Шертпелі аспаптар

Жоспар
Кіріспе

ЖЕТІГЕН
АДЫРНА
ҮРЛЕМЕЛІ АСПАПТАР
ҮСКІРІК

Жетіген - ең көне ішекті аспаптардың бірі. Қалай пайда болғандығы жөнінде ғылыми тұжырым жасалған жоқ. Бір кездерде аты тұрмақ да көзден таса, көңілден ада болған бұл аспаптың қайта жаңғырып, өмірге келуіне үлкен күш салып, зор еңбек еткен ғылым Болат Сарыбаев еді. Ол жетігеннің атын да, затын да тауып, оның қазақ музыка аспабы екендігін ғылыми негізде длелдеп берді. Көптеген аңыз-әңгімелерді жинақтап, сан алуан ғылыми деректерді жарыққа шығарды.
Ел аузында манадай аңыз бар.
«Қаһарлы қыстың қақаған аязынан мал қырылып, үлкен жұт болады. Қазақтың ауылы ашаршылыққа ұшырайды. Онымен қоймай, сүзек ауруы тарап, ел ішінде көбейеді. Көпке әйгілі күйші қарттың жеті ұлы бірдей осы ауруға шалдығып, бірінен соң бірі көз жұмады. Қаралы қайғыға душар болған күйші көкірегін кернеген мұң-зарын күйге қосады.

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 2 бет
Таңдаулыға:

Шертпелі аспаптар
ЖЕТІГЕН
Жетіген - ең көне ішекті аспаптардың бірі. Қалай пайда
болғандығы жөнінде ғылыми тұжырым жасалған жоқ. Бір кездерде аты
тұрмақ да көзден таса, көңілден ада болған бұл аспаптың қайта
жаңғырып, өмірге келуіне үлкен күш салып, зор еңбек еткен ғылым Болат
Сарыбаев еді. Ол жетігеннің атын да, затын да тауып, оның қазақ
музыка аспабы екендігін ғылыми негізде длелдеп берді. Көптеген аңыз-
әңгімелерді жинақтап, сан алуан ғылыми деректерді жарыққа шығарды.
Ел аузында манадай аңыз бар.
Қаһарлы қыстың қақаған аязынан мал қырылып, үлкен жұт болады.
Қазақтың ауылы ашаршылыққа ұшырайды. Онымен қоймай, сүзек ауруы
тарап, ел ішінде көбейеді. Көпке әйгілі күйші қарттың жеті ұлы
бірдей осы ауруға шалдығып, бірінен соң бірі көз жұмады. Қаралы
қайғыға душар болған күйші көкірегін кернеген мұң-зарын күйге қосады.

Үлкен ұлының дәм-тұзы таусымғанда Қарағым, екінші ұлы өмірден
қайтқанда Қанат сынар, үшінші ұлы қайтыс болғанда Құмарым, төртінші
ұлы қаза тапқанда От сөнер, бесіншісінің жүрегі тоқтағанда Бақыт
көшті, алтыншысының жамбасы жерге тигенде Күн тұтылды, жетіншісі жер
жастағанда Жеті ұлымнан айрылдым, деп азалы күй шерткен екен.
АДЫРНА
Соңғы кезде табылып, қайта өмірге келген ең көне музыкалық
аспап. Әлі толық жетілдіріп, профессионалдық аспаптық музыкамызға еніп
кете алған жоқ. Сондықтан біз қазіргі шеберлердің ізденістерінен
туған бірнеше түрін ғана оқушы назарына ұсынбақпыз.
Арқар тұрпатты адырна. Әуелі тұрпатты шанақ жасалады. Шанақтың
асты мен үсті ашық болады. астына тері керіледі. Содан соң мүйіз
орнатылып, үш жағына тіреу қойылады. Мүйізге жағалай құлақ
отырғызылады. Астыңғы терілерден белгілі мөлшерде тесіп, жоғары
қарай ішек тартылып, құлаққа байланады. Ішектер бір-бірінен белгілі
бір ара қашықтықта, оң қол саусақтарымен де, сол қол саусақтарымен
де, іліп-тартып ойнауға ыңғайлы керіледі.
Бұл аспапта ойнаушылар ел ішінде жоқ. Сол себепті де бүгінгі
өнерпаздардың алдында бұл аспапта ойнау біраз қиындықтар туғызуда.
Екі тізенің ортасына қысып ұстап ойнағанда аспап дыбысының біраз
бөлігі адам денесіне кетеді және тізеде ұзақ қысып отыру ыңғайсыз.
Осындай қиындықтардан арылу үшін адырнаның бітімі бөлек, басқа
түрін жасау қолға алынады. Бұл садақ пішінді болды.
Садақшаның бір ұшы жерге тіреледі де, бір ұшы өнерпаздың иығына
ілінеді. Жебе келетін тұсқа орнатылады. Шанақтың ортасына тері
керіледі. Шанақты ұстап тұратын кергі - тіреу бекітіледі. Ішектердің
бұрынғы орналасуы сақталады. Дегенмен мұның да басты кемшілігі -
дыбыс қуаты, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.