Қазақтың бүкіл өмірі ерліктерден тұрады

Жоспар
Кіріспе

1 Біз ерлік жасай аламыз ба?
2 «Қазақ мәселесi» дегеннен бiздiң билiк неге шошиды?
3 ХХІ ғасырдағы қазақ идеясы
4 Этносаралық қарым.қатынас
5 Ұлтаралық қақтығыс

Қазақтың бүкіл өмірі ерліктерден тұрады. Алдымен, Алладан амандық сұрады. Сонан соң алаш баласының басын құрады. Жерімізге көз алартақан, жұдырығын шошайтқан жауларды жаппай қырады. Талай мәрте көзінің жасын бұлады. Бірақ амандығын сақтап қала алды.
Көне түркі заманына бойлап, сақтар мен ғұндардың, қыпшақтардың дәуірін сөзбен суреттеп, ерлік дастандарын санамызда жаңғыртпай-ақ қоялық. Шыңғыс қаған заманында шыңырауға құламай, шын бейнесін сақтап қалған бабалардың айтулы жорықтарын тағы қайталап не керек? Үлкен ұлыстан іргесін бөлек салып, қазақ деген хандық құрған Керей мен Жәнібектің жанкештілігін жұрттың бәрі біледі. Қасым, Есім, Тәуекел, Абылай хандардың заманындағы ұлтты сақтап қалу жолындағы болған күрестерді тарих деген кәрі тарлан бойына сақтап, бүгінге жеткізді. Заманында қазақ үшін қан кешкен Хан Кененің сұсты бейнесі көз алдымызда әлі тұр. Қысқасы, қайқы қылыш тағынып, сауыт-сайманын асынып, бес қаруын сайланып шыққан текті тұқымның ұлдары туған халқының болашақ өмірі үшін ерлік жасады.

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Біз ерлік жасай аламыз ба?
Posted on Желтоқсан 10, 2009 by Көкбөрі
Қазақтың бүкіл өмірі ерліктерден тұрады. Алдымен, Алладан амандық сұрады. Сонан соң алаш баласының басын құрады. Жерімізге көз алартақан, жұдырығын шошайтқан жауларды жаппай қырады. Талай мәрте көзінің жасын бұлады. Бірақ амандығын сақтап қала алды.
Көне түркі заманына бойлап, сақтар мен ғұндардың, қыпшақтардың дәуірін сөзбен суреттеп, ерлік дастандарын санамызда жаңғыртпай-ақ қоялық. Шыңғыс қаған заманында шыңырауға құламай, шын бейнесін сақтап қалған бабалардың айтулы жорықтарын тағы қайталап не керек? Үлкен ұлыстан іргесін бөлек салып, қазақ деген хандық құрған Керей мен Жәнібектің жанкештілігін жұрттың бәрі біледі. Қасым, Есім, Тәуекел, Абылай хандардың заманындағы ұлтты сақтап қалу жолындағы болған күрестерді тарих деген кәрі тарлан бойына сақтап, бүгінге жеткізді. Заманында қазақ үшін қан кешкен Хан Кененің сұсты бейнесі көз алдымызда әлі тұр. Қысқасы, қайқы қылыш тағынып, сауыт-сайманын асынып, бес қаруын сайланып шыққан текті тұқымның ұлдары туған халқының болашақ өмірі үшін ерлік жасады. Бастарын бәйгеге тікті. Жанын аямады. Соның бәрі қазақ үшін болатын. Оның бәрі болашақ ұрпақтың қамы еді. Олар ерлік мұратты еріккеннен емес, біз үшін жасады. Бүгінде біз қымбат көлік мініп, бес жұлдызды қонақүйге түсіп, қымбат ресторандардан ас ішіп, аяқ босатып жүрсек, ол ең алдымен Алланың, онан кейін аталарымыз жасаған ерліктерінің арқасы. Шамаңыз келсе, дау айтып көріңіз.
Ағартушылықты, ақындық пен жазушылықты, саяси қайраткерлікті, ел басқару ісін, қысқасы, қоғамдағы қыбыр еткен саланың барлығын қамтуға тырысқан Алаш зиялылары да осы елдің болашағын баянды етуге барын салды. Әлихан, Ахмет, Мұстафа, Міржақып, Бейімбет, Сұтанмахмұт, Мұхамеджан секілді шоқ жұлдыздай болған алаш арыстары билік қуған жоқ. Қайткен күнде қазақ баласын іргелі ел етем, келешегін кемел қылам деген тұрғыда жұмыс жасады. Тоғышар болған жоқ. Тойып та ештеңе жемеді. Тапқаны не? Қуғын-сүргін, тексеру, түрме. Ең соңында, құрбандық. Олар мына біз үшін құрбан болды.
Кеңестен киепет табам деген Сәкендер де елдің болашағына алаңдағаннан сол жағалауға өтті. Еріккеннен немесе атақ-даңқ қуғаннан емес. Олардың да бар арманы қазақтың көсегесін көгерту, алдағы жолын айқындау еді.
Желтоқсанда қырылған қазақ жастары аттарын тарихқа қашап кету үшін, атақ-абыройын арттыру мақсатында алаңға шықпады. Олар да елдің болашағына алаңдады. Мерт болды. Соққыға жығылды. Түрмеге жабылды. Қудаланды. Құрықталды. Тоз-тоз болды. Бүгінде біз Тәуелсіздік атты түсініктің туын желбіретіп отырсақ, сол кездегі жалынды жастарға қарыздармыз.
Мұның бәрі ерлік. Тағы бір адамның ерлігін айтайық. Жастайынан халық жауының баласы атанып, көзге шыққан сүйелдей болып сүйкімі кеткен жас бала туған халқының тарихын зерттеуге ден қойыпты. Қазақы қалпын бұзбаған қара жерде өмір сүрген осы бала шынашақтай кезінен қазақтың қалтарыс тарихын қопарумен айналысады. Соның нәтижесінде Шалкиіз, Дулаттардың жырлары қазақ ортасына қайтып келді. Соның арқасында біз аласапыранда өткен өмірді көзімізбен көргендей болдық. Ол – Мұхтар Мағауин болатын. Қазаққа Тазының өлімі, Сары қазақ секілді романдарды берген кәдімгі Мағауин. Мұхтарлардың жалғасы. Көзінің майын тауысып, жүйкесін жұқартып қазаққа қатысты тарихтың бәрін осы Мұхаң жинады. Біз Мағауиннің өмірі де ерлікпен өтіп келеді деп білеміз.
Тіліміз жеткенше бізге дейінгілердің ерлік жолын баяндағандай болдық. Енді тақырыбымыздың темірқазығына оралайық. Кейінгі кездері пақырыңызды менің замандастарым ерлік жасай ала ма? деген ой жиі мазалап жүр. Жалпы, бүгінгі қазақ жастары ерлік жасауға құлықты ма? Аталар аманатын адалынан атқара ала ма?
