Ши тоқуда «гүлдер әлемі» композициясын түстік үйлесімділікте орындау тәсілдері

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

Ф-ОБ-001/033

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ атындағы ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

Турсунова Дилобар Рахматуллаевна

ШИ ТОҚУДА «ГҮЛДЕР ӘЛЕМІ» КОМПОЗИЦИЯСЫН ТҮСТІК ҮЙЛЕСІМДІЛІКТЕ ОРЫНДАУ ТӘСІЛДЕРІ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В041700 - «Сәндік өнер» мамандығы бойынша

Түркістан-2016

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ атындағы ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

«Қорғауға жіберілді»

«Бейнелеу өнері» кафедрасының

меңгерушісі п. ғ. к., доцент м/а

Е. Ауелбеков

«» 2016 ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

ШИ ТОҚУДА «ГҮЛДЕР ӘЛЕМІ» КОМПОЗИЦИЯСЫН ТҮСТІК ҮЙЛЕСІМДІЛІКТЕ ОРЫНДАУ ТӘСІЛДЕРІ

5В041700 - «Сәндік өнер» мамандығы бойынша

Орындаған:

ӨКМ-211 тобы студенті Турсунова Д. Р.

Ғылыми жетекшісі:

п. ғ. д., профессор Ералин Қ. Е.

Түркістан-2016

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 ШИ ТОҚУДА ТҮСТІК ҮЙЛЕСІМДІЛІКТІ ОРЫНДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Ұлттық ши тоқу өнері және түстік үйлесімділікті табу мәселелері . . . 6

1. 2 Ши тоқуда түстік үйлесімділікті орындаудың шығармашылық ерекшеліктері . . . 15

2 ШИ ТОҚУДА «ГҮЛДЕР ӘЛЕМІ» КОМПОЗИЦИЯСЫН ТҮСТІК ҮЙЛЕСІМДІЛІКТЕ ОРЫНДАУДЫҢ ӘДІСТЕРІ

2. 1 Ши тоқу барысында түстер үйлесімділіктерін табудың технологиялары . . . 32

2. 2. «Гүлдер әлемі» тақырыбында ши тоқу композициясын түстік үйлесімділікте орындаудың әдіс-тәсілдері . . . 45

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 60

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 62

ҚОСЫМША . . . 64

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміздің Президенті Н. Ә. Назарбаев 2015 жылы 30-қарашада жасаған Қазақстан халқына жолдауында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін маңызды құралдарының бірі ретінде білім беру жүйесін дамытуды материалдық-техникалық базаны күшейту арқылы одан әрі жүзеге асыру жолдарын нақты көрсетіп берді[1] .

«Қазақстан-2050» Қазақстан Республикасын дамыту стратегиясында елімізде тұлғаның сапалы жоғары білім алуға деген мүдделерін одан әрі қолдау және мүмкіндіктер беру жолдары[2], Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2015-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында[3] және Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында[4] білім беру жүйесінің басты міндеттері белгіленген.

Елімізде «Мәңгілік ел» доктринасы қоғамымыздағы мәдени даму жолдарын да дамытудың межелерін анықтап берді. Халықтың сан ғасырлық жетістіктерін көрсететін мәдениет құндылықтарын жас ұрпақтың бойында қалыптастыру мәселесі қазіргі кезеңдегі маңызды міндеттердің бірі болып саналады. Соған сәйкес, қазақ ұлттық мәдениетіндегі ерекше орынымен сипатталатын сәндік-қолданбалы өнерді дамытудың да алдына қоятын міндеттері көп. Жас ұрпаққа көркемдік білім берудегі ұлттық сәндік-қолданбалы өнердің берері ұшан теңіз.

Еліміздегі көркемдік білім берудің мазмұны, әдіс-тәсілдері, әдістемелері туралы Қ. Е. Ералин, Қ. Ж. Амирғазин, Б. А. Алмұхамбетов, Ж. Балкенов, С. А. Аманжолов, Е. С. Асылханов, А. О. Қамақ, Д. Садығалиев, Ұ. Ибрагимов, Б. Е. Оспанов, Р. Мизанбаев, Ж. С. Кенесарина, Т. М. Қожамғұлов т. б. еңбектерінде қарастырылған. Этнопедагогикалық тұрғыдан қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнерінің тәлім-тәрбиелік мүмкіндіктері туралы А. А. Қалыбекова, С. А. Ұзақбаева еңбектерінде қарастырылса, Қ. Ж. Әмірғазин, О. С. Сатқанов, Е. Т. Кісімісов еңбектерінде қазақ сәндік-қолданбалы өнері негізінде оқушыларды еңбекке баулу мәселелері қарастырылған. Сол сияқты С. А. Жолдасбекова, Т. Левченко сәндік-қолданбалы өнері арқылы оқушылардың эстетикалық қызығушылығын арттыру, ал оқушылардың көркемдік талғамын, көркемдік қабылдауын қалыптастыру Ф. Ы. Жұмабекова, Қ. О. Жеделов және т. б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған. Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев, Ж. Аймауытов, А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев, С. Қалиев, Ә. Нысанбаев, Қ. Жарықбаев еңбектерінде қазақ халқының ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырған эстетикалық көзқарастары мен талғамдары кеңінен қарастырылған. Көркемдік білім берудегі қазіргі заманғы тәжірибелерді саралау барысы бағдарлы оқытудың басты бағыты жас ұрпақтың өмірдің өзекті тұстарын пайымдауына, қызығушылықтары мен танымдық қажеттіліктерін арттыруға әсер етуімен сипатталады.

Қ. Е. Ералин, Қ. Ж. Әмірғазин, С. А. Ұзақбаева, А. А. Қалыбекова, Ұ. Ибрагимов, С. А. Жолдасбекова, Б. А. Әлмұхамбетов, Ұ. М. Әбдіғапбарова, Ж. Балкенов, А. О. Қамақ, Е. С. Асылханов, Б. К. Байжігітов, Қ. К. Болатбаев, И. С. Сманов, Т. Қ. Мұсалимов, Б. И. Ижанов, Д. А. Кемешов, Қ. О. Жеделов, М. Ж. Тәңірбергенов, С. Қ. Бейсенбаев, Ж. Бейсенбеков, Е. П. Митрофанова, З. Ш. Айдарова, С. Р. Матаева, Б. А. Айдарбек, Ж. С. Көшенов, Ғ. Қ. Ералина, Б. Ө. Құрбаналиев еңбектерінде көркемдік-эстетикалық тәрбие беруді дамыту, оқушылардың өнерге деген қызығушылығын қалыптастыру мәселелеріне назар аударылып, оқушыларға эстетикалық тәрбие беру мен көркемдік білім берудің маңыздылығы ашылған.

Г. Сарықұлова, И. Рыбакова, М. Ғабитова, Р. Көпбосынова, Н. Нұрмұхаммедов, К. Ли, Ш. Тоқтабаева, С. Мұқтарұлы, А. Ниязов, Қ. Е. Ералин, Б. К. Байжігітов, Қ. К. Болатбаев, Қ. Жеделов, Е. Б. Ауелбеков т. б. еңбектері ұлттық бейнелеу өнерін зерттеуде көркемдік білім берудің мазмұндық ерекшеліктерін аңықтап, қазақ бейнелеу өнеріне қатысты теориялық және иллюстрациялық материалдармен толықтырған.

Ғылыми педагогикалық еңбектерді талдау нәтижелері зерттеу мәселелеріне қатысты қарама-қайшылықтар кездесетіндігі байқалды. Яғни, болашақ суретшілерді ши тоқу өнерін үйретуге даярлау әдістемесінің қажеттілігі мен заманауи ши тоқу өнері әдістемесінің аздығы, ши тоқу өнердің түрлерін тоқымашы суретшілердің шығармашылық тәжірибесінде кеңінен қолдану қажеттігі мен ши тоқу өнерін үйрету технологиясының толық болмауы арасындағы қарама-қайшылықтар зерттеу тақырыбымызды « Ши тоқуда «Гүлдер әлемі» композициясын түстік үйлесімділікте орындау тәсілдері» деп таңдауымызға негіз болды.

Зерттеу мақсаты: ұлттық ши тоқу өнерін үйретудің теориялық негіздерін қарастыру, түстік үйлесімділікте ши дайындаудың технологиясын, әдіс-тәсілдерін көрсету.

Зерттеу нысаны: болашақ тоқымашы-суретшілерді ши тоқуға үйрету барысы.

Зерттеу пәні: болашақ тоқымашы-суретшілерді түстік үйлесімділікте ши тоқу өнеріне үйрету әдістемесі.

Зерттеу міндеттері:

- Ұлттық ши тоқу өнері және түстік үйлесімділікті табу мәселелерін қарастыру;

- Ши тоқуда түстік үйлесімділікті орындаудың шығармашылық ерекшеліктерін анықтау;

- «Гүлдер әлемі» тақырыбында ши тоқу композициясын түстік үйлесімділікте орындаудың әдіс-тәсілдерін көрсету.

Зерттеудің көздері: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Білім заңы, білім беруді дамыту бағдарламалары мен тұжырымдамалары, философтардың, психологтардың, педагогтардың, өнертанушылардың еңбектері, өнертанымдық зерттеулер, суретшілер шығармалары мен сәндік қолөнер шеберлерінің бұйымдары, ұлттық мәдени мұралар, автордың жеке өзінің шығармашылық тәжірибесі болып табылады.

Зерттеу әдістері: зерттеу тақырыбына сәйкес өнер мұражайларындағы қазақ қолөнер мұраларына, отандық бейнелеу өнері мен сәндік қолданбалы өнеріне, көрмелер мен суретшілер шығармаларына, өнертану бағытындағы шығармашылық-әдістемелік құралдар мен әдебиеттерге теориялық сараптау жасау, шығармашылық жұмыстарды бағалау, талдау.

Зерттеу нәтижелерін жоғары оқу орындарындағы сәндік өнер мамандығында оқитын студенттерге білім беру барысында, бейнелеу өнері мұғалімдерінің, суретші қолөнершілердің біліктілігін жетілдіру мекемелерінде, қосымша көркемдік білім беретін оқу орындарында, мектептерде сәндік қолөнерге үйрету бағытындағы үйірме жұмыстарын ұйымдастыруда пайдалануға болады.

Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады. Қосымшада зерттеу тақырыбына сәйкес оқу-әдістемелік және шығармашылық материалдар ұсынылған.

1 ШИ ТОҚУДА ТҮСТІК ҮЙЛЕСІМДІЛІКТІ ОРЫНДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Ұлттық ши тоқу өнері және түстік үйлесімділікті табу мәселелері

Қазақ халқының қол өнерін еліміздің ғалымдары өнер зерттеушілері, педагогтары Ә. Марғұлан, С. Қасиманов, Х. Арғынбаев, Қ. Әмірғазин, М. Өмірбекова, У. М. Әбдіғаппарова т. б. зерттеп, оның ерекшеліктерін көрсеткен. Суретші-қолөнершілерді ши тоқу өнеріне даярлау проблемасы бейнелеу өнерін мектепте оқытумен тығыз байланысты. Бейнелеу өнері және сызу мамандығының мұғалімдерін дайындаудың жалпы теориялық және методологиялық негіздері Н. Н. Ростовцев, Д. Н. Кардовский, А. А. Унковский, В. С. Кузин, Б. Г. Лихачев, Е. Е. Рожкова, Н. Н. Неменский, Б. П. Юсов, Г. В. Беда, А. С. Хворостов, А. Д. Алехин, Т. Я. Шпикалова, Н. П. Сакулина, Е. В. Шорохов, А. Е. Терентьев, Б. С. Суздалев, Е. И. Игнатьев т. б. еңбектерінде өзекті мәселенің негізі болған. Қазақ халқының қолөнері деп халық тұрмысында жиі қолданылатын өру, тігу, тоқу, мүсіндеу, құрастыру, бейнелеу сияқты шығармашылық өнер жиынтығын айтады. Осы қолөнеріміздің әрқайсысының талай ғасырлық тарихы бар. Қазақ халқының тарихына қарасақ, басқа да халықтардікі сияқты өнері, әдет-ғұрпы, салт-санасы дамыған халық. Халқымыз мыңдаған жылдар бойы, үздіксіз, тынымсыз еңбектің арқасында өздеріне мекен-жай, азық-түлік, киім-кешек, қару-жарақ т. с. с. қажетті заттарды өте шеберлікпен жасай білді.

Қоғамымыздағы өзгерістер оқу орындары жүйесіне де елеулі жаңалықтар әкелді. Соңғы уақыттағы демократиялық жаңарулар тәрбиешілердің, педагогтардың және әдіскерлердің шығармашылық қызметіне заңды түрде еркіндік берді.

Н. Ә. Назарбаев «Қазақстан - 2050» елімізді дамыту стратегиясында және Елбасының 2015 жылғы 30 қарашадағы халыққа Жолдауында білімді арттыру арқылы еліміздің экономикасы мен мәдениетін дамытуға үлес қосуымыз қажеттілігі айқындала түсті.

Халқымыз мал шаруашылығымен айналысып, оның етін, сүтін азық қылса, терісі мен жүнінен, мүйізі мен сүйегінен тұрмысына қажетті жасау-жабдықтар дайындаған баршамызға мәлім. Осы кезге дейін бізге жетіп келген өрнектер, бұйымдар соның айғағы іспетті.

Қазақ халқының қол өнері туралы тарихшылар, этнографтар, өнертанушылар бағалы пікірлер айтқан. Қазақ халқының қол өнерінің ерекше бір түрі ши тоқу өнерінің ерекшеліктері тоқу технологиясы, эргономикасы, тұрмытағы орны қазңргі жағдайы туралы мәліметтер Ә. Марғұланның «Казахское прикладное искусство», Ш. А. Абдуалиеваның «Қазіргі заман талабының тұрмыс мәдениеті», М. Мұқановтың «Жүннен жасалатын бұйымдар», С. Қасимановтың «Халық қолөнері», А. Тәжімұратовтың «Шебердің қолы ортақ», Х. Арғынбаевтың «Қазақ халқының қолөнері», Қ. Ж. Амигазиннің «Қазақ қолөнері», М. Ш. Өмірбекованың «Ою-өрнектің қолданылуы» атты еңбектерінде кеңінен қарастырылған.

Қолөнерінде көңілге қонымды мәнерлер мен қолданған әдістер архитектурада кеңінен қолданылып келді. Оны біз осы уақытқа дейінгі сақталған мазарлар мен ескерткіштердегі, діни әр түрлі құрылыстардың қабырғалары мен мұнараларындағы сәнді ою-өрнектер, ағаштан қиюлап, тастан қашаған діңгектер, тастағы тарихи таңбалар-халық өнерінің тамаша туындылары сазбалшықтарды күйдіріп, ағашты майлап кептіру, мазарлар салуды қолданылған балшықты қыл, жүн, шөп-шалам араластырып илеу тәсілдері ертеден-ақ халықтың іздену талабынан, қоғам процесінен қалған айла-тәсілдер. Қолөнер - адамзат игілігі үшін жасалынып, халықтың әл-ауқатының, мәдениетінің, тұрмыс салтының өсуіне бірден-бір септігін тигізетіні анық. Халықтың қолөнеріне әдет-ғұрып жабдықтары ме қатар, аң аулауға, мал өсіруге және егіншілікке қажетті құрал-жабдықтар да кіреді. Киіз үйдің сүйегі, ағаш кереует, кебеже, сандық жасап, кілем, алаша, бау-басқұрлар тоқып, арқан -жіп есіп, көннен, илеулі теріден қайыс, таспа тіліп, өрім өріп, қолдан әртүрлі ыдыс аяқ, адалбақан, бесік және т. б. көптеген заттарды халық шеберлері өздері жасап, түрлі нақыштармен әшекейлей білген. Қолөнер тігін машинасыз-ақ тек қол еңбегі мен ғана жасалған. Халықтың мәдени дәрежесі өскен сайын тұтыну бұйымдары мен жабдықтры талапқа сай әдемілене, әшекейлене түсуде. Жаңа мәнер, ойшыл ойлар, бейнелі оюлар талғамы өрби түсуде, күннен күнге түрленіп өсуде. Оны күнделікті өмірде қазіргі қолөнер туындыларынан көріп жүрміз.

Қолөнер ерлерге және әйелдерге тән болып екіге бөлінген. Мысалы, балшықтан, тастан, сүйек пен мүйізден, темір мен ағаштан бұйымдар жасау ерлерге тән болған. Кесте тігу, өрмек тоқу, ши орау, сырмақ тігу, киіз басу, шілтер тоқу, тері киім тігу т. с. с. жұмыстарды әйелдер игерген. Ал, тері илеу, ыстау, жүн сабау, киіз басу, ши тарту т. б. жұмыстарды бірлесіп атқарған. Қазір техникамен жақсы жабдықталған фабрикалар мен кәсіпшілік ательдерінде кілем тоқылып, тігу ісімен кестелеу өнері де машинамен орындалу тастан қашап, сүйектен оюлап жасалатын бұйымдар да енді заводтар да, арнайы станоктар да жасалып, көптеп шығарылуда.

Бұдан қолөнеріміз ежелгі маңызын жояды, ендігі жерде онымен шұғылданудың қажеті жоқ деген ой туындамауы керек. Қайта халық қолөнерінің бай мұрасын жинап сұрыптай отырып, заманымызға лайықты сапа, түр беріп, оларды ілгері дамыта беру керек.

Қазақ қолөнерінде тоқыма бұйымдарының алатын орны ерекше. Тоқу өнерінің түрлері өте көп және ол жан-жақты дамыған өнер. Қазір бұл өнермен республикамызда 300-ден астам оқушылар мен оқытушылар, ғылым және өнер саласындағы қызметкерлер айналысып жүр.

Тоқу өнерінің басты түрлері мынадай болып бөлінеді:

1. Түйе, қой жүнінен, ешкінің түбітінен иірілген жіптерден киімнің түр-түрін тоқып, оны орынды пайдалана білген. Мұндай киімдер өте жылы, жұмсақ, әрі төзімді және де өрнек салып тоқылған киімдер өте сәнді көрінеді. Тоқыма киімдерді, бұйымдарды шеберлер ағаштан және сүйектен ұзындығын он екі, он бес сантиметр, сымнан он бес, жиырма сантиметр қармақты біз жасап, сонымен тоқыған. Қазақтың халықтық өнерінде қармақ біз кәрі жіліктің шыбық сүйегінен, жарып алған жіліншіктің қыр сүйегінен егеліп те, тобылғының, аршаның шыбықтарынан жонып жасалған. Ал, қазір қолмен тоқумен қатар фабрикаларда да жіптер иіріліп, бұйымдар да арнайы станоктарда тоқылуда.

2. Шілтер, перде, төсек жапқыш, стол жапқыш және т. с. с. бұйымдарды да қыз-келіншектер шебер тоқи білген. Мұндай жұмыстар ілмекті бізбен және сыммен тоқылған. Тоқудың негізгі әдісі ілу, орап ілу, төрлеп ілу өткермелеп ілу, яғни бұл жерде жіптің шалымын, ілмегін санай отырып, әр алуан өрнек жасап тоқу арқылы орындалды. Мұндай бұйымдар өте көрнекті көрінген. Қыздар өздерінің жасауларына осылай тоқылған бұйымдардың бірнеше түрін өздері даярлап қосқан.

3. Дала шөптерін де халқымыз өте шебер қолдана білген. Мысалы, шиден әр алуан заттар дайындай білген және де орын-орынымен қолданып отырған. Одан басқа да жөкеден, шыбықтан, қамыстан, шіліктен, қораптар, шарбақтар, ыдыстар, ықтырмалар, төсеніш бұйымдар тоқыған. Тоқудың негізгі әдісі өткермелеу, орай-бұрап өткермелеу, кенереге, аралық шыбықтарға, қадаларға бекіте отырып тоқу, кейде өру әдісін де пайдалана отырып тоқыған.

4. Әр түрлі жіптерден, талшықтардан түкті және түксіз кілем, алаша, басқұрлар т. с. с. бұйымдарды арнайы тоқу станогында орындаған. Тоқу станогын халқымыз өрмек деп атаған. Күрделі техникасыз, кез-келген жағдайда қолданып, керекті жабдықтары оңай тоқылатын өрмектің екі түрі бар. Оның біріншісін аспалы немесе термелі өрмек деп атайды. Бұл өрмекте кілем сияқты енді заттар тоқылады. Екіншісін жай өрмек деп атайды. Жай өрмекте шекпен, алаша, қап, қоржын, белбау, басқұр сияқты енсіз нәрселерді тоқыған. Осы жерде тоқу өнерінің бір-екі түріне тоқталып өтейік.

Ши тоқу немесе ши орау - бұрын және қазіргі кезде қазақ халқы мен Орта Азия халықтары арасында кең тараған өнер. Күнделікті тұрмыс пен шаруашылық қажеті үшін тоқылған ши қазірге шейін кеңінен қолданылып келеді. Қазақтың қолданбалы қолөнеріндегі тоқу өнері тек қана қазақ халқының өнері деген дұрыс емес, ол қазақ, қырғыз, өзбек, қарақалпақ, орыс, украин халықтарының арасындағы қолмен тоқу өнерінің көптеген түрлері бір-біріне ұқсас болып келеді. Осы елдер арасындағы көршілік қарымқатынстық ертеден-ақ қалыптаса бастаған. Халықтар арасындағы мұндай жақындық бір ғана қолөнерінде ғана емес, тіпті ағаш өнерінде, тастан ойып, қашау, былғары илеу істерінде байқалатындығы белгілі.

Қазақ халқының асыл қазынасының бірі болып саналатын қолөнерінің шығу тарихы мен жасалу жолдары халқымыздың мақтанышы болған белгілі адамдарымыз Ә, Марғұлан, С. Мұқанов, О. Жәнібеков, А. Арғынбаев, С. Қасиманов, Ұ. Әбдіғаппарованың педагогика ғылымы саласындағы зерттеу еңбектерінде де көп орын алған.

Сәндік бұйымдарының ішінде ши бұйымдары киіз үйдің құрамдас бір бөлігі ретінде кереге сыртына тұтуға, сондай-ақ үй ішіндегі ыдыс-аяқ, ошақ басын қоршап қоюға, киіз үйдің есігіне ұстауға, әр түрлі үй шаруашылық мүддесіне, киіз басу жұмыстарына, жаюлы киіз-сырмақтың асты ылғал тартып, бүлінбеуі үшін астына төсеуге, соны мен қатар құрт жаю, тары сүзуге т. б. кеңінен пайдаланылады. Алаша бүктеуге, жинауға, алып-салуға өте қолайлы мүлік. Алаша ұсталатын орнына қарай енді және енсіз болып тоқылады. өрмекпен тоқылған алашаның ені әдетте 40-45 сантиметрден аспайды, сондықтан оның бірнеше кесіндісін біріктіре құрайды. Алашаның өрнектері шебердің шеберлігіне байланысты. Шебер мүйіз, өсімдік. Геометриялық фигуралар тәрізді күрделі өрнектерді пайдаланады. Алашаны тоқығанда термелеп тоқу әдісі қолданылады, бұл әдіс өрмек өнерінің ең көп тарағаны және көркем дүниелерді тоқуға ең қолайлысы болған. Термелеп тоқудың түрлі тәсілімен байланысты әр түрлі атаулары бар. Олар қайыра теру, кежім теру, орама теру, бір түсті теру, түктеп теру. Терменің осы аталған түрлері Қазақстанның оңтүстігінде жақсы дамыған. Сол сияқты бұл өнер Өзбек, Қырғыз, Қарақалпақ, Түркімен республикаларында да айтарлықтай орын алады. Алаша жіптердің бояуына қарай, тоқылу тәсілінеи қарай бояулы алаша, бояусыз алаша, жіп алаша, өрнекті алаша, жалаң алаша, екі қабат алаша, жолақ алаша, жүн алаша, мақта алаша, тақыр алаша, шашақты алаша, қақпа алаша, терме алаша, жол алашаболып бөлінеді. Кілем тоқылу ерекшелігіне байланысты түкті және тықыр болып екіге бөлінеді. Олар тоқу әдіс-тәсілдерімен, құрамымен, ою-өрнек әуендерімен, мазмұнымен және сипатымен танымалы. Түкті бірнеше қабат жіптерден тұрады. Түкті атауы көне түркі тілінде қалың деген мағынаны білдіреді. Түкті кілем туралы жинап жүрген деректерге қарасаң ғалы, қалы деп парсы тілінде аталады. Зерттеуші ғалым О. Жәнібеков қазақ тілінде осы атаулар кілем бұйымдарымен бірге келген кірме сөз деп дәлелдейді.

Кілем жалпы шығыс жұртының, оның ішінде қазақ халқының көнеден келе жатқан дәстүрлі қолөнерінің бірі кілем тоқу. Ұлтымыздың қолданбалы қолөнерінде қазақ елінің дүние танымы, дүниеге көзқарасы, қажырлы еңбегі айқын көрінеді. Дәстүрлі кілем тоқу өнерінің қазіргі кезеңде қоғамды бұқарашыландыруда, жастардың ой-өрісінің кеңеюіне, көркемдік қастерлеуге және өнерге құштарлығын арттыруда өз үлесін қосары сөзсіз. Кілем - сәнді тоқыма жиһазы. Негізінен сәндік, бөлме жылылығын сақтау, дыбысты бәсеңдету мақсатында қолданылады. Тықыр кілем бұл қабатты ою-өрнек әуендері сыртынан да, бетінен де бірдей болып көрінеді. Оны тіке тұрған өрмек ағашта тоқиды. Тықыр кілем тоқу Қызылорда облысында кеңінен тараған. Оған түк орамай, өрнек болатын жіпті пайдалана отырып, жай өрмек әдісімен тоқи берген. Кілем бетіндегі сан қилы сәнді өрнектерге қарап отырсаңыз тұнып тұрған халық өмірінің шежіресін көргендей боласыз. Кілемдегі суреттер қаншама шартты түрде бейнеленгенімен ондағы өрнектерден өмір шындығын аңғару қиын емес. Қазақстан жерінде кездесетін кілемнің түрлері де, атаулары да өте көп. Мысалы, бұқар кілем, жорл клем, жібек кілем, адай кілем, түкті кілем, түрікмен кілем т. б. бұлар түкті кілемдер. Қазақстанда терме өрнегінің тәсілімен тоқылатын кілемдер шаршы кілем, шағын кілем, тұс кілем, от кілем, оюлы кілем т. б. атаулармен аталады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.