қоғамдық құрылыс.
Бұл кезеңдегі тұрғындардың негізігі қабаты – феодалдар мен шаруалар
болды. Феодалдар верхушка мен рыцарьлықтан тұрды, ал шаруалар бірнеше
категорияларға бөлінді : еріктілер - өз жерін өзі иеленуші ; чиншевиктер –
басқалардың жерін ұстаушылар және сол үшін чинш-оброк төлеушілер ;
басыбайлы шаруа және халықтар және қалалықтар – саудагерлер мен
қолөнершілер,
Германияның мемлекеттік құрылысының өзіндік ерекшеліктері болды.
а) король (император) сайланбалы болды.
б) жергілікті феодал, әсіресе князьдық билігінің лауазымдылығы
сонша, тіпті олар дербес государьға айналып кетті. Формальды түрде герман
королінің билігі кең болғанымен шын мәнінде зайырлы феодалдарға берілген,
артықшылықтар нәтижесінде шектеулі еді. Х ғасырда басқарудың сарайлық –
вотчиналық жүйесі бекітіледі.
Әскер.
Германияның қарулы күштері бұл кезеңде император-вассалы –
рыцарьлардан тұрды. Феодалдық әскери қызметі 6 аптамен шектелді. Қажет
жағдайда жасаққа шаруаларда шақырылды.
Сот.
Императордың сот билігі шектеулі болды. Жоғарғы юрисдикция зайырлы
және рухани феодалдық жолында шоғырланды. Сословиелік соттар пайда болды.
өзіңе тең соттасу принципі бекітіледі. Шаруаларға сот билігін феодалдар
жүзеге асырады.
Сословиелік өкілеттік монархия.
Қоғамдық құрылыс.
Таптық құрылыстағы өзгерістер орта феодалдық жоғалуынан,
рыцарьлықтың құлауынан көрініс табады. Духовенство 2 топқа бөлінеді.
Жоғарғы духовенство – ірі жер иелері және төменгі духовенство – ауылдық
және қалалық священниктер. Қала тұрғындарының ішінен жоғарғы қабат –
патрициат, ортаңғы топ – шеберлер және тұрғындардың плебейлік бөлігі –
подмастерья бөлініп шығады.
Мемлекеттік құрылыс.
Князьдықтың экономикалық нығаюы сәтінде Германияның саяси ыдырауы
өседі. Бұл кезеңде Германияда дербес мемлекет құқығы бар 324 территориялық
бірлік, 1475 ерікті рыцарьлық иеліктер болды. ХІV ғасырдың басында
мемлекеттері ірі 7 князьдан құралған топ басқарды: Бранденбург, маркграфы,
Саксондық герцог, Рейн пфальцграфы, Чехия және Богемия корольдері және
Кельн, Майнцс, Трирск епископтары бар. Олар курфюрст деген атаққа ие болды.
Курфюрсттер әрбір император сайланардың алдында өз билігін өзі шектейтін
өзі ойлап тапқан шарттарды қабылдауы тиіс дегенді ойлап тапты. Бұл талаптар
Сайлау капитуляциясы дкп аталады.
ХІV ғасырда өкілетті орган ұйымы – Рейхстаг тұрақты сипат ала
бастады. Ол 3 алқадан тұрды : Курфюрстер алқасы, князьдар, графтар алқасы
және қала өкілдігі алқасы. ХVІІ ғасырдан бастап бұл алқалар империя
сословиесі немесе шен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
2.1 Құлиеленушілік мемлекет пен құқық тарихы
Шет елдер мемлекеті мен құқық тарихы пәні түсінігі, әдістемесі және
кезеңдері, Алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы мен құлиеленушілік
мемлекеттер
Глоссарий (анықтама, сөздік)
Мемлекет пен құқықтың жалпы тарихының пәні - жеке елдің хронологиялық
жүйелілігі бойынша нақты-тарихи жағдайында мемлекет пен құқытың пайда болу,
даму және қызмет атқаруының нақты және арнаулы заңдылықтары.
Еркін шаруалар – олардың бір тобы мемлекеттің жерінде өмір сүрді, өздерінің
үлестері болды және ол үшін рента салығын төлеп отырды; ал екінші тобы
сановник немесе жауынгер жеріне бекітіліп, тек күндізгі тамақты ғана алып
отырды, өте ауыр жұмыстарды істеді.
Фараон - Ежелгі Египет билеушісі.
Уәзір - патшаның ең жақын көмекшісі.
Ном - территориялық бірлік.
Номарх – номдардың билеушілері.
Кенбет – Жаңа патшалық кезеңінде орталық сот.
Энси – шумерлік қала мемлекет басындағы басқарушы.
Нубанда – жоғарғы патша шенеунігі патша сарайының басқарушысы.
Рабианум – қауымдық кеңес басшысы.
Раджа – мемлекет басшысы.
Пурохита – патшаның басшы кеңесшісі және абыз.
Апелла – халық жиналысы.
Геруссия – ақсақалдар кеңесі.
Эфорат – 5 адамнан құралған комиссия, олардың функциясы – архагета мен
геруссияны бақылау.
Гелиэя – жоғарғы сот органы.
Патрицийлер – қалалық қауымның толық құқылы азаматтары.
Клиенттер – патрицийлерге мұра бойынша тәуелді және жеке бағыныштылығында
болған адамдар.
Плебейлер – жеке бастары бос, бірақ саяси құқықтары жоқ адамдар.
Рекс - Рим қауымының басшысы.
Дигесттер – ескірген ұғымдар мен қарама-қайшылықтарды жою мақсатындағы рим
заңгерлері шығармаларының үзінділері.
Юстиниан Кодексі – 12 кітаптан тұратын император конституциялық жинағы.
Тақырып 1: Шет елдер мемлекеті мен құқық тарихы пәні, әдістемесі және
кезеңдері
Мақсаты. ШЕМҚТ пәні мен әдістерін түсіндіру, заң ғылымдары мен әлеуметтік
ғылымдар жүйесіндегі ШЕМҚТ пәнінің орынын анықтау, пәннің функциясын
анықтау, қауымдық құрылыстың ыдырауы мен мемлекеттің пайда болу жолдарын
анықтау.
Жоспар:
1. Шет елдер мемлекеті мен құқық тарихы пәні және әдістемесі
2. ШЕМҚТ пәнәнің тарихи және заң ғылымдарының жүйесінде алатын орны
3. ШЕМҚТ пәнінің функциялары және кезеңдері
4. Алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы мен мемлекеттің пайда болу жолдары
Мемлекет пен құқықтың жалпы тарихы қоғам өмірінің бір жағын
зерттейтін қоғам туралы ғылымдардың бір бөлігі болып табылады. Мемлекет пен
құқытың жалпы тарихы мемлекет және құқық сияқты қоғамдық құбылыстардың
шығуы мен дамуын зерттейді. Бұл ғылым бір уақытта тарихи және заңдық болып
келеді. Егер ғылым ретінде тарих қоғамның біртұтас пайда болуы, дамуы мен
қызмет атқару процесін зерттесе, ал мемлекет пен құқық тарихы мемлекет пен
құқыты олардың тек пайда болған кезінен бастап қарастырады.
Мемлекет пен құқықтың жалпы тарихының пәні болып жеке елдің
хронологиялық жүйелілігі бойынша нақты-тарихи жағдайында мемлекет пен
құқытың пайда болу, даму және қызмет атқаруының нақты және арнаулы
заңдылықтары табылады.