Мағауин Аласапыранды жазғанда мамыражай заман емес еді. 37-нің өзі болмаса да, оның елесі елдің ішінде әлі күнге дейін жүрген. Дегенмен таным-түсінігі әбден қалыптасқан жазушы ұлттық мұрат жолында жұмысын жалғастыра берді. Сол заманның өзінде қабырғалы дүниелерді табаққа салған бастай ғып бізге ұсынды. Сол заманда ұлттың жоғын түгендегені үшін Мағауинге алтыннан ескерткіш орнатса болады.
Өткенде қаламды ермек етіп жүрген бір жігітпен жолығып қалдық. Жазушы деп айта алмаймыз. Өйткені ондай қасиетті ұғымды әркімге телісек, онда оның киесі ұрады. Сондықтан ол жігітті жазушы деп, аузымыздың қисайып қалғаны бізге керек емес. Сол пақыр не дейді? Салған жерде ұйғырлар туралы кітап жазып жатырмын. Кейіпкерім Ахмадиев. Шәкен Аймановтың үйінде үш жыл тұрған. Баласындай болып кеткен деп салды. Тырс етпедік. Ол біздің өзі айтып отырған жұртқа қатысты көзқарасымызды білетін. Сонда да қазіргі депутатты мақтауын қоймады. Аяғын жерге тигізбей, көкке шығарып, үсті-үстіне мадақ айтып, тұлғалық қасиетін барынша ашып көрсетті. Қош дедік. Нарықтың заманында, онда да мынадай дағдарыс кезінде қазақтың бір баласы әлгі кісі туралы кітап жазып, одан ақша сауса, біздің не шатағымыз бар. Осы тоқтамға келіп, әлгінің одасын үн-түнсіз тыңдай бердік. Әсілі, ол әңгімесі бізге майдай жағып барады деп ойлаған болуы керек. Көпірген аузын аз-кем сүртіп алды да, былай деді:
* Сен білесің бе, тарихта қазақ пен ұйғырдың арасында ешқашан соғыс болмапты. Екі ел сан ғасырлар бойына тату жатқан. Бірін-бірі шаппаған. Еркегін құл, әйелін күң етпеген. Қойы қоралас, ауылы аралас жатқан. Бұл деген керемет қой. Өзіміз бір туғанбыз деп мадақтайтын қырғыздармен қайта көп соғысыппыз. Кенесарының да басын шауып алған солар ғой. Кітабыма осыны кіргізгелі отырмын.
Бұған дер кезінде тоқтау салмаса ұзаққа шабатынын байқағаннан соң, ойғырлар туралы оданы тоқтатуды талап еттік. Түріміз де қарауытып, көзіміздің ағы мен қарасына қызыл араласып, түтігіп кетсек керек. Соны байқаған әлгі жылыстап шығып кетті.
Сіз осы әңгімеден не байқайсыз? Ал біз мынаны айтар едік. Ең бірінші, ұйғыр қазақпен семсер айқастыратындай жеке дара мемлекет болмаған. Рас, есте жоқ ескі заманда Ұйғыр қағанатының өмір сүргенін білеміз. Ал Керей мен Жәнібектен басталатын қазақ хандығының тұсында ұйғырлар мемлекет болған жоқ. Сондықтан адуыны арынды, кезіккен жауын жайпап салатын қазаққа ұйғырдың қарсы тұруы қиын еді. Ал қырғыздың қазаққа көз алартуы, ол белгілі жағдай. Олар да өзінше іргелі мемлекет болды. Шекарасын қорғады. Халқын аман сақтауды ойлады. Сондықтан қазақпен қылыш түйістіруге, қалқан қағыстыруға тура келді. Екінші, қырғыз қанша жерден тойынса да, қазақтың құлағын кесіп, басын далаға лақтырып тастамаған. Жап-жас қызын қорламаған. Зорламаған. Әгәрәки, әлгі жігіт өзіне кейіпкер етіп алып отырған халық біздің бір туған ұлт секілді жерге, елге ие болса, онда талай соғысты бастан өткерген болар едік. Қазірдің өзінде олар шамасы жетсе қазақты сүріндіруге, келеке етуге, намысын таптауға тырысып бағады.
Өз басым, қазақтың арасында намыссыз жігіттер бар деп ойламайтын едім. Мына бір шағын әңгімеден кейін осындай намыстың қайрағына түспеген адамдардың барын көріп, көңілім құлазып сала берді.
Әлдебір ұлттың, я болмаса ұлыстың ортасына от тастаудан аулақпыз. Бірақ тарих толқынында жағаға шығып қалмай, ұлттығын, мемлекеттігін, беріктігін сақтап қалған қазақ дейтін ұлысты кемітіп, шамасы жетсе ұлын құл, қызын күң етуге тырысатын әлдебір халықтар туралы көлемді шығарма жазып, оларды аспандағы айға теңеп, бізбен достық рәуіштегі ел болған деп әспеттеудің керегі не? Кей пақырлар Есектің артын жусаң да ақша тап деп Абай айтқан дегенді алға тартатын шығар. Абай арыңды, намысыңды сатып ақша тап деген жоқ.
Бір адамға байланысты қазіргі қазақ азаматтары ерлік жасай алмайды деп ой түйсек, онда ол ақымақтық болар еді. Дегенмен кейінгі кездері туған халқын қорғауға қарсы болған жігіттердің бары білініп жатыр. Әлдебір сектаға мүше болған бозбалалар қазақ ғаскерінің қатарын толықтыруға үзілді-кесілді қарсы болыпты. Бұл да сорақылықтың бір түрі. Көкіректерінде намыстың кішкентай ғана сәулесі болса, онда олар жер жаһанға бүйтіп жария салмаған болар еді. Онан бөлек, өзіміз ақшасын төлеп, шеттен білім жиып, жиған ілімін елі үшін жаратсын деген қаракөз қыз-жігіттер тағы бір сойқанды бастады. Егер Қазақстанда тек қазақ тілі үстемдік құратын болса, біз елге қайтудан бас тартамыз. Олардың мәлімдемесі осы сықпытта. Сонда дейміз-ау, мемлекет қалтасынан ақша төлейді. Барлық жағдайын жасайды. Ал олар келіп туған халқына, ана тіліне қарсы шығады. Бұл не? Ең болмаса, төленген ақшаның құнын қайтармай ма? Тіліне жаны ашымаған баладан, еліне жанашыр азамат шығады деп айтудың өзі қиын. Соңғы кездері осы тектес тексіздіктер көбейіп барады. Сонан соң амалсыздан қазақ жастары елі үшін ерлік жасай ала ма? деп ойланасың.
Көпті көрген бір ағам ғасыр басындағы қиындықтың бәрі өтеді. Мұндай қиындық әр ғасырда болып тұрған. Енді біраз уақыттан соң ел еңсесін жияды. Сонан соң мамыражай өмір басталады. Ал ғасырдың соңына қарай тағы бір бір қиындықтың төбесі көрінеді. Тарих қайталанады деген осы деп еді.
