Азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебе
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ...3
1. Азаматтың әкімшілік.құқықтық мәртебесі ... 4
Қорытынды ... ... ... ... ... 10
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... 11
1. Азаматтың әкімшілік.құқықтық мәртебесі ... 4
Қорытынды ... ... ... ... ... 10
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... 11
ҚР азаматының әкімшілік – құқықтық мәртебесі – ҚР Конституциясымен және қолданылып жүрген заңнамамен белгіленген азаматтың жалпы құқықтық мәртебесінің маңызды және құрамды бөлігі болып табылады.
Әкімшілік құқық сферасындағы азаматтардың құқықтары мен бостандықтары негізінен конституциялық құқықтары мен бостандықтарынан туындайды және көптеген заңдарда және заң күшіндегі актілерде нақтыланады.
Азаматтардың құқықтарының кепілдіктерін экономикалық, саяси және ұйымдық – құқықтық деп бөлуге болады.
Ұйымдық – құқықтық кепілдіктерге соттық және соттан тыс кепілдіктер жатады.
Шағымның екі түрі болады: әкімшілік және соттық. Әрқайсысы өз кезегінде жалпы және арнайы болуы мүмкін.
Жалпы әкімшілік шағым жасауға құқық ҚР Президентінің 1995ж. 19 маусымдағы "Азаматтардың шағымдарын қарау тәртібі туралы” заңды күші бар Жарлығымен реттеледі, соған сәйкес шағым азамататрдың шағмыдануларының бір түрі болып табьлады (өтініш, арыздарымен, ұсыныстары мен сұрауларымен қатар) және олардың құқықтарын бұзу фактісімен байланысты.
Шетел азаматтарының және азаматтығы жоқ тұлғалардың әкімшілік – құқықтық мәртебесінің ерекшеліктері:
- мемлекеттік қызметші бола алмайды, бірқатар лауазымдармен шұғылдануға және ішкі істер органдарында жұмыс істей алмайды;
- мемлекеттік құпиямен байланысты қызметке жіберілмейді;
Әкімшілік құқық сферасындағы азаматтардың құқықтары мен бостандықтары негізінен конституциялық құқықтары мен бостандықтарынан туындайды және көптеген заңдарда және заң күшіндегі актілерде нақтыланады.
Азаматтардың құқықтарының кепілдіктерін экономикалық, саяси және ұйымдық – құқықтық деп бөлуге болады.
Ұйымдық – құқықтық кепілдіктерге соттық және соттан тыс кепілдіктер жатады.
Шағымның екі түрі болады: әкімшілік және соттық. Әрқайсысы өз кезегінде жалпы және арнайы болуы мүмкін.
Жалпы әкімшілік шағым жасауға құқық ҚР Президентінің 1995ж. 19 маусымдағы "Азаматтардың шағымдарын қарау тәртібі туралы” заңды күші бар Жарлығымен реттеледі, соған сәйкес шағым азамататрдың шағмыдануларының бір түрі болып табьлады (өтініш, арыздарымен, ұсыныстары мен сұрауларымен қатар) және олардың құқықтарын бұзу фактісімен байланысты.
