Ыбырай Алтынсариннің педагогикалық көзқарасы

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қоңырова Д. ЗФК-06-3к.

Ыбырай Алтынсариннің педагогикалық көзқарасы.

Жоспар

І Кіріспе

ІІ Негізгі бөлім

А) Алтынсариннің ағартушылық алғашқы қадамы.

Ә) Қоғам қайраткерінің үздіксіз еңбегі.

ІІІ Қорытынды

Қазақ халқы мәдениетінің тарихынан көрнекті орын алатын қайраткерлерінің бірі, халқымыздың мақтанышы, демократиялық бағыттағы ағартушы, тұңғыш педагог, ақын-жазушысы Ыбырай Алтынсарин орыс халқының кең арналы білім бұлағынан сусындады. Өзінің алған білімін туған халқына тарту етіп, қазақ елі үшін оқу-ағарту саласында игі еңбек сіңірді. Ол ғартушылық алғашқы қадамынан-ақ қазақ халқының келешегі ұлы орыс халқының өмірімен, оның мәдениетімен тығыз байланысты екенін ашып айтты.

Ыбырай Алтынсарин ХІХ ғасырдың ІІ жартысында қазақ халқының алдыңғы қатарлы ой-пікірлерін уағыздайшылардың бірі болды. Ы. Алтынсариннің ағартушы және педагог ретінде қазақ халқының тарихи даму жолына үлкен үлес қосарлықтай творчествалық еңбек етуіне орыс халқының прогресшілдік ықпалы көп көмегін тигізді. Бұл қағида Қазақстан үшін де солай еді.

Ы. Алтынсарин орыс халқы мәдениетінің демократиялық идеяларын, әсіресе Ущенскийдің педагогикалық мектебінің жаңалықтарын творчестволық жолмен қабылдай отырып, қазақ даласына білім таратушы, мектеп ашып, жастарды тәрбиелеуші білім болды. Ол өз ісінде әрқашан адамгершілік туын көтеріп, көптеген педогогикалық бағалы мұралар қалдырды. Солардың ішінде оның тамаша өлеңдері мен әңгмелері де бар.

Ыбырай- зейінді, терең ойлы, әр нәрсені өзінше топшылағыш оқушылардың бірі болды. Ол оқытушылар берген сабақтар мен ғана қанағаттанып қалмады, ер жете келе өз бетімен озат пікірлі кітаптардан сабақ ала бастады, ол кітаптар Белинский мен Герценнің, Чернышевский мен Добролюбовтың, орыстың ұлы ақындары, жазушы классиктері Пушкин мен Лермонтовтың, Крылов пен Гогольдың, т. б. көркем тілді, озат ойлы шығармалары еді. Оныме бірге Ыбырай Шығыстың Фердауси, Низами, Новаи сияқты ұлы ақындарының шығармаларымен танысты.

Мектеп бітіргеннен кейін Ыбырай халық ағарту жұмысын тағдады. Бірақ оның ағарту саласында істесем деген мақсаты бірден орындалмады. Өйткені ол кезде қазақ даласында ашылған даяр тұрған мектеп әлі жоқ та еді. Ыбырай амалсыздан Орынбордың облыстық басқару мекемесіне тілмаштық қызметке қалдырылды. Бірақ оны чиновниктік жұмыс қанағаттандырмады, арманы- бар күшін алдағы күнде өз халқын ағарту ісіне жұмсай еді. Шекара комиссиясында тілмаш болып қызмет атқара жүріп, қазақ арасында мектеп ашу жолында Ыбырай көп еңбек сіңірді. Ол бұл жөнінде тиісті орындардың алдына мәселелер қойды, өз халқын үгіттеумен болды.

Ыбырай Алтынсарин мектеп ашу дайындығына кіріскен кезде-ақ «Қазақ халқы менен көп үміткер», - деп өзінің халық алдындағы жауапкергілігін түсінді. 1861жылы ғана патша әкімшілігінен Торғай мен Ырғыз қалаларында қазақ балалары үшін бастауыш мектептер ашуға рұқсат алғанда, ұлы ағартушының қуанышында шек болмады. Алайда жергілікті әкімшілік пен патша үкіметінің оқу-ағарту министрлігі мектептерді ашуға ешқандай көмек көрсетпеді. Ыбырайға халық көмегіне ғана сенуге тура келді. Даланы дамылсыз аралап, ауыл басшыларымен үздіксіз кеңесе жүріп, Алтынсарин ақыры өз мақсатының алғашқы ұшқынын тек 1864 жылы ғана көрді. Бұл жылы Торғайда қазақ балаларына арналған 14 балалық шағын интернаты бар бастауыш мектеп ашылды. Ы. Алтынсарин әуелі бастауыш мектептің мұғалімі, кейін Торғай облысының қазақтар үшін ашылған мектептері бойынша инспекторы қызметін атқарды. Оның педагогикалық игі қызметі осыдан басталды.

