Атмосфералық ауа



Атмосфера - бүкіл әлемнің тіршілік тынысы. Атмосфера ауасының шекарасы болмайды. Ол жер шары халықтарының ортақ байлығы болғандықтан онын сапасы, тазалығы адамзат үшін ешнәрсеге теңгерілмейтін биосфераның құрамдас бөлігі. Онын массасы 5,157-1011 т. тең. Атмосфера бірнеше қабаттан — тропосфера, озон, стратосфера, мезосфера, термосфера және экзосферадан тұрады. Әрбір қабаттың өзіне тән атқаратын қызметі, газдық құрамы, тіршілік нышаны болады. Әсіресе, тропосфера мен озон қабатының тіршілік үшін маңызы ерекше.
Бүгінгі таңда атмосфера ауасының тазалық сапасы бұрынғы кезден нашарлауда. Оның негізгі себептері - ауаға адамның іс-әрекетінен болатын әр түрлі газдардың (ауаны ластағыш заттар) шығарылуы.
Негізінен атмосфераның тіршілік үшін маңызы өте зор. Атмосфера - бүкіл әлемді таза ауамен қамтамасыз ете отырып, тіршілікке кажетті газ элементтерімен (оттегі, азот, көмірқышқыл газы, аргон т.б.) байытады және Жерді метеорит әсерлерінен, күн және ғарыштан келетін түрлі зиянды сәулелерден қорғайды, зат және энергия алмасуларын, ауа райының қызметін реттеп, жалпы жер шарындағы тұрақтылықты үйлестіріп отырады. Бірақ та адам баласы үшін орасан зор пайдалы ауа бассейні соңғы жылдары күрделі өзгерістерге ұшырап отыр. Ең бастысы ауаның ластануы. Атмосфера ауасының сапалық күйінің көрсеткіштері оның ластану дәрежесі болып саналады. Егер атмосфера ауасында ластағыш заттардың шекті мөлшерлі концентрациясы қалыпты құрамнан асып кетсе, онда ауаны ластанған деп санайды. Ластағыш заттардың негізгі көздері - өнеркәсіп, автокөліктер, зауыт, жылу энергетикасы, соғыс қаруларын сынау, космос корабльдері мен ұшақтар т.б. Жоғарыда аталған объектілерден атмосфераға түскен заттар ауа құрамындағы компоненттерінің қатысуымен химиялық немесе фотохимиялық өзгерістерге ұшырайды. Содан соң пайда болған химиялық өнімдер суға, жерге түсіп, барлық тірі организмдерді, ғимараттарды, құрылыс материалдарын бүлдіреді.
Атмосфера кұрамындағы оттегі мен көмірқышқыл газының тұрақты болуы жалпы ауа бассейінінің тепе-теңдігіне әсер етеді. Мәселен, оттегі тірі организмдер үшін тыныс алуды қамтамасыз ете отырып, топырақ пен судағы бүкіл химиялық реакцияға қатысады. Оттегі жетіспеген жағдайда жануарлар мен адамдар тұншыға бастайды. Оның өндіруші көзі - жасыл өсімдіктер әлеміндегі үздіксіз жүріп жатқан фотосинтез процесі. Көмірқышқыл газының да ауадағы шекті мөлшері көбейсе адамдар мен жануарлардың тыныс алуы нашарлайды. Сондықтан ауа құрамындағы негізгі екі газдың тепе-теңдік мөлшері қатаң сақталуы тиіс. Міне, осы жағдайлардан бүкіл әлемдік атмосфера экологиялық дағдарысқа ұшырап отыр. Ауаны ластауға жер шарындағы мемлекеттер өзінің экономикалық даму деңгейіне қарай түрліше үлес қосып отыр.

Пән: Физика
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:   
Атмосфералық ауа