Шетел азаматтарының және азаматтығы жоқ тұлғалардың әкімшілік – құқықтық мәртебесінің ерекшеліктері:
- мемлекеттік қызметші бола алмайды, бірқатар лауазымдармен шұғылдануға және ішкі істер органдарында жұмыс істей алмайды;
- мемлекеттік құпиямен байланысты қызметке жіберілмейді;
1. Баянов Е “Әкішілік құқық” 1991жылы
2. Жоғ.Кеңес Жаршысы, 1991жылы
3. Егеменді Қазақстан, 2005 жылы
4. ҚР-ның азаматтық іс жүргізу кодексі.А.1999 жылы
5. Егеменді Қазақстан, 2003 жылы
6. ПҮАЖ, 2000 жылы
7. Жоғ.Кеңес Жаршысы, 1995 жылы
8. Парламент Жаршысы, 1999 жылы
9. Егеменді Қазақстан, 2004 жылы
10. Халық кеңесі, 1995 жылы
11. Егеменді Қазақстан, 2007 жылы
12. Баянов Е “ Азаматтық құқық туралы” 1991жылы
2. Жоғ.Кеңес Жаршысы, 1991жылы
3. Егеменді Қазақстан, 2005 жылы
4. ҚР-ның азаматтық іс жүргізу кодексі.А.1999 жылы
5. Егеменді Қазақстан, 2003 жылы
6. ПҮАЖ, 2000 жылы
7. Жоғ.Кеңес Жаршысы, 1995 жылы
8. Парламент Жаршысы, 1999 жылы
9. Егеменді Қазақстан, 2004 жылы
10. Халық кеңесі, 1995 жылы
11. Егеменді Қазақстан, 2007 жылы
12. Баянов Е “ Азаматтық құқық туралы” 1991жылы
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
Кіріспе
ҚР азаматының әкімшілік – құқықтық мәртебесі – ҚР Конституциясымен және қолданылып жүрген заңнамамен белгіленген азаматтың жалпы құқықтық мәртебесінің маңызды және құрамды бөлігі болып табылады.
Әкімшілік құқық сферасындағы азаматтардың құқықтары мен бостандықтары негізінен конституциялық құқықтары мен бостандықтарынан туындайды және көптеген заңдарда және заң күшіндегі актілерде нақтыланады.
Азаматтардың құқықтарының кепілдіктерін экономикалық, саяси және ұйымдық – құқықтық деп бөлуге болады.
Ұйымдық – құқықтық кепілдіктерге соттық және соттан тыс кепілдіктер жатады.
Шағымның екі түрі болады: әкімшілік және соттық. Әрқайсысы өз кезегінде жалпы және арнайы болуы мүмкін.
Жалпы әкімшілік шағым жасауға құқық ҚР Президентінің 1995ж. 19 маусымдағы "Азаматтардың шағымдарын қарау тәртібі туралы” заңды күші бар Жарлығымен реттеледі, соған сәйкес шағым азамататрдың шағмыдануларының бір түрі болып табьлады (өтініш, арыздарымен, ұсыныстары мен сұрауларымен қатар) және олардың құқықтарын бұзу фактісімен байланысты.
Шетел азаматтарының және азаматтығы жоқ тұлғалардың әкімшілік – құқықтық мәртебесінің ерекшеліктері:
- мемлекеттік қызметші бола алмайды, бірқатар лауазымдармен шұғылдануға және ішкі істер органдарында жұмыс істей алмайды;
- мемлекеттік құпиямен байланысты қызметке жіберілмейді;
- әскери міндетті емес;
- құқық бұзушылықтардың бірқатарын жасағаны үшін жауапкершілікке тек шетел азаматтары және азаматтығы жоқ тұлғалар ғана тартылуы мүмкін;
- тек шетел азаматтары және азаматтығы жоқ тұлғаларына ғана мемлекеттік шекарасынан тысқа шығару сияқты әкімшілік жаза қолданылады;
- ҚР аумағына рұқсаттары болғанда ғана кіре алады;
- шетел азаматтары және азаматтығы жоқ тұлғалар арнайы құжаттары болғанда ғана тұрады және өз қызметтерін жүзеге асырады;
- шетелдіктер үшін ашық аумақ бойынша олар еркін қозғала алады, бұл жағдайда осы туралы ішкі істер органдарына хабарлап отырулары қажет. Пунктке келген соң олар өзінің уақытша келгенін тіркеу қажет.
- шетел азаматтарының қозғалыстарына және тұрғылықты жерлерін таңдауда шектеулер қойылады.
Азаматтың Әкімшілік-Құқықтық Мәртебесі
Азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебесінің бірнеше ерекшеліктері бар.
Біріншіден, оның күрделі кешенді сипаты бар және онда адам мен қоғамның, азамат пен мемлекеттің, жеке адам мен ұжымның қарым қатынастарын білдіретін конституциялық, азаматтық, қаржы және басқа құқық салаларының нормалары көрініс табады.
Екіншіден, нұсқамалардың міндеттілігі бойынша онда не тек құқықтар ғана (мысалы, азаматтың қандай да болмасын бір инстанцияларға ұсыныс, арыз және шағым беру туралы өтініш жасау құқығы), не тек міндеттер ғана (мысалы, жол жүру ережелерін сақтау), не құқықтар мен міндеттер болады (мысалы, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қараған кезде азаматтың іс бойынша қабылданған қаулыға шағым беруге құқығы бар және оған салынған айыппұлды белгіленген мерзімде төлеу міндетін атқарады).
Үшіншіден, азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебесінің мазмұны бір жағдайларда қандай да болмасын бір адамның қалауына байланысты болады (мысалы, азамат аң аулау мылтығын алу үшін ішкі істер органдарына рұқсат алуға өтініш жасайды), ал озге жағдайларда ол оның қалауына қарамастан қалыптасады (мысалы, ұсақ бұзақылық жасаған азамат әкімшілік ұстауға тартылады да полицияға жеткізіледі).
Төртіншіден, азаматтың әкімшілік құқықтың субъектісі ретінде құқықтық мәртебесі барлық азаматтар үшін жалпы болып табылатын құқықтар мен міндеттерді (мысалы, өрт қауіпсіздігі ережерелін сақтау міндеті), азаматтардың тек қандай да болмасын бір санатына ғана тиісті болатын құқықтар мен міндеттерді (мысалы, автомобиль көлігін жүргізушілерге, кәсіпкерлерге, аңшыларға), сондай-ақ нақты жеке адамдардың құқықтары мен міндеттерін қамтиды (мысалы, босқындар немесе амалсыздан қоныс аударғандар болып табылатын адамдар).
Азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебесі күрделі заңдық құрылым болып табылады. Ол әр түрлі төрт маңызды құрамдық элементтерден тұрады.
Бірінші, құқықтар мен міндеттердің аса маңызды бөлігі тұлғаның, адамның әкімшілік құқықтың субъектісі ретіндегі құқықтық мәртебесі болып саналады. Қазақстан мемлекетінде тұлғаның, адамның жағдайын құқықтық реттеу негізгі, басым орын алуєа тиіс, ойткені құқық пен мемлекет, оның органдары мен лауазымды адамдары қоғамға, әрбір тұлғаға, әрбір адамға қызмет етеді деген идеяны білдіреді. Дәл осы пікір Конституцияның 1-б-да бекітілген ҚР-ның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары дегеннен көрініс тапқан.
Конституцияның 1-ші және басқа баптарында тұжырымдадған тұлға мен мемлекеттің қарым-қатынастарының сипаты дүние жүзінің көптеген мемлекеттері үшін жалпы танылған болып табылады, ол Біріккен Ұлттар Ұйымы мен Еуропалық ұйымдардың қабылдаған аса маңызды актілерінде бекітілген.
ҚР-ның Конституциясы және соған негізделген заңнамалар бойынша тұлға, адам оның Қызмет, қоғамдық немесе мүліктік жағдайына, ұлтына, діни сеніміне, т.б. қарамастан, қазақстанда құқықтың барлық салаларының субъектісі болып табылады, сол үшін тұлғаның құқықтық мәртебесінің негіздері Конституцияда бекітілген, сонымен бірге адамның бұл мәртебесінде әкімшілік құқық нормалары да маңызды орын алады.
Азаматтардың конституциялық құқықтарын жүзеге асыру механизмі, сонымен, әдетте, екі міндетті сатыдан тұрады:
а) азаматтың ерік білдіруінен;
ә) өкілетті атқарушы органның (лауазымды адамның) бұл ерік білдіруге ресми көңіл бөлуінен.
