Халық педагогикасы мен ғылыми педагогиканың сабақтастығы туралы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Халық педагогикасы мен ғылыми педагогиканың сабақтастығы

Халықтық тәрбиенiң осы басты қағидаларының ғылыми педагогикамен байланысы қандай дегенге келейiк.

1. Халық педагогикасында тәрбие iсiн баланың жас ерекшелiгiн ескере отырып жүргiзудi талап еткен. Мәселен, ұлыңа бес жасқа дейiн патшадай қара, он бес жасқа дейiн қосшыңдай сана, он бес жастан асқан соң ақылшы досыңдай бағала” деген мәтел баланы еркiн тәрбиелеудiң, көмекшiм деп үмiтпен қараудың, ақылшым деп тең санаудың қажеттiгiн мегзейдi. Ал бұл ғылыми педагогиканың ынтымақтастық принципiмен қабысып жатыр.

2. Халық педагогикасында тәрбие iсiн әр баланың жеке бас ерекшелiктерiн (психологиясын) ескере отырып жүргiзудi де ескертедi. “Баланы туады екенсiң, мiнездi тумайды екенсiң”, “Бiр биеден ала да туады, құла да туады”, “Балаңа үмiт арту - әкенiң парызы, ақтау - баланың қарызы” деп ой түйiндеген.

3. Халық педагогикасы баланың тәрбиесi туған, өскен ортасына, ата-ананың, отбасы үлкендерiнiң, ұстазының үлгiсiне байланысты деп қараған. Өскен ортаның тәрбиедегi әсерi жөнiнде А. С. Макаренко, Н. К. Крупская, А. В. Сухомлинский, А. Құнанбаев, Ж. Аймауытов, М. Жұмабаев сынды ұлағатты ұстаздардың ой-пiкiрлерi де халық педагогикасының қағидаларымен үндесiп жатыр.

4. Халық педагогикасының тағы бiр принципi балаға үлкен талап қоя бiлуге, оның жеке басын қадiрлеуге негiзделген. Баланың жiберген қателiктерiн үлкендер дер кезiнде бақылап, дұрыс жолға салуды мақұлдаған. “Ата балаға сыншы”, “Баланың балалығына әкенiң даналығы бар”, “Ақырып айтқаннан ақылмен айтқан ) артық” деген мәтелдер осы ойды құптаудан туған.

Яғни, тәрбиешiнiң жылы жүректi болуын, тапқырлық тәсiлмен тәрбиелеуiн орынды санаған.

5. Шәкiрттi тәрбиелеу, оқыту барысында ақыл-ойын дамыту бүгiнгi педагогиканың ең көкейкестi мәселелерiнiң бiрi. Дамыта оқытып тәрбиелеу iсi асқақ арманмен байланысты. Осыны құптаған ата-бабамыз “Армансыз ұлан - қанатсыз қыран”, “Арманы жоқтың пәрменi жоқ” деп, келешектi қиялдай бiлетiн арманға, ой дербестiгiне тәрбиелеудi мақсат еткен.

6. Халық педагогикасының негiзгi принциптерiнiң бiрi - тәрбиенiң бiртұтастығы.

Тәрбие iсiнiң бiртұтастығы ұрпақ тәрбиелеудегi мақсат бiрлiгiнен туындайды. Кез келген тәрбие құралына талдау жасасақ, тәрбиенiң түрлерi (еңбек, ақыл-ой, адамгершiлiк, әсемдiк т. б. ) iштей сабақтасып жатады. Оны бесiк жырынан, бата-тiлектер мен терме толғаулардан байқауға болады. Тәрбие iсiн кешендi жүргiзудi ғылыми педагогикалық еңбектер де қуаттайды.

7. Тәрбие iсiнiң туғаннан өмiр бойы үздiксiз жүргiзiлуiн халық педагогикасы да, ғылыми педагогика да құптайды.

8. Халық педагогикасы отбасы үлкендерiнен бастап, ауыл ақсақалдары, өнер иелерi түгел қатынасатын ұжымдық тәрбие iсiне негiзделген. Халықтық педагогикада “Көп талқысы - тез”, “Көп қорқытады, терең батырады”, “Көпке қарсылық - құдайға қарсылық” деп ұжымдық тәрбиенi құптаған. ( 4 кесте) .

Ұжымдық тәрбиеге ғылыми педагогика да ерекше мән берген. Қорыта айтсақ, халық педагогикасы ғылыми педагогиканың ережелерi мен заңдылықтарының қалыптасуына бастау бұлақ болған.

