Гетеробазидиялықтар

Жоспар
Кіріспе

1 Гетеробазидиялықтар . Heterobasidiomyectidae класс тармағы
2 Телиоспоромицеттер . Teliosporomycetidae класс тармағы

Бұл класс тармағына күрделі құрылысты ірі, көп клеткалы базидиялары бар 14-тен астам саңырауқұлақ түрлері жатады. Базидиясы екі бөлімнен тұрады. Оның төменгі кеңейген бөлімін гипобазидий, жоғарыға өсіндісін эпибазидий дейді. Эпибазидий 4 клеткадан тұрады, ол гипобазидийден пердемен бөлінген. Мұндай базидийлерді гетеробазидийлер деп атайды. Споралары бір не көп клеткалы. Споралары өнген уақытта екінші ретті спора не болмаса уақ конидийлер түзеді. Басым көпшілігі шіріген ағаштың сапрофиттері, аздаған түрі саңырауқұлақтың жемісті денесінің паразиті. Бұл класс тармағы үш қатардан тұрады.
Дрожалкалықтар – Tremallales қатарында жемісті денесі кілегейлі іркілдеген массадан (Stypella), белгілі бір формасы жоқ құймақ тәрізді (Exidiopsis), одан жемісті дененің біртіндеп төсеміктен көтеріле бастау (Tremella) бағытына қарай дамығаны байқалады. базидийлері ұзыннан бір-біріне пперпендикуляр перделермен, бүйірлері арқылы түйісіп жататын 4 клеткаға бөлінеді. Кейбіреулерінде перделері қисық, тіпті қайсібірінде көлденеңдеу болып келеді. Бұл қатарға 8 түр жатады, олардың басым көпшілігі ағаш қалдықтарының сапрофиттері.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Гетеробазидиялықтар – Heterobasidiomyectidae класс тармағы мен Телиоспоромицеттер – Teliosporomycetidae класс тармағы

Гетеробазидиялықтар – Heterobasidiomyectidae класс тармағы

Бұл класс тармағына күрделі құрылысты ірі, көп клеткалы базидиялары бар 14-тен астам саңырауқұлақ түрлері жатады. Базидиясы екі бөлімнен тұрады. Оның төменгі кеңейген бөлімін гипобазидий, жоғарыға өсіндісін эпибазидий дейді. Эпибазидий 4 клеткадан тұрады, ол гипобазидийден пердемен бөлінген. Мұндай базидийлерді гетеробазидийлер деп атайды. Споралары бір не көп клеткалы. Споралары өнген уақытта екінші ретті спора не болмаса уақ конидийлер түзеді. Басым көпшілігі шіріген ағаштың сапрофиттері, аздаған түрі саңырауқұлақтың жемісті денесінің паразиті. Бұл класс тармағы үш қатардан тұрады.

Дрожалкалықтар – Tremallales қатарында жемісті денесі кілегейлі іркілдеген массадан (Stypella), белгілі бір формасы жоқ құймақ тәрізді (Exidiopsis), одан жемісті дененің біртіндеп төсеміктен көтеріле бастау (Tremella) бағытына қарай дамығаны байқалады. базидийлері ұзыннан бір-біріне пперпендикуляр перделермен, бүйірлері арқылы түйісіп жататын 4 клеткаға бөлінеді. Кейбіреулерінде перделері қисық, тіпті қайсібірінде көлденеңдеу болып келеді. Бұл қатарға 8 түр жатады, олардың басым көпшілігі ағаш қалдықтарының сапрофиттері.

Аврикуляриялықтар – Auriculariales қатарының да жемісті денелері кілегейлі, не іркілдек, құрғақ күндері дрожалкалылардың жемісті денелері сияқты кеуіп қалған қабыршақ тәрізді, базидийлері көлденең перделермен 4 клеткаға бөлінген. Бұлардың көбі – ағаш қалдықтарының сапрофиті. Бізде бұл қатардың Auricularia mesentarica мен Euronartium muscicola түрлері кездеседі.

A.polytrichia, A.mesenterica ағаш құлағы деген атпен қытайлар тамаққа пайдаланады. Бұл қатарда гетеробазидий бірден жемісті дененің гифасынан дамымай, ерекше қалың қабырғалы клеткадан дамиды. Барлық жемісті денесі екі ядролы клеткадан құралған.

Дакриомицеттер – Dacrymycetales (40) қатарына ағаштардың шіріген түбірлерінде сапрофитті тіршілік ететін 4 түр жатады. Жемісті денелерінің формасы қатпарланған қабықшалы төмпешік және тарамдалған бұталы, көбінесе төсеміктің бетінде кілегейлі дене түрінде жатады. Жемісті денесі көпшілігінде ашық түске боялған. Өкіліне орман топырақтарында таралған күрделі құрылысты калоцера (Calocera) жатады. Жемсіті денесі сары түсті тарамдалған бұта немесе бұғының мүйізіне ұқсас келеді. Жемісті дененің жоғарғы жағынан базидий дамиды, парафиздері болмайды. Базидийі цилиндр пішінді, оның тармақталған ұшында екіден базидиоспора түзіледі. базидийде қалыпты жағдайда дамиды, бірақ пайда болған 4 ядроның екеуі ғана базидиоспора түзуге қатысады да, екеуі базидийде қалып қояды.

Телиоспоромицеттер – Teliosporomycetidae класс тармағы

Бұл класс тармағының базидиоспоралары тынышталған қалың қабықты қолайсыз жағдайларға төзімді телейтоспорадан өседі. Көпшілік жағдайда қыстап шыққаннан кейін өне бастайды. Базидийі көлденең перделер арқылы клеткаға бөлінген. Әрбір клетканың бүйір жағынан бірден базидиоспоралар өседі. Паразитті тіршілік етуіне байланысты жемісті денесі болмайды. Бұл класс тармағы екі қатарға бөлінеді.

Қаракүйе саңырауқұлақтар – Ustilaginales қатары

Қаракүйе саңырауқұлақ қатарын базидий мен хламидиоспораның құрылысына, өнуіне қарай қаракүйе және тиллеция тұқымдастарына бөледі. Қаракүйе спорасы диплоидты, одан түзілетін базидиоспора гаплоидты уақ, түссіз, клетка қабығы жұқа келеді.

Барлық қаракүйе саңырауқұлақтары әр түрлі тұқымдасқа жататын жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің паразиті. қазіргі уақытта қаракүйе саңырауқұлағының 165-тен (1200) астам түрі бар. Олар дара және қос жарнақты өсімдіктердің әртүрлі мүшелерінде паразитті тіршілік етеді. Қос жарнақты өсімдіктерді зақымдайтын қаракүйелердің түрі дара жарнақтыларға қарағанда анағұрлым аз. Тек қос жарнақты өсімдіктерде Ustilaginaceae тұқымдасының 12, Tilletiaceae тұқымдасының 18 түрі паразитті тіршілік етеді. Қос жарнақты өсімдіктердің ішінде ағашты формаларына қарағанда шөптесінді түрлерінде қаракүйе жиірек кездеседі. Дара жарнақты өсімдіктерде Ustilaginaceae тұқымдасының 114 түрі, Tilletiaceae-ның 17, Graphiolaceae-ның 4 түрі кездеседі. Олардың ішінде 18 түрі эндемик болып есептеледі. Қазақстанда кездесетін қаракүйе 200-ден астам әртүрлі өсімдік түрінде паразитті тіршілік етеді.

Tilletiaceae мен Ustilaginaceae тұқымдастарының жоғарғы сатыдағы өсімдіктерді зақымдауы басқа тұқымдастарға қарағанда анағұрлым жиі кездеседі және біркелкі таралған десе болады. Бұл паразиттер тек құрлықта ғана өсетін өсімдіктерде індет туғызып қоймай, суда өсетін өсімдіктерде қаракүйенің 8 туыстасына жататын түрлер кездеседі. Мысалы: Теңіз руппиясында (Ruppia) Ustilaginaceae тұқымдасына жататын Thecaphora саңырауқұлағы паразитті тіршілік етсе, Сужұлдызында (Callitriche) Tilletiaceae тұқымдасының Entuloma, Сукөрігінде (Hydrocharis) Tracya, Тұңғиықта (Nymphaea) Entuloma, Тамыршөпте (Spirodela) Tracya туыстарының өкілдері паразитті тіршілік етеді. Сонымен, судағы өсімдіктерде паразитті тіршілік ететін қаракүйе саңырауқұлағының көпшілігі Tilletiaceae тұқымдасына жатады.

Қаракүйе паразитті басқа тұқымдастарға қарағанда астық тұқымдасын жиі зақымдайды. Қаракүйе түскен астық тұқымдастар өнім бермейді, өйткені, олардың масақтары біржола, немесе, ішінара қаракүйеге айналады. Оның споралары өте ұсақ және көп, аса тез тарайтыны да осыдан. Қаракүйемен зақымданған өсімдіктің масағы отқа күйген сияқты қараяды, аурудың қаракүйе деп аталуы да осыдан.

Тиллеция – Tilletiaceae тұқымдасының базидийі барлық жағдайда бір клеткалы, базидиоспоралары топталып базидийдің жоғарғы жағында түзіледі. Базидиоспора орақ пішінді, көпшілік жағдайда бүйірлік өсінділері арқылы бірігіп келеді. Хламидиоспора ірі тегіс не торлы, сирек қылтанақты, спора қабығы қалың, қоңыр түсті. Хламидиоспора өне келе базидиоспора түзетін өсу гифі-промицелий жетіледі, ол бір клеткалы.

Бидайдың қатты қаракүйесі (Tilletia tritici). Ауру көбінесе өсімдік өне бастағанда топырақтан, ал дәнді дақылдарға астық бастыру кезінде жұғады. Тұқым сепкен кезде споралар дәнмен бірге топыраққа түседі. Қаракүйе споралары тұқыммен бірге өне бастайды да, ондағы екі ядро (дикарион) қосылып, диплоидты ядро түзеді. Ол редукциялы жолмен бөлініп, төрт клеткадан тұратын фрагмобазидийге айналады. Фрагмобазидийде гаплоидты ядролары бар әр түрлі жынысты базидиоспоралар дамиды. Базидиоспоралар базидийде отырғанда, не одан үзіліп түскеннен кейін бүршіктену арқылы гаплоидты клеткалар өседі, олардың да бүршіктенуі мүмкін. Гаплоидты клеткадан індет туғыза алмайтын әлсіз мицелий өседі.

Базидиоспоралар не одан бүршіктенуден пайда болған ұрпақтары бір-біріне қарсы өсінділер беріп қосылады. Бірклетканың ішіндегі заты екінші клеткаға ауысады, бірақ ядролары қосылмайды, сөйтіп, дикарион түзіледі. Қосылатын базидиоспоралар, не оның ұрпақтары тек әр түрлі жынысты болады. Екі ядролы клетка мицелийге бастама береді де, одан дикарионды мицелий өседі. Дикарионды мицелий өздігінен індет туғыза алады және ол жұқа клетка қабығы арқылы жас өскінге еніп, оның клетка аралығындағы кеңістікте өсе бастайды. Алғашқы кезде ауру өсімдіктің сау өсімдіктен көзге көрінерліктей айырмашылығы болмайды. Масақтану алдында қоректік заттардың көп келуіне байланысты, саңырауқұлақ мицелийі тез ұлғаяды. Қалыптаспаған гүл шоғыры мицелийдің әсерінен тез бұзылады. Мицелий қабығының астынан қоңыр түсті жаңадан қалың қабық түзіледі, ескі қабық кілегейленіп кетеді. Бұл кезде дикарион ядроларының үнемі синхронды бөлінуіне байланысты, дикарионды болып келетін мицелий ыдырап, көптеген екі ядролы дөңгелек қаракүйе деп аталатын хламидо- немесе телиоспораларға айналады. Қаракүйемен зақымдалудың нәтижесінде бүлінген гүл шоғыры жапырақ қынабынан шығып масақтанады. Мұндай жолмен тары қаракүйесі (Sphacelotheca panici – miliacea), сұлы қаракүйесі (Ustilago avena U.levis), арпа қаракүйесі (U.horbei), бидайдың қатты сасық қаракүйесі (Tilletia caries) дамиды. Мұнда бидай дәнінің қауызы бұзылмайды, оның астында эндосперм мен ұрықтың орнында қоңыр споралары жатады. қарабидайдың сабақтық қаракүйесінде (Urocystis occulta) қаракүйе споралары гүл шоғырында түзілмей, жоғарғы буын аралығының төменгі жағынан түзіледі, масақта көбінесе, дән құралмайды.

Мұндай қаракүйелер түрімен күресу жөніндегі барлық шаралардың ішіндегі ерекше маңыздысы – тұқымдық материалға жабысқан қаракүйенің спораларын құртатын әдіс – улы заттармен дәрілеу. Ылғалды дәрілеу формалинмен (40% формалиннің 1г бөлігі судың 300 г бөлігіне қосылады), ал құрғақтай мышьяк не күкіртті органикалық және т.б. препараттарды себу арқылы жүргізіледі. Мұндай тиімді шараларды қолданудың нәтижесінде қаракүйеде болатын астық ысырабын бір пайызға дейін кемітуге болады. Жоғарыда айтылған шаралармен қатар ауыспалы егісті дұрыс пайдалану, минералдық және жергілікті тыңайтқыштарды дұрыс қолдану, қаракүйе ауруына төзімді сорттарды егістікке егізу, тұқымдық материалдарды мұқият тазалау және сорттау жұмыстарын жүргізу арқылы да, бұл аурудан сақтануға болады.

Қаракүйе – Ustilaginaceae тұқымдасының базидийі көлденең 1-4 клеткаға бөлінген. Базидиоспоралары қысқа бүйірлік стеригмада орналасады. Хламидиоспоралары шар не эллипсоид пішінді, тегіс не қылтанақты, не сүйел пішінді, сирек торлы, қабығы жұқа, сарғыш не күлгін түсті. Қаракүйе спорасы өне келе базидиоспора түзілетін өсу гифасы промицелий дамиды. Одан клеткаларға бөлінген базидий жетіледі, базидиоспоралары бүйірлерінде түзіледі.

Бидайдың тозаңды қаракүйесі (Ustilago tritici) және арпаның тозаңды қаракүйелерімен (U.nuda) астықтардың зақымдануы астық тұқымдастарының гүлденуі кезінде болады. Қаракүйе споралары жел арқылы аналықтың аузына түсіп, өне бастайды, одан фрагмобазидий дамиды, бірақ онда базидиоспора түзілмейді. Фрагмобазидийдің гаплоидты клеткалары қосылып, дикариондар түзеді, дикарионды мицелий түйінге өтіп эндосперм мен ұрықты бұзбай дами береді. Зақымданған дәннің зақымдалмаған дәннен айырмашылығы болмайды, олармен бірге піседі. Келесі жылы тұқым сепкенде тұқыммен бірге өніп, оның өсу конусына өтеді, ол сабақтың бойымен жоғары қарай жылжиды, сөйтіп масақтану алдында қаракүйе спораларына – телиоспораларға айналады. Бұлармен күресу басқа қаракүйелерге қарағанда қиын, өйткен мұнда қаракүйе мицелийлері дәннің ішкі тінінде орналасады.

Жүгерінің көбікті қаракүйесі (Ustilago maydis) өсімдіктің барлық мүшелерінде өсіп, дамитындықтан, басқа қаракүйелерден ерекше тұрады. Өсімдіктің күйе түскен бөлігінде, жұқа қабықпен қапталған спораға толы буылтық пайда болады. Зақымдалмаған жүгеріге ауру егістіктің өзінде жұғады;сондықтан жаз бойы буылтықтар пайда болған өсімдікті алып тастап отыру керек. Жүгері күйесінің хламидиоспоралары немесе телиоспоралары өнген кезде төрт клеткалы фрагмобазидий береді және оның үстінде базидиоспоралар дамиды, олар бүршіктенеді. Бүршіктенген споралар қосылып дикарион түзеді, ал оның мицелийі жүгерінің ішкі тінінде өтеді де, ол жер ісініп өседі, оған қоректік заттар мол ағып келеді. Саңырауқұлақтың мицелийі ісіктің бүлінген тіндерінің есебінен тез өсіп, гифалар қаракүйе спораларына ыдырайды, олар буылтықтың жұқа ақ қабығының аржағынан көрініп тұрады. Хламидиоспора жүгерінің көбікті қаракүйесінің диплоидты фазасы. Ол топырақта қыстап шығады. Хламидиоспораның гаплоидты фазасы өздігінен індет туғыза алмайды. Тек қарама-қарсы белгілері бар споридиялар қосылғанда, не бүршіктенуден түзілген дикарионды мицелийлер індет туғызады.

Жүгерінің көбікті қаракүйесімен күресудің басты шарты зақымдалған өсімдік сабақтарын жинап өртеп жіберу, агротехникалық шараларды дұрыс пайдалану арқылы аурудың болмайын және таралмауын қамтамасыз етуге болады. Егістікке себетін тұқымдық астықтық арнаулы дәрілердің ерітінділерімен уландырады. Сонымен қатар, егістік алқапта өскін пайда болғаннан кейін 2-3 тәуліктен соң гексахлорбензолдың 50%-дық ерітіндісімен не басқа арнаулы ерітінділерді шашу арқылы аурудан сақтануға болады.

Тиллецияның устилягиналардан айырмашылығы – базидиялары перделерге бөлінбеген бір клеткалы. Бұл белгісіне қарағанда, тиллеция тұқымдасын басқа класс тармағына жатқызуға болар еді, алайда даму ерекшелігі мен құрылысы және тіршілік жағдайларының ұқсастығы бұлардың филогенетикалық жағынан бір-бірімен байланысты екендігін көрсетеді.

Жайылым мен шабындықта өсетін астық тұқымдас өсімдіктерге түскен қаракүйе шөптің өнімін кемітіп, сапасын нашарлатады. Қаракүйе түскен шөпті мал жесе, оның споралары салдың ас қорыту мүшелері арқылы қан тамырларына өтіп, қатты ауруға шалдықтырады.

Қаракүйе саңырауқұлағының дамуында ядро фазаларының алмасуы байқалады. Қаракүйелердің даму циклында ядроның дикариондық фазасы басым.

Тат саңырауқұлақтары – Uredinales қатары

Тат саңырауқұлағы табиғатта көп тараған, оның 400 (8000) шамасындай түрі бар. Олар әртүрлі фитоценоздың құрамына енетін өсімдіктердің облигатты паразиттері. Әрбір таттың өздеріне тән таралу ареалы болады, сонымен қатар олар әр өсімдік түріне, астықтардың сортына бейімделу ерекшеліктері болады.

Барлық тат саңырауқұлағы да жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің, сирек папоротниктер мен қылқан жапырақтылардың паразиттері. Тат саңырауқұлағының мицелийі өсімдік тіндерінің арасындағы клетка аралық қуыстарда және олардың клетка ішіне де енуі жиі кездеседі. Мүшелердің бетінде қызғылт сары, немесе тат түсті дақ көрінеді, бұл – түсі жағынан каротинге ұқсас, ішінде қызғылт сары пигменттері (липохром) бар – споралар жиындысы. Тат саңырауқұлақтары тат ауруын тудырады.

Ауру қоздыратын эцидиоспора сау өсімдікке түсіп, саңылау тесігінің маңына аппрессория арқылы бекінеді. Одан саңылау тесігі арқылы клетка аралықтарына қарай өтіп диплоидты мицелий өседі. Эпидермис арқылы жапыраққа түскен базидиоспора өне келе клетка аралықтарында эндофитті гаплоидты мицелий түзіп, иесінің клетка ішіне өтіп гаустория құрайды. Сөйтіп клетка ішілік заттарын сорып, аз уақытта өсімдіктің тіршілігін жояды.

Даму циклының аздаған уақыты (базидиоспора және бүршіктенетін клетка) сапрофитті күйде өтетін қаракүйе саңырауқұлағынан айырмашылығы, бұларда сапрофитті кезеңі болмайтын облигатты паразиттер. Тат саңырауқұлағының даму кезеңінде бірінен соң бірі заңды түрде ауысып отыратын әр түрлі спора тасушы мүшелер түзіледі. Таттардың көпшілігі екі иелі. Олар өсімдіктің вегетативтік мүшелерін зақымдайды.

Қыстап шығатын вегетативтік спора болып, диплоидты мицелийде пайда болатын телейтоспора. Біраз уақыттан кейін диплоидты телейтоспорадан гаплоидты базидий мен базидиоспора дамиды.

Тат саңырауқұлағының толық емес сатысында эцидиальды кезеңі түсіп қалған уақытта екінші уредостадияның алдында спермогон кезеңі өтеді. Ал эцидиальды стадия мен уредостадиясы түсіп қалғанда, телейтоспораның алдында спермогон жүреді.

Барлық тат саңырауқұлақтары ұзын сағақты телейтоспоралы пукциниялылар (Pucciniaceae) және телейтоспоралары сағақсыз мелампсоралылар (Melampsoraceae) деп екі тұқымдасқа бөледі.

Пукциниялылар (Pucciniaceae) тұқымдасына 360-тай түр жатады, олардың ішінде көп тараған пукциния (Puccinia) – 227 мен уромицесс (Uromyces) – 74 туыстары. Бұл туыстардың ішінде даму кезеңі жеткілікті зерттелгендерінің ішінде белгілісі астықтың сызықтық, таты – Puccinia graminnis саңырауқұлағы. Бұл өзінің дамуын сарағаштың (Berberis) жапырағынан не басқа өсімдікте бастайды.

Жапырақтың жоғарғы жағында қызғылт сарғыш түсті нүктелер пайда болады. Бұл саңырауқұлақтың спора тасу органы. Ол алғашқы уақытта шумақталған гиф түрінде, кейіннен бір ядролы гаплоидты клеткалардан құралған мицелийлер, клетка аралық кеңістіктерге еніп жатады. Бұзылған тінінің сарғыш түсі май тамшыларына байланысты. Жапырақтың жоғарғы бетінде спермогондар немесе пикнидийлер, ал төменгі жағында эцидийлер дамиды. Спермогондар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.