Қазақ тіліндегі тұңғыш математика оқулығы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қазақ тіліндегі тұңғыш математика оқулығы

Қазақ тіліндегі тұңғыш маттематика оқулығы “Есеп құралы” деген атпен 1914 ж. Орынбор қаласындағы “Дин уа мағишет” баспасынан 1-і және 2-і сыныптарға арналған оқу құралы түрінде екі кітап болып әрқайсысы 300 данамен басылып шықты. Авторы қазақтың біртуар, аяулы азаматтарының бірі Міржақып Дулатұлы. “Есеп құралы” есептік сипатында, яғни есептер мен мысалдар жинағы түрінде дайындалған. 1-кітапқа 400 есеп, 128 мысал; ал 2-кітапқа350 есеп, 240 мысал енгізілген. Оқу құралына енгізілген материалдар бойынша талдасақ,

Сандардың нумерациясы

Әуелі онның ішіндегі сан. 10-ға дейінгі әрбір сан көрнекі түрде

дөңгелектер тобы арқылы кескінделіп, цифрлардың жазылуы, 10-ға дейінгі натурал сан қатттары жазылыып көрсетіледі. 10-ға дейін тура және кері санау, негізінен, әрекет-есептер шығару көмегімен жүзеге асырылған.

Жұздік ішіндегі ондықтардың есебі. Он-ондап санау, дөңгелек

одықта неше ондық, неше бірлік болатындығы қарастырылады. Сондай-ақ дөңгелек ондықтар қатарындағы әрбір ондық орнын анықтау жұмысы жүргізіледі.

Әуелгі екі ондықтың ішіндегі сандар. Екінші ондық сандарының

таңбалаануы, олардың натурал қатары және қатардағы әр санның орнын анықтау мәселелері қарастырылған.

4) Жүздің ішіндегі барша сандар. Әуелгі 20-дан 30-ға дейін кейін

30 - 40-қа т. с. с 90-100-ге дейінгі сандарды оқып-ұйрену, екі таңбалы сандарды ондықтарға және бірліктерге жіктеу, олардың жазбаша нумерациясы оқып-үйретіледі.

Мыңның ішіндегі сандар. Дөңгелек жүздіктердің ауызша және

жазбаша нумерациясы мәселелері қарастырылған.

Арифметикалық амалдардың оқып-үйрену үшін мысалдар мен есептер

өзіндік әдістемелік реттілікпен топтастырылып ұсынылған.

Оқулықта жалпы 750 есеп енгізілген. Бұл оқушыларға мұғалімнің басшылығымен сондай-ақ сыныпта және үйде өздігінен жұмыс істеуге мол мүмкіндік бар. Есептердің мазмұны қазақ баласына таныс, оны қоршаған орта жағдайына байланысты болып кееді. Құралдағы есептердің тақырып аясы кең, олар көбінесе қазақ ауылындағы күнделік жұмыс жағдайына, мал шаруашылығына, сауда-саттық мәселелеріне сондай-ақ мектеп жағдайына байланысты да болып келді.

Амалдарды оқып-үйренуде аалдымен жай есептен біртіндеп күрделі есептеге көшті. Құралда оқушылардың есеп құрастыруына да мән берілген. Әртүрлі мысалдар беріліп, соған оқушыға есеп құрастыру ұсынлып отырады. Сонымен бірге ауызша есептеуге байланысты тапсырмалар да көптеп кездесті.

Алғаашқы үш концентрде есептер сандарға амалдар қолданудың мұқтааждыығыын және амалдың мән-мағынасын айқын түсіндіруудің құралы іспетті болады. Ал кейінгі екі концентрде амалдарды орындау тәсілдеріне басты назар аударылады. Онда мысалдар алдымен қарастырылып, сонан кейін есептеді шешу жүзеге асырылады. Бұдан байқайтынымыз М. Дулатұлы А. И. Гольденберг әдісін немесе С. М. Шохор-Троцкий әдісін таңдап алуды қаажеттілікке қарай оытудың мақсатына байланыстыы дұрыс шеше білген, яғни ол үлкен әдістемелік шеберлікпен ең тиімді әдіс-осы екі әдістерінің бірлестірілген түрін қолданған.

