Жекелеген қылмыстармен көптік қылмыстардың ара қатынасы

Жоспар
Кіріспе

1 Жекелеген қылмыстар
2 Көптік қылмыстар
3 Созылмалы қылмыстар

Оқулықтың бірінші тақырыбында қылмысты квалификациялау қағидаларының бірі ретінде «квалификацияның толық және дұрыс» болуын атадық. Бұл қағиданың негізгі мағынасы қылмыс уақиғасын-дағы қоғамға қауіпті іс-әрекеттерді толық қамту және қолданылып отыр-ған бап қауіпті әрекеттерді толық қамти алмағанда осындай әрекет не¬месе зардап қарастырылған өзге баптарды да қолдануды білдіреді. Міне, қылмысты іс-әрекеттерді квалификация жасау кезінде толық қамту қағидасы қылмыстың көптілігі мәселесінде қарастырылады.
Адамдар қылмысты әрекеттермен айналысқанда көпшілік жағдай-ларда бір қылмыс жасаумен шектелсе, кейде бір адамның бір неше қылмыстарды жасайтын кездері болады. Мұндай жағдайдың да көріністері қылмыстық құқықта айтылғандай бір неше түрлерде кезде-седі, яғни адам қылмыстық заңның әр түрлі баптарымен немесе бір ба-бымен қарастырылған қылмыстарды жасауы немесе бұрын қылмыс жасағандығы үшін сотталған адамның қайтадан қылмыс жасайтын кез-дері болады. Осындай кездерде әдеттегі бір қылмыс үшін квалифика¬ция жасауға және жауаптылық белгілеуге қарағанда қылмысты әрекеттердің көптілігіне байланысты квалификация жүргізуде және жауапты-лық белгілеу мәселесінде өзгешелік болады немесе арнайы ережелер қолданылады. Бірақ жекелеген қылмыстар мен көптік қылмыстардың арасында кейде ұқсастық кездесетін кездері болады немесе жекелеген қылмыстардың кейбір түрлері көптік қылмыстарға ұқсас болады деуге болады.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

§1. Жекелеген қылмыстармен көптік қылмыстардың ара қатынасы

Оқулықтың бірінші тақырыбында қылмысты квалификациялау қағидаларының бірі ретінде квалификацияның толық және дұрыс болуын атадық. Бұл қағиданың негізгі мағынасы қылмыс уақиғасын-дағы қоғамға қауіпті іс-әрекеттерді толық қамту және қолданылып отыр-ған бап қауіпті әрекеттерді толық қамти алмағанда осындай әрекет немесе зардап қарастырылған өзге баптарды да қолдануды білдіреді. Міне, қылмысты іс-әрекеттерді квалификация жасау кезінде толық қамту қағидасы қылмыстың көптілігі мәселесінде қарастырылады.

Адамдар қылмысты әрекеттермен айналысқанда көпшілік жағдай-ларда бір қылмыс жасаумен шектелсе, кейде бір адамның бір неше қылмыстарды жасайтын кездері болады. Мұндай жағдайдың да көріністері қылмыстық құқықта айтылғандай бір неше түрлерде кезде-седі, яғни адам қылмыстық заңның әр түрлі баптарымен немесе бір ба-бымен қарастырылған қылмыстарды жасауы немесе бұрын қылмыс жасағандығы үшін сотталған адамның қайтадан қылмыс жасайтын кез-дері болады. Осындай кездерде әдеттегі бір қылмыс үшін квалификация жасауға және жауаптылық белгілеуге қарағанда қылмысты әрекеттердің көптілігіне байланысты квалификация жүргізуде және жауапты-лық белгілеу мәселесінде өзгешелік болады немесе арнайы ережелер қолданылады. Бірақ жекелеген қылмыстар мен көптік қылмыстардың арасында кейде ұқсастық кездесетін кездері болады немесе жекелеген қылмыстардың кейбір түрлері көптік қылмыстарға ұқсас болады деуге болады. Квалификацияны мұндай кездерде дұрыс жүргізу үшін жеке-леген қылмыстардың негізгі белгілерін және оның көптік қылмыстарға ұқсайтын түрлерінің түсінігін, мағынасын қарастыра кеткен жөн. Сондықтан қылмыстық құқықта қылмыстың көптілігі тақырыбы әдетте же-келеген қылмыстардың түсінігімен, оның түрлерімен басталады.

Жекелеген қылмыстар көптік қылмыстардан негізінен қылмысты әрекеттердің көлемі немесе қылмыстық заңмен қорғалатын объектілердің саны, бір неше кінә нысандары бойынша емес, қылмыс құрамдарының көлемі бойынша ажыратылады. Көптік қылмыстардың түсінігін ашуда құрам элементтерінің ішінен тек қылмыс субъектісі ерекшелік байқа-тады, өйткені бұл мәселеде бір адамның бір неше қылмысты іс-әрекеттер жасаған жағдайына құқықтық баға беріледі. Бірақ бұл белгіні де міндетті белгі қатарына жатқызуға болмайды, себебі көптік қылмыстар мәселесі бір неше адамдардың бірлесуі арқылы жасалатын қылмысқа қатысушылықта да кездесе алады. Қылмыс бір адаммен немесе бір неше адаммен жасалсын, бірақ одан көптік қылмыстарды квалификациялау ережесі өзгермейді, тек жасалған қылмысқа байланысты адамның кінәсі болса жеткілікті.

Жекелеген қылмыстар ретінде бір қылмыстың құрамы бар іс-әрекеттер танылады деп түсіну керек. Мұндай түсінік бір эпизодтан тұра-тын және бір іс-әрекетті орындаумен-ақ аяқталған қылмысты білдіретін жекелеген қылмыстардың қарапайым ұғымын білдіреді. Ал қылмыс күрделі сипатта болғанда, яғни бір неше эпизодтан тұрғанда немесе ұқсас бір неше әрекеттердің жасалуымен анықталғанда бұл іс-әрекеттердің жиынтығы бір қылмысты немесе бір неше қылмысты білдіретінін анық-тау, соған сәйкес квалификация жасау да қиындық туындайды. Мысалы бір неше рет жасалған ұрлық әрекетінің әр қайсысы аяқталған ұрлық қылмыстарын білдіргенде, мұндай әрекеттерді бір неше рет жасалған ұрлық деп тану керек пе немесе ірі мөлшерде жасалған ұрлық деп ба-ғалау керек пе деген сұрақ туындауы мүмкін. Сол сияқты бір қылмыс-кер бір неше адамды өлтіріп, олардың әр қайсысы жеке қылмысты ни-еттермен жасалғанда, бұл қылмыстарды екі немесе одан көп адамды өлтіру деп түсіну керек пе, әлде қылмыстар жиынтығымен квалификация жасау керек пе деген мәселе туындауы мүмкін. Яғни осы тәріздес жағдайларда іс-әрекеттерді бір жеке қылмыс деп немесе көптік қылмыс ретінде тану туралы мәселе туындауы мүмкін. Мұндай жағдай-ларға құқықтық бағаны дұрыс беру үшін жекелеген қылмыстар мен көптік қылмыстардың түсінігін және олардың айырмашылығын білу ғана қажет емес, сонымен қатар заң нормаларының мазмұнына, іс-әрекеттерді қамту деңгейіне көңіл аудару керек. Заң шығарушы кейбір қылмыстардың жасалуы кезінде жиі орын алатын басқа қылмыстың негізгі белгілерін осы қылмыста да келтіріп, қылмысты бір неше объектілі немесе бір неше әрекеттердің орындалуымен сипаттағанда осы қылмыстың табиғатын көрсетуге және оның қоғамға қауіптілік дәре-жесін анықтауға тырысады. Мысалы зорлық-зомбылықпен ұштастыры-ла жасалатын қылмыстарда адамның денсаулығына, меншікке зардап келуін құрамның негізгі бөлімінде немесе ауырлататын құрамы ретінде келтіруі кездеседі. Айталық, қарақшылық қылмысы үшін жауаптылық қарастыратын 179 баптың 2 бөлімінің г пунктінде қару немесе қару ретінде пайдаланылатын заттарды қолданумен жасалған қарақшылық әрекет қарастырылған. Баптың бұл бөлімінде екі қылмыстың, яғни қарақшылық және 251 баптағы қаруды заңсыз алып жүру қылмыста-рының белгілері келтірілген және қарақшылық қылмысында қару қол-дана отырып жасауды осы бөлімде көрсеткенде осы қылмыстың негізгі мағынасын ескере отырып, оның бір көрінісі үшін жеке жауаптылық қарастырған. Қарақшылық қылмысының негізгі мағынасы меншікке қарсы әрекетті адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті шабуыл арқы-лы іске асыруды білдіреді. Олай болса бұл қылмыстың жасалуы кезін-де қару қолдау, жәбірленушінің денсаулығы мен өміріне зардаптың келуі эбден мүмкін және мұндай тәсілдің, зардаптың баптың мазмұнында қарастырылуына назар аудара отырып, екі қылмыс немесе қылмыстың көптілігі ретінде емес, жеке бір қылмыс деп түсініп квалификация кез-інде бір бапты қолдану керек.

Бұл айтылғандар жекелеген қылмыстар мен көптік қылмыстарды заң нормаларының мазмұнына қарай отырып ажыратуға болатынын білдіреді. Әйтсе де жекелеген қылмыстардың негізгі мағынасы, оның құрылысы қалай болуы керек деген сұрақ туындайды. Әдебиеттерде бұл мәселеге бір келкі жауаптар кездеспейді. Бір зерттеушілер жекеле-ген қылмыстарды бір мақсатқа жетуге бағытталған бір тектес актілердің орын алуы түрінде анықтаса,1 кейбір ғалымдар бір немесе бір тектес әрекеттермен жасалған және бір кінә түрімен орындалатын, сонымен қатар бір зардап түрінің немесе бір тектес зардаптардың туындауын білдіретін қылмыстар деп анықтайды.2 Сондай-ақ, жекелеген қылмыстардың әлеуметтік мағынасы, көбінесе бірге жасалатын, әдетте ортақ объективтік және субъективтік белгілері болатын, өз ара бір-бірімен тығыз байланысты сақтайтын және өзінің қоғамға қарсы мағынасы бой-ынша кейбір қылмыскерлердің санаттарына тән құқыққа қайшы әрекеттердің бейнесі болып табылады. Ал құқықтық нысаны жағынан ал-

Герцензон А.А. Квалификация преступления. М., 1947. С. 20. Яковлев А.М. Совокупность преступлений по советскому уголовному праву. М., 1960. С.22.

ғанда, жекелеген қылмыстар қылмыстық құқықтық нормалармен бір қылмыс құрамы ретінде қарастырылған әрекеттер болып табылады деген көз-қараста кездеседі.1

Жекелеген қылмыстардың мағынасын ашу үшін жеке қылмыстық құрамдарды бейнелеуге арналған қылмыстық заң нормаларының негізгі бағытын, олардың белгілері бойынша әр түрлі деңгейде болатынын ес-керу керек тәрізді. Өйткені жекелеген қылмыстар жоғарыда келтірген кейбір зерттеушілердің айтқанындай қылмыстық заң нормаларында бір әрекет, бір зардап немесе бір кінә нысанымен анықталып, сипатталып жатпайды. Бір әрекет, бір немесе бір тектес зардаптар, бір кінә нысаны кездесетін жекелеген қылмыстар жай немесе қарапайым қылмыс түрлерін білдіреді. Мысалы кісі өлтіру, ұрлық сияқты қылмыстар не-гізінен объектіге қарсы бағытталған бір әрекетпен (адамды өмірінен айыратын, мүлікті жасырын түрде алатын), кінә нысаны қашанда қаса-қаналықпен анықталады. Ал күрделі құрамдар деп аталатын кейбір қылмыстардың құрылымы немесе құрам элементтерін сипаттайтын белгілердің көлемі бұған қарағанда күрделі болып келеді. Қылмыстық заңдағы көптеген қылмыстар негізгі және қосымша түрдегі бір неше объектілермен, объективтік жағының белгілері бойынша бір неше құрамдас іс-әрекеттермен, екі немесе одан көп зардаптармен, сондай-ақ кінәнің екі нысанымен де сипатталады. Мысалы адамды ұрлау, ке-пілге алу сияқты қылмыстарды жасау кезінде жәбірленушінің денсау-лығына әр түрлі дәрежедегі зардаптар келуі, адамның бостандығына қарсы бағытталған әрекеттерді қасақаналықпен жасағанмен жәбірле-нушінің өмірі мен денсаулығына зардапты тек қасақаналықпен ғана емес, абайсыздықпен де келтіруі, соған сәйкес бір неше объекті түріне зиян келтіруі мүмкін. Бір қылмысты орындау кезінде орын алуы мүмкін осындай белгілерді жекелеген қылмыс құрамдарының да қамту дең-гейі әр түрлі деуге болады. Заң баптарының немесе қылмыс құрамын сипаттайтын белгілердің күрделіленуі, эсіресе 1998 жылдан бергі қылмыстық заңда анық байқалады. Өйткені қолданыстағы заң қылмысты жасау кезінде орын алуы мүмкін өзге де немесе негізгі зардаппен са-лыстырғанда ауырырақ зардаптардың, абайсыздықтың да белгілері кез-десуі мүмкін екендігін жеткілікті ескерген және осы қылмыстың негізгі мағынасын, құқықтық табиғатын ашу үшін қолданылатын қажетті белгілерден де басқа осы қылмыстың жасалуы кезінде кездесуі мүмкін, бірақ өзге қылмыстарға тән белгілерді бір қылмыстық құрамның көле-мінде келтіреді. Мысалы жоғарыда аталған адамды ұрлау қылмысының негізгі мағынасын, құрамын ашу үшін қолданылатын белгілер, ол адамның жеке бостандығы, адамды басқа жаққа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.