Халық педагогикасы бүгiнде ғылыми зерттеулердiң тек объектiсi ғана емес, сонымен қатар ол педагогикалық теориялардың, әсiресе отбасындағы тәрбиенiң дамуына үлкен әсер ететiн ынтымақтастық педагогиканың iрге тасы болып табылады.

Сондықтан да халық педагогикасының бүгiнгi күнде практикалық та, ғылыми теориялық та мәндiлiгi зор екенi даусыз.

Қай ғылымның болмасын, тұрақты ғылыми терминдерi болатыны сияқты, қазақ этнопедагогикасының да белгiлi терминдерi бар. Оларға, жалпы алғанда, мыналар жатады: шәкiрт, мұғалiм, ұстаз, оқыту, тәрбие беру, өзiн-өзi тәрбиелеу, қайта тәрбиелеу, үлгi-өнеге көрсету, ақыл-өсиет айту, оқыту, әдеттендiру, жаттықтыру, жадында сақтату; тәрбиенiң түрлерi: дене тәрбиесi, еңбек тәрбиесi, ақыл-ой тәрбиесi, адамгершiлiк тәрбиесi, әсемдiк тәрбиесi, табиғатты аялауға тәрбиелеу, ерлiкке, ұлтжандылыққа тәрбиелеу, ұл, қыз тәрбиесi т. б. Баланың жас ерекшелiктерiн ескере отырып тәрбиелеу.

Баланың жеке бас мiнез-құлық ерекшелiктерiн ескере отырып тәрбиелеу Тәрбиенi өскен ортаның (отбасы ауыл-аймақ) үлгiсiне негiзделуi Балаға жылы жүректi сезiммен қарау, ынтымақтастық идеяны сақтау Баланы дамыта үйретiп тәрбиелеу, қиялдай, армандай бiлуге баулу Тәрбиенiң бiртұтастығын сақтау, тәрбие iсiн кешендi түрде жүргiзу Тәрбие iсiнiң үздiксiз жүргiзiлуiн сақтау Тәрбие iсiн ұжымдық түрде жүргiзуге негiздеу

Жоғарыда аталған халық педагогикасының негiзгi қағидалары мен ерекшелiктерiн ескере отырып, қазақ этнопедагогикасын ғылыми-әдiстемелiк жүйесiн қарастырсақ, ол мынадай жүйе болып шығады:

1. Халық педагогикасының “Сегiз қырлы, бiр сырлы” ұстанымы,

Мақсаты мен мiндеттерi: жан-жақты жетiлген азамат тәрбиелеу.

2. Мазмұны: Ұлттық салт-дәстүрлер арқылы балаға ақыл-ой, адамгершiлiк, әсемдiк, дене, денсаулық, еңбек тәрбиелерiн беру, мiнез-құлық дағдыларын қалыптастыру.

3. Әдiстер: әңгiмелесу, кеңесу, түсiндiру, сендiру, талап ету, кеңес беру, үйрету, көрсету, үлгi көрсету, өтiну, бұйыру, жаттықтыру, бата беру, мадақтау, алғыс айту, жалбарыну, қарғау, сөгу, кiнәлау, айыптау, жазалау т. б.

4. Түрлерi: Ойындар, тойлар, еңбек мерекелерi, ойын-сауықтар, кештер.

5. Құралдары: Санамақ, жаңылтпаш, өлең-жыр, тақпақ, ертегi-аңыздар, жұмбақтар, айтыстар, мақал-мәтелдер, шешендiк сөздер, салттар, ырымдар, жол-жоралар, ұлттық ойындар, әңгiме, айтыстар, сабақтар мен үйiрмелер.

6. Нәтижесi: “Сегiз қырлы, бiр сырлы”, жаны таза, тәнi сау адам.

7. Тәрбиеге себепшi күштер: Табиғат, еңбек, тұрмыс, салт-дәстүр, өнеркәсiптер, дiн, ана тiлi, ұлттық ойындар.

8. Тәрбие ортасы: Отбасы, ауыл-аймақ, ру, қауым, тайпа, ұлт, мектеп, медресе.

9. Тәрбие объектiсi: Бала.

10. Халық тәрбиешiлерi: Әке-шешесi, атасы мен әжесi, апа, ағалары, ауыл үлкендерi, өнер иелерi.

Тәрбиенiң негiзгi қағидаларының (принциптерi) болуы занды құбылыс. Халық педагогикасының негiзгi қағидаларын арнайы сөз етсек, олар мыналар демекпiз.

1. Келер ұрпақтың ақылды, намысқор, арлы, өмiршең азамат болуын тiлеу.