Бұл оқулықтың ең басты ерекшелігі есептер мен мысалдар жинағы түрінде шығарылған. Мұның өзіндік себебі бар. ХІХ ғасырдың соңына қарай бастауыш мектепте арифметиканы көп теория арқылы оқыту әәддісі Грубе-Евтушевский педагогтар мен әдіскерлер тарапынаан қатаң сынға алынып арифметиканы амалдарды үйрену әдісімен оқыту кең таралған болатын. . Сондықтан бастауыш мектептерге арналған есептіктер шығару кең өріс алған еді. Екінші ерекшелігі, сандар күншығыс араб цифрларымен таңбаланған.

Үшінші бір ерекшелігі, оқу материалы концентрлі жүйе ыңғайымен орналастырылған. Ол кітап тарауларының тақырыбынан бірден байқалады. Оқу құралының құрылысынан онда кез келген шамадағы сандар концентрі қарастырылмағаны байқалады. Мұның себебіі сол кезде арифметика дайындыық курсы және жүйелі курс депекіге бөлініп оқытылатын. Арифметиканың дайындық курсы мыңдықтар, концентрімен аяқталатын, ал кез келген шамадағы сандар арифметиканың жүйелі курсына енгізілетін еді.

М. Дулатұлының “Есеп құралының” жаңа нұсқасы жөнінде мерзімді баспасөзде: “Орыс тілінде Ланкоп деген кісінің қоғам жүйесінің негізіне тіреп жазған есеп құралы бар. Бұл өте мақтаулы құрал. Соңғы комплекс жүйесіне ыңғайланып жазылған. Міржақыптың құралы Ланкоптың құралынының аудармасы, деген пікір айтылған еді. Бір ескерерлік жайт, бұл пікір М. Дулатұлының өзі құрастырған “Қазақ тілінде басылған кітаптар көрсеткішінде” де келтірілген. Міржақыптың кітабы көрнекті орыс әдіскері А. В. Ланковтікінен мазмұн жағынан мүлде өзгеше туынды. М. Дулатұлының баспасөз бетінде берілген сынды өз кітабында жариялауы ғылыми этиканы сақтаудың озық бір үлгісі іспеттес. Мұның өзі ғалымның әділетке жүгінуді қалағанының белгісі болып табылады. “Есеп құралы” дайындауда комплекстік бағдарлама негіізінде жазылған сол кезеңдегі жақсы оқулықтардың бірі деп саналған А. В. Ланковтың кітабын басшылыққа алған. Осының нәтижесінде сол кездегі қазақ мектебінің сұраанысы мен қазақ баласының ұлттық, психологиялық және т. б. ерекшеліктері жан-жақты ескерілген толық мағынадағы төл оқулық дүниеге келген. М. Дулатұлының өз кезіндегі орыстың озық әдістемелік-математикалық ой-пікірдің танудағы білімпаздығы сондайақ оны үлкен әдістемелік шеберлікпен өз оқулықтарын дайындауда шебер пайдаланғандығын аңғартады. Жоғары математикалық білімі болғанымен және математиканы оқытудың әдістемелік мәселелеріне арналған арнайы еңбек жазбағанымен М. Дулатұлын Қазақстанда бастауыш мектеп математикасын оқыту әдістемесі ғылымының негізін салушылардың бірі деп кесіп айтуға болады. Оның құралдарының қай-қайсысын алсақ та, олардағы оқу материалының орналастырылуы, есептер мен мысалдардың іріктеліп алынуы мен реті, түсіндірмелер мен жалпы әдістемелік ой-қорытындылар, сондай-ақ материалды баяндаудағы әдістемелік тәсілдер автордың әдістемелік-математикалық ой-пікірінің деңгейінің жоғары екендігін байқатады.

Тағы бір көңіл аударарлық жайт сандар мен қарастырылу реті бүгінгі оқыту жүйесіне сәйкес келеді.

Төртінші ерекшелігі, онда мұғалімге қажетті әдістемелік нұсқаулар да беріліп отырады.

Бесінші бір ерекшелігі есептер мен мысалдар орыстың аса көрнекті математика әдіскері А. И. Гольденберг ұсынған амалдарды үйрену әдісіне негізделген.

ХХ ғасырдың бас кезінде алдымен мысалдарды шығаруды оқып-ұйреніп, сонан кейін есептерге көшу керек пе, әлде есептерді мысалдардан бұрын қарастыру керек. Бұл оқулық жайлы “Қазақ” гааззетінде атап көрсеткендей ең соңғы жаңа тәртіп жаңа тәртіп қолданылады.

“Есеп құралы” Қазан төңкерісінен кейін де қазақ бастауыш мектептерінде негіізгі оқу құралдарының бірі ретінде пайдаланылады. Ол оқулықтардың тапшылығы кезінде 1921 және 1922 жылдары екі мәрте қайта басылып шыққан. Оның қазақ балаларына бастауыш математикалық білім беруде қандай маңызы болғандығын осындан-ақ байқауға болады.

Кітапта бірде бір балалар ұғымына ауыр келетін есеп болған жоқ. Есептердің барлығы да баллла жанына жақын, ұғынықты да түсінікті. Бұл аталған оқулықтың басты жетістігі. М. Дулатов Гольденбергтің әдістерін қазақ жағдайына ыңғайластырды.

Кітаптың жаңа басылымында бүкіл үнді цифрлары араб цифрларымен алмастырылған, бұл кітаптың сапасын көтерді. Оқулықтағы есептер оқушыларға өз беттерінше жұмыс істеуге мүмкіндік жасайды. Оқушыларға ауыр тиетін тапсырмалар жоққа тән. Мұның бәрі оқулықтың жоғары деңгейінің дәлелдері.

Бастауыш сыныптарда математиканы оқыту әдістемесінің ғылым ретінде қалыптасуы мен дамуы

Ғылыми жаңалықтар негізінен адамдардың практикалық қажеттіліктерінен туындайтыны белгілі.

Осы тұрғыдан қарайтын болсақ қазан төңкерісінен бұрын Қазақстан жалпы ғылым салаларының оның ішінде математиканың дамуына ықпал ететін тарихи жағдайлар болды ма? Болды және де тек қана ғылымның дамуына мұрындық болатын ғана емес, адамдардың бірнеше жүздеген жылдар боый инемен құдық қазғандай болып жиып-тергенін біреу он жылдықта жойып жіберген оқиғалар болды.

Жалпы адамзат тарихына қарасақ, бұдане бес жарым, алты жыл бұрын алғашқы математикалық тұжырымдардың жөнінде сан және цифр, геометрия ежелгі Египетте, екі өзен аралығындағы Вавилонда, ежелгі Финикияда, Қытай мен Индияға паййда бола бастағаны белгілі. Бұл елдердің кейбіреуі бүгінгі қазақ халқы келіп шыққан арғысы скиф, ғұнсақ бергісі түркі еледерімен шекаралас орналасқан. Оның үстіне бұл елдерді қосатын Ұлы Жібек жолының бір бөлігі қазіргі қазақ даласы арқылы өтеді.

Осындай жағдайда бүгінгі түркі тектес ұлттардың ортақ, арғы аталары ғылым мен білімді дәріптеген мемлекеттер ұра білді. Онда сәулетті қалалар Отырар, Тараз, сығанақ, Сайрам, Асы, Құлан, Сауран; ордакент, Хорезм, Самарканд қанат жайды. Бұл қалаларда ірі-ірі кітапханалар, аспан әәлемін зерттейтін овсерваториялар болды. Орда сарайларында ғылымдар, ақындар өз өнерлерін көрсетті.

ІХ-ғасырда Хорезм математигі Мухамед бен Мұса әлі Хорезм өмір сүрді Ол арифметикалық есептер мен теңдеулерді шешудің жалпы ережелері жөнінде “Қытай әл Жебр” атты еңбегін жазды. Бұл еңбектің аты “алгебра” сөзінің шығуына негіз болды.

Мухаммед бен Мұса әл Хорезм екінші индиялық ғылымдардың арифметика жайлы білімдерін жүйеледі.

Бұл кітап 300 жылдан соң ғана латын тіліне аударылып қаазіргі Европа елдерінің барлағында кең пайдаланылды. Самарқандық ғылым математик Гияседдин Дмемшид әл-Каши дүние жүзінде бірінші болып ондық бөлшектерді ойлап тапты. Европада бұл мәселе бұдан кейін 200 жылдан кейін ғаана ашылды.

Хорезмиден ғаалым махмуд әл Чагамини астрономиядан “Астономияның қысқаша баяндалуы” атты оқу құралын жазды. Әйгілі Ақсақ Теміірдің немересі Ұлықбек әмір Самарханда құландысы әлі күнге дейін сақталған үлкен астрономиялық овсерватория салдырды.

Бұл тізімге “Екінші ұстаз” атанған Отырарлық ғұлама Абу Насыр әл-Фарабидің маатематикадан “Есептеу негізі”, Хуласат әл-Хисат атты оқулық жазған. Исфихандағы Иран шахының сарайында болған. Бах-ад-Дин әл-Амилді, Марагалық оңтүстік азербайджан / ғалым-астроном Насыр ал-Дин Тусинді тағы басқа көптеген ғалымдардың еңбектерімен жалғастыра беруге болады.

Ең бір кереметі бұл кезеңде педагогикалық еңбектер де жарық көрді. Алып айтқанда Мұсылман діні жөніндегі Маргиондық/ қазіргі Таргелан Өзбекстанда/ ғалым Бұрқан ад Дина әл Маргионның шәкірті Бұрқан ад-Дина өз Зарнуджи/. Турколог Әбсаттар дербісәлиевтің еңбектерінде “Жібек жолы” бойындағы Сарам /бұрынғы аты Исфиджат/ Түркістан сияқты қалалардан көптеген ғалым, бабаларымыздың аттары келтірілді. Олар Сайрамнан шықан педагог-ғалым Әбу -л-Хасан бин Абе Алдап бин Амид Әлмуалдис әл-Мук-ри.

Ғылым мен білімге ден қоюдың арқасында дамып келе жатқан елдер тарихи заңдылық па әлде кездейсоқтық па Шыңғыс ханның қаһарлы шабуылына ұшырады. Осының салдарынан гүлдеп тұрған қалалардан үйінділері ғана қалды, кітапханалар өртелінді.

Бұдан кейін бірнеше ғасыр бойы қоғамдық өмір басқа арнамен дами бастады деуге болады. Бір ғана Түркілерден қазақ, өзбек, қырғыыз т. б. ұлттар бөлініп шықты. Енді әркім өз жолымен дами бастады.

Бұл кезеңде өте-мөте қаазіргі Қазақстанды мекендеген ұлттар үшін олардың Моңғолдармен, қытай, орыс, жоңғарлармен шекаралас болуына өте ауыр болды десек арты айтқандыық емес.

1720 жылдардың ортасынан бастап Қазақстанның Ресейге қосыылу проццесі басталғаны белгілі.

Бұл процесс 150 жылдай уақытқа созылды. 1854 жылыы генерал Черяевтың Ұлы жүз жеріне экспедициясымен аяқталғаны мәлім.

1960 жылы Ресеййдің қоғамдық өмірінің көп саласын /сот, әскери, мектеп/ басқару әкімшілігі т. б. қамтыған реформалар болды. Осының негізінде Ресейде бастауыш мектеп селолық -2 жыл, қалалық -3 жыл болып қайта құрылды. Ал орта мектеп гимназия-классикалық және реалды деп екіге бөлінеді. Бұларда оқу мерзімі 7 жыл болды.

Бастауыш мектептің өзі бағынатын әкімшілігіне қарай монастрлік, земстволық, шіркеушілік болып бөлінді. Мұның ішінде қаржыландыру жағынан земстволық бастауыш мектептер алда болды. Бұдан кейін жүргізілген мектеп реформалары іішінара өзгерістер енгізілгенімен оқу мерзімдері арттырылды, аттары өзгертілді. Жалпы мектеп жүйесін 1917 жылға дейін сақтады.

Бұған ХІХ ғасырдың 60 жылдарындағы халықтың, оның ішінде алдыңғы қатарлы орыс зиялыларының ұлттық санасының көтерілуі халықтың білімге ұмтылуына және педагогикалық ой-пікірдің екпінді дамуына жағдай жасады.

Біірте-бірте жүргізілген өте сақ саясаттың негіізінде патша өкіметі алдымен қазақ жерін бөлшектеу үшін басқарудың хандық формасын жойып аға сұлтандықты мәжбүр етті. Өзара қырқысуларды күшейтті. Сонымен қатар қазақ жерін әсери бекіністермен қоршай бастады. Мұның өзі орыс әкімдеріне қазақ сұлтан, билерімен жиі істес болуына мәжбүр болды. Ал ол қазақ балаларынан тілмаштар даярлау қажеттілігін туғызады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.