Соңғы саты шешуші рөл атқарады, өйткені бұл орган азаматтың ынтасы бойынша пайда болған мәслелені біржақты заңдық биліктік тәртіппен шешуге құқылы.
Азаматтардың әкімшілік құқық субъектілігінің жалпы сипаттамасы осы оқулықтың 2-тарауында берілген болатын. Бұл жерде тек мынаны ғана еске салайық. Бұл сияқты құқық субъектілігі деп мемлекеттің танитын азаматтың нақты әкімшілік-құқықтық қатынастардың субъектісі бола алатын, әкімшілік-құқықтық сипаты бар субъективтік міндеттер мен құқықтарды иеленетін және іс жүзінде асыра алатын шынайы мүмкіндігі түсініледі. Ол азаматтың туған кезінен бастап пайда болады да, өлгеннен соң тоқтатылады. Азаматтың әкімшілік құқық және әрекет қабілеттіліктің көлемі мен мазмұны әкімшілік құқық нормаларының көмегімен белгіленеді және өзгертіледі. Сонымен бірге құқық қабілеттілікті иеліктен алуға немесе басқа біреуге беруге болмайды. Өз еркімен одан бас тартудың күші болмайды. Бірақта қолданылып жүрген заңнамаларда қаралған жағдайларда және белгіленген тәртіппен ол ішін ара немесе уақытша шектелуі мүмкін (мысалы, қылмыс немесе әкімшілік құқық бұзушылық жасаған кезде).
Азаматтардың әкімшілік әрекет қабілеттілігі өздерінің жеке іс - әрекеттерімен мемлекеттік басқару аясында оларға жүктелетін әкімшілік-құқықтық міндеттерді жүзеге асыруды және құқықтар иеленуді болжайды. Азаматтардың әкімшілік әрекет қабілеттілігінің пайда болатын кезі біркелкі белгіленбеген (16-18 жас шегінде). Адамды ішін ара немесе толығымен әрекет қабілетсіз деп тану мүмкін (психикалық ауру, ақыл-есі кем).
Әкімшілік-құқықтық қатынастарда азаматар әр түрлі рөлде болулары мүмкін. Бұл сияқты құқық қатынастар мыналарға:
а) азаматтардың заң бойынша өздеріне тиісті субъективтік құқықтарын жүзе асырумен;
ә) заңмен оларға жүктелген міндеттерді орындаумен;
б) азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін атқарушы органдардың (лауазымды адамдардың) бұзуымен;
в) азаматтардың мемлекеттік басқару аясындағы өздерінің құқықтық міндеттерін бұзуымен байланысты пайда болуы мүмкін.
2. Азаматтардың атқарушы билікті жүзеге асыру аясындағы құқыұтары мен міндеттері
Бұл жөнінде мынаны ескеру керек, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары не атқарушы билік субъектілерінің қызметі аясында тікелей жүзеге асырылады, не осы билік субъектілерінің практикалық қызметімен табиғи байланысты, не, конституциялық құқықтар мен бостандықтардан туындайтын болғандықтан, олар өздерінің мемлекеттік — басқарушылық қызмет аясындағы іс-қимылдарына байланысты ие болады. Осыған сәйкес аталған аяда көрініс табатын азаматтарды құқықтары мен бостандықтарын нақты білдіретін төмендегі түрлер туралы айтуға болады.
1. Жеке адамның жалпы құқықтық мәртебесіне жататын және мемлекеттік басқару аясында жүзеге асырылатын конституциялық құқықтар мен бостандықтар.
Бұл жерде мынадай құқықтар мен бостандықтар көзделіп отыр, олардың шындығында болатындығы атқарушы билік механизмінің қандай да болмасын бір буынын іске қосумен кепілдендіріледі. Бұлар, мысалы, еңбек етуге (Конституцияның 24-6), әлеуметтік қамсыздандыруға (28-6), денсаулық сақтауға (29-6), білім алуға құқығы (30-6), т.б.
Бұл орайда ең маңыздысы мынада, бұл сияқты құқықтарды жүзеге асыру азаматтың тиісті мемлекеттік - басқарушылық инстанцияға өтініш жасау қажеттігін болжайды, оның мақсаты заңдық биліктік шешім алу (мысалы, қызметке тағайындау туралы бұйрық, зейнетақы тағайындау туралы шешім, пәтер беру туралы шешім, т.б.). Білім, денсаулық сақтау, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, т.с.с. мекемелері мен ұйымдарының жүйесін мемлекет құрады және тікелей атқарушы органдардың қарауында болады. Ал бұл түрдегі мемлекеттік емес мекемелер мен ұйымдар туралы сөз болатын болса, онда олардың азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруға байланысты қызметі мемлекеттік органдар жағынан бақылауда (қадағалауда) болады.
Атқарушы органдардың еншісіне азаматтардың конституциялық құқықтарын жүзеге асыру процесінде пайда болатын дағдарыс жағдайларды жеңіп шығу да жатады. Мысалы, халықты жұмыспен қамту қызметі жұмыссыздарды жұмыспен қамтамасыз ету туралы, жұмыссыздықтың жағымсыз салдарларын жою туралы шараларды жүзеге асырады.
Атқарушы билік органдары мен лауазымды адамдардың азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының бұл тобын жүзеге асыру үшін қажетті өкілеттіктері, әдетте, олардың қызметін реттейтін нормативтік актілерде бекітіледі (мысалы, ережелерде, лауазымдық нұсқаулықтарда).
2. Мемлекеттік-басқарушылық қызметтің сипатын айқындайтын конституциялық құқықтар мен бостандықтар.
Бұл жағдайда азаматтардың атқарушы билікті жүзеге асыру процесі мәнінің өзімен тікелей байланысты мына сияқты құқықтары мен бостандықтары туралы айтуға болады. Соған сәйкес олардың азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебесімен тікелей байланысын көреміз.
Бұл тұрғыдан, мысалы, мемлекет ісін басқаруға қатысу (Конституцияның ЗЗ-б), әркімнің жеке өміріне (18-6) және тұрғын үйіне (25-6) қол сұғылмауына, еркін жүріп-тұру (21-6) және т.б. құқығын бөліп айтуға болады. Бұл аталған құқықтар мен бостандықтар неге бөлек топқа бөлінген? Олай болатын себебі, әкімшілік құқықтың нормалары оларды жүзеге асыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
Кіріспе
ҚР азаматының әкімшілік – құқықтық мәртебесі – ҚР Конституциясымен және қолданылып жүрген заңнамамен белгіленген азаматтың жалпы құқықтық мәртебесінің маңызды және құрамды бөлігі болып табылады.
Әкімшілік құқық сферасындағы азаматтардың құқықтары мен бостандықтары негізінен конституциялық құқықтары мен бостандықтарынан туындайды және көптеген заңдарда және заң күшіндегі актілерде нақтыланады.
Азаматтардың құқықтарының кепілдіктерін экономикалық, саяси және ұйымдық – құқықтық деп бөлуге болады.
Ұйымдық – құқықтық кепілдіктерге соттық және соттан тыс кепілдіктер жатады.
Шағымның екі түрі болады: әкімшілік және соттық. Әрқайсысы өз кезегінде жалпы және арнайы болуы мүмкін.
Жалпы әкімшілік шағым жасауға құқық ҚР Президентінің 1995ж. 19 маусымдағы "Азаматтардың шағымдарын қарау тәртібі туралы” заңды күші бар Жарлығымен реттеледі, соған сәйкес шағым азамататрдың шағмыдануларының бір түрі болып табьлады (өтініш, арыздарымен, ұсыныстары мен сұрауларымен қатар) және олардың құқықтарын бұзу фактісімен байланысты.
Шетел азаматтарының және азаматтығы жоқ тұлғалардың әкімшілік – құқықтық мәртебесінің ерекшеліктері:
- мемлекеттік қызметші бола алмайды, бірқатар лауазымдармен шұғылдануға және ішкі істер органдарында жұмыс істей алмайды;
- мемлекеттік құпиямен байланысты қызметке жіберілмейді;
- әскери міндетті емес;
- құқық бұзушылықтардың бірқатарын жасағаны үшін жауапкершілікке тек шетел азаматтары және азаматтығы жоқ тұлғалар ғана тартылуы мүмкін;
- тек шетел азаматтары және азаматтығы жоқ тұлғаларына ғана мемлекеттік шекарасынан тысқа шығару сияқты әкімшілік жаза қолданылады;
- ҚР аумағына рұқсаттары болғанда ғана кіре алады;
- шетел азаматтары және азаматтығы жоқ тұлғалар арнайы құжаттары болғанда ғана тұрады және өз қызметтерін жүзеге асырады;
- шетелдіктер үшін ашық аумақ бойынша олар еркін қозғала алады, бұл жағдайда осы туралы ішкі істер органдарына хабарлап отырулары қажет. Пунктке келген соң олар өзінің уақытша келгенін тіркеу қажет.
- шетел азаматтарының қозғалыстарына және тұрғылықты жерлерін таңдауда шектеулер қойылады.
Азаматтың Әкімшілік-Құқықтық Мәртебесі
Азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебесінің бірнеше ерекшеліктері бар.
Біріншіден, оның күрделі кешенді сипаты бар және онда адам мен қоғамның, азамат пен мемлекеттің, жеке адам мен ұжымның қарым қатынастарын білдіретін конституциялық, азаматтық, қаржы және басқа құқық салаларының нормалары көрініс табады.
Екіншіден, нұсқамалардың міндеттілігі бойынша онда не тек құқықтар ғана (мысалы, азаматтың қандай да болмасын бір инстанцияларға ұсыныс, арыз және шағым беру туралы өтініш жасау құқығы), не тек міндеттер ғана (мысалы, жол жүру ережелерін сақтау), не құқықтар мен міндеттер болады (мысалы, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қараған кезде азаматтың іс бойынша қабылданған қаулыға шағым беруге құқығы бар және оған салынған айыппұлды белгіленген мерзімде төлеу міндетін атқарады).
Үшіншіден, азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебесінің мазмұны бір жағдайларда қандай да болмасын бір адамның қалауына байланысты болады (мысалы, азамат аң аулау мылтығын алу үшін ішкі істер органдарына рұқсат алуға өтініш жасайды), ал озге жағдайларда ол оның қалауына қарамастан қалыптасады (мысалы, ұсақ бұзақылық жасаған азамат әкімшілік ұстауға тартылады да полицияға жеткізіледі).
Төртіншіден, азаматтың әкімшілік құқықтың субъектісі ретінде құқықтық мәртебесі барлық азаматтар үшін жалпы болып табылатын құқықтар мен міндеттерді (мысалы, өрт қауіпсіздігі ережерелін сақтау міндеті), азаматтардың тек қандай да болмасын бір санатына ғана тиісті болатын құқықтар мен міндеттерді (мысалы, автомобиль көлігін жүргізушілерге, кәсіпкерлерге, аңшыларға), сондай-ақ нақты жеке адамдардың құқықтары мен міндеттерін қамтиды (мысалы, босқындар немесе амалсыздан қоныс аударғандар болып табылатын адамдар).
Азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебесі күрделі заңдық құрылым болып табылады. Ол әр түрлі төрт маңызды құрамдық элементтерден тұрады.
Бірінші, құқықтар мен міндеттердің аса маңызды бөлігі тұлғаның, адамның әкімшілік құқықтың субъектісі ретіндегі құқықтық мәртебесі болып саналады. Қазақстан мемлекетінде тұлғаның, адамның жағдайын құқықтық реттеу негізгі, басым орын алуєа тиіс, ойткені құқық пен мемлекет, оның органдары мен лауазымды адамдары қоғамға, әрбір тұлғаға, әрбір адамға қызмет етеді деген идеяны білдіреді. Дәл осы пікір Конституцияның 1-б-да бекітілген ҚР-ның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары дегеннен көрініс тапқан.
Конституцияның 1-ші және басқа баптарында тұжырымдадған тұлға мен мемлекеттің қарым-қатынастарының сипаты дүние жүзінің көптеген мемлекеттері үшін жалпы танылған болып табылады, ол Біріккен Ұлттар Ұйымы мен Еуропалық ұйымдардың қабылдаған аса маңызды актілерінде бекітілген.
ҚР-ның Конституциясы және соған негізделген заңнамалар бойынша тұлға, адам оның Қызмет, қоғамдық немесе мүліктік жағдайына, ұлтына, діни сеніміне, т.б. қарамастан, қазақстанда құқықтың барлық салаларының субъектісі болып табылады, сол үшін тұлғаның құқықтық мәртебесінің негіздері Конституцияда бекітілген, сонымен бірге адамның бұл мәртебесінде әкімшілік құқық нормалары да маңызды орын алады.
Азаматтардың конституциялық құқықтарын жүзеге асыру механизмі, сонымен, әдетте, екі міндетті сатыдан тұрады:
а) азаматтың ерік білдіруінен;
ә) өкілетті атқарушы органның (лауазымды адамның) бұл ерік білдіруге ресми көңіл бөлуінен.
Соңғы саты шешуші рөл атқарады, өйткені бұл орган азаматтың ынтасы бойынша пайда болған мәслелені біржақты заңдық биліктік тәртіппен шешуге құқылы.
Азаматтардың әкімшілік құқық субъектілігінің жалпы сипаттамасы осы оқулықтың 2-тарауында берілген болатын. Бұл жерде тек мынаны ғана еске салайық. Бұл сияқты құқық субъектілігі деп мемлекеттің танитын азаматтың нақты әкімшілік-құқықтық қатынастардың субъектісі бола алатын, әкімшілік-құқықтық сипаты бар субъективтік міндеттер мен құқықтарды иеленетін және іс жүзінде асыра алатын шынайы мүмкіндігі түсініледі. Ол азаматтың туған кезінен бастап пайда болады да, өлгеннен соң тоқтатылады. Азаматтың әкімшілік құқық және әрекет қабілеттіліктің көлемі мен мазмұны әкімшілік құқық нормаларының көмегімен белгіленеді және өзгертіледі. Сонымен бірге құқық қабілеттілікті иеліктен алуға немесе басқа біреуге беруге болмайды. Өз еркімен одан бас тартудың күші болмайды. Бірақта қолданылып жүрген заңнамаларда қаралған жағдайларда және белгіленген тәртіппен ол ішін ара немесе уақытша шектелуі мүмкін (мысалы, қылмыс немесе әкімшілік құқық бұзушылық жасаған кезде).
Азаматтардың әкімшілік әрекет қабілеттілігі өздерінің жеке іс - әрекеттерімен мемлекеттік басқару аясында оларға жүктелетін әкімшілік-құқықтық міндеттерді жүзеге асыруды және құқықтар иеленуді болжайды. Азаматтардың әкімшілік әрекет қабілеттілігінің пайда болатын кезі біркелкі белгіленбеген (16-18 жас шегінде). Адамды ішін ара немесе толығымен әрекет қабілетсіз деп тану мүмкін (психикалық ауру, ақыл-есі кем).
Әкімшілік-құқықтық қатынастарда азаматар әр түрлі рөлде болулары мүмкін. Бұл сияқты құқық қатынастар мыналарға:
а) азаматтардың заң бойынша өздеріне тиісті субъективтік құқықтарын жүзе асырумен;
ә) заңмен оларға жүктелген міндеттерді орындаумен;
б) азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін атқарушы органдардың (лауазымды адамдардың) бұзуымен;
в) азаматтардың мемлекеттік басқару аясындағы өздерінің құқықтық міндеттерін бұзуымен байланысты пайда болуы мүмкін.