Бұл пәнді оқып-үйрену үшін келесі әдістер қолданылады :
- тарихи әдіс, мемлекет пен құқықтың пайда болуы мен дамуының нақты
тарихи зерттелінуін қарастырады ;
- салыстырмалы –тарихи әдіс, тарихи көрініс тапқан фактілерді өзге
ұқсас біркелкі фактілермен салыстыруға мүмкіндік береді :
- жүйелі-құрылымдық әдіс, ішкі байланыстылық тән элементтер және
жүйенің біртұтастығын қамтамасыз ететін элементтер құрылымын
зерттеуді болжайды ;
- статистикалық әдіс, зерттеу объектісіне көптеген сандық
көрсеткіштер тән болғанда тарихи процестің сандық жағын зерттеуде
қолданылады.
Мемлекет және құқықтың жалпы тарихын оқып-үйрену жоғары дәрежелі
маманданған заңгерді дайындауға маңызы зор. Ең алдымен мемлекет пен
құқықтың жалпы тарихын оқып-үйрену студенттердің мемлекеттік –құқықтық
құбылыстарға тарихи ықпал сезімін тәрбиелейді, студенттерді жалпы қоғамдық
өмірді және мемлекет пен құқықты танудың ғылыми әдістері білімімен
қаруландырады.
Мемлекет пен құқықтың кез келген құбылысы тек оның даму тенденциясы
мен келешегін ұғыну кілті табылғанда, бұл құбылыс қалай пайда болды,
қалыптасудың қандай сатыларынан өтті және қандай бағытта қозғалуда, дамуда
екендігі айқындалғанда ғана дұрыс ұғынықты болады.
Оқулық негізінен сырттай оқу бөлімінің студенттеріне арналған. Мұнда
жеке елдердің мемлекеттік-құқықтық құбылыстарын хронологиялық сипатта, 4
негізгі кезеңдер шеңберінде : ежелгі әлем, орта ғасыр, жаңа заман және
қазіргі замандағы тарихы мазмұндалған.
Оқулық шеңберінде зерттелініп отырған елдердің барлық мемлекеттік-
құқықтық құбылыстары мен оқиғаларын қамту мүмкін емес. Сондықтан мемлекет
пен құқықтың қоғамдық құрылыс, мемлекеттік құрылыс (басқару және
мемлекеттік құрылыс формасы, билік пен басқарудың орталық және жергілікті
органдарының құрылысы мен өкілеттіктері, олардың арақатынасы) және құқық
(құқықтық қайнар көздері, құқықтың негізгі институттары: меншік құқығы,
міндеттемелік құқық, неке-отбасының және мұрагерлік құқық, қылмыстар мен
жазалар, сот процесі) сияқты ұғымдарымен ашылатын негізгі аспектілері ғана
қарастырылады.
Оқулықты дайындауда К.И. Батыр, П.Н. Галанза, Н.А. Крашенникова
сияқтыкөрнекті заңгер-мемлекет-танушылардың еңбектері пайдаланылды.
Пайдаланылған оқулықтар :
1. Мемлекет пен құқықтың жалпы тарихы. К.И. Батыр (1998 ж)
2. Шет елдердің мемлекеті мен құқықтың тарихы Н.А. Крашенникова, О.А.
Жидков (1998 ж. 1,2 б)
3. Мемлекет пен құқықтың жалпы тарихы О.А. Омельченко (1998 ж. 1,2 б)
4. Мемлекет пен құқықтың жалпы тарихы З.М. Черниловский (1996 ж)
5. Мемлекет пен құқықтың тарихы П.Н. Галанза, Б.С. Громаков (1990 ж.)
Бақылау сұрақтары:
1. ШЕМҚТ пәні түсінігі?
2. ШЕМҚТ пәнінің әдістемелерін атаңыз?
3. ШЕМҚТ пәнінің кезеңдерін атаңыз?
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу бөліміндегі, оқу
әдістемелік әдебиетке сілтеме)
Қараңыз.Оқу-әдістемелік әдебиеттер тізімі
Тақырып 2. Ежелгі Шығыс мемлекеттері мен құқығы
Мақсаты: Ежелгі Шығыс елдері – Көне Египте, Үндістан; Қытай Вавилон
елдерінде алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы мен мемлекеттік-құқықтық
институттардың пайда болу жолдарын және ерекшелектерін анықтау
Жоспар:
1. Ежелгі Египет мемлекеті мен құқығы.
2. Ежелгі Вавилон мемлекеті мен құқығы.
3. Ежелгі Үндістан мемлекеті мен құқығы.
4. Ежелгі Қытай мемлекеті мен құқығы.
Ежелгі Египет
Ежелгі Египет мемлекеті тарихының кезеңдері. Біртұтас орталық
мемлекеттің пайда болуы (б.з.д. IҮ м.ж.д. – III м.ж. аяғы). Мемлекеттік
биліктің деспотиялық-теократиялық сипаты. Қоғамдық құрылыстың ерекшелігі.
Мемлекеттік басқару органдарының жүйесі (фараон, джати, шенеуніктік, патша
және т.б.). Абыздардың саяси рөлі. Эхнатон фараонның діни реформа.
Жергілікті басқару. Әскер. Сот.
Ежелгі Вавилон
Қосөзен аңғарында мемлеукеттің пайда болуы мен даму еркшелігі.
Мемлекеттік ұйымның ерте формасы – қала-мемлекеттер. Мемлекеттік-
гегемонияның қалыптасуы. Ура әулетінің патшалық етуі (б.з.д XII-XX ғғ).
Вавилон орталықтанған мемлекетінің дамуы (б.з.д. XVIIIғ.). Хаммурапи
тұсындағы Вавилонның қоғамдық-саяси құрылысы.Басқаруда қауым мен храмның
ролі. Әскер. Сот.
Ежелгі Месопотамияның құқықтық қайнар көздері және құқықтық
институттардың ерекшелігі. Б.з.д. ХҮІІІғ. Хаммурапи патшаның заңы. Нормалар
жүйесі. Мүліктік қатынастар регламентациясы. Қылмыстық құқық ерекшелігі:
композициялық жазалар жүйесі және талион.Отбасы-неке құқығы. Соттық іс
жүргізу.
Ежелгі Үндістан.
Ежелгі Үндістан мемлекеті тарихының кезеңдері. Сословиелік-варналық
жүйенің қалыптасуя (брахмандар, кшатрийлер, вайшилер, шудралар) және
алғашқы тайпалық мемлекеттердің пайда болуы. Маурилер империясы. Империда
мемлекеттік бірлікті ұйымдастырудың ерекшеліктері. Монархия және қауымдық
ұйым. Патша билігі. Орталық және жергілікті шенеуніктік аппарат. Алқалы
органның маңызы. Әскер. Сот.
Құқықтың қайнар көздерінің арнайы сипаты: әдет ғұрып, дхрамашастра,
артхашастра, дхармашастраға түсінік. Дін мен құқықтың байланыстылығы. Ману
Заңы (б.з.д. IІғ. – б.з. II ғ.). Мүліктің және отбасылық қатынастарды
реттеу. Қылмыс және жаза. Соттық іс жүргізу.
Ежелгі Қытай.
Ежелгі Қытайда мемлекеттің қалыптасуы мен дамуының негізгі кезеңдері.
Шань Инь династиясының алғышқы мемлекеттік құрылымы (б.з.д. XV – XІ ғғ.).
Алғашқы орталық танған Цинь мемлекетінің құрылуы. Легизм және Шан Ян
реформалары (б.з.д. III ғ.).
Хань династиясының орталықтанған империясы (б.з.д. IIIғ.).
Деспотиялық Қытайдың дәстүрлі орталықтанған басқару жүйесінің қалыптасуы.
Император Ван Ман реформалары (б.з.д I ғ.). қаржы, әскери және цензорлық
және т.б. ведомствалардың рөлі. Шенеуніктіктің құқықтық мәртебесі. Әскер.
Сот.
Дәстүрлі құқықтың қалыптасуы. Құқықтағы легизм және конфуция
ағымдарының күресі мен өзара байланысының көрінісі. Құқықтың қайнар
көздері. Конфуциялық мораль нормасы ли және құқық. Отбасылық-неке
қатынастарын реттеу. Соттық іс жүргізу.
Бақылау сұрақтары:
1. Ежелгі Египеттегі 3 акт бойынша жердің қолдан қолға өту тәртібі?
2. Қандай Ежелгі Шығыстық мемлекетте үй иесі әйелі мен балаларын кері
сатып алу құқығынсыз құлдыққа сата алды?
3. Ежелгі Вавилонда жерге аренда мерзімі?
4. Ежелгі Вавилондағы сатып алу-сату шартының 3 шарты?
5. Ежелгі вавилонда төленбейтін борыштардың орнын толтыру мерзімі?
6. Ежелгі Египет және вавилондағы әділ сот құдайы?
7. Ежелгі Египеттегі тұлғаға қарсы қалмыстардың ішіндегі ең ауыры?
8. Б.з.д. ХҮІІІғ. өмір сүрген алғашқы Вавилон династиясының алтыншы
патшасы кім?
9. Ван Ман реформасы бойынша әр отбасы қандай мөлшерде жер көлемін иелене
алды?
10. Ежелгі Үндістанда меншік құқығының пайда болуының 8 мүмкіндігін атаңыз?
11. Ежелгі Үндістанда екі рет тағандар деп кімдерді атады?
12. Үндістандағы иелену ұзақтығы?
13. Ежелгі Үндістанда қандай шарттар жарамсыз деп саналды?
14. Еж. Үндістанның саясаты мен құқығы мәселелеріне арналған трактаттар?
15. Ежелгі Қытайдағы ақсүйектік белгісі?
16. Еж. Шығыс елдеріндегі кең таралған құлдық көзі?
17. Ежелгі Шығыс мемлекеттеріндегі монарх билігін шектейтін алқалық басқару
органдар?
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу бөліміндегі, оқу
әдістемелік әдебиетке сілтеме)
Қараңыз.Оқу-әдістемелік әдебиеттер тізімі
Тақырып 3. Ежелгі Грек мемлекеті мен құқығы тарихы
Мақсаты: Грек еліндегі мемлекеттік-құқықтық жүйенің пайда болу
ерекшеліктерін анықтау, құлиеленушілік қоғамда демлкратиялық институттың
пайда болуын талдау
Жоспар:
1. Құл иеленушілік Афина мемлекеті.
2. Спарта мемлекеті мен қоғамы.
3. Ежелгі Грек құқығының қайнар көздері
Грецияда саяси қауымның қалыптасуы және мемлекеттің қалыптасуы. Тезей
реформасы. Афинада демократиялық құлиеленушілік республиканың және Спартада
аристократиялық республиканың дамуының негізгі кезеңдері. Афинадағы Солон,
Клисфен, Эфиальт и Перикл реформалары. Афина және Спартадағы басқару
жүйесі. Афиналық демократияның дағдарысы. Ежелгі Спартаның құлау себебі.
Ежелгі Греция құқығының негізгі белгілері. Афина құқығының жалпы
сипаттамасы және қайнар көздерінің жүйесі. Қылмыстық құқық: Драконт Заңы.
Соттық іс жүргізу.
Бақылау сұрақтары:
Бақылау сұрақтарын жауап беру:
1. Ежелгі Грециядағы азаматтық жас?
2. Ежелгі Греция құқығы бойынша мүлікті бөлу принципі?
3. Солон кезіндегі жаңа сот органы?
4. Афина азаматтарының құқығы?
5. Геруссияның функциясы?
6. Клисфен қандай мемлекеттік органдарды құрды?
7. Солон реформасы бойынша тұрғындарды бөлу принціпі?
8. Афина азаматтарының міндеттері?
9. Бесжүздік Кеңестің өкілеттілігі?
10. гелиэяның функциясы?
11. Ежелгі Грециядағы заң бойынша мұрагерлер?
12. Ежелгі Греция мемлекеті мен құқығы тарихындағы негізгі үш
кезең?
13. Афина құқығындағы іс жүргізудің екі формасы?
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу бөліміндегі, оқу
әдістемелік әдебиетке сілтеме)
Қараңыз.Оқу-әдістемелік әдебиеттер тізімі
Тақырып 4. Ежелгі Рим мемлекеті мен құқығы тарихы
Мақсаты: Ежелгі Рим құқығы мен мемлекеттік институттардың пайда болуын және
функцияларын анықтау
Жоспар:
1. Ежелгі Римде мемлекетінің құрылысының даму кезеңдері:
А) патшалық кезең.
Б) республикалық кезең.
В) империялық кезең.
2.Ежелгі Рим құқығының негізгі белгілері.
Рим мемлекеті қалалық қауымнан қалыптасты. Рим қалыптасқан кезден
бастап б.з. 509 ж. Дейін римдіктерде рулық құрылыс болды. Бірақ ол ыдырау
сатысында болған. Рулық ұйымның негізгі әлеуметтік бірлігі экзогамдық
әкелік болды. Рулар отбасыға бөлінді. Оған тән белгі – отағасының барлық
отбасы мүшелеріне шексіз билігі.
Римде мемлекет 500 жылға жуық өмір сүреді. (б.з.д. 509-27 ж.ж.).
Римнің даму тарихын 2 кезеңге бөлуге болалы :Республиканың қалыптасуы
нығаюы (б.з.д. VІ –ІV ғ.ғ.) және рим құлиеленуші республикасының гүлденуі
және құлауы және монархияға ауысуы (б.з.д. ІІІ-І ғ.ғ.).
Рим құлиеленушілік монархиясы тарихын 2 кезеңгк бөлуге болады:
принципат және доминат. Принципат кезеңінде өз маңызын жоғалтсада
республикалық мемлекеттер әрекет етті. Барлық магистратуралардың басында
жаңа лауазымды тұлға – принцепс тұрды. Римде 284 жылдан бастап шексіз
монархия –доминат қалыптасады. Ескі Республикалық органдар жойылып,
император абсолютті монарх болып табылады. Барлығы император билігіне
табынады.
Рим құқығының негізгі қайнар көздері:
1. алғашқы рим құқығының кодификациясы ХІІ таблица заңы болды.
Ол кәдімгі құқық жазбасы еді.
2. Б.з. ІІІ ғ. Аяғында Грегориан және Гериогериян кодекстері
құрастырылды.
3. Б.з. 483 ж. Феодосия кодексі өзіне б.з. ІV ғ. Бастап
императордың конституциясын қосты.
4. Б.з. ХІІ ғ. Император Юстиниан кезінде рим құқығын жүйеге
келтіру аяқталды. Ол Азаматтың құқық жинағы (Корпус Юрис-
Цивилис) атауына ие болды.
Бақылау сұрақтары:
1. Ежелгі Римде азаматтықтан айрылудың себебі?
2. Б.з.д. І ғ. Басында римдік шаруалардың кедейленуінің 4 себебі?
3. Рим империясының құлау себебі?
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу бөліміндегі, оқу
әдістемелік әдебиетке сілтеме)
Қараңыз.Оқу-әдістемелік әдебиеттер тізімі
2.2 Орта ғасырда феодалдық мемлекет пен құқықтың пайда болуы мен дамуы
тарихы
Батыс Европа елдеріндегі феодалдық мемлекет пен құқық
Глоссарий (анықтама, сөздік)
Легистер – рим құқығы курсын меңгерген шенеуніктер.
Сокмен - Орта ғасырлық Англиядағы ерікті шаруалар.
Капеллан – король канцнляриясын меңгерді (Англия).