Атмосфера - бүкіл әлемнің тіршілік тынысы. Атмосфера ауасының шекарасы
болмайды. Ол жер шары халықтарының ортақ байлығы болғандықтан онын сапасы,
тазалығы адамзат үшін ешнәрсеге теңгерілмейтін биосфераның құрамдас бөлігі.
Онын массасы 5,157-1011 т. тең. Атмосфера бірнеше қабаттан — тропосфера,
озон, стратосфера, мезосфера, термосфера және экзосферадан тұрады. Әрбір
қабаттың өзіне тән атқаратын қызметі, газдық құрамы, тіршілік нышаны
болады. Әсіресе, тропосфера мен озон қабатының тіршілік үшін маңызы ерекше.
Бүгінгі таңда атмосфера ауасының тазалық сапасы бұрынғы кезден
нашарлауда. Оның негізгі себептері - ауаға адамның іс-әрекетінен болатын әр
түрлі газдардың (ауаны ластағыш заттар) шығарылуы.
Негізінен атмосфераның тіршілік үшін маңызы өте зор. Атмосфера - бүкіл
әлемді таза ауамен қамтамасыз ете отырып, тіршілікке кажетті газ
элементтерімен (оттегі, азот, көмірқышқыл газы, аргон т.б.) байытады және
Жерді метеорит әсерлерінен, күн және ғарыштан келетін түрлі зиянды
сәулелерден қорғайды, зат және энергия алмасуларын, ауа райының қызметін
реттеп, жалпы жер шарындағы тұрақтылықты үйлестіріп отырады. Бірақ та адам
баласы үшін орасан зор пайдалы ауа бассейні соңғы жылдары күрделі
өзгерістерге ұшырап отыр. Ең бастысы ауаның ластануы. Атмосфера ауасының
сапалық күйінің көрсеткіштері оның ластану дәрежесі болып саналады. Егер
атмосфера ауасында ластағыш заттардың шекті мөлшерлі концентрациясы қалыпты
құрамнан асып кетсе, онда ауаны ластанған деп санайды.
Ластағыш заттардың негізгі көздері - өнеркәсіп, автокөліктер, зауыт, жылу
энергетикасы, соғыс қаруларын сынау, космос корабльдері мен ұшақтар т.б.
Жоғарыда аталған объектілерден атмосфераға түскен заттар ауа құрамындағы
компоненттерінің қатысуымен химиялық немесе фотохимиялық өзгерістерге
ұшырайды. Содан соң пайда болған химиялық өнімдер суға, жерге түсіп, барлық
тірі организмдерді, ғимараттарды, құрылыс материалдарын бүлдіреді.
Атмосфера кұрамындағы оттегі мен көмірқышқыл газының тұрақты болуы
жалпы ауа бассейінінің тепе-теңдігіне әсер етеді. Мәселен, оттегі тірі
организмдер үшін тыныс алуды қамтамасыз ете отырып, топырақ пен судағы
бүкіл химиялық реакцияға қатысады. Оттегі жетіспеген жағдайда жануарлар мен
адамдар тұншыға бастайды. Оның өндіруші көзі - жасыл өсімдіктер әлеміндегі
үздіксіз жүріп жатқан фотосинтез процесі. Көмірқышқыл газының да ауадағы
шекті мөлшері көбейсе адамдар мен жануарлардың тыныс алуы нашарлайды.
Сондықтан ауа құрамындағы негізгі екі газдың тепе-теңдік мөлшері қатаң
сақталуы тиіс. Міне, осы жағдайлардан бүкіл әлемдік атмосфера экологиялық
дағдарысқа ұшырап отыр. Ауаны ластауға жер шарындағы мемлекеттер өзінің
экономикалық даму деңгейіне қарай түрліше үлес қосып отыр.
Атмосфера ауасын ластайтын заттардын мөлшері дүние жүзі бойынша
жылына 200 млн. тоннага жетіп отыр. Ал оның кұрамы 20 химиялыкэлементтен
тұрады. Соның ішінде коргасын мен мырыштың ауада таралуы жэне онымен
адамдардын улануы жиі байқалуда. Олардың мөлшері ауада 0,0003 мгм3 аспауы
керек. Онын негізгі көзі - автокөліктер мен оған қолданылатын қорғасын
аккумляторы. Жапония, Ирак т.б. елдерде осы заттармен адамдардың улануы жиі
болатындықтан, қазір көптеген елдерде балық аулауда, мылтық оқтарына
қорғасынды пайдалануды шектеп отыр.
Сондықтан ауаға зиянды заттардың шығарылуын реттеу, технологияны
жетілдіру, өндіріске қалдықсыз және аз қалдықты технологияны енгізу мен
шығарынды заттарды қайта өңдеп пайдаға асыру бүгінгі күннің қатаң талабы
болмақ.

Су қоры

Жер бетінің 77.5 процентін (мұздарды, батпақтарды қосып есептегенде)
су алып жатыр. Су қорларына өзен, көл, теңіз, жер асты, таулар мен поляр
шеңбердегі мұздар, атмосфералық ауадағы ылғал кіреді.
Өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, тұрмыстық қажетке көбіне өзен, көл
және жер асты тұщы сулар жұмсалады. Олардың қоры бүкіл гидросферадағы судың
тек 1 проценті ғана. Гидросферадағы су қорлары төмендегі мөлшерде бөлінген.
Көлемі және су қорларының мөлшері жөнінде гидросфераның ең ірі бөлігі -
мұхиттар. Мұхит суларында пайдалы кендер, биологиялық ресурстар, энергия
қуаты, химия және дәрі-дәрмек өндірістері үшін қажетті шикізаттар қоры өте
көп. Құрлықта жыл сайын азайып бара жатқан пайдалы кендер орнын мұхит
суларынан алып толтыруға әбден болады. Міне, сондықтан да ірі мемлекеттер
мұхиттарды өзара бөлісіп менің меншігім деген белгілерін қойып жатыр.
Теңіз суында алтынның, магниттің, платинаның, алмаздың, тантал-
ниобиттің, цирконийдің, тағы басқаларының қоры құрлықтағы мөлшерге тең.
Онда көмірдің, темірдің, мыстың, никельдің, қалайының қорлары да көп.
Теңіз суында минералды заттар да аз емес. Ондағы ас тұзын, натрий
сульфатын, калий тұзын, бромды, магнийді иодты бірқатар елдер қазірдің
өзінде пандаланып жүр. Теңізде құрылыс материалдары да бар. АҚШ пен Ұлы
Британия жыл сайын 600 млн. тонна құм, қиыршық және ракуш тастарын алады.
Теңіз түбінде фосфорит, қызыл саз, әк қорлары да жеткілікті.
Мұхиттар мен теңіздер жер шарында өнетін биологиялық өнімдердің 43
процентін, оттектің 50-70 процентін береді.1900 жылы дүние жүзінде 7 млн.
тонна балық ұсталса, 1980 жылы 64.6 млн. тоннаға жетті. Балықты енді теңіз
жағалауында ғана емес, ашық теңізге шығып, жағадан алыс кетіп, ұзақ уақыт
жүріп аулайтын болды. Теңіз суларынан криль аулау, тағы басқа
зооплактондарды ұстау да тез өсіп келеді.

Теңіз су толқындары, әсіресе көтеріліп жағадан шыққанда және кері серпіліп
қайтқанда, энергия қуатын беретіні белгілі. Мысалы, Ла-Манышта болатын
толқын есебінен бүкіл Еуропа елдерінің электр қуатын көп пайдаланатын
кездегі қажетін өтеуге болар еді.
Дүниежүзілік су қорларының ластануы бүкіл адамзат қауымын алаңдатып
отыр. Судың ластануы көп түрлі әрі ең соңында су экожүйесін бүлдірумен
аяқталады.

Су айдындарының ластануын былайша топтайды:

-биологиялық ластану: өсімдік, жануар, микроорганизмдер және аш бейімді
заттар;

-химиялық ластану: уытты және су ортасының табиғи құрамын бүлдіретіндер;

-физикалық ластану: жылу-қызу, электр-магнитті өріс, радиоактивті заттар.

Судың сапасы, ластану деңгейі үнемі бақылауға алынып отырады. Судың
құрамындағы химиялық қоспалар, тұздық құрамы, еріген бөлшектер, температура
әр түрлі болуы мүмкін.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ауыз судың 100-ден астам сапалық
көрсеткішін ұсынған.
Су бассейнінің ластануының негізгі себептері - тазартылмаған ағын
суларды өзен-көлдерге жіберу. Бұған жол беретіндері:

-тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықтар;

- өнеркәсіп орындары;

- ауыл шаруашылығын химияландыру:

- халық шаруашылығының басқа да салалары.

Ағын суларға құйылатын лас сулар да бірнеше топқа бөлінеді. Оларды қоспалар
(ерімейтін, коллоидты, еритіндер), лас сулар (минералдық, органикалық,
бактериалдық, биологиялық) деп жіктейді.

Биологиялық қорлар

Жер шарында өсімдіктердін 500 млн. астам түрі бар. Жыл сайын ғылыми
лабораторияларда олардың бірнеше жаңа түрлерін өсіріп шығарады. Өсімдік
-жер шарының өкпесі деп бекер айтылмаған. Тіршілік атаулыны өсімдіксіз
елестетуге болмайды. Жер шарында өсімдіктер жамылғысы біркелкі таралмаған.
Орман қоры жер шары бойынша жылдан-жылға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Атмосфера құрамы
Атмосфералық ауаны және қоршаған ортаны қорғау
Өндіріс бөлмелеріндегі зиянды заттар
Қазақстандағы атмосфералық ауа ластануының мониторингі
Атмосфераның қасиеті
Метеорологилық элементтерге анықтама, метеоөлшеуіш құралдар
Қысым және өлшеу аспаптар
Атмосфералық ауа гигиенасы
Атмосфералық қысым
Қарашығанақ мұнай - газ кен орнының атмоcфералық ауа жағдайы
Пәндер