Ашаршылықтың ащы шындығы

Жоспар
Кіріспе

1. Қазақстан ұмытпауға тиісті халықтық қасирет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
2. Ашаршылықтың ащы шындығы. Д. Бектұрғанов. Ұлы жұт ... ... ... ... ..8
3. Ж.Талдыбаев. Қазақстандағы ашаршылық салдары ... ... ... ... ... ... ... ..15
4. Сталинизмнiң зардабы мен сарқыншақтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.

20-шы ғасырда зобалаң жылдарды бастан кешірген елдер қатарында Қазақстан мен Украина бар. Украина Ашаршылықты ресми түрде геноцид деп таныса, Қазақстан бұл тұрғыда үндемей отыр. Қазақстанды1930 жылдардың басында жаппай жайлаған аштықтың құрбандары туралы жеке жазбаларын жүргізе бастаған кезде Татьяна Невадовская жасөспірім қыз еді.
Татьяна Невадовская аш қазақ азаматына көмектесіп тұр. Қазақстан, 1933 жыл.
Оның отбасы Қазақстанға профессор әкесінің жұмыс жағдайына байланысты көшіп келген болатын. Сол қасіретте өзі куә болған мына бір жай туралы былайша баяндайды.
“Бұл 1933 жылдың ерте көктемі еді. Мен біреумен келе жатқанмын. Қолымда фотоаппарат бар болатын. Көзіміз жол шетінде аштықтан әлсіреп отырған қазақ ер азаматына түсті. Оның егін даласынан келе жатқаны байқалып тұрды. Ол ашыққанынан аяғын әзер сүйреп келе жатты. Ол қырылдай сөйлеп, ернін әзер жыбырлатып, жейтін, ішетін бірнәрсе сұрады. Мен фотоаппаратымды қасымдағы досыма бердім де өзім су әкелуге кеттім. Ол суды бір-ақ сіміріп салды.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Қазақстан ұмытпауға тиісті халықтық қасирет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Ашаршылықтың ащы шындығы. Д. Бектұрғанов. Ұлы жұт ... ... ... ... ..8
Ж.Талдыбаев. Қазақстандағы ашаршылық салдары ... ... ... ... ... ... ... ..15
Сталинизмнiң зардабы мен сарқыншақтары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..25
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.

Қазақстан ұмытпауға тиісті халықтық қасирет.
20-шы ғасырда зобалаң жылдарды бастан кешірген елдер қатарында Қазақстан мен Украина бар. Украина Ашаршылықты ресми түрде геноцид деп таныса, Қазақстан бұл тұрғыда үндемей отыр. Қазақстанды1930 жылдардың басында жаппай жайлаған аштықтың құрбандары туралы жеке жазбаларын жүргізе бастаған кезде Татьяна Невадовская жасөспірім қыз еді.

Татьяна Невадовская аш қазақ азаматына көмектесіп тұр. Қазақстан, 1933 жыл.

Оның отбасы Қазақстанға профессор әкесінің жұмыс жағдайына байланысты көшіп келген болатын. Сол қасіретте өзі куә болған мына бір жай туралы былайша баяндайды.
“Бұл 1933 жылдың ерте көктемі еді. Мен біреумен келе жатқанмын. Қолымда фотоаппарат бар болатын. Көзіміз жол шетінде аштықтан әлсіреп отырған қазақ ер азаматына түсті. Оның егін даласынан келе жатқаны байқалып тұрды. Ол ашыққанынан аяғын әзер сүйреп келе жатты. Ол қырылдай сөйлеп, ернін әзер жыбырлатып, жейтін, ішетін бірнәрсе сұрады. Мен фотоаппаратымды қасымдағы досыма бердім де өзім су әкелуге кеттім. Ол суды бір-ақ сіміріп салды. Мен үйден нан және қант әкелмекке қайта жүгіріп кеткен едім. Қолымдағы наныммен жүгіріп жеткенімше ол қайтыс боп кеткен екен”,- деп еске алған болатын Невадовская.
Арада 50 жылдай уақыт өткенде Невадовская Алматы қаласындағы мұрағатқа өзінің жеке материалдарын тапсырған екен.
Олар негізінен 1932-33-ші жылдары болған адам айтқысыз ашаршылық шындығын ашқан Невадовскаяның жеке жыр дәптерлері, сурет альбомы мен жазбаларынан құралған.
Татьянаның күнделік жазбаларының бір беті. Қазақстан, 1933 жыл.
Аталған аштық көшпелі қазақтарға, олардың тіршіліктеріне талғажу етіп отырған астығы мен малдарын тартып алу арқылы, советтік жоспарлаушы басшылар тарапынан күштеп таңылған болатын.
Жасөспірім Невадовскаяның сол жазбаларында оның мынандай арманы да жазылған екен: “Ешқандай негізсіз, дәлелсіз ұйымдастырылған аштық құрбанына айналған осынау халықтың рухына арнап, дәл осы жерге мен, белгісіз солдаттың қабіріне қойылған монумент сияқты ескерткіш орнатамын.”
1992 жылы болашақта осы жерде Ашаршылық құрбандарына ескерткіш қойылады деп орнатылған қара тас әлі сол күйінде тұр. Алматы, 3 желтоқсан, 2008жыл.
İлкі сәтте мамырдың 31-і аштық құрбандарын еске алу күні болып белгіленген еді. Алайда одан кейінгі жылдарда аталған күн “Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні” деп жалпы атауға ауыстырылған болатын.
Қазақстандағы аштық жылдарын зерттеуде көп жетістіктерге жеткен тарихшы ғалым Талас Омарбековтың айтуынша:
“Аштық мәселесін ашық күйінде қалдыру өте қауіпті екендігін қазіргі басшылық түсінуі тиіс. Себебі олар оны қаншама ескерусіз қалдырғысы келсе де, келер ұрпақ бұл мәселені бәрібір көтеретін болады. Көтергенде де оңдырмай көтереді. Қолдарында жеткілікті мәліметтер мен құжаттардың болғандығына, көптеген зерттеулердің жүргізілгендігіне және қоғамда бұған орай пікіралысулардың болғандығына қарамастан, сол кездегі басшылық бұл мәселеге неге немқұрайды қарады деп, қазіргі басшылық әрекеттеріне сауал тастайтын болады. Кезінде Ресейден қорқу сезімі сол 30-шы жылдардағы аштыққа алып келген еді. Ресейге қазіргі жалтақтауымыз да жақсылыққа апармайды”.
Ал қазіргі Украинада болса мәселе басқаша қойылған. Өткен айда Украина елі Холодомор атты 1932-33-ші жылдардағы аштық құрбандарын еске алуды халықаралық дәрежеде өткізді.
Аштық тақырыбына арналған қойылымдар театрларда көрсетіліп, кітаптар мен фильмдер шығарылды. Бұл оқиға жөнінде Батыс ақпарат құралдарында да кеңінен жазылды.
Украина президенті В.Ющенко мен АҚШ вице-президенті Р. Чейни, зайыбы Лейнмен бірге Киевтегі Ашаршылық құрбандары ескерткішіне тағзым етіп тұр. 5 қыркүйек, 2008 жыл Папа Бенедикт те Украинадағы бейбітшілікке арнап, дұға оқыды. Президент Виктор Ющенко Киевте жаңадан ашылған Холодомор ескерткіш паркінде арнайы баяндама жасады.
Ющенкомен бірге Польша, Грузия, Латвия, Литва президенттері және басқа да шетелдік мәртебелі қонақтар болды.
Зерттеушілердің айтуынша, бұл іс Батыс елдерінде жүрген украиналық диаспора тарапынан, 1980-ші жылдардың басында көтеріле басталған екен.
Алайда осы аштық жылдары жайлы украиналықтардың өздері де жете біліп, президент Ющенко ол оқиғаны украин халқына бағытталған геноцид деп бағалауына жету үшін арада талай жылдар қажет болды.
Қазір Холодомор құрбандарының саны деп айтылып жүрген цифр 3 миллионнан 10 миллионға дейін өзгеруде.
Жалпы Иосиф Сталиннің билігі кезінде ойлап табылған түрлі трагедиялардан қаза болғандар саны Совет үкіметі бойынша сандаған миллион адам деп есептелуде.
Кейбір мәліметтерге қарағанда коллективтендірудің кесірінен Совет одағының 14 миллиондай халқы қырылған екен.
Сталин бұйрығымен, Екінші дүние жүзлік соғыс қарсаңында бірнеше жүз мыңдаған Қырым татарлары мен қалмақтар, шешендер, ингуштар, балқарлар, түрік месхеттері жер аударылып, қырғынға ұшыраған болатын.
Кейбір тарихшылардың есебінше, 1950-ші жылдардың ортасына дейін советтік жер аударулар мен коллективтендірудің кесірінен кем дегенде 50 миллиондай совет азаматтары қырылған екен.
Күш қолданудың сан түрлі және ауқымды болғаны сонша тарихи тұрғыда сол құрбандардың нақты саны жөнінде дөп басып айта қою қиын.
Коллективтендірудің қасіретті науқанына қатысты алғашқы мәліметтер совет үкіметі құлағаннан кейін ғана мүмкін боды. Мемлекеттік және жергілікті мұрағаттар журналистер мен тарихшыларға совет дәуірінің қылмысты деректерін жайып салған болатын.
Дей тұрғанмен екі мұражай мәліметтері қазірге дейін жабық күйінде қалуда. Оның бірі- Ресей федералдық қауіпсіздік қызметі, екіншісі-Кремль.
Бұл қос бұлақсыз Совет дәуіріндегі коллективтендіру, жер аудару және басқа да қасіретті науқандар туралы толыққанды тарихи әңгіме жүргізу мүмкін емес.
Сталин дәуірін терең зерттеумен айналысушы ғалым, Торонто университетінің профессоры Линн Вайоланың айтуынша, көптеген жағдайларда белгілі бір жоспарды жүзеге асырудың егжей-тегжейлері жөнінде зерттеушілердің қолында мол мәліметтер болады. Алайда ол жоспарлардың түп-тамырында жатқан себептер белгісіз күйде қала беруде.
Мұндай кемшін тұстар, Қазақстан мен Украина өз елдерінде болған аштық нәубетін геноцид деп әлем алдында дәлелдеуге ұмтылып жатқан тұста, үлкен кедергіге айналуы кәдік.
Украинаның Верховна радасы Холодоморды геноцид деп таныды. Ендігі жерде осы анықтамаға халықаралық растама алуға ұмтылуда.