Осы тәмсіл біздің жүрекке орнықты. Сонан соң ми қатпарының әлдебір түпкірінде жатқан түйсік мынаны бізге сыбырлады: біз Тәуелсіздік жылдарында Алаш арыстары аман болғанда ғой деп армандаймыз. Олар енді қайтып келмейді. Бәлкім, сол Алаш арыстарының көзіндей болған бір шоғыр зиялы қазақ аспанына шығар. Біздің білуімізше, елге жаны күйетін, халқыма болсын, ұлтым ұшпаққа шықсын дейтін жастардың алды университет бітірді, соңы мектеп қабырғасында жүр. Біздің түйсік алдамаса, жиырмасыншы жылдарға қарай олар әбден кемелденіп, еліне еңбек етуге дайын болады.
Қазақ жастарының қайратсыздығын көрген сайын осы бір түйсікпен сезген әлдебір құбылыс санамда жаңғырады. Үміт қой, әйтеуір. Сол үміт ақталса екен. Әйтпесе, мына түрімізбен қазақты жарға жығып тынатын сияқтымыз...
Ержан БАЙТІЛЕС.

10.04.2007
текст: "Kazakhstan Today"
АСТАНА. 10 сәуір. Kazakhstan Today. Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев бұқаралық ақпарат құралдарына республикада ұлтаралық жанжалға жол берілмейтіндігін ескертті.
"Мен жанжал туғызған БАҚ-тар жауап беретінін ескертемін" ,-деді Н.Назарбаев.
Осыған дейін хабарланғандай, үстіміздегі жылы 17 - 18 наурызда Алматы облысының Еңбекшіқазақ ауданы Казатком және Маловодное ауылдарында екі жігіттің арасында жанжал басталып, соңы жаппайы төбелексе айналған. Бес адам өлтірілді, үш автомашина және бір автобус өртеніп кетті. "Мәселе қарапайым криминалды қақтығыс, төбелес туралы болып отыр", деп атап өтті президент.
"Орын алған жағдайға байсалдылықпен қарайық. Мен келеңсіз жайттың мән жайын анықтап, айыптыларды жазалауды тапсырдым. Бұл шиеленістің түп тамыры анықталып, халыққа дұрыстап түсіндірілсін", деді Н.Назарбаев.
"Мұндай жағдайдың орын алғаны өте өкінішті, мерт болған жігіттердің туыстарына көңіл айтамын",-деді президент.
Сонымен қатар елбасы атап өткендей, осы оқиғадан тұжырым жасау қажет: неге рұқсаты жоқ азаматтар Қазақстанда тұруы керек? Неге адамдар үйлерінде қару ұстайды? Құқық қорғау органдары қайда қарады?".
Қазақстан президенті елдегі тыныштық пен келісім үшін жауапкершілік байырғы халық- қазақтарға жүктеледі деп атап өтті. "Қазақтар Қазақстанда тұратын басқа ұлт өкілдері үшін жауап беретін ұлт. Себебі, біздің ел жалпыға ортақ, ал қазақтар сан жағынан басым, олар ұстамды, толерантты және төзімді болуы тиіс", деді елбасы.
Өткен аптада Қазақстанның Бас прокуратурасы , БАҚ-қа конституцияға қайшы келетін, әлеуметтік және ұлтаралық араздыққа бағытталған пікірлерді жария етуге жол берілмейтіндігін ескертіп , мәлімдеме жасаған болатын.
Бас прокуратураның ресми мәлімдемесінде, "соңғы кездері жекелеген бұқаралық ақпарат құралдары Алматы облысында осы жылдың 17-18 наурызында болған оқиғаға қатысты конституцияға қайшы келетін материалдар жариялауда",-деп көрсетілген.
Бас прокуратура "жеке немесе бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып әлеуметтік, ұлтараздық туғызу немесе ұлт намысын және азаматтардың арын аяққа таптау, сол сияқты үстемдік жасау немесе нәсіліне қарай азаматты кемсітуге бағытталған қасақана әрекеттің қылмыстық жауапкершілікке жататынын ескертті. ф
Ақпаратты пайдаланған жағдайда Kazakhstan Today ақпараттық агенттігіне сілтеме жасау міндетті

ҚАЗАҚ МӘСЕЛЕСI ДЕГЕННЕН БIЗДIҢ БИЛIК НЕГЕ ШОШИДЫ?
Негiзi қоғамда жиi орын алатын түрлi қақтығыстар мен көтерiлiс, ереуiлдер әлеуметтiк ахуалы төмен елге тән. Ал тәуелсiздiгiне қол жеткiзгелi 15 жыл өткен, саяси тұрақтылық орнаған, экономикалық деңгейi ауыз толтырып айтарлықтай Қазақстанда кейiнгi кездерi әртүрлi кикiлжiңдер мен қақтығыстардың жиiлеп кетуi нелiктен? Соңы қантөгiске ұласатын мұндай келеңсiздiктердiң алдын алу үшiн қазақ билiгi қандай шаралар қабылдауы тиiс?
Билiк күнi кешегi қазақ пен ұйғырдың, қазақ пен түрiктiң, қазақ пен чешеннiң арасындағы кикiлжiңдерге ұлтаралық қақтығыс деген анықтама беруге, бұқаралық ақпарат құралдарында мақалалар жариялауға қатаң тыйым салып отыр. Бiрақ отандық сарапшылар мен саясаттанушылардың кейбiрi аталған қақтығыстарды билiк айтпақшы, тұрмыстық деңгейдегi төбелес ретiнде қабылдауға қарсы. Нелiктен? Жұмыссыз – қазақ, баспанасыз – қазақ, тiлi мен дiнi ханталапайға түскен – қазақ, тұрмысы ақсаған – қазақ, балаларын асырау мұң болған – қазақ, өз жерiнде өгейдiң күйiн кешкен – қазақ, безбүйрек билiкке сөзiн өткiзе алмай, дауысын жеткiзе алмай қор болған – тағы қазақ... Қазақ билiгi қоғамдағы күн тәртiбiнен түспеуi тиiс ҚАЗАҚ ПРОБЛЕМАСЫНЫҢ бар екенiн неге мойындағысы келмейдi? Қалың елдiң наразылығын тудырған әлеуметтiк теңсiздiктердiң орын алуына кiм кiнәлi? Қоғамды жегiдей жеген жемқорлықтың ауыздықталмауы не себептен? Сананы пiскiлеген сан сауалға жауап табу мақсатында сарапшылар пiкiрiне жүгiндiк.