Жас нәрестенiң дүниеге келуi ата-ана, ағайын-туыс, қауым-көпшiлiкке зор қуаныш әкелумен бiрге, борыш та жүктей келедi. Дәлiрек айтсақ ұрпақты тәрбиелейтiн халық мектебiнiң есiгi сәбидiң алғаш дүниеге келген күнiнен бастап айқара ашылады. Ол белгiлi мақсат-тiлекпен байланысты туындайды.

Отбасы үлкендерiнiң бәрi жаңа туған жас баланы отанның, елдiң асыл азаматы болуын аңсап армандайды. Өнегелi үлкендерге ұқсасын деп, дарынды, өнерлi, ақылды ақсақалдарға баланың аузына түкiртiп, азан шақыртып, атын қойғызады. “Ақылын, жасын берсiн” деп, жаңа туған нәрестенi қарияның шапанының етегiне орайды. Ұрпағы өскен қадiрлi анаға кiндiгiн кестiредi, бесiкке салдырады, қырқынан шығарту ырымдарын жасатады, тұсауын кескiзедi. Үлкендерден бата алғызады. Халықтың балаға арналған ырым, бата-тiлектерiнде келешектен күткен үлкен үмiт, аңсау арман бар. Тәрбиенiң алғашқы қағидасы ата-ананың аңсау арманымен, баладан күтер үмiтiмен үндесiп жатыр.

2. Баланы жастайынан еңбек сүйгiш, елгезек азамат етiп тәрбиелеу көзделген. Ол бесiк жырлары мен тұсау кесер жырларынан, бата, тiлек, терме өлеңдерден өзектi орын алған. Еңбек қағидаларын жастардың бойына сiңiру отбасындағы еңбектiң қарапайым түрлерiнен басталып, қоғамдық маңызды iстермен ұштасқан. Ұл баланы қозы, лақ қайтаруға, отын-су әзiрлеуге, мал өнiмдерiнен тұрмысқа қажеттi құрал-жабдық (қамшы, шiдер, жүген өру, терi илеу, қару-жарақ т. б. ) жасауға әзiрлеу, қора салу, киiз үйдiң ағашын iстеу, ұсталық, зергерлiк өнерге үйрету т. б. көзделсе, ал қыз балаларды ыдыс-аяқ жуу, үй сыпыру, шай қою, төсек жинау, кесте, өрмек тоқу, ас пiсiру, бала күту, қонақ күту т. б. үйреткен.

3. Халық педагогикасында “Бiрiншi байлық - денсаулық” деген ұғым өзектi орын алған. “Денi саудың жаны сау”, “Ас адамның арқауы”, “Ауру астан” деп рухани, материалдық байлықтың негiзiн жеке бастың, яғни тәннiң саулығына байланысты қарастырған. Баланы туған күннен бастап тұзды сумен шомылдыру, маймен сылау, дене күтiмiне ерекше мән берiп шынықтыру, мерзiмiнде жақсы ас берiп тамақтандыру мен ұйықтатудың бәрi тән саулығы үшiн жасалған әрекеттер.

4. Халық педагогикасында адамгершiлiк қасиеттердi баланың бойына дарыту, iзгiлiкке, имандылыққа, адалдыққа тәрбиелеу, ар-ожданды қастерлеу басты қағида болып есептелген. “Жаным - арымның садағасы” деп, арды адамгершiлiк қасиетiнiң үлгiсi санаған.

5. Гуманизм мен патриотизм - халықтық тәрбиенiң басты қағидаларының бiрi. “Отан от басынан басталады” деп ұққан ата-бабамыз от басының, ананың, рудың, отанның намысын қорғауды, қарттарға, ауру, кемтарларға көмектесудi, басқа ұлт өкiлдерiн сыйлауды отбасы тәрбиесiнiң өзектi принципi деп бағалаған. “Атаның баласы болма, адамның баласы бол”, “Жақсы - көпке ортақ”, “Ел үшiн еңбек ет, халқын сүйген қор болмайды” деген өсиет тәрбиеден өзектi орын алған.

6. Елдi, жердi қорғайтын, еңбек ете алатын азамат болу үшiн дененi шынықтыру қажет. Халық педагогикасында “Шынықсаң шымыр боласың” деп ой қорытқан ата-бабамыз ұлттық ойынға жаттықтырып үйрету (аударыс, күрес, теңге алу, қыз қуу т. б. ) арқылы дене тәрбиесiне баса көңiл бөлген.

Халық педагогикасының ”Сегiз қырлы, бiр сырлы”, “Толық адам” тәрбиелеу қағидалары

Ақылды, арлы, намысқой азамат болуын қарастыру

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.