Қазақ үкіметі болса мұндай қадамдарға тіпті барғысы жоқ. Алайда жергілікті белсенділер бұл нәубетті “біздің ұлтымызға қарсы жасалған геноцид” деп отыр.
Ғалым Талас Омарбековтың айтуынша, сақталған дерек-мәліметтер де бұл аштықтың көшпелі қазақтарға қарсы бағытталғанын дәлелдеуде. (1948 жылы қабылданған БҰҰ конвенциясында “геноцид” сөзіне “тұтастай немесе бөлшекті түрде белгілі бір ұлтты немесе этникалық, нәсілдік, діни топтарды жоюға бағытталған әрекет” деп анықтама берілген.)
Ғалым Вайола бұл орайда былай дейді: “Аштық тақырыбы тұтастай алғанда саясаттандырылып кеткендей. Ресей тарапының бұған жауабы: “Бізді де ұмытпаңдар, біз де жапа шеккенбіз”, дейді. Иә, рас, орыстар да зардап шекті. Алайда тұтастай мәліметтерге зер салар болсаңыз белгілі бір ұлтты топтар өзгелерге қарағанда көп зардап шекті. Және ол байғұс халықтар аштықтан басқа да талай нәубеттерді бастарынан өткерген болатын. Жан түршігерлік болса да айту керек, бұл әрекеттер геноцидтен де қатерлі, яғни мұның өзі Мәскеудің басқа республикалармен колониялық байланыстары еді”. Бұл ғалым Вайоланың пікірі болатын.
Мәскеу-бұрынғы совет одағының астанасы және Сталин жоспарларының ядросы болған жер. Сондықтан жазықсыз құрбан болған ұлт өкілдерінің бүгінгі құныкер ұрпақтары міндетті түрде құн дауын Мәскеуге бағыштайтын болады.
Мысалы ресми Мәскеу Украинаның геноцид құрбандарының өтемақсын сұраған талаптарына: “Аштық деген ұлт таңдамайды” деп, кері қаға жауап берді.
Ресей президенті Дмитрий Медведев өткен айдағы Холодомор еске алу салтанатына шақыруды кері қақты. Ал үкімет басшысы Владимир Путин болса, елдің өткенін қайта қазбалап, оны саяси мәселеге әдейі айналдыруға тырысып жатыр, деп осы аптада бағасын беріп те үлгерді.
Қазақстандықтар өздерінде болған аштық нәубеті мәселесін көтерер кезде Украина мысалын негізге алса болады.
Қазақстанда орыс ұлт өкілдері көп тұрады. Сондықтан президент Нұрсұлтан Назарбаев Мәскеумен байланысты мығым күйінде ұстауға тырысуда.
Егер аштық тақырыбының себеп - салдарлары толық ашылар болса, тарихи шындықтың жалғасы ретінде 1986 жылғы Алматыдағы қазақ студенттері мен басқа да жастарының совет дәуіріндегі алғашқы ұлт-азаттық шерулерінің қалай басып-жаншылғаны туралы мәліметтер де су бетіне қалқып шығуы мүмкін.
Грегори Стантон - Геноцид зерттеушілері халықаралық қауымдастығының президенті және Genocide Watch pressure тобының жетекшісі.
Оның айтуынша, Қазақстанның аштық нәубетіне немқұрайды қарауы- саяси жүйенің кемшілігі. Совет үкіметінің көптеген бұрынғы мемлекеттері сияқты Қазақстанда да советтік билік, сайлау жүйлері өзгере қойған жоқ дей келіп, Украинада салауатты демократиялық құрылым бар деген пікірін де білдіре кетті зерттеуші.
Стантон сонымен бірге сол нәубет жылдары туралы сарапшылар мен көз көргендер мәліметтерін, әңгімелерін жинақтау арқылы аталған зұлмат жылдар тарихының шындығын ашуға болады дейді.
Аштық құрбандары бірнеше миллиондап есептелгендіктен, тарихи шындық толық ашылмайынша халық: “Неге солай болды?"-деген сауалды қоюмен болады.
Тұтас ғаламда мұндай сұмдықтың орын алуына қалайша жол берілген?-деген сұрақ көкейлерде әлі талай тербелетін болады.

Ашаршылықтың ащы шындығы. Данила Бектұрғанов. Ұлы жұт
Артқа Алға Кеңес режимі өз қарастындағы халықтарға тек қана ату, асу, қуғындау, зорлықпен жер аудару (депортациялау) сияқты амалдармен ғана зобалаң тудырып қойған жоқ. Сонымен бірге қолдан жасалған аштықпен де зұлматтар жасады. Қолдан жасалған аштық қырғыны Ресейдің Поволжьесінде, Украина мен Қазақстанда болғаны белгілі. Бірақ аштық қырғыны жайлы өз халқына барлық шындықты ашып жайған, Ұлы аштық қырғынын халықаралық деңгейге көтерген,аштық құрбандарына керемет кесене салған, жыл сайын оны Азалы күн ретінде атап өтетін тек Украина болып отыр. Қазақстан басшылығына бұл шындықты өз халқына айтуға Ресей рұқсат бермей отырса керек. Осы орайда 2010 жылдың 12 желтоқсанында Украинаның Наше слово газетінде (украин тілінде) шыққан қазақстандық саясаттанушы Данила Бектұрғановтың Ұлы жұт немесе қазақ даласындағы Ұлы аштық қырғыны жайлы мақаласын назарларыңызға ұсынамыз. Өз елінде өз халқы жайлы шындықты айта алмаған қазақтардың мақаласын басқан украиндықтарға алғыстан басқа айтарымыз жоқ. ҰЛЫ ЖҰТ немесе қазақ даласындағы Ұлы аштық қырғыны жайлы.
Қазақстандағы Ұлы аштық қырғыны жайлы әңгімені екі өте маңызды ескертуден бастаған жөн болар: кеңес заманында Қазақстанда екі рет аштық қырғыны болғанын айтуға тиіспіз. Әрине, ең үлкен аштық қырғыны өткен ғасырдың 30-шы жылдары орын алды. Ол тарихта Ұлы жұт – Ашаршылық жылдары деген атпен аталады. Бірақ, сонымен бірге 1919-1922 жылдары орын алған ашаршылықты да ұмытпаған жөн болар. Осы кездері Қазақстанда миллионнан астам адам аштан өлген. Сондықтан да осы екі қырғынды да әңгіме етпекпіз.
1919-1922 жылдардағы аштық.
Қазақстандағы 1919-1922 жылдардағы аштықтың бір себебі елдің бірнеше аймақтарында орын алған егіннің шықпай қалуы болды. Осы жағдайға байланысты кеңес үкіметі 1919 жылдың қаңтар айынан бастап азық-түлікті тәркілеу саясатын бастады. Бұл саясат кеңес үкіметінің 1918 жылдың 13 мамырынан бастап жүргізе бастаған азық-түлік диктатурасына сайма-сай дәл келген еді.
Қазақстанда егіншілікпен айналысушылардың көп болмауына байланысты большевиктер қазақтың малын кәмпескелеп алуды басты мақсат етіп қойды. 1919-1922 жылдардағы аштық негізінен алғанда Қазақстанның оңтүстік облыстарын шарпыды.
Мал - көшпелі халықтың күн көрісінің жалғыз ғана көзі. Жергілікті қазақтар ежелгі ата дәстүрімен мал өсірумен айналысып, малдың жағдайымен жайылым іздеп көшіп-қонып өмір сүретін. Қазақ жерінде тұратын басқа ұлттар егіншілікпен де айналысатын, бірақ азық-түлік саясатында басты мақсат етіліп - қазақтың малын жинап алу арқылы жүргізілсін деген тапсырма қойылды. Қазақтан мал жинаудың түрі мен әдістерін айуандық, тағылық деген сөздермен ғана теңеуге болады. Мысалы, бір ауылға келіп малын түгел сыпырып алып кету жағдайлары жиі орын алды. Әрине, мұндайдан кейін бұл ауылдың халқының тірі қалуы мүмкін емес еді. Әртүрлі деректер бойынша осы аштық жылдарында миллионнан астам халық аштан қырылған.
Сол кездегі аштықты көргендер оны былай суреттейді. Қазақтың қоғам және саяси қайраткері, публицист Мұстапа Шоқай Кеңестің қол астындағы Түркістан. Пролетариат диктатурасының сипаттамасы кітабында: Бұл жолы әлемде бұрын-соңды құлақ естімеген кеңес үкіметінің Түркістанның жергілікті халқына жасаған аштық саясаты жайлы әңгіме етпекпін. Туземдіктерге, атап айтқанда қазақ халқына қарсы жасалып отырған аштық жайлы айта келе Тұрар Рысқұлов мынадай деректі алға тартады. Түркістандағы Қазан төңкерісіне еңбегі сіңген жетекшілердің бірі Иван Тоболин Түркістан Орталық комитетінің мәжілісінде қырғыздар (қазақтар) марксистік көзқараспен айтқанда экономикалық тұрғыдан әлсіз болғандықтан бәрібір өліп бітуге тиіс. Сондықтан да, революция үшін - аштықпен күресіп қаражатты шашудың қажеті жоқ, оның орнына майданды қолдау маңызды... деп ашықтан ашық мәлімдеген. Рысқұловтың айтуынша аштықтан өлгендердің (мұсылмандардың) саны орасан көлемде. Ол цифрларды келтірмейді. Кеңестік көздер бір миллион бір жүз он төрт мың деген (1 114 000) жан түршігетін цифрды келтіреді. Мәскеудің ұлт-азаттық саясатының біздің ұлтымызға әкелген пайдасы осындай.
Кеңес үкіметінің Түркістанда жүргізген отаршылдық, ұлтты езгілеу саясатын куәлендіретін тағы бір-екі мысал. Перовск қаласында (қазір Қызылорда) Гержот деген самодержец (біздіңше диктатор, ауд. ) отыр. (Гержот Иосиф Иванович, Перовск уездік совдептің төрағасы). Одан түгел бір халық - қырғыздар (қазақтар) қашып көшіп кеткен. Осы көшу кезінде бір миллионға жуық адам өлген. Бұл жайлы Правда газетінің 1920 жылғы 20 маусымында шыққан 133 нөмірінде жазылған.
Зиновьев (Зиновьев Григорий Евсеевич, революционер, кеңестік саяси және мемлекеттік қайраткер), 3-ші Интернационалдың басшысы кезінде, Шығыс халықтарының Бакуде өткен съезінде (1920 жыл, қыркүйек) кеңес үкіметінің Түркістандағы агенттері түземдік шаруаларды ренжітеді, олардың малын, жерін тартып алады, оларға ең төменгі сатыдағы нәсіл ретінде қарайды деп мойындауға мәжбүр болған еді.
Әрине, кеңес үкіметінің мұндай саясаты қазақтар тарапынан наразылық, қарсылық көрді. Бірақ, мал тартып алуға келгендерге қарсылық көрсеткендерді сол кездегі Продармия (сол кездегі мал тартып алуға жіберілген қарулы отрядтар осылай аталған) және Қызыл армияның ерекше мақсаттағы отрядтары (ЧОН – чрезвычайный отряд особого назначения) оларды аяусыз қаталдықпен басып жазалады.
Жалпы алғанда, 1919-1922 жылдардағы аштық кездерінде бір миллионнан астам қазақ аштан өлген. Сол кездегі қазақтың санының бұл шамамен 20-22 пайызын құрайды. Дегенмен, қазақтың санын солқылдатып құртқан аштық отызыншы жылдары орын алды.
Отызыншы жылдардағы аштық - Ұлы Ашаршылық.
Қазақ даласының тарихындағы ең жан түршігерлік аштықтың себебі - сол кезде жүргізілген КСРО-ң ішкі саясаты деуге болады. Қазақстанда болған (Украинада, Поволжьеде т.б. жерде) бұл аштықтың себептерін түсіну үшін КСРО-ң өткен ғасырдың 20-шы жылдардың аяғы, 30-шы жылдардың басындағы саясатына қысқаша сапар жасау қажет.
1927 жылы өткен ВКП (б) ХV съезінде КСРО-ң халық шаруашылығын дамытудың бірінші бесжылдық жоспарын жасау жөніндегі директивалар қабылданды. Осы директиваларға сәйкес бірінші бесжылдық жоспар жасалынып, онда КСРО-да ұжымдастыру мен индустрияландыруды бастау мақсаты қойылды. Алға қойылған іс-шаралардың бойынша КСРО-а қуатты қорғаныс өнеркәсібін құру мақсаты қойылды. Қорғаныс өнеркәсібінің мақсаты, біріншіден - елдің қорғаныстық қабілетін қамтамасыз ету болса, екіншіден - болашақ жылдарда Европадағы көрші елдерге коммунистік экспансияны әрі қарай жалғастыру еді. Әрине, мұндай мақсат көп қаражатты қажет етеді. Ірі өндірістік кәсіпорындарды ашуға, ең бастысы, заманауилы жоғары технологиялар сатып алуға кеңес үкіметі ақшаны аяған жоқ. Ақша жинау көздері, оның ауырлығы негізінен алғанда шаруаларға түсті. Тіпті қаражатты ауыл шаруашылығынан өнеркәсіпке айдау деген термин ойлап шығарылды. Ауылдың тұрғындарын колхоздарға айдап әкелді, мал (егіншілігі нашар дамыған Қазақстанда негізгі құндылық мал болатын) ортақтандырылды.
20-шы жылдардың аяғы мен 30-шы жылдардың басындағы Қазақстанда кеңес үкіметі қаражат айдаумен ғана тынған жоқ. __ Қазақтардың мал шаруашылығы көшіп-қоу жағдайында жүргізілгендіктен үкіметке малшыларды бақылап қолында ұстап тұру қиын болатын.Сол себептен де қазақтардың көшіп-қону өмірін тоқтатып, жерге байлауға шешім қабылданды. Осы мақсатта қазақтардың малы тартылып алынып, қазақтар Қызыл армияның бөлімшелерінің және милицияның көмегімен отырықшылдандыру нүктелеріне, колхоз ұйымдастырылып жатқан жерлерге айдап әкелінді. Бір жерге айдап жиналған мал саны көп болғандықтан олар сол жердің шөбін тез жеп қоятын, сол себептен де оларды жаппай сойып тастауға мәжбүр болды. 1933 жылдың басында қазақ даласында бұрын болған 40 миллион бас малдың оннан бірі ғана қалды.Нәтижесінде, осы жүргізілген саясаттан қазақтар жапа шекті, себебі олар үшін күнкөрістің бірден бір көзі мал еді.
Қазақтарды зорлап отырықшылдандыру Кіші Октябрь деп аталды. Кіші Октябрьдің негізгі дем берушісі, орындаушысы аты көпке мәлім, патшаның отбасын атып тастауды ұйымдастырушылардың бірі Филип Исаевич Голощекин еді. Ол 1924 жылдың қазан айынан бастап 1933 жылға дейін Қазақстан компартиясының орталық комитетінің бірінші хатшысы қызметін атқарған. Оның Қазақстанда өткізген алғашқы іс-шарасы 1928 жылдың күзінде өткізген малды кәмпескелеу болды. Кәмпескеге 700 шаруа қожалығы ілініп, олардан 150 мың __ мал басы (ірі қара мал басына айналдырғанда) тәркіленді. Бұл жердегі ірі қара мал басына айналдырғанда деген нені білдіреді? Бұл сталиндік статистиктердің мал басын азайтуды жасыру үшін ойлап шығарғаны болса керек. Статистиктердің айтуынша, бір ірі қара мал басы, мысалы 1 сиыр – 2-3 шошқаға немесе 10 қойға тең. Егер 150 мың ірі қара бас малын қойға айналдырсақ, онда әңгіме кем дегенде 1,5 миллион қой туралы айтуға тиіспіз... 700 шаруа қожалығының мүшелерінің отбасының тағдырының қаншалықты қайғылы болғаны жайлы айтпаса да болады.
Мал жоқ жерде, тамақ жоқ, тіршілік жоқ. Қазақтар тұратын ауылдар жаппай қырыла бастады. Тарихшы А.Н.Алексеенконың айтуынша ...әртүрлі есептеулер мен түзетулерге сүйенгенде 1930 жылғы қазақ халқының қырылуы 1млн 840 мың адам немесе жалпы қазақтың 47,3 пайызын құрайды.Бәрінен ең көп қырылған республиканың шығысының қазақтары болды. Бұл жақта 379,4 мың адам немесе 1930 жылғы халықтың 64,5 пайызын құрады. Бұл аймақтың халқы көрші елдерге Ресей мен Қытайға жаппай ауып көше бастады. Солтүстік Қазақстан аймағы қазақтардың жартысының көбінен – 410,1 мыңнан немесе 52,3 пайызынан айрылды, Батыс Қазақстан 394,7 мың немесе 45,0 пайыз, Оңтүстік - 632,7 немесе 42,9 пайыз қазақтан айрылды. Аздау өлім Орталық Қазақстанда - 22,5 мың немесе осы аймақтың 15,6 пайызы орын алды. Басқа халықтарда да шығын аз болған жоқ: украиндер – 200 мың (23 пайыз), өзбектер – 125 мың (54 пайыз), ұйғырлар – 27 мың (43 пайыз). Тек қана 1931 жылда 1 млн 30 мың адап көшіп кетті, оның 616 мыңы қайтқан жоқ. Жүздеген мың қазақ Қытай жағына қашты. Олардың көп көшкендігі сонша Қытайда 1954 жылы Іле-Қазақ автономиялық округі құрылып орталығы болып Құлжа қаласы белгіленді.
Өз малын тонаудан қорғаған, кәмпескеден қашқан қазақтарға Қызыл армияның __ әскерлері жіберіліп, өзі аштықтан титықтаған қазақтарды аяусыз қыруы ашаршылықты одан да бетер өршітті. Кейбір ауылдар мен рулар малын сақтамақ болып көше бастағанда олардың алдынан, соңынан Қызыл армияның отрядтары жіберіліп оларды басмашы бандылар ретінде жоюға, тұтқындауға бұйрық берілді. Шын мәнінде олар өз малы мен отбасы мүшелерін аштықтан аман алып қалу мақсатында аштығы жоқ Қытай мен Ресейге көшуді ойлаған бейбіт жандар болатын. Қытайға көшушілерге тосқауыл қоюға шекарашылар да өз үлесін қосып оларға пулеметпен оқ атқан кездері де болды. Соншама болған тосқауылдарға қарамастан жүздеген мың аштықтан қашқан қазақтар ауыл, ауыл болып Қытай асты.
Сүйтіп, кеңес үкіметі жасаған екі ашаршылықтың нәтижесінде қазақтар бар болғаны 10-15 жылдың ішінде халқының жартысынан айрылды. Әлем тарихында мұндай көлемдегі трагедия ешбір халықтың үлесінде болған емес. 1970 жылы ғана қазақтар 1926 жылғы деңгейдегі халық санына жетті.
Бұл жерде бүгінгі биліктің Ұлы Ашаршылықта қырылған боздақтарды еске алуға байланысты жүргізіп отырған саясатын айтпасқа болмас. Осындай ашаршылықты бастан кешкен украиндықтар өз астанасы Киевте ашаршылық құрбандарына арналған теңдесі жоқ ескерткіш салған кезде, қазақстандық билік болашақта салу ойымыз бар деген хаттамадан артыққа бара алмады. Алматының скверлерінің бірінде (таң қалатын жері бар – бұл жердің қарсысында 1930 жылы қанқұйлы НКВД сұр үйі орналасқан екен) бұл жерде отызыншы жылдардың аштық құрбандарына ескерткіш орнатылады деген тас қойып барлық мәселені бітіріп отыр. Бұл тас 1992 жылы қойылған болатын. Содан бері 18 жыл өтті, оның 8-і, яғни 2000-н 2008 жылдары Қазақстанның экономикасы үшін қаржының тамылжып құйқылжыған табысты жылдарында ел билігі ескерткіш салуға қаржы таба алмады. Өз өмірін коммунистік режимнің зорлықпен жүргізген ұжымдастыруына, индустрияландыруға және басқа да толып жатқан қанды сынақтар үшін құрбан еткен туған халқының, ата-бабасының, әруақтарының рухын мәңгілеуге, еске алуға қарсы биліктің осындай қиянат, сұрқия алдамшылық жасап отырғанына ешбір ұялатын түрі жоқ.

Ж.Талдыбаев. Қазақстандағы ашаршылық салдары
Жәрдемші
Тәуелсіздігімізді алғаннан бері халқымыздың басынан кешкен зұлматты кеңестендіру жылдарының ақиқаттарын ашық айтуға мүмкіндік алдық. Тарихшы ғалымдарымыз, зерттеушілеріміз бен ізденушілеріміз, әсіресе ұжымдастыру арқылы келген отызыншы жылдардың басындағы аштық нәубеті жөнінде бірқатар құнды-құнды зерттеулер жасап, осы зұлматтың ақиқаттарына жету үшін жан-жақты ізденістер жасауда. Сол зерттеулердің әсерінен көптеген шындық беті ашылуда. Мысалы, өткен ғасырдың 20-жылдарының соңы мен 30-жылдарының басынағы Қазақстандағы күштеп ұжымдастыру арқылы келген ашаршылық қолдан жасалған, идеологияға негізделген саясатты көзсіз жүзеге асыруға ұмтылушылықтың нәтижесі еді. Коммунистік партияны қазақтарға, одан кейін, белгілі бір дәрежеде басқа да көшпелі халықтарға әкеліп жапсыру оларды сан апат пен қайғы-қасіретке душар етті. Сөйтіп, 1931-1933 жылдар қазақ халқының ең бір қасіретті жылдары болып тарихызмызда қара әріптермен жазылып қалды.
Аталған ашаршылық салдарынан қазақ халқы өз жерінде күні кешеге дейін саны жағынан азшылыққа ұшырап, өзгелерге жол берумен келді. Халықтану демография ғылымының сол ашаршылық апаттың қыр-сырларын зерттей отырып болашақта оның қайталанбауы үшін өз тұжырымдарын алға тартады. Міне, осы тұрғыдан қарағанда, Қазақстандағы кеңестендіру жылдары қолдан жасалған ашаршылықтан қазақ халқының саны мен үлесіне қалай әсер еткенін 1926,1937 және 1939 жылдары жүріп өткен Бүкілодақтық халық санақтарының қорытынды нәтижелерін қолдана отырып, оларды өзара ғылыми түрде салыстыру арқылы үлкен дәлдікпен есептеп шығара аламыз.
1926 жылғы Бүкілодақтық халық санағы бойынша, Қазақстан аумағындағы тұрған тұрғылықты халықтардың саны 6500895 адамды құраған екен. Олардың 8,3 %-ы қалаларда, ал 91,7 %ы ауылдық жерлерде тұрған еді. Енді олардың арасындағы қазақтардың саны 3713394 адамды құрап, республика халқының 57,1 %-ы болса, ал орыстар 1279979 адамды құрап, демек 19,7 % болған екен. Ал қала тұрғындарының ішіндегі қазақтардың саны мен үлесі 77554, яғни 2,1 пайыз болса, ал орыстардың қатары 283767, демек 22,2 пайызды құрап, қазақтардың санына қарағанда орыстардың сандық үлесі (206213) яғни 20,1 пайызға жоғары болған екен. Енді ауылдық жерлерде тұрған қазақтардың саны 3635840, яғни 97,9 пайыз болса, ал орыстардың қатары 996212, демек 77,8 пайызды құрап, қазақтардың саны орыстардың санына қарағанда (2639628 адамға) яғни 20,1 пайызға басымдау болғанын көреміз.
1939 жылғы санақ бойынша, Қазақстанда тұратын халықтардың саны 6151102 адамды құраған болса, олардың 27,8 пайызы қалаларда, ал 72,2 пайызы ауылдық жерлерде өмір сүрген еді. Енді олардың ішіндегі қазақтардың саны 2327625 адам болып, республика халқының 37,8 пайызын құраса, ал орыстар қатары қазақтардың сандық үлесінен (121503 адамға) яғни 2,0 пайызға басымдау 2449128 адамды құрап, демек 39,8 % болған екен. Ал қала тұрғындарының арасындағы қазақтардың саны мен үлесі 374675, яғни 16,1 пайыз болса, ал орыстар қатары 977876, демек 39,9 пайызды құрап, қазақтардың санына қарағанда (603261) яғни 23,8 пайызға артығырақ болған екен. Енді ауылдық жерлерде тұрған қазақтардың саны 1953010, яғни 83,9 пайызды құрап, ал орыстардың қатары 1471252, демек 60,1 пайыз болса, қазақтардың саны орыстарға қарағанда (481758 адамға), яғни 23,8 пайызға жоғары болған екен.
Қазақстан халқының саны 1926-1939 жж. аралығында (1937 жылы - 1380712 адамға кеміп) 349793 адамға, яғни 94,6 %-ға азайғаны анықталып отыр. Ал осы жылдары республикадағы қазақтардың тек саны ғана емес, үлесі де күрделі өзгерістерге ұшырап, өте төмендеп кетті: 1926 жылы олардың саны - 3713394 болса, 1937 жылы - 2181520, ал 1939 жылы - 2327625 ғана еді. Осы жылдары республиканың аумағында тұратын қазақтардың саны (1937 жылы - 1531874, яғни 58,7 %) 1385769 адамға, яғни 62,7 %-ға кемігені байқалып отыр. Яғни осы 14 жыл ішінде қазақтардың саны 19,2 пайызға кеміді, ал олардың республикадағы халықтардың арасындағы үлесі бұл жылдарда өте азайып, қазақтар өз Отанында аз ұлтқа айналды: 1926 жылы - 57,1 % болса, 1937 жылы - 42,6 %, ал 1939 жылы - 37,8 %-ға дейін төмендеді. Демек, қазақ ұлтының мұндай қасіретті тағдырды сол кездегі Кеңес Одағы, оның бір бөлігі болған Қазақстанның басынан кешірген ірі саяси-экономикалық және қоғамдық өзгерістерінде, солардың нәтижелері мен салдарынан туындаған еді.
Қазақстандағы кеңестендіру жылдарының зерттеу аралығындағы Кеңес өкіметінің жүргізген саясатының нәтижелерінен туындаған қазақ халқының ұжымдастырудың салдары арқылы келген ашаршылыққа ұшырауына байланысты деректер бар. Енді соларға келсек, ауыл шаруашылығындағы қуғындау саясаты Қазақ АССР орталық атқару комитеті мен халық комиссарлары кеңесінің 1928 жылдың 27 тамызындағы "Бай шаруашылықтарын кәмпескелеу туралы" қаулысынан басталды. Осы қаулы негізінде жеті жүзге жуық ірі бай шаруашылықтары тәркіленіп, олардың иелері қанаушы тап ретінде жер аударылды. Осы саясат енді колхоздастыру кезінде одан әрі жалғасып, қуғындауларға орта шаруалар мен ауқаттылар да ұшырады.
КСРО Орталық Атқару Комитеті мен Қазақ Халық Комиссарлары Кеңесінің 1930 жылдың 1 ақпанындағы "Жаппай коллективтендіру аудандарында ауыл шаруашылығын социалистік жолмен қайта құруды нығайту және кулактармен күресу шаралары жөнінде" деген қаулының негізінде Қазақстан үкіметі де 1930 жылдың 19 ақпанында дәл осындай қаулы қабылдады. Сөйтіп, ендігі кезекте колхоз құрылысына "қарсылық жасап отырған қанаушы элемент", әрі пролетариат жауы деген желеумен кулактар мен байларды тап ретінде жою науқаны басталды. Осы қаулыға сәйкес әрбір аудан және ауыл көлемінде жойылатын кулактар мен байлардың жалпы саны халықтың 3,5 пайызы болуы керек делінді. Бұл жаңа науқан 1928-1934 жылдары Қазақстанда ашаршылықтың басталуына жол ашты. Аштық көшпелі және жартылай көшпелі елді отырықшыландыру және ғасырлар бойы қазақтың тамағы мен киімі болып келген малынан айыру, күштеп ұжымдастыру салдарынан туындады. Жүздеген мың орыс, украин, ұйғыр және басқа ұлт өкілдері қырылды, бірақ қырылғандардың негізгі көпшілігі қазақтар болды.
Қолдағы бар деректерге жүгінсек, Қазақстандағы ашаршылық апаты 1927-1928 жж. жұттан кейін-ақ басталғанын көрсетеді. Мәселен, Адай округінде мал жұтап, адамдар аштыққа ұшырағандығы айтылады.
Сондай-ақ, П.Ивановтың 1927-1928 жж. Сырдария губерниясындағы жұт туралы деректері жұтаған шаруашылықтарда мал саны қысқа дайындалған пішеннің жетімсіздігінен, жұттан, түсік тастағаннан кемуін алға тартады. Алайда ең құндысы бұл деректер тарих үшін аса маңызды мәліметтер ұсынып, қазақ, орыс, өзбек халықтарының шаруашылық жүйесі жөнінде ой қорытуға жетелейді. Отырықшы қазақтардың шаруа қожалықтары 21,3 пайыздай, яғни үш еседей көп зардап шексе, орыс, өзбек ұлттарының шаруа қожалықтарының жұтағаны мүлде аз болғанын айтады.
Ұлттық-тұрмыстық топтарына қарай санағанда жұттан күйзелген шаруашылықтың деңгейі өзбектерде - 4,1 %, орыстарда - 4,9 %, отырықшы қазақтарда - 7,5 %, көшпелі қазақтарда - 21,3 %-дан асқан еді.
Мал басының жұтауы қазақ қоғамының әлеуметтік тұрмысымен тығыз байланысты. Солай болғанда Сырдария губерниясындағы жылқының 9 пайыздан, мүйізді ірі қараның 18 пайыздан, қой ешкінің 20 пайыздан, түйенің 6 пайыздан, барлық мал басына шаққандағы шығыны 19 пайыздан асқан. Бұған қоса қырылған мал санын жеке халықтың шаруашылығы бойынша есептегенде орыстардың 1 %, өзбектердің 2 %, отырықшы қазақтардың 5,5 %, көшпелі қазақтардың 8,6 % малы қырылған. Бұның өзі жайылымдық, егістік жердің құнарлы бөлігіне қоныстандырылған басқа ұлт өкілдерінің жұттан аман шығып, ал тақыр мен шөлге ығыстырылған қазақ ауылдарының пішен жинап, мал бағуға шабындық жерінің жетімсіздігін, сонымен бірге табиғат райына тәуелді болғандығын айқын аңғартады. Демек, бұдан сол кездегі Қазақстандағы жүргізілген Кеңес өкіметінің қазақ халқына бағытталған жымысқы саясатының нәтижелерін байқауға болады.
1935 жылдың 8 қаңтарында Алматыда өткен Кеңестердің бүкілқазақтық IX сиезінің қаулысында: "Шаруа қожалықтарының 85 пайызы ұжымдастырылды. Қазақстандағы жұмысшылар мен қызметшілер саны 1930 жылы 330 мыңнан, 1934 жылы 655 мыңға өсті, оның ішінде қазақтардың саны 30 пайыздан 42 пайызға көтерілді. Көшпенді шаруашылық түгелдей жойылды", - деп атап көрсетілді. Әрине, мұндағы айтылып отырған жетістіктер қазақ халқының "қызыл қырғыны" арқылы жүзеге асқаны белгілі. Ұжымдастыру және сонымен бірге отырықшыландыру ауылдың ғасырлар бойы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.