Шағын бизнесті мемлекеттік қолдау мәселелері

Пән: Бизнесті бағалау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 102 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе.

Қазақстан Республикасында болып жатқан оңды өзгерістердің бірі - адамдардың нарықты қабылдуы, түсінуі, одан өз орнын табуы, десек те болғандай. Адамдар өз еңбегінің нәтижесін көре бастады. Адам тек бизнеспен шұғылданғанда өз тағдырын өз қолында екенін сезінеді, тек бизнесте ғана нағыз кәсіп иелері тәрбиеленіп шығады. Әлемдік тәжірибде осыны дәлелдейді және нарықтың ірі кәсіпорындар мен шағын кәсіпорындардың оңтайлы үйлесуін талап етенін аңғартады. Бүгінгі күнде біздің республикада шағын кәсіпкерліпен 1 миллионнан астам адам шұғылданады, бұл, жұмыс істейтін барлық қазақстандықтардың төрттен біріндей. Жас тәуелсіз Қазақстанның өмірге қадам басқан алғашқы күндерінен бастап, оның нарықтық экономикасын қалыптастыруда шағын бизнеске бірден-бір басты мән берілудал шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту мемлекеттің экономикалық саясаттың басым саласы ретінде заң жүзінде танылған. Экономиканың тұрақты болуы және оның бәсекелік сипатын қалыптастырудың басты күштерінің бірі кәсіпкерлікті жетілдіру болып табылады. Біз қазір нарықтық экономикада өмір сүреміз. Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері экономикамыз көтеріле бастады. Тарихқа үңілсек, тәуелсіздік таңы атқанға дейін біз мүлде басқа экономикамен өмір сүріп келдік. Қазіргі таңда бизнестің тез өте қарқынмен дамып келе жатқан кезеңі. Бизнес пайда әкелетін кез-келген қызмет түрі, соның ішінде әсіресе қазіргі кезде шағын бизнестің кең дамуы ерекшеленеді. Шағын кәсіпорындар өнім өндіру және техника-технологиясына сәйкес және тұтынушыға жақын орналасып, оның қалауына сай өнім өндіріп, оны жедел жеткізіп беріп, қаржы және ресурстарын үнемдіпайдалана білетін икемделгіш қызмет көрсетуі мүмкін. Нарықтық экономикада шаруашылық ұйымдастырушылықжәне басқару қызметіне сәйкес шағын және кіші кәсіпорындардың ірі кәсіпорындармен салыстырғанда артықшылықтары болады. Шағын фирмалардың ірі фирмалармен салыстырғанда экономикалық тиімділігі жергілікті нарыққа жақындығы, тұтынушылардың сұранысына икемдіігі, шағын мөлшерде өндірілуі. Халық шаруашылығының барлық салаларында шағын кәсіпорындардың болуы дүниежүзілік практикада экономикалық тиімді іс болып табылады. Шағын кәсіпорындар әсіресе ғылыми жұмысты көп талап етпейтін салаларда және тұтыну тауарларын шығару салаларында болады.

Шағын және орта дәрежелі деңгейдегі бизнес экономиканы жетілдіруге септігін тигізеді: бәсекелік орта өркендейді, қосымша жұмыс орны пайда болады, тұтыну секторы ұлғаяды. Шағын кәсіпорындардың дамуы нарықты тауар және қызметтермен толықтырады, экспорттың потенциалын арттырады және жергілікті шикізат ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік жасайды. Шағын кәсіпорын дүниежүзінде маңызды орын алады. Шағын кәсіпкерлік субьектілері жеке адамдар болуы да мүмкін. Кәсіпкерлік сүйекке біткен іс дейді.

Шағын кәсіпорын өзінің шаруашылық әрекетінде дербестік мүмкіндігі бар: өндірген тауарларын, салық төлемдерінен қалған пайдасын пайдалана алады. Шағын кәсіпорын өзінің жеке пайдасын арттыру мақсатында және кәсіпорынның өндірістік мүмкіндігіне қарай сұранысы бар тауарлар шығару мен қызметер атқару үшін өзінің әлеуметтік дамуы негізінде жұмыстарын алдын ала жоспарлауы керек. Шағын кәсіпорын өзінің өндірген тауарларына, көрсеткен қызметтеріне бағаны тағайындайды немесе шарт бойынша келісілген бағамен сатады. Шағын кәсіпорындар мемлекеттің жан-жақты қамқорлығына мұқтаж, себебі ол тұрақсыз кәсіпкерлік құрылым ретінде нарықтың тұрақсыздығына тәуелді. Кәсіпкерлік істі әлеуметтік қорғау керек. Ол үшін әлеуметтік кепілдік және әлеуметтік қамтамасыздандыруағы басқа шаралар қолданылуы тиіс.