архикаппелан – король духовнигі және сарай духовенствасының ішіндегі
ең басшысы.
Вилландар – жеке басы тәуелді емес, өз парцелласын (жерін) басқа
тұлғаларға сата алды, ал бұл оны сеньорлық борышынан босатты.
Цензитарий – тәуелсіз шаруалар, мұралық жер үлесі цензив иесі. 3 Негізгі
- коннетабль - король әскербасшысы;
- камерарий – король қазынасын басқарды;
- палатиндер – корольдің ерекше тапсырмасын орындайтын король
кеңесшісі;
- легистер – рим құқығы курсын меңгерген шенеуніктер.
Тақырып 5. Франктер мемлекеті мен құқығы.
Мақсаты: Рим мемлекетінің құлауы мен болашақ Еуропа мемлекеттерінің
негізінің қалануы және құқықтық жүйелердің пайда болуы негізін анықтау
1. Франк мемлекеті мен құқығы (5-9 ғғ)
2. Ағылшын-соксон ерте феодалдық мемлекеті мен құқығы.
3. Варварлық құқық
Кезеңдерге бөлінуі
1-кезең – Меровингтер ионархиясы (VІ – VІІ ғ.ғ.)
2-кезең – Каролингтер монархиясы (VІІІ – ХІ ғ. 1 жартысы). Франктер
мекендеген жерлер 2-округқа – пагқа бөлінді. Паг ұсақ бірліктер –
жүздіктерден тұрды. Мемлекет территориясын жайлаған негізгі этникалық
топтар: Солтүстікті мекендеген франктар мен Оңтүстікті мекендеген галло-
римдіктер болды.
Негізгі топтар – фоедалдар мен феодалға тәуелді шаруалар болды.
Меровингтер монархиясына тән белгілер:
1. Хлодвиг өлімінен кейін корольдік бірнеше рет тәуелсіз
мемлекеттерге бөлінді.
2. корольдік билікті ұстау үшін жерге жеке меншік – аллад енгізілді.
1. үнемі өсіп отыратын шіркеулер және жер иеліктері тез байыды.
2. жерсіз шаруалардың тез өсуі.
3. патронат жүйесі кең таралды.
4. корольдік билік әлсіреп, ақсүйектердің құдыреттілігі өседі.
5. Билік ақсүйектердің қолына шоғырланды. Ол мемлекеттегі барлық маңызды
лауазымдарды басып алады. Оның ішінде майордан – алғашында король
сарайын басқарды, соңынан мемлекет басшысы болды. Бұл лауазым мұраға
айналып, соңында Каролингтер әулетіне жол ашып береді.
Каролингтер монархиясының негізгі ерекшілігі сол ол майордан Карл
Мартелл реформасымен тығыз байланысты. Оның мәні мынада:
1. жерді толық меншікке сыйға беру тәртібі жойылады ;
2. мұның орнына өмірлік иелену – бенефиций пайда болды.
3. бенефиций ұстаушысы – авссол деп аталады, ао берушісі – сеньор
деп аталады;
4. бенефиций ұстаушысы сол жерді берген тұлғаның мүддесі үшін әскери
қызметті өтеуі тиіс болатын;
5. мемлекет басшысынан басқа бенефицийді басқа да ірі феодалдар
тарата бастады, сөйтіп олардың өздерінің вассалдары пайда болды ;
6. сот, полиция, қарды облысындағы барлық өкілеттіктер жер иесіне
берілді;
7. иммунитеттік гролиотар енгізілді. Ол бойынша сол жерге мемлекет
шенеуніктерінің қызметі таратылмады.
Мемлекеттік құрылыс
Басқару формасы бойынша франк мемлекеті шектеулі монархия болды.
Король билігі үнемі әрекет ететін кеңеспен шектеліп отырды және олардың
келісімінсіз бірде бір маңызды шешім қабылданбады.
Мемлекетті басқару мен сот ісін жүргізуде жоғарғы лауазымды тұлғалар
қызмет етті : майордам, пфальцграф – алғашында король малайларын бақылады,
соңынан сотты басқарды; тезаурарий – қазыналы, байлықты сақтаушы ; маршал –
атты әскербасшысы ; және архикаппелан – король духовнигі және сарай
духовенствасының ішіндегі ең басшысы.
Жергілікті басқару
Округті (паг) басқаруды – король тағайындайтын лауазымды тұлға –
граф жүзеге асырды. Округ құрамына кіретін жүздіктерді солтүстікте
центенарий, ал оңтүстікте викарий басқарды. Олар графқа бағынышты болды.
Жүздіктің құрамына кіретін қауымдар өзін-өзі басқаруды сақтады.
Сот
Жоғарғы сот билігі монархта болды. Корольдік кеңес аса қауіпті
қылмыстарды қарастырды. Негізінен істердің көпшілігі жүздіктердің сотында
қаралды.
Франк мемлекетінің гүлденуі ІХ ғ. Басында оның құрамына барлық батыс
Европа енгенде жетті. 843 ж. Вердендегі ¦лы Карл немересімен жасасқан
шартта Франк мемлекетінің 3 корольдікке бөлінуі заңды бекітілді. Олар:
батыс франктік, шығыс-франктік және орталық (болашақ Франция, Германия және
Италия).
Құқығының негізгі белгілері
Ертедегі құқықтың қайнао көзі – тайпалық сипаттағы әдет
ғұрыптар.
V-ІХ ғ. Кезінде варварлық шындық түріндегі тайпа әдет
ғұрыптың жазбасы болды. Салистік, Рипуарлық, Бургундтық, Аллементтік
шындықтар пайда болды. Көбінде Салистік шындық мысалға алынады. Онда
құқықбұзушылық және соған сәйкес жазаның жалпы, абстрактілі ұғымдары
болмайды : мысалы қылмыс дз – тұлға мен мүлікке зиян келтіру және король
бейбітшілігін бұзу ; ал жаза дз – жәбірленушіге келтіруге зиянды өтеу
және король бейбітшілігін бұзғаны үшін корольге айыппұл төлеу. Жаза
кінаға байланысты болмады және ол тек қана әрекеттің аяқталған нәтижесіне
тағайындалды.
Салистік шындық бойынша неке күйеу баланың келін баланы ұрлау
формасында болды. Зорлықпен ұрлауға тыйым салынды және қандас туысы және
еріктілер мен құлдар арасында неке қию тиым салынған. Мұрагерлік құқықта
меншік иесі өлгеннен кейін барлық қозғалмалы мүліктерді ең алдымен
балаларына, олар болмаған жағдайда кезектесіп шешесі, аға-қарындасына
мұраға қалып отырды.
Міндеттемелік қатынас облысында Салистік шындық мімілелермен
тек қарапайым түрлерін білген : сату-сатып алу, несие, заем, айырбас, сыйға
тарту. Мәміле кезінде меншік құқығын беру көпшіліктің алдында жүзеге асты.
Міндеттемені орындамау мүліктік жауаптылыққа әкеледі. Сот процесі
айыптаушылық сипатта болды. Оған тән негізгі белгілері : азаматтың және
қылмыстық процестің жүзеге асырылуы бір формада болды. Іс жәбірленушінің
инициативасы бойынша қозғалады.
4 тапсырма. Бақылау сұрақтары:
1. Ортағасырлық мемлекет пен құқық тарихындағы “қамқоршы” институтының
пайда болу себебі?
2. Феодализмнің пайда болуына байланысты аллод кімге айналды?
3. Саликалық шындық бойынша сот процесіндегі сопряжниктердің саны?
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу бөліміндегі, оқу
әдістемелік әдебиетке сілтеме)
Қараңыз.Оқу-әдістемелік әдебиеттер тізімі
Тақырып 6. Франция мемлекеті мен құқығы
Мақсаты: Франция мемлекеті мен құқық жүйесінің қалыптасу ерекшеліктерін
анықтау
Жоспар:
1. Франция мемлекеті мен құқық тарихының кезеңдері
2. Феодалдың бөліну кезеңіндегі мемлекет пен құқық тарихы
3. Сословиелік - өкілетті монархия кезеңі
4. Сословиелік - өкілетті монархия кезеңі
5. Құқықтың негізгі белгілері.
Кезеңдерге бөлінеді:
1 - кезең – феодалдың бөліну кезеңі (ІХ-ХІІ ғ.ғ.)
2 – кезең – сословиялық өкілетті монархия кезеңі (ХІV- ХV ғ.ғ.)
3 - кезең – абсолютті монархия кезеңі (ХVІ-ХVІІІ ғ.ғ.).
Француз мемлекеті Каролинг империясы құлағаннан кейін пада болды.
Негізгі антогонистік тотар феодалдар мен феодалға тәуелді шаруалар болды.
Өздерінің топтық маңыздылығына қарай мемлекет феодалдар диктатурасы болып
табылады.
Феодалдың бөліну кезеңі
Қоғамдық құрылыс. өндірістің негізгі құралы – жер - үстем топтың
монополиялық меншігі болды. Шаруалар иелігінде күнделікті пайдаланатын
иесінің кішкентай жері – парцелла болды. Көптеген шаруалар сервтар мен
вилландарға айналды.
Сервтар – иесінің жеке және мұрагерлік тәуелділігінде, оның барлық
айтқандарын істеп, бірталай ақы алды.
Вилландар – жеке басы тәуелді емес, өз парцелласын (жерін) басқа
тұлғаларға сата алды, ал бұл оны сеньорлық борышынан босатты.
Мемлекеттік құрылыс
Мемлекет басында король тұрды. Оның билігі сайланбалы болды
(корольді оның вассалары мен шіркеу иерархиясының жоғарғысы сайлады).
Жалғыз жалпы мемлекеттік орган – корольдың курше (¦лы Кеңес) болды. ¦лы
Кеңес съезд түрінде жұмыс істеді. Бұл кезеңде басқарудың арнай органдары
болмады.
Министериалдар - лауазымды тұлғалар сарай шаруашылығын жүргізіп,
сарайлық басшы болды. Король иелігі домен деп аталады. Барлық домен
округтерге – превотаждарға бөлінді, Олардың басында прево тұрды.
Орталықтағы министериалдар мен жергілікті жерлердегі превотаждарды король
тағайындады.
Сот
Әрбір ерікті адам тең сотпен соттасулары қт болды. әрбір тұлғаның
жауапқа тартылуы қай иерархиялық сатыға жататынына байланысты болды.
Жоғарғы сот – корольдық курия еді. Жергілікті жерлердегі сот- сеньорлық
юстиция деп аталады. Жоғарғы дәрежелі сеньорлар жо,ғарғы сот билігіне
жоғарғы юстицияға ие болды. Олар өлім жазасымен жазаланатын қылмыстарды
қарады. Төменде тұрған сеньорлар төменгі юстицияға ие болды, қалған
қылмыстарды қарастырды.
Екінші кезеңнің басында король билігі күшейе түседі. Ол мынадан
көрініс табады : Король билігінің сайланбалылығы алынады; менің
вассалымның вассалы менің вассалым емес деген принцип жоққашығарылады:
вассаның адалдық жөніндегі анты тікелей корольге берілді:
Людовик ІХ реформалары өткізіледі : оның мәні мынада : сот реформасы
– корольдық доменде жеке соғыстарға тыйым салынады, егер даутуған жағдайда
корольдық сотқа жүгінулері керек; жергілікті жерлерде корольдің 40 күні
енгізілді, бұл мерзім ішінде феодалдар жеке соғысты бастай алмады ;
Корольдың куриядан ерекше сот палатасы Перит парламенті ығыстырылып
шығарылды. Бұл жоғарғы апелляциялық инстанция болды. Қаржы реформасы –
басты есептік бірлік ретінде – корольдық алтын монета енгізілді. Корольдық
куриядан қаржылық басқарудың жоғарғы органы ретінде – Есеп палатасы
ығыстырылып шығарылды.
Сословиелік - өкілетті монархия кезеңі
Қоғамдық құрылыс. Сервтардың орнына цензитарий пайда болды.
Цензитарий – тәуелсіз шаруалар, мұралық жер үлесі цензив иесі. 3 Негізгі
сословиенің ресімделуі аяқталды: духовенство, дворяндықжәне үшінші
сословие. Оларға барлық алым-салықтар төлеу жүктелді.
Мемлекеттік құрылыс
Саяси бөліну жойылып, мемлекет сословиелік -өкілетті монархия
формасына ие болды : қуатты король билігі жоғарғы кеңесші орган – Бас Штат
өкілмен бірігеді. Барлық мәселелер палаталар бойынша жеке қарастырылды.
Шешім дауыстың көпшілігімен қабылданды, шешімнің соңғы бекітілуі барлық
палаталардың бірлескен жиналысында шешілді.
Мемлекеттік басқару органдарына жататындар:
Мемлекеттік кеңес – жапы басқаруды жүзеге асырды және басқарудың
өзге де саласын бақылады.
Есеп палатасы – қаржы басқармасының жоғарғы органы және Парламен
жоғарғы сот.
Лауазымды тұлғалар:
- канцлер – ағымдағы басқаруды жүзеге асырды және өзге лауазымды
тұлғаларды бақылады;
- коннетабль - король әскербасшысы;
- камерарий – король қазынасын басқарды;
- палатиндер – корольдің ерекше тапсырмасын орындайтын король
кеңесшісі;
- легистер – рим құқығы курсын меңгерген шенеуніктер.
Жергілікті басқару.
Король доменің территориясы бірдей әкімшілік бірліктерге –
бальяждарға бөлінді. Олардың басында король тағайындайтын шененік – бальи
тұрды. Бальяждар превотаждарға бөлінді. Олардың басында өз қолына әскери,
әкімшілік, қаржы және сот биліктерін шоғырландырған – прево тұрды.
Қалаларда қалалық өзін-өзі басқару органы – коммуна пайда болды.
Сот.
Жоғарғы апелляциялық сот – Парламент еді. Ол бірнеше палатадан
тұрды: үлкен сотпалатасы, тергеу палатасы және кешірім палатасы. Жоғарғы
шіркеу соты – алдымен рим куриясы соты, одан кейін кардионом соты, сосын
архиепископ соты, аяғында официан соты болды.
Абсолюттік монархия кезеңі
Қоғамдық құрылыс.
Негізігі ерекшелігі – феодализм қойнауында капиталистік өндіріс
қатынастық пайда болды. Осыдан барып негізгі қанаушы тап – феодализммен
бірге буржуазия пайда болы. Ол қала патрициаты – бай саудагерлерден тұрды.
Бұрынғы сияқты ел тұрғындары 3 сословиеге бөлінді : мұнда духовенство мен
дворяндық өз артықшылықтарын сақтап қалды, ал үшінші сословиеге шаруалар да
кірді.
Мемлекеттік құрылыс.
Абсолбтизм барлық заң шығарушы, атқарушы және сот биліктілігі
мен мемлекет басшысы – корольдің қолында шоғырланумен сипаттайды. Бұл Бас
штат, Парламент, шіркеуінің қызметі шектелгендігінен көрініс табады.
Мемлекет басқарудың орталық органы әр кезеңде туындаған әртүрлі
мекемелердің қоспасы еді. Оларға жататындар : Мемлекеттік кеңсе – король
жанындағы кеңесуші орган ; Қаржы кеңесі ; Жасырын Кеңес – бірқатар істерді
қайта қарастырды; канцлер аппараты және тағы басқалар. Осы органның
барлығын Бас қаржы бақылаушысы және 4 мемлекеттік хатшы басқарды: әскери,
шетел, теңіз ісі және сарай ісі.
Жергілікті басқару.
Корольдік территориясы генералитет, губернаторлық, дионез,
бальяж және интенданттықтарға бөлінді. Бұлар қаржы, әскер, шіркеу, сот және
әкімшілік ведомствоға сәйкес келеді. Жергілікті жерлердегі басқаруды
интенданттың (король үкіметінің ерекше өкілеттілігі) жүзеге асырды.
Сот.
Бірқатар сот жүйесі қызмет етті: корольдық сот, сеньорлық сот,
қалалық және шіркеулік соттар.
Құқықтың негізгі белгілері.
Феодализм ыдырағанға дейін Франция бірде бір құқық жүйесін
білмеді. Құқықтың территориялық әрекет ету принципі болды, яғни тұрғындар
сол территорияда қалыптасқан құқық нормаларына бағынды. Құқықтың негізгі
қайнар көзі әдет ғұрыптар – кутюмдер болды. Сословиелік өкілетті монархия
кезінде кутюмның алғашқы жинағы - өзіне Париж, Ориеан, Тур, Анжа және Мэп
кутюмдерін қосатын Қасиетті Людовиг Жинағы пайда болды.
Абсолюттік монархия кезеңінде әдетғұрып жинақтарымен қатар
құқықтың қайнар көздеріне корольдың жарлық, бұйрық, эдинт, ордонанстары
қосылады. Францияның оңтүстігінде құқықтың қайнар көзі – рим құқығы болды.
Франция феодалдық құқығының негізгі институты – жерге меншік
құқығы еді. Ірі жер иелену аллад, бенефицит түрінде болды. Ал ХІ ғасырда
бенефицит мұраға қалтырылатын болды. Міндеттемелік құқықтағы шарт түрі :
сату-сатып алу, заем, сыйға тарту, жерді жалдау. Неке отбасылық қатынастар
негізінен канондық құқық нормаларымен реттелініп отырды, сонымен бірге
кутюм және король ордонанстарымен де. Неке құру үшін : белгілі бір жасқа
толу, тараптардың келісімі, ата-ана келісімі қажет болды. Мұрагерлік 2
формада болды: заң бойынша және өсиет бойынша. Қылмыстық құқықта барлық
қылмыстың жиынтығын 3 топқа бөліп қарастыруға болады :
1) дінге қарсы қылмыстар ;
2) мемлекетке қарсы қылмыстар ;
3) жеке тұлғаға қарсы қылмыстар.
Жаза түрлері :
а) ауыр жазалар ;
б) мүшеге зиян келтіру туралы ;
в) түрмеге отырғызу және каторгалық жұмыстар ;
г) масқара жазалар және айыппұл.
Қылмыстық процесс 2 сатыдан тұрды :
1) қылмыскерді жасырын іздестіру және протокол толтыру арқылы
жүргізілетін қажетті тергеу әрекеттері ;
2) ашық және көпшілік алдындағы соттау.
Бақылау сұрақтары:
1. Франция мемлекеті мен құқықығының қалыптасу кезеңдері
2. Феодалдық Франция мемлекетіндегі басқару органдары
3. Феодалдық Францияның әкімшілік –территориялық бір2і4і
4. Франция құқығының қайнар көздері
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу бөліміндегі, оқу
әдістемелік әдебиетке сілтеме)
Қараңыз.Оқу-әдістемелік әдебиеттер тізімі
Тақырып 7. Англия мемлекті мен құқығы тарихы
Мақсаты: Англия мемлекеті мен құқық жүйесінің қалыптасу ерекшеліктерін
анықтау
Жоспар:
1. Ертефеодалдық англосаксондық монархия кезеңіндегі мемлекет пен
құқық (ХІІ-ХІ ғ.ғ.).
2. Ағылшын феодализмінің қалыптасу кезеңіндегі мемлекет пен құқық
(ХІ-ХІІІ ғ.ғ.ғ).
3. Сословиелік - өкілетті монархия кезеңіндегі мемлекет пен құқық.
4. Абсолюттік монархия кезеңіндегі мемлекет пен құқық (ХV-ХVІІ ғ.І
жартысы).
5. Феодалдық Англияның құқығының қайнар көздері.
Кезеңге бөлінуі:
1-кезең – ертефеодалдық англосаксондық монархия (ХІІ-ХІ ғ.ғ.).
2-кезең – ағылшын феодализмінің қалыптасу кезеңі (ХІ-ХІІІ ғ.ғ.ғ).
3-кезең – сословиелік - өкілетті монархия.
4-кезең – абсолюттік монархия (ХV-ХVІІ ғ.І жартысы).
Ертефеодалдық англосаксондық монархия.
VІІ ғ. басында герман тайпалары. Британияны толық жаулап алады да,
ал Британияны мекендеген кельт тайпалары құлдар мен тәуелді адамдарға
айналады.
Қоғамдық құрылыс.
Тұрғындардың негізгі массасын ерікті қауым шаруалары керл-р құрады.
Оның ішінен ру-тайпалық қауым ақсүйектердің өкілдері – эрл-р бөлінді.
Жартылай еріктілер лэт деп аталады. Қоғамдық баспалдақтың ең төменгісінде
құлдар тұрды.
Феодалдық қоғамның қалыптасуына байланысты англосаксониялық ірі жер
иелері – глафорд немесе лорд деп аталады. Шаруалардың негізгі массасын
басыбайлы шаруа- виллаир құрады. Ерікті шаруалар – сокмен деп аталады.
Мемлекеттік құрылыс.
ІХ ғ. Басында УЭС секс корольдығы өзіне англосаксондық мемлекеттен
басқасын қаратып алады да, Англия деп аталатын біріңғай англосаксондық
мемлекетін құрайды.
Мемлекет басында – король тұрады. Ол заң шығару билігіне, әскери
билігіне ие болды және жоғарғы сот.
Атқарушы орган – Даналар кеңесі – витана гемот. Оның құрамына
король, корольдың ер баласы, епископтар, ірі феодалдар және тэн-р-
ақсүйектер өкілі. Витанагелиоттардың қызметі біртіндеп құлдырайды, өйткені
король сарайы басқару орталығына айналады. Король жанындағылар мемлекеттің
жоғарыдағы лазазымды тұлғалары болады. Олар:
- камерарий – король мүлкі мен қаржысына есеп берді;
- маршал – король атты әскерін басқарды;
- капеллан – король канцнляриясын меңгерді.
Әскер.
Әскер сарбаздар мен халықтық жасақтардан тұрды. Оған қару ұстай
алатын барлық еркін азаматтар енгізілді.
Жергілікті басқару.
Негізгі территориялық бірлік – графтық болды. Оны олдермен басқарды.
Олдерменді король ақсүйектер ішінен тағайындады. Графтық жүздіктерге
бөлінді. Ең төменгі территориялық бірлік – ауылдық қауым болды. Қауымдар
ондықтарға бөлінді және олардың жауаптылығы бірдей болды.
Сот.
Мемлекеттегі жоғарғы сот – король соты болды. Ол мемлекеттік
сатқындық, король вассаларының арасындағы дауды шешу және жер иелігіндегі
жөніндегі дауларды шеші сияқты істерді қарады. Жергілікті жерлерде
қылмыстық және азаматтық юрисдикция жиналыс қолында болды.
Ағылшын феодализмінің қалыптасуы.
1066 жылы норман герцогі Вильгельм үлкен әскермен аралды басып алып,
англосаксон әскерін жеңіп, Англияны жаулап алды. Ол өзін барлық жерлердің
жоғарғы меншік иесімін деп жариялап және барлық ерікті жер иелеріне оған
ант берсін деп талап етті.
Қоғамдық құрылыс.
Феодалдық шаруашылықтың негізі – феодалдық жер иеліктерінің жиынтығы
– манор болды. Негізгі антогонистік топтар : феодалдар және олармен
қаналушы басыбайлы шаруалар. Қалаларда саудагерлермен қолөнершілердің
топтары қалыптаса бастады.
Мемлекеттік құрылыс.
Норман герцогі Вильгельм Англияны жаулап алғаннан кейін ол қуатты
король билігі бар орталықтанған мемлекет болды. Жоғарғы заң шығарушы
билікті король корольдік куриямен бірге жүзеге асырды. Корольдік куриядан
тек қана мемлекеттің қаржысын басқаратын орган –Шахмат тақтасы палатасы
бөлініп шықты. Бұл орган жоғарғы есеп палатасы және тек қана қаржы
ведомствасының шенеуніктері жасаған қылмыстарды қарастыратын сот органы
болды. Бұл кездегі мемлекеттегі жоғарғы лауазымды тұлғалар : маршал – әскер
басшысы ; камерарий король мүліктері мен жер иеліктерін басқарды ; канцлер
– мемлекеттік канцелярияның басқарушысы және юстициарий-корольдің бірінші
көмекшісі.
Жергілікті басқару.
Жаулап алынғаннан кейін де Англиядағы графтықтарға, жүздіктерге және
қауымдарға бөліну сақталды. Графтықтардың басында – олдермен тұрды, бірақ
шын мәніндегі билік жоғарғы қаржы, сот, әскери және полицейлік билік иесі –
шерифқа көшті.
Сот.
Сот жүйесін қайта құрудың негізін Генрих ІІ-ң ассиздері (нормативтік
актілері) қалады. Ол 6 округке институт құруды қарастырды. әор округке 3
разъездік судья тағайындалды. Оларға сот функциясымен қатар, сонымен бірге
жергілікті жерлердегі шенеуніктерінің қызметін бақылау және салық жинау
міндеттері жүктелді. 1176 жылы Нортгемптондық ассизда 12 рыцарь және өзге
де толық құқылы азаматтардан құралған сот құру көзделген. Разъездік
судьялар институтын құрудан кейін Корольдік куриядан ерекше бөлім –
корольдік орындық соты құрылды.
Сословиелік -өкілетті монархия.
Қоғамдық құрылыс.
Экономикадағы өзгерістер елдің таптық құрылысына да елеуші
өзгерістер әкелді : нормандық және англосаксондық феодалдар арасындағы
айырмашылық жойылып, олар бірігеді ; үстем тап құрамында ірі феодалдың
ақсүйектер қабатына бөліну күшейе түседі : лордтар мен ұсақ және орта жер
иелері – рыцарьлар арасында. Феодалдар мен шаруалар арасындағы қатынастарға
келетін болсақ, натуралды борыш ақшалай борышқа – коммутацияға ауысады.
Мемлекеттік құрылыс.
ХІІ ғасырдың басында Англияда король билігін шектеуге қарсы және
король шенеуніктерінің өкілеттігін де шектеуге қарсы күшті күрес туады. Бұл
сословиелік өкілетті монархияның орнығуына себепші болды. 1215 жылы Иоан
Безземельный бірінші конституциялық актіге қол қояды (Великая Хартия
вольностей). Онда негізінен король билігін салық жинау мәселесі бойынша
шектейтін корольдік кеңесін құру қарастырылған. Бұның нәтижесі –
сословиелік өкілетті мекеме парламенттің құрылуы.
1258 жылы қаруланған барондар корольді Оксфорд азық түліктерін
қабылдауын мәжбүр етті. Ол король бірде-бір маңызды шешімді 15 барон
кеңесінің келісімінсіз қабылдай лмайды дегенді қарастырды.
1263 жылы корольдің жақтаушылары мен Симон де Монфор бастаған
олардың қарсыластары арасында азаматтық соғыс басталды.
1264 жылы король әскері жеңіліп, мемлекеттік билік Симон де
Монфордың қолында болды. Оның қызметіндегі ең маңыздысы сол, Англия
тарихында алғаш рет Парламент шақырылды (1265 ж.) Оның құрамына король ірі
(зайырлы) және рухани феодалдар, әр қаланың 2 өкілі кірді. ХІVғасырдың ІІ
жартысында парламент 2 палатаға бөлінді: жоғарғы – лордтар палатасы,
төменгі – қауым палатасы.
Жергілікті басқару
Жергілікті басқару жүйесіндегі негізгі өзгеріс графтықтың ескі соты
мен жиналысының рөлі бірден түсіп, олардың функциясы жаңа лауазымды
тұлғалар мен разъездік судьяларға көшті.
Сот жүйесі.
1. Корольдік орындық соты- қылмыстық істерді және қауіпсіздікті
сақтау істерін қарастырды.
2. Жалпы дау соты – корона құқықтары мен мүдделеріне байланысты
емес азаматтық істерді қарады.
3. Қазыналық сот – қаржымен байланысты істерді қарады.
4. Лорд-канцлер соты – алдындағы үшеуіне қарағанда әділеттікпен
істерді шешті.
5. Ассиздер соты – разъездік судья басшылығындағы істерді қарады.
6. Суд присяжных – үлкен және кіші жюрийлерден тұрды, үлкен –
айыптаушы, кіші – істі қарап, вердикт шығарды.
Абсолюттік монархия
1. Жаңа дворяндық – джентри
2. Қалалықтар
3.Шаруалар: копигольдер – ескі шаруалардың ұрпақтары және фригольдер
– жердің ерікті меншік иесі болып бөлінеді.
Мемлекеттік құрылыс
Англияда абсолюттік монархия феодализм ыдырап, капиталистік өндіріс
қатынастары пайда болғандақалыптасты. Ағылшын абсолютизмінің ерекшелігі
сол, ол толық аяқталмады, яғни күшті король билігімен қатар парламент те
әрекет етіп тұрды.
Мемлекеттік билік пен басқарудың ең жоғарғы органы – король - өзіне
бағынышты органдармен көмегімен заң шығарушы, атқарушы және сот биліктерін
жүзеге асырды. Жасырын кеңес – мемлекеттің жоғарғы лауазымды тұлғаларынан
тұрды: лорд-канцлер, лорд қазынашы, жеке мөрді сақтаушы лорд, лорд-адмирал.
Парламент – сословиелік өкілеттік органы.
Жергілікті басқару
Графтықтар сақталды, бірақ ең төменгі территориялық бірлік – приход
болды.
Сот жүйесі
Вестминстерлік соттармен бірге төтенше соттар (Звездная палата)
пайда болды.
Құқығының негізгі белгілері:
Англиядағы құқықтың негізгі қайнар көздері:
1. әдет – ғұрыптар
2. нормативиік актілер (мысалы, 1017 ж. Кунт заңдары)
3. разъездік соттың жалпы құқықтары
4. даудың, айтыс – тартыстың жинағы деп аталатын сот мәжілісі
барысында толтырылатын хаттамалар
Сөйтіп, маңызды сот ісінің жылнамаларда басылатын болды. Сөйтіп,
жалпы құқықтың негізгі принципі қалыптасты: дау – дамайлар жинағында
жазылған жоғары тұрған соттың шешімі ұқсас істерде немесе төмен тұрған
соттарда міндетті түрде қаралуы тиіс. Сөйтіп, сот президенті пайда болды.
Ұқсас шешім болмаған жағдайда – құқықтың жалпы принциптері немесе
соттың еркін қаралуы
• әділеттік құқығы - тұлға өз мүддесінің жалпы құқық
соттарынын қорғалуын таппағанда, ол өз ісін ар - ұятына қарай
шешуін өтініп, корольден қайыр сұраған.
• статуттар – орталық биліктің заң шығарушы актілері, яғни король
мен парламент қабылдаған актілер.
Англосаксондық құқық жүйесіне тән белгілер: сот процестіне
негізделген жалпы құқық және әділеттік құқығының пайда болуы;
Жалпы құқық жерді феодалдық ұстаумен байланысты ғана мәселелерді
қарастырды. әділеттік құқығы негізінде копигольдер және лордтар
арасындағы азаматтық істерді ғана қарастырды.
XII – XII ғ.ғ. ағылшын құқығында бұрын – соңды болмаған –
сенімгерлік меншік институты пайда болды. Оның мәні мынада: бір тұлға
екінші тұлғаға басқаның мүддесі үшін өз мүлкін сеніп тапсырады, береді.
Міндеттеменің негізгі қайнар көзі шарт және құқық бұзушылықтар
болды. Англосаксондық құқық шартының барлық түрлерін білді.
Некеге отыру, оны бұзу және ерлі – зайыптылардың қатынастары
жөніндегі мәселелер канондық құқық құзіретінде. Ерлі – зайыптылар
арасындағы мүліктік қатынас жалпы құқықпен реттелді.
Барлық қылмыстар 3 топқа бөлінді : тризна-сатқындық (дарға асу
жолымен өлім жазасына кесілді); фелония –ауыр қылмыстар (өлім жазасына
кесілді) ;
мисдиминор - терісқылықтар (мүлкі тәркіленген).
Бақылау сұрақтары:
1. Англия мемлекеті мен құқығының орта ғасырда пайда болуы мен
дамуының ерекшеліктері
2. Орта ғасырылық Англиядағы басқару органдары
3. Орта ғасырлық Англиядағы әкімшілік-территориялық бөлініс
4. Англиялық феодалдық құқықтың қайнар көздері
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу бөліміндегі, оқу
әдістемелік әдебиетке сілтеме)
Қараңыз.Оқу-әдістемелік әдебиеттер тізімі
Тақырып 8. Германия мемлекеті мен құқығы
Мақсаты: Германия мемлекеті мен құқық жүйесінің қалыптасу ерекшеліктерін
анықтау
Жоспар:
1. Ерте феодалдық монархиялық – герман ұлттық Қасиетті Рим
империясының құрылуы (Х-ХІІІ ғ.ғ.) ;
2. Германия князьдіктерінде сословиелік өкілетті монархиялық
қалыптасуы мен нығаюы және курфюрстер олигархиясының орнығуы
(ХІV- ХVІ ғ.ғ.)
3. Германия мемлекетінде князьдық абсолютизмінің орнығуы
ХVІІ-ХІХ ғасырдың басы).
4. Пруссия мемлекетік құрылысы
Германия дербес мемлекет ретінде Франк мемлекеті құлаған кезде пайда
болды. Алғашында ел Тевтондық мемлекет деп аталды. Оған Швабия, Бавария,
Франкония, Саксония және Лотарингия кірді.
Кезеңге бөлінуі.
1-кезең – ерте феодалдық монархиялық – герман ұлттық Қасиетті Рим
империясының құрылуы (Х-ХІІІ ғ.ғ.) ;
2-кезең – Германия князьдіктерінде сословиелік өкілетті монархиялық
қалыптасуы мен нығаюы және курфюрстер олигархиясының орнығуы (ХІV- ХVІ
ғ.ғ.)
3-кезең – Германия мемлекетінде князьдық абсолютизмінің орнығуы
ХVІІ-ХІХ ғасырдың басы).
Ертефеодалдық монархия.
Көршілес ұлттардың көмегімен территорияның кеңеюі нәтижесінде Европа
орталығында ХІІІ ғасырда Герман ұлтының Қасиетті Рим империясы деп
аталатын империя пайда болды. Оның құрамына герман герцогтіетері және
Солтүстік Италия мен словенияның мәжбүрлеп қосып алған жерлері кірді. Бұл
әр халықты (неміс, славян) біріктірген жасанды мемлекет еді. әлсіз
болғандықтан, жеке неміс қаладағы республикалық және дербес князьдігінің
бөлінуіне әкеп соқты.
Қоғамдық құрылыс.
Бұл кезеңдегі тұрғындардың негізігі қабаты – феодалдар мен шаруалар
болды. Феодалдар верхушка мен рыцарьлықтан тұрды, ал шаруалар бірнеше
категорияларға бөлінді : еріктілер - өз жерін өзі иеленуші ; чиншевиктер –
басқалардың жерін ұстаушылар және сол үшін чинш-оброк төлеушілер ;
басыбайлы шаруа және халықтар және қалалықтар – саудагерлер мен
қолөнершілер,
Германияның мемлекеттік құрылысының өзіндік ерекшеліктері болды.
а) король (император) сайланбалы болды.
б) жергілікті феодал, әсіресе князьдық билігінің лауазымдылығы
сонша, тіпті олар дербес государьға айналып кетті. Формальды түрде герман
королінің билігі кең болғанымен шын мәнінде зайырлы феодалдарға берілген,
артықшылықтар нәтижесінде шектеулі еді. Х ғасырда басқарудың сарайлық –
вотчиналық жүйесі бекітіледі.
Әскер.
Германияның қарулы күштері бұл кезеңде император-вассалы –
рыцарьлардан тұрды. Феодалдық әскери қызметі 6 аптамен шектелді. Қажет
жағдайда жасаққа шаруаларда шақырылды.
Сот.
Императордың сот билігі шектеулі болды. Жоғарғы юрисдикция зайырлы
және рухани феодалдық жолында шоғырланды. Сословиелік соттар пайда болды.
өзіңе тең соттасу принципі бекітіледі. Шаруаларға сот билігін феодалдар
жүзеге асырады.
Сословиелік өкілеттік монархия.
Қоғамдық құрылыс.
Таптық құрылыстағы өзгерістер орта феодалдық жоғалуынан,
рыцарьлықтың құлауынан көрініс табады. Духовенство 2 топқа бөлінеді.
Жоғарғы духовенство – ірі жер иелері және төменгі духовенство – ауылдық
және қалалық священниктер. Қала тұрғындарының ішінен жоғарғы қабат –
патрициат, ортаңғы топ – шеберлер және тұрғындардың плебейлік бөлігі –
подмастерья бөлініп шығады.
Мемлекеттік құрылыс.
Князьдықтың экономикалық нығаюы сәтінде Германияның саяси ыдырауы
өседі. Бұл кезеңде Германияда дербес мемлекет құқығы бар 324 территориялық
бірлік, 1475 ерікті рыцарьлық иеліктер болды. ХІV ғасырдың басында
мемлекеттері ірі 7 князьдан құралған топ басқарды: Бранденбург, маркграфы,
Саксондық герцог, Рейн пфальцграфы, Чехия және Богемия корольдері және
Кельн, Майнцс, Трирск епископтары бар. Олар курфюрст деген атаққа ие болды.
Курфюрсттер әрбір император сайланардың алдында өз билігін өзі шектейтін
өзі ойлап тапқан шарттарды қабылдауы тиіс дегенді ойлап тапты. Бұл талаптар
Сайлау капитуляциясы дкп аталады.
ХІV ғасырда өкілетті орган ұйымы – Рейхстаг тұрақты сипат ала
бастады. Ол 3 алқадан тұрды : Курфюрстер алқасы, князьдар, графтар алқасы
және қала өкілдігі алқасы. ХVІІ ғасырдан бастап бұл алқалар империя
сословиесі немесе шен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz