Тұңғыш президенттің тәуелсіз Қазақстанның тәуелсіздік алуындағы оны қалыптастырудағы және нығайтудағы рөлі

Жоспар
Кіріспе

1 Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының мемлекеттік егемендігі
2 Қазақстан көшбасшысы
3 Мемлекет басшысының алғашқы маңызды актілері
4 Тәуелсіз жас мемлекетке және оның көшбасшысы

1980 жылдың аяғында саяси орталарда қысқа уақыт ішінде Қазақстанда ғана емес, сонымен бірге оның шекарасынан тыс елдерде орасан зор құрметті иеленген, көбінесе өмір сүріп жатқан дәуірмен үндес адамның аты шықты. Бұл Н.Ә. Назарбаевтың аты болатын. Экономикалық және саяси реформаларды батыл, әрі белсенді түрде алға жылжытатын, республика қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, сондай-ақ ел азаматтарын жанжалдар мен даулардан қорғайтын Қазақстан басшысы тұлғасының беделі мен тартымдылығы миллиондаған адамдарға үлкен жағымды әсер етті.
Толықсыған социалистік экономиканың шиеленісіне, ыдырап бара жатқан Кеңес Одағының даму перспективалары мен жолдарын іздеуге толы, 1990-1991 жылдардағы күрделі кезеңде Қазақ КСР Президенті Н.Ә. Назарбаев орасан зор елдің бүкіл кеңістігінде тұратын адамдардың көңілін өзіне аударып, қоғамдық пікірді сұрау нәтижесінде екі рет «Жыл адамы» атанды.
«Мен 1990 жылдан бастап Қазақстанның дағдарыстан, кеш қайта құру тұйығына тірелуден өз бетімен шығуына тура келетіні туралы шындап ойлана бастадым. Орталықтың күшіне енді ешкім сенбеді. Осы кезеңде ел аумағында біртұтас экономикалық кешен болмады. Қазақстан үшін бұл жағдайдың ерекше драмалық реңкі болды. Менің есептеуім бойынша, біздің кәсіпорындарымыздың 95 пайыздан артығы Орталықтан басқарылды. Сонымен бірге басқарушылық, қаржылық, әкімшіліктік байланыстар үзілген жағдайларда, дәрменсіз Орталық жағдайларында осының барлығы республика экономикасының жағдайына тікелей әсер етті», - дейді Н.Ә. Назарбаев (Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. с. 86-87).

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Тұңғыш президенттің тәуелсіз қазақстанның тәуелсіздік алуындағы оны қалыптастырудағы және нығайтудағы рөлі

1980 жылдың аяғында саяси орталарда қысқа уақыт ішінде Қазақстанда ғана емес, сонымен бірге оның шекарасынан тыс елдерде орасан зор құрметті иеленген, көбінесе өмір сүріп жатқан дәуірмен үндес адамның аты шықты. Бұл Н.Ә. Назарбаевтың аты болатын. Экономикалық және саяси реформаларды батыл, әрі белсенді түрде алға жылжытатын, республика қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, сондай-ақ ел азаматтарын жанжалдар мен даулардан қорғайтын Қазақстан басшысы тұлғасының беделі мен тартымдылығы миллиондаған адамдарға үлкен жағымды әсер етті.
Толықсыған социалистік экономиканың шиеленісіне, ыдырап бара жатқан Кеңес Одағының даму перспективалары мен жолдарын іздеуге толы, 1990-1991 жылдардағы күрделі кезеңде Қазақ КСР Президенті Н.Ә. Назарбаев орасан зор елдің бүкіл кеңістігінде тұратын адамдардың көңілін өзіне аударып, қоғамдық пікірді сұрау нәтижесінде екі рет Жыл адамы атанды.
Мен 1990 жылдан бастап Қазақстанның дағдарыстан, кеш қайта құру тұйығына тірелуден өз бетімен шығуына тура келетіні туралы шындап ойлана бастадым. Орталықтың күшіне енді ешкім сенбеді. Осы кезеңде ел аумағында біртұтас экономикалық кешен болмады. Қазақстан үшін бұл жағдайдың ерекше драмалық реңкі болды. Менің есептеуім бойынша, біздің кәсіпорындарымыздың 95 пайыздан артығы Орталықтан басқарылды. Сонымен бірге басқарушылық, қаржылық, әкімшіліктік байланыстар үзілген жағдайларда, дәрменсіз Орталық жағдайларында осының барлығы республика экономикасының жағдайына тікелей әсер етті, - дейді Н.Ә. Назарбаев (Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. с. 86-87).
Толық күйреуге жол бермеу, мүлдем басқа экономикалық және саяси жағдай шарттарында ыдырау салдарын жұмсарту үшін Н.Ә. Назарбаев Жоғары экономикалық кеңес құру және одақтық республика ретінде КСРО құрамына кірген Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының мемлекеттік егемендігі туралы Декларацияны дайындау туралы шешім қабылдады. Берілген Декларацияны дайындау туралы шешім Президенттің еліміздің болашақ егемендігіне қаншалықты байсалдылықпен қарағаны, қаншалықты көреген болғандығы туралы куәландырды. 1990 ж. 25 қазанда республиканың мемлекеттік егемендігі туралы Декларацияны қабылдауы Қазақстанның және оның болашақ Президентінің саяси дербестігінің алғашқы актілерінің бірі болды. Сол кезде қалыптасқан саяси жағдай және Қазақстанның маңында болған оқиғалар республикадағы жағдайға тікелей әсер етті. Бұрынғы КСРО оңтүстік шекараларын тұрақсыздық белдеуі, тіпті әскери даулар белдеуі ретінде сипаттауға болады. Ауғанстандағы соғыс шекарадан өтіп, Тәжікстандағы азаматтық даумен тығыз байланысқан болып шықты. Қырғызстан аумағында Ош қаласында өзбектер мен қырғыздар арасында дау туындады, қырғыз-тәжік шекарасындағы су және жер ресурстарына байланысты қақтығысулар болды. Әзірбайжан мен Армения арасындағы жарияланбаған соғыстың жалындауы жалғасып жатты. Грузиядағы соғыс лап ете түсті.
Қазақстан үшін Қытаймен шекаралық проблемалар ауыр мұра болды. Ал бұл – бұрынғы жылдары онда орасан зор әскери құрамдар негізделген және онда кеңес уақытының өзінде шиеленісу ошақтары жиі туындаған, ұзындығы 1700 километрге жуық жолақ.
Қалыптасқан жағдайды сипаттай отырып, Н.Ә. Назарбаев: Бұл біздің шекараларымыз маңындағы әлеуетті және нақты даулардың бірінші шеңбері ғана болатын, - деп атап өткен. Егер Қазақстан қауіпсіздігі проблемасын ядролық жазықтыққа ауыстырса, - дейді әрі қарай Президент, - онда тұрақсыздықтың екінші шеңберінің жоғарыда белгіленген дауларымен ғана шектелмейтінін еске саламын. Біздің Пәкістан, Үндістан, Иран, Ирак, Израиль, КХДР, ОАМ сияқты ядролық қаруға жақын державалармен қарым-қатынасымыз қалай қалыптасса да, олардың ядролық қаруды өндіру мүмкіндігі тек жақын көршілері және осы елдердің әлеуетті қарсыластары үшін ғана қауіпті емес. Ядролық қару – ғасыр жазасы, одан бастаушылар ғана зардап шекпеуі мүмкін. КСРО құлаған соң, осы қорқынышты қарудың таралуын бақылаудың бұзылуы мүмкін болды. Берілген проблемаларды кешенді шешу қажет болды (Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. 211 с.).
Дәл осы кезде көптеген республикаларда КСРО-да бар болған шекара-ларды қайта қарау туралы мәселе күшті болды. Бұл жағдайларда Қазақстан Президенті өз елінде және Ресейде ұлттық негізде туындаған шиеленісті батыл саяси қадамдармен және принциптік ұстаныммен шешті, Армения мен Әзірбайжан арасындағы ұлтаралық және аумақтық дауды тоқтатуға шақырды.
Саяси қауіптердің шиеленісуі бойынша күштілігі кем болмаған басқа оқиға, 1991ж. жаңа Кеңес шартын жасасудың дәлме-дәл қарсаңында күшті әсер еткен, тамыздық бүлік болды. Күрделі тарихи сәтте Қазақстан көшбасшысы өзін қайтадан салмақты және дана саясаткер ретінде көрсете білді. Жағдайды анық қабылдау елдегі тұрақтылық пен тыныштықты сақтауға, Қазақстанда төтенше жағдайды енгізуге жол бермей, конституцияға қарсы сөз сөйлеуге тосқауыл қоюға мүмкіндік берді.
КСРО-дағы 1991ж. тамыз оқиғалары ескі жүйенің қорғанышы ретінде Коммунистік партияда перспективалар жоқ және осыған байланысты Қазақстан басшысы республика Компартиясын КОКП құрылымынан шығарып, сонан соң коммунистік идеология парызынан тіпті бас тартып, шебер және дәл саяси жүрістерді жүзеге асырды.
Қалыптасқан жағдайды талдап, Н.Ә. Назарбаев өзінің кейінгі әрекеттерін негіздейді: Республиканың сол кездегі басшыларының көпшілігі Мемлекеттік төтенше жағдай комиссиясына (МТЖК) қолдау көрсетуді қажет деп санады. Қазақстан Компартиясы ОК және облыстық комитеттер хатшылары, кейбір парламент басшылары МТЖК айыптап сөз сөйлемеуге көндіре бастады. Кейбір шенеуніктер М. Горбачевтің портреттерін кабинеттерінен шығара бастады. Бүгінгі күні әлдекім мұны қаншалықты теріске шығарғысы келсе де, бірақ шындығында солай болды.
Біз Қазақстанда төтенше жағдай енгізуден үзілді-кесілді бас тарттық. Онда былай делінген: ...КСРО Жоғарғы Кеңесінің және республикалардың қатысуынсыз, үш тұлғамен құрылған комитет әдейі заңсыз құжаттарды тудырады, олар басқаны қойғанда, егемендік туралы республикалық декларацияларды аяққа таптайды.... Республикада тұрақтылықты қолдау және болуы мүмкін дауларды болдырмау мен үшін бірінші міндет болды. Бақытымызға қарай, орындалды. Жағдайдың айқындалуына және оның талдануына қарай— бүлікшілердің ұтылатыны анық бола бастады. Дегенмен, мен МТЖК дербес құрамын білгендіктен, бұған әуел бастан сенімді болатынмын, бірақ бір нәрседен қорықтым — билік басында қалуға жанталасып жүргенде олардың соншалықты көп зиян келтіруі мүмкін еді... (Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. с. 96-97).
Сол кезде Н.Ә. Назарбаев туралы қазір жақын шетел деп аталатын кеңістікте ғана емес, сонымен бірге, мысалы, онда 1990 ж. өзінде-ақ бірқатар құжаттарда екі жақты ынтымақтастық негіздері қаланған және бекітілген Түркияда да жақсы білді.
1991 ж. наурызда Қазақстанға түрік басшылығы келді. Қазақ КСР және Түрік Республикасы арасындағы ынтымақтастық туралы Келісімге қол қойылды, онда тараптар саяси, сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени, гуманитарлық және басқа салаларда ұзақ мерзімді негізде жүргізілетін өзара ұтымды ынтымақтастықты әрі қарай кеңейту мен нығайтуға ынта білдірді.
Осы келісімдердің мүлде қағаз жүзіндегі дипломатия болмағаны туралы Түркиядағы Қазақстан күндерін өткізу фактісі куәландырады. Оларды түрік баспасы қазақ мәдениетінің үлкен десанты деп атады. Апта бойында Анкара мен Стамбул тұрғындары қазақ өнерімен танысты, ал әртістермен бірге келген министрліктер мен ведомстволар өкілдері бұл кезде іскерлік көпірлер тұрғызумен айналысты.
Қазақстан көшбасшысы толық хаттама бойынша кездесуімен сыртқы саяси аренаға екінші рет те шықты. Бұл жерде Н.Ә. Назарбаевтың 1991 ж. Қытайға барғаны көзделіп отыр. Сапар бағдарламасына сәйкес, Н.Ә. Назарбаев ҚКП ОК Бас хатшысы Цзян Цзэминьмен, Мемлекеттік кеңес премьерінің орынбасары Тянь Цзиюньмен және басқа қытай басшыларымен кездесті. Сапар Синьцзян-Ұйғұр автономдық ауданының басшыларымен келіссөздер жүргізу-мен аяқталды. Сапар нәтижесінде КХР, СҰАА және Қазақ КСР ынтымақ-тастығын дамытуды көздейтін маңызды құжаттарға және халықаралық туризмге арналған Дружба (КСРО) - Алашанькоу (КХР) шекаралық темір жол өткелін тиімді пайдалану туралы келісімге қол қойылды.
Осы алғашқы сапарлар барысында Н.Ә. Назарбаев өзін көпті көрген, тиянақты және сонымен бірге икемді саясаткер ретінде көрсетті, ал қытайлықтар өзінің меншікті, ешкіммен бекітілмейтін саясатын жүргізетін, толық құқықты, тәуелсіз мемлекеттер басшыларын қалай қабылдаса, Н.Ә. Назарбаевты дәл солай, жоғары деңгейде қарсы алды.
Тіпті өзінің халықаралық саясаткер жолының ең басында Н.Ә. Назарбаевтың өзін саяси қырағылықты иеленген жасампаз және интегратор ретінде көрсеткенін ерекше атап кету керек.
Сонымен, 1991 ж. қазан айында, яғни қоғамдағы алауыздық және солқылдақтар барынша жоғары шегіне жеткен кезеңде, Н.Ә. Назарбаев ерікті экономикалық одақ құруды ұсынды және халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету бойынша және, ең бастысы, біртұтас экономикалық кеңістікті және алуан түрлі шаруашылық байланыстарды сақтау бойынша келісілген шаралар қабылдау үшін Алматыда 13 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.