Шағын бизнес дүниеге келген 90-шы жылдардың басынан бастап оның ұйымдық құқықтық формалары, кәсіпорындарды шағын кәсіпкерлік нысандарына жатқызу өлшемдері есеп жүргізу мен есеп беру жүйесі, сол сияқты, нормативтік заңнамалық база үнемі өзгерістерге ұшырап келген. Аймақтар тұрғысынан алғанда, шағын бизнестің өнеркәсібі неғұрлым дамыған және халық тығыз қоныстанған аудандарда көбірек шоғырланатыны байқалады. Шағын кәсіпорындарға шешім қабылдағанда бейімділік тән қасиет. Олар нарыққа тез араласып, кіріп кетеді, жаңалықтарды тез қабылдайды. Шағын кәсіпкерлікті қамтыған дағдарыс елдегі экономикалық жағдайлардың өзгерулеріне байланысты. Шағын кәсіпорындар мен кооперативтердің алғашқы толқыны салық салу жөніндегі жеңілдіктерді және экономиканың мемлекеттік секторының оралымсыздығын пайдалана отырып, ойдағыдай табысты жұмыс істеп кетті. Инфляцияның асқынуы және айналым аясындағы операциялардың үлкен тиімділігі шағын бизнесті экономиканың дәл осы саласына қайта бағдарлап жіберді. Шағын бизнес бірқатар экономикалық және әлеуметтік проблемаларды шешуде маңызды рөл атқарады. Себебі ірі кәсіпорындардың монополиялық әрекетінен, экономикалық өзгерістер кезінде шағын бизнес қиын хал-жағдайда болады. Мемлекет бизнестің алдында тұрған кедергілерді жоюға, құқықтық жағынан көмек көрсетуге, өркениетті нарықтық қатынасты орнатуға ықпал етуге тиіс. Шағын кәсіпорындардың ең басты маңыздылығы - бұл әлеуметтік аспектілігінде. Өзінің құрылуы мен шағын кәсіпорындар жұмыс орындарын көбейтуге жағдай жасайды, сөйтіп, жұмыссыздықты азайтады. Бұдан басқа халықтың жалпы білімділігінің артуы барысында азаматтар арасында жаппай өздерінің жеке қабілеттіліктерін көрсетулері үдей түседі. Ең алдымен бұған қол жеткізуде өз істерін ұнататындықтары және бұған бейімділіктерінің сай болуына қарай өздерінің жеке «ісін» ашу, өзінің бизнеспен айналысуын жалғастыру болып табылады. Мұның өзі сондай-ақ, шағы кәсіпорындардың дамуына қажеттілік тудырады. Шағын бизнес Қазақстан үшін көкейкесті болып табылатын жұмыссыздық пен қоғамның әлеуметтік қорғалуы проблемаларын шешуге қомақты үлес қосуға қабілетті. Экономикадаға нарықтық қағидаттарды бекітуде оның рөлі едәуір. Шағын өндірістің дамуы мен қоғам үшін өте қажет нарықтық ой-пікір мен білімнің таралуы, нарықтық бағыттың орнығып бекуі, халықтың иек артатын дәстүрлі өмірлік ұстанымы және оның мемлекет тарпынан көмек пен қодауға деген бағдары жойылуы тиіс. Жаңа негізде шаруашылықты дамыту үшін бәсекелестікті жандандыруда шағын және орта бизнестің едәуір әлеуетінің елеулі мәні бар. Әлемдік нарықтарда тауарлар мен қызметтерді өндірушілерді бекіту, зерттеулер көрсеткеніндей, ел ішіндегі бәсекелестікті дамыту дәрежесіне тікелей байланысты. Көптеген нарықтарда монополиялар үстемдік құрып отырған біздің жағдайда бәсекелестік катализаторы шағын және орта кәсіпорындар болуы мүмкін және болуы тиіс.

