Қылмыстың жиынтығы және қайталануы бойынша саралау

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

Қылмыстың жиынтығы және қайталануы бойынша саралау

1. Қылмыстардың жиынтығы бойынша саралау

2. Қылмыстың қайталануы бойынша саралау жүргізу

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Қазақстан Республикасы егемен мемлекет ретінде халықаралық құқықтың дербес субъектісіне айналғанына он бес жылға жетер жетпес уақыт ғана өткен. Мыңдаған жылдарға созылатын адамзат тарихы үшін бұл мерзім теңіздегі тамшыдай ғана болсада біздің еліміз үшін өміршең маңызы бар жасампаз өзгерістер мен қайта құруларға толы жылдар болғандығы белгілі. Қоғамдық қатынастарды түбегейлі қайта құруды жүзеге асыру барысындағы мемлекеттің ең басты міндеттерінің бірі ол өзгерістердің құқықтық базасын жасақтау болып табылады. Осы бағытта Қазақстан Республикасында мемлекеттік маңызы бар көптеген шаралар жасақталып жүзеге асырылды. Құқықтану тарихының дәлелдеуі бойынша қоғамдық құбылыс ретіндегі құқықтың қайнар көздері болып: өзінің мақсаттары, қажеттіліктері және іс-әрекеттерімен адам және тұлғаның көрініс беру өрісі ретінде қоғам танылады. Адам өмірінің барлық үрдісінде құқық нормалары адамдар, қоғам мен мемлекет арасындағы әртүрлі қатынастарды реттейді белгілі бір құқықтар мен міндеттерді орната отырып олардың мүдделерін ажыратады.

Мемлекеттің жоғары заң шығарушы органымен қабылданған құқықтық акт, қылмыстық заң қылмыстық құқықтың бірден-бір бастауы болып табылады. Басқа заңдардан оның айырмашылығы ол қылмыстылық пен қоғамдық-қауіпті іс-әрекеттердің жазаланушылығын анықтайды. Жекелеген қылмыстық-құқылық нормалардың болуының өзі ескертпелік маңызға ие болады, яғни позитивтік сипатқа ие. Қылмыстық құқықтық нормалар өзінің әлеуметтік функциясын орындауы үшін ол жүзеге асырылуы тиіс. Құқықты жүзеге асырудың сақтау, орындау, пайдалану және қолдану сияқты нысандары болатындығы бізге жалпы құқық теориясынан белгілі. Сонымен қатар құқық қолданудың тек соған өкілетті мемлекеттік органдар арқылы орындалатын құқықты жүзеге асырудың ерекше формасы екендігін біз білеміз. Ендеше қылмыстық құқықтық нормаларды жүзеге асыру үшін оларды дұрыс қолдана білудің маңызы жоғары екендігі айтпасада түсінікті.

1. Қылмыстардың жиынтығы бойынша саралау

Адамның жасаған қоғамға қауіпті іс-әрекеттерінің көлемін жэне оларды заң баптарымен салыстыра отырып, бір қылмыс немесе бір неше қылмыс жасалғанын анықтауға болады. Іс-әрекетте бір қылмыстың немесе бір неше кылмыстың құрамы бар екендігін анықтау маңызды болып табылады. Өйткені жасалған іс-әрекетте бір неше қылмыстың белгілері бар деп танылса, онда кінәлінің әрекеттері де заңның бір неше баптарымен квалификациялануы тиіс және осыған байланысты жаза тағайындау кезінде де арнайы ереже қолданылып, қылмыстар жиынтығы бойынша жазаның түрі мен көлемі белгіленеді. Демек, іс-әрекетте қылмыстың жиынтығы бар немесе жоқ екендігін анықтау кезінде қателесуге болмайды, мұндай кезде қате жіберу ауыр салдарға соқтырады деуге болады. Өйткені квалификация жүргізуші қызметкер бір қылмыстық құрам ретінде бағаланатын әрекетті бір неше қылмыс деп екі немесе одан көп баптармен бағалағанда, сол қолданылған баптардың санкциялары қолданылып, әдеттегі бір қылмыс бойынша жаза тағайындауға қарағанда қаталырақ жаза белгіленеді. Немесе бұл жағдай керісінше болғанда да, яғни бір неше қылмыс жасаған адамның әрекеттерін бір қылмыс ретінде бағалағанда да құқықтық баға дұрыс берілмеуіне байланысты, жаза да қылмыстар жиынтығы бойынша емес, жекелеген қылмыстарға тағайындалатын тәртіппен белгіленеді жэне қылмыскердің қауіптілік дәрежесі керінбей қалады деуге болады.

Қарапайым мағынада айтқанда, қылмыстар жиынтығы бір адамның заңның әр түрлі баптарымен қарастырылған екі немесе одан көп қылмыстарды жасауын білдіреді. Бірақ қылмыстар жиынтығының толық, әрі дұрыс мағынасы бұл қарапайым түсінікке сәйкес келе бермейді. Себебі қылмыстық заң нормаларының бір неше бөлімдерге бөлініп күрделенуі немесе күрделі құрамдарды көптеп келтіруіне байланысты қылмыстар жиынтығы әр түрлі баптардың жиынтығынан емес, бір баптың көлемінде де құралады. Заң баптары кейде өз ара ұқсас екі қылмыстық құрамды бір баптың жекелеген белімдерінде қарастыруы кездеседі. Мысалы, 194 баптағы мемлекеттік несиені заңсыз алу және мемлекеттік несиені мақсатсыз жұмсау, 231 баптағы коммерциялық сатып алу қылмысындағы сатып алу және сатылу. Біз 231 бапта жеке қылмыстық сипаттағы бір неше қылмыс құрамдары бір баптың көлемінде қарастырылған деп санаймыз, себебі осыған ұқсас 311 жэне 312 баптарда пара алу және пара беру қылмыстары қарастырылған.

Мұнан өзге бөлімдерде айтқандай, бір қылмыстың жекелеген құрамдары бір баптың көлемінде жеке белімдер ретінде де келтірілген. Сондықтан бір баптын әр түрлі бөлімдерімен қарастырылған әрекеттерді жасау барлық кездерде бір неше рет қайталанған қылмыстарды емес, қылмыс жиынтығын білдіретін кездер де болады. Мұндай жағдайда іс-әрекеттерді бір неше рет қайталанған қылмыс немесе қылмыс жиынтығы екендігін ажырату үшін әр қайсысы аяқталған қылмысты білдіретін әрекеттердің баптың бір бөліміне сыю мүмкіндігін ескеру керек . Мысалы пайдақорлық ниетпен және бұзақылық ниетпен кісі өлтіру қылмыстары жеке-жеке жасалғанда қылмыс жиынтығы ретінде 96 баптың “з” және “и” пункттерімен емес, осы баптың “н” пунктімен бұрын қасакана кісі өлтірген адамның қайтадан кісі өлтіруі деп, бір неше рет қайталанган қылмыстар ретінде бағалау керек. Себебі “н” пунктінде келтірілген кісі өлтіру түрі пайдақорлық және бұзақылық ниетпен кісі өлтіру қылмыстарымен салыстырғанда толық және белгілері бойынша әр түрлі ниетпен, мақсатпен немесе тәсілмен жасалған қылмыстарды камтитын күрделі құрамды білдіреді. Егер жеке-жеке жасалған қылмысты әрекеттер бір бөліммен квалификациялануға жатпаса, онда қылмыс жиынтығы түрінде квалификация жүргізілуі қажет. Сонымен қылмыстар жиынтығы қылмыстық заңның эр түрлі баптары бойынша ғана емес, бір бабтың бір неше бөлімдерімен қарастырылған қылмыстарды жасағанда да бола алатынын ескере отырып, ҚР ҚК 12 бабының 1 бөліміне сәйкес, қылмыстар жиынтығы дегеніміз, кодекстің түрлі баптарында немесе баптарының түрлі бөлімдерінде көзделген қылмыстарды бір адам жасап жэне солардың бірде-біреуі үшін сотгалмаған немесе заңмен белгіленген негіздер бойынша қылмыстық жауаптылықтан босатылмаған екі немесе одан көп әрекеттерді жасауы болып табылады. ҚК 12 бабында қылмыстар жиынтығының анықтамасымен қатар квалификация ережелері де келтірілген.

Қылмыстар жиынтығын қылмыстық құқықта екі түрге, нақты жэне идеальдық жиынтық деп бөледі. Нақты жиынтык ретінде әр түрлі қылмыс құрамдарын кінәлінің жеке іс-әрекеттер арқылы орындауы алынса, ал идеальдық жиынтық - бұл екі немесе одан көп қылмыстардың бір іс-әрекет аркылы жасалуын білдіреді. Сырттай қарағанда нақты жиынтықпен идеальдық жиынтықгың арасында өзгедей айырмашылық жоқ болып көрінуі мүмкін, бірақ бұл екеуінің құқықтық салдары немесе қылмыскердің қоғамға қауіптілігін анықтауда елеулі ролі бар деуге болады.

2. Қылмыстың қайталануы бойынша саралау жүргізу

Қылмыстық кодекстің 13 бабына сәйкес, “Бұрын қасақана жасаған қылмысы үшін соттылығы бар адамның қасақана қылмыс жасауы қылмыстың қайталануы деп танылады”. Қылмыстық заң қылмыстың қайталануының үш түрін келтіреді: жай, қауіпті және аса қауіпті. 13 баптың 1 бөлімінде қылмыстың жай кайталануының түсінігін бере отырып, жалпы қылмыстың қайталануының да анықтамасын осы түсінік көлемінде қарастырған. Ал бұл түсінікті кеңірек мағынада қарастырсақ, онда қылмыстың қайталануы дегеніміз, бұрын қасақана қылмысы үшін соталған немесе соттылық мерзімі өтпеген адамның қайталай қасақана қылмыс жасауын білдіреді. Қылмыстық құқық теориясында қылмыстың қайталануының түсінігі және оның түрлері даулы мәселе болып саналады. ҚК 13 бабының 2 жэне 3 бөлімдерінде қылмыстың қауіпті жэне аса қауіпті қайталануы түрлерін анықтау негізі ретінде қылмыстардың қоғамға қауіптілік санаттары алынған.

Қылмыстық құқықта қылмыстың қайталануының басқа да түрлері келтірілген. Мысалы жалпы және арнайы кайталану, пенитенциарлық кайталану деген ұғымдар кездеседі. Жалпы қайталану ретінде бүрын қасақана қылмыс жасаған, соттылығы бар адамның кез-келген қасақана қылмысты жасауы алынады. Яғни қылмыстың қайталануының бұл тұрі кез-келген қасақана қылмыстардан құрала алады.

Арнайы қайталану дегеніміз, қылмыс жасағаны үшін сотталған адамның кейіннен қайтадан сол қылмыс түрін немесе соған ұқсас қылмыс түрін жасауы болып табылады.

Пенитенциарлық қайталану дегеніміз, бұрын бас бостандығынан айыру жазасын өтеген адамның, кейіннен тағы да қылмыс жасағандығы үшін бас бостандығынан айыру жазасына сотталуы болып табылады. Яғни екі рет бас бостандығынан айыру жазасын өтеген адамдар пенитенциарлық рецидив деп танылады.

Қылмыстың қайталануының қылмысты квалификациялауға әсері қылмыстық заң нормаларының осы белгіге арнайы бөлім арнауына немесе жауаптылық белгілеуіне қарай болады. Сондықтан ҚК 13 бабы жоғарыда айтқандай қылмыстың қайталануын жай, қауіпті, аса қауіпаті деп үш түрге бөлгенмен, қылмыстық заңның Ерекше бөлім нормаларында өзге де қайталану түрлері, мысалы арнайы қайталану кездеседі. Мысалы талан-таражды білдіретін қылмыстар үшін жауаптылык қарас-тыратын баптардың 3 бөлімінің “в” пункттерінде “ұрлық немесе қорқытып алушылық үшін бұрын екі немесе одан көп рет сотталған адам жасаған болса” деген кінәні ауырлататын құрам түрі кездеседі. Баптың осы бөлімінің осы пунктімен квалификация жасау үшін қылмыс жасаған адам бүрын осындай талан-таражға жататын немесе қорқытып алу қылмыстарын кем дегенде екі рет жасаған адам болуы керек.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.