1879 жылдан бастап Ы. Алтынсарин қазақ даласындағы мектептер жұмысын басқаратын Торғай облыстық халық ағарту инспекторы болып жұмыс істеді. Оқу инспекторы болып жұмыс істей жүргенде Ыбырай алдынғы қатарлы орыс педагогтарының оқыру әдісін өзінің педагогтық, оқытушылық тәжірибесіне ұштастыра отырып, ортаға салды.

Алтынсарин балаларды оқыту және тәрбиелеу ісінде мұғалімдер рөлінің айрықша зор екендігін ескертті. Ол өзінің бір хатында «Халық ағарту жұмысы бұл арада тек ғана жаңа басталып келеді. Сондықтан жаңа салынып жатқан үйдің жақсы болуы оның іргесінің берік және мықты қалануына бойланысты болатыны сияқты, біздің қолға алып отырған ісіміздің де, қазақ мектептерінің бар келешегі көбінесе, істің қазіргі басталуына байланысты. Сондықтан да мен қазір жақсы оқытушыны дүниедегі заттың бәрінен де қымбат көремін . . . ».

«Халық мүдделері үшін ең керектісі оқытушы. Тамаша жақсы педагогика құралдары да, ең жақсы үкімет бұйрықтары да, әбден мұқият түрде жүргізілген инспектрлар бақылауы да оқытушыға тең келе алмайды», - деп мұғалімдердің беделін жоғары көтерді Оның ауылдық мұғалімдерге арнаған нұсқау хаттары, сірә, жайдан- жай жазылмаса керек. Озық ойлы ұстаз өзі ашқан мектептерде алғашқы сабақты өзі өткізіп, жас мұғалімдерге үлгі көрсетіп, оларға тәлім-тәрбие беріп отыруы да, мектептердің көпшілігінде жылдық қорытынды емтиханды өзі алуы да, өзімен бірге өзгеге қатаң талап қоя білуі де оның асыл қасиеті екенін көрсетті. Алтынсарин Мектептерде орыс тілімен қатар қазақтың ана тілін де жеке пән ретінде қарап, оған баса назар аударды. Сөйтіп, ол Қазақстанда ұлы орыс халқының озат мәдениетін таратып, мектептерде ұлттық кадрлар даярлайтын ортаға айналдырды.

Ы. Алтынсарин өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында істейтін мамандар даярлап шығаратын мектептер ашуды, сөйтіп, маңызы зор игілікті істің негізін салуды арман етті. Бұл арманына ол жете білді. Кейін Торғай қаласында кәсіптік училище ашып, Қостанайда ауыл шаруашылық училищесін ұйымдастыруға ұйытқы болды.

Ыбырай қазақ балаларын оқулықтармен қамтамасыз етуге де көп еңбек сіңірді. Ол орыстың ұлы педагогы К. Д. Ущинскийдің «Балалар әлемі» деген кітабын пайдаланды. Сол кітаптың бағытында өзі де қазақ тілінде, бірақ араб әріпімен емес, орыс әріпін тұңғыш қолданып, қазақ мектептеріне тұңғыш оқу құралдарын жазды.

Өзінің мектеп өміріндегі тәжірибесінен К. Д. Ушинскийдің, Л. Н. Толстойдың педагогикалық озат пікірлерін қорыта отырып, Ыбырай «Қазақ хрестоматиясы» және «Қазақ мектептерінде орыс тілін үйренуге басшылық» деген екі кітабын жазды. Ыбырайдың бұл еңбектері қазақ халқы мәдениетінің даму тарихында аса зор оқиға, зор ғылыми табыс ретінде жарыққа шықты. Ыбырайдың бұл кітаптарының жарыққа шығуы өз кезінде қазақ халқы үшін үлкен мереке, сирек кездесетін тамаша жаңалық еді. Тұңғыш педагог- ағартушының орыс әрпінің негізінде жазылған оқулықтары ел арасында қолдан- қолға тарай, саналы жастарды білімге тарта бастады. Мұны көрген Алтынсари: «Халқыма пайда тигізсем деген менің әрқашан талабым болушы еді, ал енді сол ойым іске асып келе жатыр-ау дегенде, көңілім сонша жай тауып қалады», - деп жазды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.