Амалбек ТШАНОВ, ҚР Мәжiлiс депутаты:
– Кейiнгi кездерi қақтығыстар мен көтерiлiстердiң жиiлеуi iшкi саясаттың солқылдақтығынан, ұлттық идеологияның жоқтығынан. Барлық нәрсе тек сөз жүзiнде ғана, iс жүзiнде керiсiнше. Қазақстандағы заңсыз құрылған Халықтар ассамблеясын билiк өзiне керек кезде ғана пайдаланады. Ал жүйелi түрде жұмыс жүргiзiлiп жатқан жоқ. Менiңше, билiк болған кикiлжiңдер мен көтерiлiс, қақтығыстардың не себептен туындағанына сараптама жасауы тиiс. Шараны осыған сәйкес қолдануы керек. Қазiргi қазақ қоғамындағы тiлсiздiк, дiнсiздiк пен дiлсiздiктiң белең алуы – ұлттық идеологияның ақсауынан. Осының кесiрiнен қазақтар елдiң, мемлекеттiң иесi екендiгiн сезiнбейдi. Екiншiсi, әлеуметтiк ахуалдың өте нашарлауынан. Әлеуметтiк теңсiздiктер соңы көтерiлiстер мен наразылықтарға әкеп соғуда. Жергiлiктi жерлердiң басшылары жердi де, басқаны да кiмде ақша болса, соған берiп жатыр. Тек тамағын майлап, тиiстi тиын-тебенiн берiп қойса болды. Ал қазақтар арасында қалталылар аз. Қазаққа қарағанда негiзiнен өзге ұлт өкiлдерiнiң тұрмысы жақсы. Мұндай әлеуметтiк теңсiздiк тек Қазақстанда емес, Батыста да орын алған. Бiздiң билiк соны көре тұра көрмегенсiп, бұл мәселеге көзжұмбайлықпен қарағысы келедi. Сараптама жасалынып, заң жүзiнде тиiстi шаралар қолданылмайынша, түйткiл шешiлмек емес.
Дос КӨШIМ, саясаттанушы:
– Қоғамдағы алғашқы қақтығыстардың ұшқыны көрiне бастағанда-ақ билiк алдын алу шараларын қамдастыруы керек едi. Бiрақ олай етпедi. Себебi, жергiлiктi атқарушы билiк Президенттiң Қазақстанда ұлтаралық тұрақтылық сақталып отыр деген сөзiн жоққа шығармау үшiн шамасы келгенше келеңсiздiктердi iшке жасыра бердi. Яғни, ұлтаралық проблеманың бар екенiн көре тұра мойындағысы келмедi. Менiңше, билiк елдегi қақтығыстардың жиiлемеуi үшiн кешендi түрде жұмыс жүргiзуi тиiс. Әрине, ең негiзгi мәселе – экономикалық-әлеуметтiк мәселенiң бар екендiгi рас. Екiншiден, ұлтаралық мәселеде әлi де шешiлмеген түйткiл бар. Ол – қазақ мәселесi. Менiңше, ұлтаралық мәселе дегенiмiз – немiс пен кәрiстiң, немесе орыс пен ұйғырдың арасындағы мәселе емес, бұл – қазақ пен Қазақстандағы басқа диаспоралардың арасындағы мәселе. Оның себеп-салдары өте көп. Бастысы, елiмiзде өмiр сүретiн өзге ұлт өкiлдерiнiң Қазақ жерiн, Қазақ елiн мойындағысы жоқ. Олар әлi күнге Кеңестер Одағындағы психологиядан айырылғысы келмейдi. Кейбiреулер тiптi, Бiз осы Қазақстанда туғанбыз, Қазақстан – бiздiң бәрiмiздiң жерiмiз деген пiкiрде. Ал шын ақиқаты: ата-бабаларымыздың қасықтай қаны қалғанша қорғаған ұланғайыр жерiне ешкiмнiң ортағы болмауы керек. Оны мойындағаннан Қазақ елiндегi өзге диаспоралар құл боп қалмайды, бiз қожайын боп кетпеймiз. Сондықтан олар Қазақ мемлекетiнiң құрылып, қалыптасып жатқанын мойындауы қажет. Екiншiден, қазақтар әлi күнге елдiң, жердiң иесi екенiн сезiнгiсi жоқ. Қоғамдағы түрлi келеңсiздiктерге жол берiп отырған – өзiмiз. Өйткенi, кеңестiк империяның кезiнде жоғалып кеткен ұлттық құндылықтарымыз керi қайтарылған жоқ. Осы екi мәселе тез арада шешiмiн табуы тиiс. Соңы қантөгiске ұласып жатқан төбелес, қақтығыстардың астарында бiреудi соққыға жығып кету емес, қазаққа тiл тигiзу жатыр. Мысалы, Атыраудағы қазақтар мен түрiктер арасындағы, Шелектегi қазақтар мен ұйғырлар арасындағы, Маловодное мен ҚазАтКомдағы қазақтар мен чешендер арасындағы кикiлжiңдерде қазақты төмендетуге, қазақты қорлауға жол берiлген. Бiр жағынан мұндай бассыздықтың орын алуына бiз, қазақтар өзiмiз кiнәлiмiз. Мұрнымызды бұзғандар мен ұлтымызды қорлағандардың, бiздi ҰЛТ ретiнде мойындағысы келмейтiндердiң, басынатындардың өтемақы ретiнде беретiн болмашы тиын-тебенiне алданып, кешiре саламыз. Мемлекеттi құраушы негiзгi ұлтты менсiнбеу сияқты жағдайларды Грузияда немесе Өзбекстанда көзге елестете алмас едiк. Ол елдерде тұратын диаспоралар кiмнiң елiнде, кiмнiң жерiнде жүргенiн айқын сезiнедi. Ал тұтас бiр ұлтты қорлау – көкiрегiнде намысы бар кез келген адам көтере алмайтын қорлық. Қандай жағдайда болса да, кiмге болса да, диаспора өкiлi ме, тiптi, өзiмiздiң қандас па, ұлттың намысына тиетiн бiрауыз сөз айтуға қатаң тыйым салынатын деңгейге жеткен кезде ғана бiз өзгелерге өзiмiздi сыйлата аламыз. Мойындата аламыз. Өкiнiшке қарай, мұны бiздiң билiк әлi түсiне қойған жоқ. Тiптi бiздiң ҰЛТТЫҚ МЕМЛЕКЕТ екенiмiздi мойындағысы келмейтiн қарсы топтар бар. Олардың тiптi, Президентке сөзi өтiмдi.
Берiк ӘБДIҒАЛИЕВ, саясаттанушы:
– Көтерiлiс екiге бөлiнедi: бiрiншiсi, елдiң күнкөрiсi қиындағанда, екiншiсi, керiсiнше, әл-ауқаты жақсарғанда. Яғни, көптеген қақтығыстар елдiң әлеуметтiк ахуалы дұрысталған кезде орын алады. Ол тұрмысы түзелген адамдардың қоятын талаптарының күшеюiнен. Бәсекелестiк артқан кезде жерге, суға деген талас күшейедi. Азаматтардың арасында бұрын қара бас пен қарынның қамын ойлағандар рухани мәселелермен айналысып, саясатқа жақындай бастайды. Тәуелсiздiк алған алғашқы жылдары саяси және экономикалық дағдарыстың кесiрiнен халық тiл, дiн, дiл, ұлт сияқты рухани мәселелердi жиып қойып, аштан өлмеудiң әрекетiн жасауға жанталасқан болатын. Соңғы 5-6 жылда әлеуметтiк жағдайы жақсарған қазақ рухани мәселелердi жиi көтере бастады. Қалың қазақты Елiмiз не боп бара жатыр?, Ұлтымыз не болады? деген сұрақтар көп толғандырады. Осының негiзiнде қазақтың тiлiн, дәстүрiн сыйламағандарға наразылықтарын бiлдiрiп, егер олар өзге ұлт өкiлi болса, тiптi, арадағы экономикалық себептердi (Маловодное мен ҚазАтКомдағы сияқты) көлденең тартып, қарсылықтарын бiлдiредi. Мұның соңы жиыла келе, қақтығыстарға ұласады. Екiншi себеп, егемендiк алғаннан бастап, бiздiң билiк Қазақстанның тәуелсiздiгiне күмән келтiргендерден, ұланғайыр жерiмiзге көз алартқандардан әсiресе, 90-жылдардың басындағы Ресейдегi Жириновский, Козырев сияқтылардан ел мен жердi аман сақтап қалу үшiн Ресеймен жақсы қарым-қатынаста болуға мүдделi едi. Билiктiң РФ көңiлiнен шығу мақсатында Қазақстандағы орыстардың талап-тiлегiн түгел қанағаттандырып, соларға жағдай жасап, ығына жығылуға бейiм болуы да сондықтан. Қазақстаннан кете көрмеңдер. Мiнеки, сендерге Еуразиялық одақ, Мiне, сендерге Қарапайым адамдарға – қарапайым 10 қадам, бiз Ресеймен жақынбыз, туыспыз, Мәңгi бiргемiз деп ұрандатып жүрiп, қазақ мәселесiн кейiнге ысырып тастадық. Өкiнiшке қарай, орыстардың қабағын аңдып, жалтақтаудан әлi күнге арылған жоқпыз. Тағы бiр себеп, орыстарға деген ерекше iлтипат тәрбиесiн көрген, қазақша бiлмейтiн орыстiлдi технократтар билiк басына көптеп келдi де, рухани мәселелерге, әсiресе, тiл мәселесiне жөндi мән бермедi. Он бес жылдан берi қазаққа жаны ашитын саясаткерлердiң аз болуы сондықтан. Тiптi, өскелең, жас ұрпақтың өзi кез келген салада ұлттық құндылықтардан гөрi пайда табуға негiзделген азаматтық принциптерге жүгiнедi. Ұлттық тәрбиеден өтпегендiктен, ұлт үшiн күреспегендiктен, мемлекеттiк саясатта ұлттық құндылықтарға толыққанды басымдық берiлмегендiктен. Қазiргi таңда бұқаралық ақпарат құралдарының ұлттық мәселелердi көп көтеруiнiң нәтижесiнде ұлттық құндылықтарға ден қоятын жаңа бiр буын қалыптасып келедi. Ал 15 жыл iшiнде адамдардың ұлттық сана-сезiмiн қалыптастыратын көптеген мәселе шешiмiн таппағандықтан, қазақтар арасында наразылықтар туа бастады. Ол наразылықты қазақтар көбiнесе ерiксiз түрде билiкке емес, басқа ұлт өкiлдерiне көрсетуге дайын тұрады. Тәуелсiздiкке қол жеткiзген алғашқы жылдары елiмiздегi диаспора өкiлдерi қазақ тiлiн үйренуге, қазақтардың тарихын бiлуге кәдiмгiдей қызығушылық танытқан болатын. Бiрақ уақыт өте келе олардың көңiлдерi су сепкендей басылды. Неге? Өйткенi, Үкiмет орысша сөйлейдi, Парламент орысша сайрайды, өзiмiз де ана тiлiн қадiрлеп жатқанымыз шамалы – тiлiмiз шұбар. Өзiн-өзi сыйламаған, құрметтемеген қазақты өзгелердiң сыйламасы, құрметтемесi анық. Әрине, мұның бәрi психологиялық процестер. Жалпы қазақты ұлт ретiнде толық қалыптастыру үшiн мемлекет тарапынан арнайы стратегиялық құжат қабылдануы керек сияқты. Тiл мәселесiнде де солай. Менiңше, 15 жылдан берi шешiлмей келе жатқан мемлекеттiк тiл проблемасын Елбасы бiрауыз сөзбен-ақ шешуге қауқарлы. Ойынханаларды жапқаны, рульдерi оң жақтағы көлiктерге тыйым салғаны сияқты мемлекеттiк қызметтегi басшыларға, Парламентке қазақ тiлiн үйренуге пәрмен берсiншi. Қазақшаға шорқақ талай шенеунiк пен депутат 6 ай не 3 айдың iшiнде қазақша сайрап шығады. Тiптi, мемлекеттiк тiлдi жаттап алу үшiн 3 ай ауылға барып тұрудан да бас тартпасы анық. Мен қазақша бiлмеймiн деп отставкаға өз ерiктерiмен кетпейдi. Өткенде Президент қазақша сөйлейтiн өзге ұлт өкiлдерiнiң жастарын жинап, бiр-екi шара өткiзiп едi, iрiлi-ұсақты шенеунiктер оны науқанға айналдырды.
Нәзия ЖОЯМЕРГЕНҚЫЗЫ ТҮРКІСТАН ГАЗЕТІ
Қазақ мәселесі
Әділ Тойғанбаев
Жас Алаш, 10.04.2007, №29 (15174)
Қазақстанның әр жерінде бұрқ етіп қалып жатқан кішігірім ұлтаралық қақтығыстар - әдеттен тыс оқиғалар емес, мемлекеттілік қолданыс моделіндегі босаңсудың салдары. Ақпараттық қауіпсіздік пен қоғамдық пікір тұрақтылығын сақтау жағынан алып қарағанда, нақты фактілерді жасырып қалу дұрыс та шығар. Ерте ме, кеш пе бәрібір аян болатын жайттарды тізбелегенше, өзгені қозғаған абзал. Бұл кәдімгі қылмыстық хроника сияқты болып шығар еді, оны сөз еткенде мұны істеген кім?, жергілікті жерлердегі жемқорлықтың кінәсі деген сияқты мардымсыз әңгіменің төңірегінде шиырлап қаларымыз анық.
Мұның бәрі маңызды болғанымен, бірінші кезектегі мәселе емес. Мәселенің саяси қыры Қазақстандағы ұлтаралық тепе-теңдіктің қаншалық баянды болып тұрғандығында. Не себепті бұлай болды? және Болашақта мұны болдырмау үшін не істеу керек? деген нақты екі сұрақ төңірегінде ойлану қажет.
Қоғам мен өкімет ұлтаралық қатынас тақырыбы төңірегінде ашық әңгімеге дайын емес. Кеңес заманынан бері бұл тақырыпты әлдебір қолайсыз, ыңғайсыз ұғым ретінде айналып өту әдет боп қалған. Тіпті, бұл тақырыпты ауызға алудың өзі ұлтаралық араздыққа итермелейді деген бір тайыз түсінік бар.
Жаңсақ берілген дәрінің кесірінен ағзаны меңдеген ауыр дерт үдей беретіні секілді бұл мәселені жасырып-жаба бергеннен ол, шешімін табу былай тұрсын, одан сайын ушыға бермек. Шын мәнінде көпшілік орайсыз көріп, қабылдамайтын талай мәселе саяси әдептілік деген жасанды ұғымның қалтарысында қалып барады.
Заң не үшін керек? Онда қамтылмай қалған тұстарға халық бас қатырып ойланып отыру үшін емес, керісінше біздің өмірімізді жеңілдету үшін керек. Қала берді, осы көп кетік мемлекеттік құрылыстың іргесіне бомба болып қойылып, қосылар сәтін күтіп жатқан сияқты. Дәуір, ұрпақ, діл ауысып жатқан кезеңде заңдарды өзгерту оңайырақ, десек те, олар тарихтың дәл сол кезеңінде өмір сүріп жатқан буынға тән ережелерге мағынасын сан-саққа жүгіртіп, шатастырмайтындай толық сәйкес келуі қажет.
Әдетте, біздегі заңдардың барлығы ең кірпияз тақырып - ұлтаралық қатынас мәселесін айналып өтіп жатады. Бұдан ұлт мәселесі еш жойылып кетпейді, керісінше, одан сайын ушыға түседі.
Саяси өмір ақсүйектер тіршілігінің жай ғана күнтізбесіне айналып, сараптамалық жұмыс ана кадр мұнда ауысады екен дегенге саятын сәуегейліктен әрі аспай тұрғанда Қазақстан мемлекеттілігінің тұла бойын созылмалы ұлтаралық жанжал дерті меңдеп алды. Бұл ұлтаралық дүрдараздық әлеуметтік мәселемен ұштасып, бай мен кедейге бөліну сияқты жаңа бір өлшеммен толықты. Өкінішке қарай, мұндай оқиғалар көбейіп барады.
Кикілжіңдердің себептері осылай бір жерде тоқайласқан жағдайда кез келген мемлекеттің ішкі саясатына үлкен қауіп төнеді. Мұны болжап білу үшін асқан көрегендіктің қажеті жоқ. Махаббат туралы аңыз болсын, атыс-шабыс триллер болсын, теледидардан жылт еткен түрлі сюжеттердің барлығынан саясат іздеуге дағдыланып қалған қоғам ең басты мәселені назардан тыс қалдырды. Басқаша айтсақ, Қазақстандағы саясат пен қоғамдық пікір төңірегіндегі ауыс-түйістер жеке тұлғаларға шектен тыс байланып қалған.
Неге жеттік? Жөн-жосығы жоқ кикілжіңдерге тап болдық. Бұл нені көрсетті? Тым қарабайыр не түрпайы болсын, тіпті олар туралы жақ ашпауға ұйғарсақ та кез келген идеяны өмірден сызып тастау мүмкін емес. Ал ерте ме, кеш пе бәрібір идеяны жеткізуші табылады.
Биліктің, оппозиция мен азаматтық қоғамның үнсіздігінің кесірінен осы тақылеттес кикілжіңдердің төңірегінде үнсіз шегіншектеу белдеуі қалыптасып келеді. Мемлекеттің өзі бейтарап аймақтан артқа ығысып барады. Мемлекеттен босаған дәл осы белдеуді бақылаусыз бұлқынған топ толтыруда. Бұл - іс жүзінде мемлекеттің өз азаматтарының мүдделері мен өмірін қорғайды-ау дегенге мүлде сенуден қалған агрессивті анархия. Кездейсоқ қарсылық шараларының ауқымы кеңейіп, шапшаңдығы артуда. Тез арада жиналып, бүлікшінің сазайын тартқызуға уақыт та аз қалатын болды. Сөйтіп, жер-жерде мемлекеттің назарынан тыс қалған топтар күшейіп барады. Мұндай күштер ұлтаралық дүрдараздықты қоздыру мақсатында құрылып жатқан болса, олар кейінірек басқа мақсаттарға пайдаланылуы мүмкін. Мәселен мүлікті бөлісу немесе саяси күрес саласында. Мұндай қарқынды күштер беделі мен ұйымдасуы жағынан жергілікті билік пен жергілікті күш органдарынан басым түссе, оларды қолдайтындар да, қаржыландыратындар да көбеюі мүмкін. Демек, олар қаншалық қажет болса, әрі қаншалық қаржыландырылса, оны әлдекімдер соншалық өз мақсаттарына пайдаланады.
Қатер төнгенін сезінген халықтың өз ішінде ұйысуы - маңызды тақырып, бірақ ең негізгі мәселе емес. Оның қасында іргелі мәселе - өз елінде өгейдің күйін кешіп отырған елдің жайы.
Көпұлттылық біздің әлеуетімізді арттырып, елді дамытуға сеп болып отыр. Дегенмен, оның да теріс жағы бар. Көпұлттылық бізді қаншалық күшейтсе, екінші жағынан соншалық әлсіретеді. Дәл осы көпұлттылықтың кесірінен күндердің бір күнінде қазақ Қазақстанда тұрғанмен, шетелде өмір сүріп жатқандай күй кешуі мүмкін. Тіпті өзін қонақ емес, әлдебір қаңғыбас ретінде сезінуі ықтимал.
Біздің елде қалыптасқан көпұлттылық көбіне репрессиялық жолмен пайда болған. Ол науқан шұғыл түрде жүргізілді, жаңа қазақстандықтарды бұл елге бейімдеудің, сіңістірудің ешқандай механизмі жасалған жоқ. Бұл қарапайым ғана еске салу. Өткенді өзгерту мүмкін емес. Қазір бары - осы. Десе де, оның табиғатын түсіну өте маңызды.
Қазақстанға келгендердің көбі мұндай жаңа отанда ғұмыр кешсем деп армандаған да емес. Мұнда келгенде олар тіпті бұл елдің атауын да білген жоқ. Бұл сезім көшіп келуге мәжбүр болғандардың ұрпақтарына да берілгені рас. Мұндай жолмен күштеп таңылған отанды сүйіп, түсіну оңай емес. Осының бәрін естен шығармаған жөн. Шеттен келгендердің ұрпақтарын өздерін қиялдағы түсініксіз бір елдің азаматы ретінде сезінуіне қарап емес, Қазақстандағы өмірге бейімделуіне қарап бағалаған дұрыс. Осы топтағы Қазақстан азаматтарының көпшілігі азаматтықтан бас тартып, тарихи отандарына - Ресейге, Германияға, Израильге әлдеқашан көшіп кеткен. Қалғандарының біразы мүлде басқа ұстанымға көшті: Қазақстанды өздерінің қасиетті Отаны деп құрметтеудің орнына, мұндағы қалыптасқан ережелерге мойынсұнбай тірлік кешіп жүр. Бір жағынан тарихи отандарына қайтуға да асықпайды, себебі ол елдерде не өмір сүру деңгейі төмен, тағылық жайлаған немесе ұлттық, тектік, діни ерекшеліктеріне байланысты қудалау етек жайған.
Олардың көпшілігінің психологиялық тұрғыдан бөтен сезінуінің бұрыннан келе жатқан объективті себептері бар. Алайда, этникалық топтардың әлеуметке жат әрекеттерінің барлығын осы себептерге сілтей салып отыра беру - қоғамға тигізер зардабы көп саяси сыпайылықтан өзге ештеңе емес.
Біз өзгелердің мәселесін түсінуге дағдылануымыз керек. Алайда, ол мәселелер біздің мәселемізге айналмауы қажет.
Ұлтымыз тізе бүгуге жақындады. Мұның айқын айғақтары бар. Кландық қолдауға ие, өзара көмекке кенелген аз ұлттармен салыстырғанда, саны көп халықтың ұтылатын жері де көп. Аман қалуға жанталасатындар жай беймарал ғұмыр кешіп жатқандарға қарағанда күштірек келеді. Таңдау мүмкіндігі жоқ болғандықтан, кез келген ұлт бәсекеге қабілеттірек.
Бір жағынан, қазақтардың да таңдау мүмкіндігі жоқ. Өз елінде (елдің атауына қарап айтсақ) олардың көрген күні аспаннан салбырап түскен халықтардың жағдайынан жақсы деп айта алмайсың. Қазір біз бәріміз осы жердің робинзонымыз. Алайда, қазақтар өз тағдырына селқос болғандықтан, өзгенің жетістігіне қол қусырып қарап отырудан әріге аса алмайды.
Қазақстандағы басқа халықтардың барлығы қазаққа жау дегіміз келіп отырған жоқ. Олай емес. Іс жүзінде, жұрт әманда ұлттық мәселеге мән бермей, өз тұрмыс-тіршілігімен әуре болып жүреді. Біздің айтқымыз келгені - ұлттық кландар шашыранды, дүрдараз ұлтқа қарағанда көп жетістікке жетеді. Біз шабандап, олар шапшаң желіп келеді. Ал бұл қазаққа қарсы мақсаттағы желіс емес, кландардың қарапайым өмір шындығы.
Бұл - тек Қазақстан халқының басындағы мәселе емес. Десе де, басқа көпұлтты мемлекеттердің құрылысы мүлде басқаша болып келетінін де мойындаған жөн. Мәселен, АҚШ-та әу бастан-ақ мигрантты американдыққа айналдыру үрдісі қалыптасқан. Оны жергілікті халықтың дәстүріне мойынсұнуға мәжбүрлейтін американдық арман деген тәтті де шынайы ұғым бар. Онымен қоймай, су жаңа американдық отанына жан-тәнімен берілгенін тамсана айтады және мақтана жариялап жүреді. Бұған қоса жаңа келіп қосылған кез келген адамды таза американдыққа айналдырып жіберетін күшті мәдени құрал тағы бар.
Біздің елде бұл құндылықтардың бәрі құрдымға кеткен. Қазақ мәдениеті басқаларды америкалық мәдениет құсап қызықтырып, менмұндалап тұрған жоқ. Жалпы, бізге ұсынылған мәдениет - ас ішіп, аяқ босату мәдениеті. Оның өзі сырттан көшірілген.
Бұл - елді құрдымға кетіретін жол. Біз жан-жағымыздағының барлығына кеңпейілділікпен, төзімділікпен қарауды тоқтатпасақ, солай болары да хақ. Ұлттың болашақ бағдары тек ескі ұғымдарға ғана телміріп, соны бұлжытпай сақтауда емес. Мойындағы қамытты шешу керек. Өткен - өтті, біз - болашақты жасаушымыз. Тарихқа тесіле қарап, оқулықтарды қайта жаза бергеннен гөрі, бүгінгі тарихты өз қолымызбен жасау қызықтырақ.
Бізге жиырма бірінші ғасырдың қазақ мәдениеті керек. Ол тек қазақтарға, соның ішінде төл мәдениетіміз ғой, білу керек деген мәжбүрлік принципімен үйренетіндерге ғана емес, бүкіл Қазақстан халқы үшін қызықты болуы қажет. Және тек қазақстандықтарға ғана емес.
Біз алғыр да алымды ұлтпыз. Алдымызға нақты мақсат қойып, соған жете алатынымызды дәлелдеуміз керек.
Қазақтар тек қазақ мемлекеттілігінің төңірегіне басқа ұлттарды ұйыстыра алғанда ғана өз жерінде өгейсімейтін болады. Көпұлттылық пен көпмәдениеттілік тек ортақ үйлестіру жүйесі болғанда ғана жемісін береді. Ал Қазақстанда қазақы үйлестіру жүйесі болуы тиіс. Біздің көпұлтты кеңістігіміз абстрактілі математикалық алаңда емес, қазақ жерінде түзілуі керек. Ұлттық негіз жасау - тарихи қажеттілік. Одан қашып құтыла алмайсың. Бүкіл жер жүзінде ұлттық даралану процесі жүріп жатыр. Бельгиядан бастап Тайландқа дейінгі әлем елдерінің көпшілігінде оңшыл ұлтшылдардың мерейі үстем болып жатқаны да содан. Әлем елдері мұны қаперінде ұстап, қорғаныш жүйесін құруы керек. Тенденциямен тайталаса алмайсың. Ол бәрібір дегеніне жетпей қоймайды.
Егер мемлекет ұлттың тілі мен мәдениетін дамытуды басым бағыт етіп алмаса, онда оны толыққанды мемлекет деп атау қиын. Бірақ, бір жағынан мұндай қолдаудың қажеттігін жұрттың бәрі түсінгенімен, бұл - шын жүректен жасалған әрекет емес. Тамырынан қол үзіп, тоқыраудың тұңғиығына кетіп бара жатқан жергілікті ұлтқа не деп кеңес берерсің? Ал оның қасында басқа ұлттар нық сеніммен алға басып бара жатса ше? Әлімжеттіктен зәрезап болған тобырдың бас көтеруі... қазақты күтіп тұрған жарқын болашақ осы ма? Елдегі басқа ұлттар да мұндай болашақты армандамайды. Аз ұлттар біздің елде өсіп-өркендеп, дами беруге кепілдік сұрайды. Осы азшылық өзіне жайлы жағдай жасалғанының қайтарымы ретінде мойнына жауапкершілік ала білсе ғана мұндай кепілдікті беруге болады.
Елімізге мәселелердің барлығын жілік-жілігімен боршалап, алдымызға жайып салатын, әр нәрсені өз атымен атайтын ұлттық келісім құжаты қажет.
Оның ең алғашқы да нық қазығы - қазақтың мәдениетіне мойынсұну болуы керек. Жұрт әйтеуір бір Қазақстан деген елде емес, Қазақ елінде тұратынын санасымен түйсінуі тиіс. Бұл әйтеуір бір аты болуы керек қой деп, немесе өзгелермен шатастырмас үшін қоя салған ат емес екені ап-айқын болуы керек.
Қазақ тілін еркін меңгере алмағандар автоматты түрде сайлау құқығынан айырылуы тиіс. Әлемнің көптеген елдерінде азаматтық алу үшін алдымен мемлекеттік тілді меңгергеніңді дәлелдеп, емтихан сынағынан өту міндетті. Ешкім де мұны диаспоралардың құқығын шектеу деп, қарсы шықпайды, себебі егер бір елде өмір сүргің келді екен, онда сол мемлекетте қалыптасқан ережелерге бағыну - бұлжымас қағида.
Сөз жоқ, кешегі Кеңес одағы елдері сияқты Қазақстан да бұл ережені енгізу арқылы жай техникалық себептерден бастап, сан түрлі кедергіге тап болатыны анық. Дегенмен, Қазақстанды егемен ел ретінде орнықтырғымыз келді екен, онда мұндай мәселеден қашып құтыла алмайсың, шегіншектеуге жол жоқ. Соңғы нәтижеге деген зор құлшыныс болса, жұртты оқыту, емтихан алу сияқты техникалық мәселелер лезде шешіледі.
Сонымен қатар, қазіргі заманда өзін тағы ретінде сезінбес үшін Қазақстан азаматының әлемдегі ең басты деген тілдерді (орыс, ағылшын, қытай) үйренуіне жағдай жасалуы керек.
Ал мемлекеттік тілді білмеген азамат барлық құқықтарынан айырылмауы керек. Ол тек саяси процестен шет қалады. Елдің тағдырын шешетін, болашағын айқындайтын басты мінберден алшақтайды. Себебі, тілді білмегендіктен, ол өз тағдырын, өз болашағын бұл елмен байланыстырып тұрған жоқ.
Мойындау керек, біздің арамызда 1991 жылы Қазақстан Республикасының азаматы деген мәртебені алғанда, қуанудың орнына, мұны үлкен қателік деп санағандар да тіршілік етіп жатыр. Олар өздерін қазақы ортадан алшақ ұстайды және қазақы келбетті қалыптастыруға құлықсыз әрі қауқарсыз. Шындығында, мұндай бөтендердің елімізге сіңісіп кетуіне барлық мүмкіндік жасалған. Біздікі болуға құлық танытпаса да, бұлар елдің толыққанды азаматтары болып қала береді, тек саяси процестен оқшау қалады. Мәселен, бизнес саласында алалау болмайды.
Қазақстан жаңа жұмыс орындарын ашып, мамандар тартуға, сөйтіп қазіргіден де көп ұлтты қанатының астына алуға әзір.
ХХІ ғасырдағы қазақ идеясы - біз басқалардың жетістігіне қуанамыз. Біз бұған жағдай жасаймыз. Қазақстан талайлардың бақытқа кенелуіне мүмкіндік береді.
Тек бұл бақытқа қазақтардың мүдделерін шетке ысыра отырып қол жеткізуге болмайды. Айталық, Өнер және технология алқабы атты алып жобаны қарастырсақ. Бұл жобаға тек бос жатқан дала пайдаланылуы керек. Кез келген жоба қазақ ауылдарына залалын тигізбейтіндей етіп жасалғаны дұрыс. Жергілікті ұлт өкілдері өмір сүріп жатқан артта қалған аймақтағы нақты бір нысанды (қаланы, ауылды, зауытты, аурухананы) тұрақты қаржыландырып отыруды көздейтін кез келген инвестициялық жобаға ең төменгі салық салынып, мемлекет тарапынан ең көп қолдау болуы керек.
Шетелдіктер біздің ұлттық бизнесте алшаң басып жүр. Бизнестің стратегиялық салаларына өзгелерді квотамен жіберу жүйесін енгізген жөн. Біздің елдің жағдайында қазақтар мен Қазақстанда тұратын халықтар үшін ұлттық пропорционалдық уәкілдік ету тәртібін де енгізуге күш салған жөн сияқты. Белгілі бір салаларда (айталық, жеңіл өнеркәсіпте) басымдылықтарды белгілеп, еркін дамуға жағдай жасай отырып, мемлекет тек өз мүддесі үшін жасалған ойын ережесі бойынша, оның біраз бөлігін өзі үшін сақтап қалуға қақылы, әрі міндетті.
Қазақтар өздерінің көштен қалып бара жатқанын сезінсе ғана бұл әңгіменің мәнісі болады. Өз елінде қол қусырып, қонақтың күйін кешіп отырғанын түсінсе ғана. Әйтпесе, бұл бастаманы мемлекет қолдап, қоғам бірауызды болып жатса да, бұдан бәлендей ештеңе өзгере қоймасы кәдік. Тек ұлтымыздың еңсесін тіктеуге деген нық сеніміміз, ұлттық намыс, жігеріміз болса ғана мақсатқа қол жеткіземіз.
Ең бастысы екі түрлі қасиетті бойға теңдей дарыта білу. Бірінші, бүкіл әлемге есігіміз ашық болса. Екінші, сол әлемде өз дегенімізді істете білсек.
Ұлттық стратегия сараптау орталығының жетекшісі
Әділ Тойғанбаев.
Қазақстандағы ұлтаралық қатынастардың кейбір аспектілері Ләпбаева Нұрүл Ибраимқызы Қазақстан, Алматы социология ғылымдарының кандидаты, Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің теориялық-қолданбалы саясаттану және әлеуметтану кафедрасының доценті
Авторы: admin , 21-Қазан, 2010 279 рет қаралған
Қазақстан қазір өзіндік саяси және экономикалық жүйесі бар, көптеген әлем елдері мойындаған егеменді, тәуелсіз мемлекетке айналды. Тәуелсіздік жағдайдағы сол жылдардың маңызды жетістігі – Қазақстан республикасы өзін бүкіл әлемге егеменді ел ретінде мойындатып, қазақ ұлтын, сондай-ақ, көпұлтты мемлекетімізді халықаралық деңгейдегі танытып бере алды. Мұнда бүгінгі таңда өзара татулық пен келісімде жүзден астам ұлттар мен этностар, этникалық топтар өкілдері тұрады.
Дамыған, өркениетті қоғам құру, құқықтық мемлекет пен толыққанды азаматтық қоғам қалыптастырыу қай елде болмасын, сол мемлекетте ұлттар мен халықтардың татулығынсыз мүмкін емес.
Қазіргі кезде әлемде 3000-ға жуық ұлттар мен ұлыстар өмір сүріп отыр. Олар екі жүзден астам мемлекетке біріккен. Әлемдегі мемлекеттердің басым көпшілігі бірыңғай бірұлтты емес, көп ұлтты. Әлемнің аймақтарының халқы барған сайын этностық құрамы, мәдениеті мен өмір салты бойынша әркелкілене (әр түрлі бола түсуде) түсуде. Бұл шаруашылық пен қоғамдық өмірдің интернационалданрылуының, халықаралық және ішкі мемлекеттік көші-қонның өсуі мен некенің санының артуының нәтижесі. Бұл заңды процесс болып табылғанымен, өкінішке орай көп жағдайда ұлтаралық шиеліністің күшеюіне, кейде тіпті қан-төгіске әкеленетін ашық дау-жанжалдарға да алып келіп ұрындыруда. Соған байланысты, ұлтаралық келісім мен татулық қазіргі таңда қоғамдағы көкейтесті мәселенің біріне айналып отыр.
Қоғамдағы ұлтаралық келісім мен татулыққа ықпал негізгі факторлардың бірі – тіл жағдайы. Кез келген хылықтың тілі – оның салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын, әдебиеті мен мәдениетін сақтауының негізгі болып табылады. Соған сәйкес біздің елімізде де тіл саясатына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.