Шағын бизнес - шағын кәсіпкерліктің қазақстандық жүйесінің құраушысы болып табылады. Қазақстан Республикасының «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы» 1997 жылғы 19 маусымдағы заңына сәйкес шағын бизнес субьектілеріне заңды тұлға құрмаған жеке тұлғалар (жеке кәсіпкерлер) және орташа жылдық жұмысшылар саны 50 адамнан аспайтын және жылдық активі 60 мың айлық есептік көрсеткіштен аспайтын (бұл бүгінгі күні 55 миллион тенгенің үстінде, немесе 400 мың АҚШ долларын құрайды) кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды тұлғалар жатады. Сонымен қатар, заң бойынша шағын кәсіпкерліктің құрамында микробизнес те бөлініп қарастырылады.

Республиканың көптеген аймақтарының шағын бизнесті дамытуға табиғи - географиялық бейімділігі. Бұл, әсіресе, оңтүстік аймақта сауда және қолөнерлік кәсіпкерлікті дамытуға аса қолайлы екендігімен ерекшеленеді. Шағын кәсіпорын мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап заңды тұлға статусына ие болады. Кәсіпорын шаруашылық қызметін жүргізуді, шығарған өнімге, міндетті төлемдерді төлегеннен кейінгі қалған пайдаға тәуелсіз иелік етеді. Шағын және орта кәсіпорындардың ірі ұйымдармен тиімді ынтымақтастық құруы келешегі зор бағыт. Шағын кәсіпорындар ғылыми техникалық жетістіктерді қабылдауға анағұрлым қабілетті нарықтағы сұраныс өзгерісіне оңай бейімделеді. Сондай-ақ ірі кәсіпорындарға тауарлар жеткізу мен қызмет көрсету құқығы үшін өзара бәсекеге барады, мұның өзі олардың тұрақты табыстарына кепілдік береді. Олар ірі кәсіпорындардың орнықтылығын және өндірістік әртараптандырылуын қамтамасыз етіп монополистік бағытқа қарсы әрекет етеді. Шағын бизнес нарықта консалгтингтік, брокерлік, маркерлік, делдалдық, жарнама, қолданбалы зерттеу жұмыстары бойынша қызмет көрсету мен қамтамасыз етіліп белсенді рөл атқарады. Шағын кәсіпорындардың кейбір салаларындағы қызметтерді экономикалық талдау нәтижелеріне қарағанда статесеп бойынша қонақ үйлер, мейрамханалар, қозғалмайтын мүліктер мен операциялар, жалдау және кәсіпорындарға көрсетілген қызметтер, яғни жалпы ұғым бойынша өте рентабельді деп саналатын барлық салалар шығынды болып келеді екен. Кәсіпорындардың және оларда жұмыс істейтін жұмыскерлер санының трақтамауы, шағын бизнестің тиімсіз салалық және аймақтық құрылымдарының құрылуы және оның қылмысқа баруы, ұсақ кәсіпкерлердің өндірістен және инвестициядан «қашуы» сияқты шағын кәсіпкерлік аясында соңғы кездері көрініс берген дағдарыстық процестер қазіргі азақстан экономикасының маңызды секторының басқаруға келмейтіндігі, оның ұйқы-тұйқы қалыптасқандығы туралы тұжырым жасауға негіз болады. Мәселе, оның жетілген инфрақұрылымының жоқтығы шағын кәсіпкерлікті қолдауға бөлінген қаржылық қаражаттың шектеулігінде ғана емес, сонымен бірге шағын кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік стратегиясының, тиісті салалық аймақтық және басқадай артықшылықтың айқындалмауы, кәсіпкерлік құрылымдармен кері байланыстың болмауы, өтіп жатқан процестерді бақылау және оларды теңестірудің жоқтығында болып отыр. Шағын бизнес аймақтық жергілікті масштабта, ұлтты экономиканың айрықша секторы түрінде әлдебір бүтін секілді өмір сүріп және дамып келеді, сонымен бірге нақтылы кәсіпорын болып әйгіленген.

Шағын бизнес кәсіпорындары, 1000 тұрғынға шаққанда

Шаруа (фермер) қожалықтары, ауылдық жердің 1000 тұрғынына

Жұмыс істеп тұрғандары

Олардан белсенділері

тіркелгені

Олардан жұмыс істеп тұрғандары

Шағын бизнес кәсіпорындары, 1000 тұрғынға шаққанда: