Туберкулез ауруының негізгі себептері

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе . . . 3

Негізгі бөлім

Туберкулез . . . 4
Туберкулездің қоздырғышы . . . 7

Туберкулез-жұқпалы ауру . . . 8 Мал-туберкулез инфекциясын таратушы . . . 11

Пайдаланған әдебиеттер . . . 14

Кіріспе

Адам аруының негізгі себебі микробактерияның жұғуы. Туберкулез ауруы жасталғамайды, онымен кез кеген жастағы адам ауруы мүмкін. Сондай-ақ, онын адамға жұғу жолдары да әр түрлі: туберкулез энфекциясы аурудын қақырығы, сілекей арқылы тарайды. Манайындағы сау адам осы ауамен дем алғанда туберкулез инфекциясын жұқтырып алуы ықтимал. Бұл тек семьяда ғана емес, көпшілік орындарда т. б. жерлерде кездеседі. Алайда манайындағыларға осы қауіпті дертті жұқтырмаудын басты шарты-ауру адамның сақтық щараларынүзбей орындап отыруы. Туберкулез инфекциясының таралуына себепші болатын екінші бір фактор-шаң-тозаң. Ал туберкулездің ашық түрімен ауыратын кейбір адамдар тазалық ережелерін сақтамай кез куелген жерге қақырып, түкіреді, сонын нәтиесінде құрғаған қақырықтағы микробактериялар шанмен көтеріліп, ауаға тарайды да, тыныс жолдары арқылы, сау адамға жұғады, яғни ол туберкулез ауруын қоздырады.

Туберкулез

Бұл созылмалы жұқпалы індетпен үй жануарлары, малдар мен жабайы аңдардың көптеген түрлері, сондай-ақ терісі бағалы аңдар, құстар және адамдар ауырады. Дене мүшелерінде осы ауруға тән, сүзбе тарізді болып іркілдей, бұзылуға бейім түйіндердің пайда болуымен ерекшеленеді. Қоздырушысы - микробактерия тобына жататын микробтар. Оларды 1882 жылы Р. Кох деген кісі ашқан. Кейде туберкулез қоздырушыларын «Кох таяқшалары» деп те атайтыны сондықтан.

Жіңішке қозғалмайтын, тік немесе сәл иілген, кейде жеке-жеке, кейде топтанып орналасатын таяқша тәрізді микробтар спирт пен қышқылдарға төзімді. Өйткені дене құрылымының сыртқы қабыршағы құрамында майлы балауыз тәрізді заттар бар. Қорғаныс қабыршағына оранбайды, тіпті кеуіп тозаңды түйіршіктерге айналмайды да.

Туберкулез қоздырғыштары дене құрылымының сыртқы қабыршағында майлы балауыз тәрізді заттардың болуына байланысты, сыртқы ортаның, химиялық дәрілердің әсеріне аса төзімді келеді. Туберкулез қоздырғыштары мал қиында жеті айға дейін, кепкен тезекге бір жылға дейін, топырақ құрамында екі жылдан астам, өзен суларында екі айға дейін, кептіріліп тоңазытқышта сақталған етте бір жылға дейін, тұздалған етте 60 күнге дейін, тұздалған майда 45 күнге дейін, ірімшік өнімдерінде 100 күнге дейін, сүтте 10 күнге дейін күшін сақтай алады. Ал 70 градусқа қыздырылған сүтте 10 минутта, қайнаған сүтте 5 минутта күшін жояды.

Туберкулез қоздырғыштарының таралу көздері - ауру малдар. Олардың тастаған тезегі, мұрындарынан аққан сұйықтық, кейде ұрығы арқыпы қоздырғыш микробтар сыртқы ортаға бөлініп, тұрған жерлерін, қора жайларды, жайылымдарды ластайды. Сауындағы ауру сиырдың ағзасынан қоздырғыштар сүті арқылы тұрақты бөлінеді.

Қоздырғыштармен ластанған жем-шөп, ақыр-астаулар, су, жайылымды жерлер, ауру мал қилары, мал астына төселген төсеніштік шөп қалдықтары аурудың таралу жолдары болып саналады. Мал күтіміндегі адам ауру болса, онда адамнан малға да жұғады. Сондай-ақ туберкулезбен ауырған құстар, ауру микробтары бар жұмыртқа туады. Қоздырғыштар ауру малмен бірге тұрған сау малдарға ауа арқылы да жұғуы мүмкін. Ондай жағдайда өкпені зақымдайды.

Қоздырғыштар ағзаға түскеннен кейін көп ретте ас қорыту жүйесі арқылы тарап тұрақтаған жерлерінде, өкпеде немесе басқа дене мүшелерінде әр түрлі көлемде түйіндер - «туберкулалар» пайда болып қабыну ағымдары жүреді, Қан бармауы себепті микробтардан бөлінген улы заттар әсерінен, түйін ішіндегі ағзаға тән құрамдық затгар беріштеніп, сүзбе тәрізді затқа айналады. Қатты қалың қабыршақпен қоршалып оқшауланған жағдайда ауру осы сатыда тоқтап қалуы мүмкін. Ағза жағдайы нашар болып, түйін (туберкула) жеткілікті дәрежеде қапталмаған жағдайда жарылып ауру ұлғая бастайды. Қоздырғыштар қан арқылы ішкі мүшелерге, бауырға, қарабауырға, бүйректерге, түйінге жақын орналасқан бездерге өтіп, ол жерлерде айтылған ауру ағымдары жалғаса береді.

Туберкулез ауруын ашық және жабық деп екі түрге бөледі. Ашық түрінде қоздырғыштар тезегі, мұрын ағындысы және сүт арқылы сыртқа ортаға бөлініп маңайын ластайды.

Жабық түрінде түйіндер қапталып қоршалғандықтан қоздырғыштар сыртқы ортаға бөлінбейді.

Ішек құрылымы, желін, жатыр зақымданған жағдайда ауру ашық түрде деп есептелінеді.

Ірі қара мал туберкулезінде көп ретте өкпе зақымданады. Зақымдану қомақты болған жағдайда аздап дене қызуы көтеріледі, сирек бірақ тықыр жөтел байқалады. Ауру ұзаққа созылғанда жөтел онша білінбей, дыбыссыз болып қиналыс туындатады. Ондай кезде ауру мал ентігеді, жем-шөпке тәбеті төмендейді. Сүті азайып, өзі арықтап кетеді.

Желін туберкулезінде жоғарғы бөлігіндегі бездер үлкейіп қатаяды. Желіннің ауырған бөлігінің кейде нобайы өзгеріске ұшырайды. Сипап көргенде ауырмайтын қатты түйіндер білінеді. Сауған кезде қан, немесе іртік аралас, су сияқты сұйық сүт бөлінеді. Аурудың бұл түрімен қой-ешкілер сирек ауырады.

Олардың ауруы білінбей өтеді. Ауру дендеп өршіген жағдайда, белгілері сиыр малынікі сияқты өрбиді. Ауруды қан алу арқылы және «туберкулин» деп аталатын дәрінің көмегімен, аллергиялық тәсілде анықтайды. Туберкулезбен ауырған малдарды емдемейді. Оларды арнайы орындарға союға өткізеді. Адамдарда көп ретте өкпе зақымданады. Келте жөтеліп, сары қақырық тастайды. Тұрақты түрде ала-қаны терлейді. Азып кегеді. Бара-бара қуаты кеміп әлсірейді.

Қазақстан - туберкулез дертінің таралуы жөнінен әлемде алдыңғы орындардың бірін алатын мемлекет. Ресми статистикаға келсек, 2002 жылы республиканың әр 100 мың тұрғынына шаққанда 165, 1 аурудан келген екен. Ал батыс өңірінде ахуал тіпті мүшкіл болған, мысалы, Батыс Қазақстан облысында бұл көрсеткіш 222, 6-ға жеткен. Батыс Еуропада 100 мың адамға шаққанда 7-9 адам ғана екенін ескерсек, аспан мен жердей алшақтықты байқаймыз. Тіпті Ресей (100 мың адамға 83 ауру) мен Украина (100 мың адамға 79 ауру) да бізден тәуір . . .

Ауру азайды деуге бола ма?

Батыс Қазақстан облыстық денсаулық сақтау басқармасының бас фтизиатр маманы Г. Әуелбаева соңғы 10 жыл ішінде туберкулезбен ауыратындар саны екі еседей азайғанын айтады. «Бірақ Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДСҰ) бекіткен шекке (100 мың адамға шаққанда 50 ауру) жетуге әлі қайда?» - дейді Гүлнәр Нағиқызы. «Кохтың әңгіртаяғы» сәл де болса саябырсуына 1998 жылдан бері елімізде қолға алынған ДОТС бағдарламасы әсер етсе, бір жағынан, халықтың әл-ауқаты жақсаруы да оң ықпал жасап отыр.

Өкпе дертіне шалдыққандарға арнайы әлеуметтік көмек те көрсетіліп келеді екен. Былтырғы жылы 810 науқас жалпы көлемі 10 360, 7 мың теңгенің материалдық көмегін алған.

2009 жылдың қорытындысында облыс туберкулездың таралуы жөнінен республикада 10-орынға түсіпті. Яғни 100 мың адамға шаққанда 105, 5 ауру (қалған аймақтарда бұл көрсеткіш бұдан да жоғары) . Ал бұл көрсеткіш Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДСҰ) бекіткен шекпен салыстырғанда екі еседен артық. Демек, тақияны аспанға атуға әлі ерте.

Туберкулездің қоздырғышы

Жалпы жұқпалы аурулардың қоздырғышы- микроптардан табылуы Голландия ғалымы Левингуктың үлкейтіп көрсететін шыны линзасының жарыққа шығыуымен байланысты. Тұнғыш қарапайым микроскопты құрастырған және бірінші болып құжынаған микроптарды көрген де осы Анатолий Левинчук еді. Алғашқы микроскоп жарыққа шыққанан кейін бірқатар жұқпалы аурулардың қоздырғыштары табылды, сонымен қатар олардың емдеу жолын іздестіру мүмкіндігі де туды.

Дегенмен, жұқпалы аурулардың ішіндегі туберкулез қоздырғышын табу онай болмады. Көп жылдар бойы іздену барысында неміс ғалымы Роберт Кох 1882 жылы туберкулездің қоздырғышын тауып, қауіпті әрі жұқпалы ауларға қарсы нақтылы күрес жүргізу ісіне баға жетпес үлес қосты. Бірнеше есе үлкейтіп микроскоппен қарағанда туберкулез микробы сәл ғана иілген таяқша сияқты болып көрінеді. Бұл аурудың қоздырғышын алғашқы кезде “ кох таяқшасы” немесе “туберкулез” таяқшасы деп атап келгенімен соңғы уақытта мұны туберкулез деп атайтын болды. Туберкулездің микробактериялары өте жұқпалы, уландырғыш әрі зәрлі келеді. Оның үстіне Олар өте өсім тал әрі төзімді, қандай суыққа да бой бермей бірнеше ай өмір сүре алады. Олардын тіршілік қабілеті топырақта бір-екі жыл, ал судын өзінде бірнеше айға созылады. Дымқыл, лас жерлерде тез өсіп-өнеді Микробактериялар қақырықта 2-3 айға дейін, шаң тозанда 4 айға дейін сақталады. Егер ылғалды, қаранғы жерлерге түссе 9-12 айға дейін өлмейді. Бұлардың бір ерекшелігі- жарықпен жылылыққа сезімтал. Туберкулездің микробактериялары су мен сүтте 30 минуттай, ал процентті содалы ерітіндіде 15 минуттай қайнатқанда өледі, ғ содай-ақ күшті күн сәулесі бұл микробактерияны тез өлтіреді. Демек, туберкулезбен ауырған адамның үйі жарық, күн сәелесі көп түсетін әрі таза болуға тиіс. Туберкулез-жұқпалы ауру. Туберкулез микробактериясысыртқы ортадаұзақ уақыт сақталғанымен ол тірі организмде ғана (адамның малдар мен құстардың т. б. денесінде) өсіп -өнеді Осы аурудан өлген адамның малдын өкпесінде, лимфалық бездерінде, тағы басқа органдарында туберкулез қоздырғыштары сақталып қалады. Сол сияқты аурулардың қақырығын ғана емес, ауру малдын шикі сүтінен де туберкулез миробын тапқан. Көп кешікпей Роберт Кохтың мұндай ғылыми жаналығындүние жүзі ғалымдары мойындады. Сөйтіп туберкулез қоздырғышы-Кох таяқшасының өсімтал және бұл дерттің жұқпалы екеніне ешкімнің де күмәні болмады. Туберкулез ауруының таралуы негізгі көзі осы аурудың ашық түрі мен ауырған адам еккені белгілі болады. Басқа микроптар мен салыстырғанда туберкулездің қоздырғышын аз уақыттын ішінде кебір дизенфекциялық тәсілдермен арнайы дәрі арқылы құртуға болатыны да медецина практикасында белгілі. Мысалы: оған 5%карбол қышқылы, 5% формалин тағы да басқа ерітінділерде жетіп жатыр. Туберкулез ауруы мен тек адамдар ғана емес, мал да, құс та, балық та ауырады. Осыған орай туберкулез ауруының қоздырғыштары-микробактериялары да әр түрлі болады. Медицина практикасында, адамның және адамның микробактериялары жан-жақты зерттелген. Халық арасында жиі кездесетініде, әрі қауіптісі де осылар. Туберкулез ошағына кездесіп қалған жағдайда оны жұқтырмай, сақтық шараларын білген жөн. Бұл проблемамен медицина ғылымынын бір саласы эпидемиология туберкулезі шұғылданады. Эпидемология грекше ері-арасы немесе ішінде + demos-халық +logos-ілім деген ұғымды береді. Сөйтіп, жан- жақты әлеуметтік- биологиялық процесті зерттеп қана қоймай, туберкулездің тарапжайылу жолы және адамдардың қай жаста, қандай жағыдайда туберкулездің микробактериясын қабылдағыш келетінін т. б. Мәселенің тексерілуі жетерліктей жоғары. Туберокулез ауруының екі түрі бар. Олар: ашық түрі-туберкулездің микробактериясын таратушы және жабық түрі, яғни туберкуледің жұқпайтын түрі болып табылады. Адам аруының негізгі себебі микробактерияның жұғуы. Туберкулез ауруы жасталғамайды, онымен кез кеген жастағы адам ауруы мүмкін. Сондай-ақ, онын адамға жұғу жолдары да әр түрлі: туберкулез энфекциясы аурудын қақырығы, сілекей арқылы тарайды. Манайындағы сау адам осы ауамен дем алғанда туберкулез инфекциясын жұқтырып алуы ықтимал. Бұл тек семьяда ғана емес, көпшілік орындарда т. б. жерлерде кездеседі. Алайда манайындағыларға осы қауіпті дертті жұқтырмаудын басты шарты-ауру адамның сақтық щараларынүзбей орындап отыруы. Туберкулез инфекциясының таралуына себепші болатын екінші бір фактор-шаң-тозаң. Ал туберкулездің ашық түрімен ауыратын кейбір адамдар тазалық ережелерін сақтамай кез куелген жерге қақырып, түкіреді, сонын нәтиесінде құрғаған қақырықтағы микробактериялар шанмен көтеріліп, ауаға тарайды да, тыныс жолдары арқылы, сау адамға жұғады, яғни ол туберкулез ауруын қоздырады. Ал ауру адам қақырығы арқылы күніне төрт-бес милиард туберкулез микробактериясынын тәжірибе көрсетіп отыр. Олай болса осы ару мен ауырған адам жөтелгенде, Түшкіргенде сақтық шрарларын сақтамау салдарынан сан милиондаған микробактерияны ауаға тарататыны сөзсіз. Сол сияқты ауру адам пайдаланған заттарда (ішкі-сыртқы киімдерде, төсек-орында орамалда, ыдыс-аяқта) Туберкулез микробактериялары ұялайды да, мол заттар арқылы сау адмға жұғады, бұл жиі кездесетін жағдай. Ауру адаммен қол ұстасы амандасқанда және онымен сүйіскенде туберкулез инфекциясы жұғады. Тамаққа түскенг микробактерия салдарынан немесе ауру малдың шикі сүтін және одан даярланған басқа да тағамдарды пайдаланғандықтан адам туберкулезбен ауруы мүмкін. Кейде туберкулездің микробактериясы терінің зақымданған жеріне түсіп, аурудың таралуына себепші болады. Мұндай жағыдайда әсіресе сауыншы, мал дәрігерлері ауру малды күтіп бағушылар балаларынын туберкулез аруын көбірек жұқтыратынын атап айтқан жөн. Зерттеу деректеріне қарағанда, туберкулез ошағымен қарым-қатынаста болғандардың 5-7 процеті ғана туберкулезбен ауруы мүмкін екен. Ал балалардың арасында бұл көрсеткіш тым жоғары, яғни 20-40 процент. Адамдардын туберкулезбен ауруы қоздырғыш микроптын жұғу және таралу ұзақтығына, сондай-ақ оның сандық мөлшеріне байфланысты. Егер адамға ас уақыт ішінде берер ғана микробактерия жұқса, ол адам туберкулезбен ауырмауы мүмкін. Ал туберкулездің ашық түрімен ауыратын адам дапрмен ұзақ уақыт тығыз қарым-қатынаста болс, оның үстіне жеке сақтану шараларын жасамаса, төнірегіндегілерге ауруды жұқтырып, оның тарауына негіз жасайды. Сөйтіп тәжірибе туберкулездің ашық түрімен ауырғандардың маңайындағы адамдардың 4-6 есе жиі ауыратынын дәлелдеп отыр. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.