2. Азаматтардың атқарушы билікті жүзеге асыру аясындағы құқыұтары мен міндеттері
Бұл жөнінде мынаны ескеру керек, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары не атқарушы билік субъектілерінің қызметі аясында тікелей жүзеге асырылады, не осы билік субъектілерінің практикалық қызметімен табиғи байланысты, не, конституциялық құқықтар мен бостандықтардан туындайтын болғандықтан, олар өздерінің мемлекеттік — басқарушылық қызмет аясындағы іс-қимылдарына байланысты ие болады. Осыған сәйкес аталған аяда көрініс табатын азаматтарды құқықтары мен бостандықтарын нақты білдіретін төмендегі түрлер туралы айтуға болады.
1. Жеке адамның жалпы құқықтық мәртебесіне жататын және мемлекеттік басқару аясында жүзеге асырылатын конституциялық құқықтар мен бостандықтар.
Бұл жерде мынадай құқықтар мен бостандықтар көзделіп отыр, олардың шындығында болатындығы атқарушы билік механизмінің қандай да болмасын бір буынын іске қосумен кепілдендіріледі. Бұлар, мысалы, еңбек етуге (Конституцияның 24-6), әлеуметтік қамсыздандыруға (28-6), денсаулық сақтауға (29-6), білім алуға құқығы (30-6), т.б.
Бұл орайда ең маңыздысы мынада, бұл сияқты құқықтарды жүзеге асыру азаматтың тиісті мемлекеттік - басқарушылық инстанцияға өтініш жасау қажеттігін болжайды, оның мақсаты заңдық биліктік шешім алу (мысалы, қызметке тағайындау туралы бұйрық, зейнетақы тағайындау туралы шешім, пәтер беру туралы шешім, т.б.). Білім, денсаулық сақтау, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, т.с.с. мекемелері мен ұйымдарының жүйесін мемлекет құрады және тікелей атқарушы органдардың қарауында болады. Ал бұл түрдегі мемлекеттік емес мекемелер мен ұйымдар туралы сөз болатын болса, онда олардың азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруға байланысты қызметі мемлекеттік органдар жағынан бақылауда (қадағалауда) болады.
Атқарушы органдардың еншісіне азаматтардың конституциялық құқықтарын жүзеге асыру процесінде пайда болатын дағдарыс жағдайларды жеңіп шығу да жатады. Мысалы, халықты жұмыспен қамту қызметі жұмыссыздарды жұмыспен қамтамасыз ету туралы, жұмыссыздықтың жағымсыз салдарларын жою туралы шараларды жүзеге асырады.
Атқарушы билік органдары мен лауазымды адамдардың азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының бұл тобын жүзеге асыру үшін қажетті өкілеттіктері, әдетте, олардың қызметін реттейтін нормативтік актілерде бекітіледі (мысалы, ережелерде, лауазымдық нұсқаулықтарда).
2. Мемлекеттік-басқарушылық қызметтің сипатын айқындайтын конституциялық құқықтар мен бостандықтар.
Бұл жағдайда азаматтардың атқарушы билікті жүзеге асыру процесі мәнінің өзімен тікелей байланысты мына сияқты құқықтары мен бостандықтары туралы айтуға болады. Соған сәйкес олардың азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебесімен тікелей байланысын көреміз.
Бұл тұрғыдан, мысалы, мемлекет ісін басқаруға қатысу (Конституцияның ЗЗ-б), әркімнің жеке өміріне (18-6) және тұрғын үйіне (25-6) қол сұғылмауына, еркін жүріп-тұру (21-6) және т.б. құқығын бөліп айтуға болады. Бұл аталған құқықтар мен бостандықтар неге бөлек топқа бөлінген? Олай болатын себебі, әкімшілік құқықтың нормалары оларды жүзеге асыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz