Экономикалық және әлеуметтік география дәрістік кешен
1.Кіріспе. «Экономикалық және әлеуметтік географияға кіріспе» пәнінің зерттеу тақырыбы және әдістемелік негізі
2 Ғылымның дамуының тарихи әдістемелік маңызы
3 Әлем елдері және елтану географиясы
4. Халықтар географиясының негізі.
5. Табиғат байлықтары және табиғатты пайдалану географиясы
6. Шаруашылық географиясы
7. Инфрақұрылым географиясы
8. Геосаясат және геоэкономика
2 Ғылымның дамуының тарихи әдістемелік маңызы
3 Әлем елдері және елтану географиясы
4. Халықтар географиясының негізі.
5. Табиғат байлықтары және табиғатты пайдалану географиясы
6. Шаруашылық географиясы
7. Инфрақұрылым географиясы
8. Геосаясат және геоэкономика
Ғылым ретінде геокеңістікте табиғи қорлар мен жағдайлардың орналасуы мен таралуы, тұрғындар мен шаруашылықтың қалыптасуы және табиғаттың қоғамның өміріне әсері мен адамзаттың шаруашылықтық іс -әрекетінің қоршаған ортаға әсерін зерттейді.
Әдістемелік негізі локалитет немесе белгілі бір жер ұғымы.
-Локалитет элементарлы экономикалық-географиялық нысан.
-Жер ұғымы тұрғындар мен шаруашылық үшін өмір сүру ортасы, табиғи қорлар негізі.
Локалитеттің құрылымы және байланыстары.
Экономикалық географияның ішкі құрылымы.
Мәліметтер жиынтығы ретінде өзіндік сипаттары бар-кеңістіктік, уақыттық, материалдық және ұйымдық бөлімдерден тұрады.
-Кеңістіктік бөлім өз кезегінде локалды, ұлттық немесе мемлекеттік, континенттік, аймақтық, мұхиттық және ғаламдық деңгейлерден тұрады.
-Уақыттық бөлім өткен кезеңнен (90-100 жыл), қазіргі және болашақ уақыттан (0-20 жыл)
тұрады.
Әдістемелік негізі локалитет немесе белгілі бір жер ұғымы.
-Локалитет элементарлы экономикалық-географиялық нысан.
-Жер ұғымы тұрғындар мен шаруашылық үшін өмір сүру ортасы, табиғи қорлар негізі.
Локалитеттің құрылымы және байланыстары.
Экономикалық географияның ішкі құрылымы.
Мәліметтер жиынтығы ретінде өзіндік сипаттары бар-кеңістіктік, уақыттық, материалдық және ұйымдық бөлімдерден тұрады.
-Кеңістіктік бөлім өз кезегінде локалды, ұлттық немесе мемлекеттік, континенттік, аймақтық, мұхиттық және ғаламдық деңгейлерден тұрады.
-Уақыттық бөлім өткен кезеңнен (90-100 жыл), қазіргі және болашақ уақыттан (0-20 жыл)
тұрады.
1.Баранский Н.Н. Становление советской экономической географии. Избр. ТР. М.: Мысль, 1980, 288 с.
2.Голубчик М.М. и др. Хрестоматия по курсу «Введение в экономическую и социальную географию». Саранск: Изд-во Морд, ун-та, 1993. 246 с.
3.Жекулин Н.С. Введение в географию.Л., 1991. 270 с.
4.Скопин А.Ю. Введение в экономическую географию. М.,2001. 268с.
5.Саушкин Ю.Г. Введение в экономическую географию. М., 1970.337с.
2.Голубчик М.М. и др. Хрестоматия по курсу «Введение в экономическую и социальную географию». Саранск: Изд-во Морд, ун-та, 1993. 246 с.
3.Жекулин Н.С. Введение в географию.Л., 1991. 270 с.
4.Скопин А.Ю. Введение в экономическую географию. М.,2001. 268с.
5.Саушкин Ю.Г. Введение в экономическую географию. М., 1970.337с.
2.Бөлім ДӘРІСТІК КЕШЕН
2.1.ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ГЕОГРАФИЯҒА КІРІСПЕ.
Глоссарийлер:
-Аудан-экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, әкімшілік белгілі
көрсеткіштері негізінде бөлінетін аумақ.
- Мемлекеттік шекара көрші ел мен арадағы құқықтық- заңдық, экономикалық,
әлеуметтік функцияларды шектейтін сызық .
-Геосаяси жағдай дегеніміз елдің географиялық ағзаларын саяси
тұрғыдан зерттеп, әлем елдерінің деңгейлерімен салыстыру.
1.1.Кіріспе. Экономикалық және әлеуметтік географияға кіріспе
пәнінің зерттеу тақырыбы және әдістемелік негізі
Тақырыптың мақсаты: Пәннің мақсат, міндеті және экономикалық, әлеуметтік
география ғылымдары жүйесіндегі орнын түсіндіру.
Тақырыптың сұрақтары:
1.Пәннің мақсат, міндеті және экономикалық, әлеуметтік география ғылымдары
жүйесіндегі орны.
2. Ғылыми әдістемесі, зерттеу нысаны, ішкі құрылымы.
Ғылым ретінде геокеңістікте табиғи қорлар мен жағдайлардың
орналасуы мен таралуы, тұрғындар мен шаруашылықтың қалыптасуы және
табиғаттың қоғамның өміріне әсері мен адамзаттың шаруашылықтық іс
-әрекетінің қоршаған ортаға әсерін зерттейді.
Әдістемелік негізі локалитет немесе белгілі бір жер ұғымы.
-Локалитет элементарлы экономикалық-географиялық нысан.
-Жер ұғымы тұрғындар мен шаруашылық үшін өмір сүру ортасы, табиғи
қорлар негізі.
Локалитеттің құрылымы және байланыстары.
Экономикалық географияның ішкі құрылымы.
Мәліметтер жиынтығы ретінде өзіндік сипаттары бар-кеңістіктік,
уақыттық, материалдық және ұйымдық бөлімдерден тұрады.
-Кеңістіктік бөлім өз кезегінде локалды, ұлттық немесе мемлекеттік,
континенттік, аймақтық, мұхиттық және ғаламдық деңгейлерден тұрады.
-Уақыттық бөлім өткен кезеңнен (90-100 жыл), қазіргі және болашақ
уақыттан (0-20 жыл)
тұрады.
-Материалдық бөлім орын алған фактілердің табиғи, әлеуметтік
немесе экономикалық құбылыстарға тән екенін сипаттайды.
-Ұйымдық бөлім орын алған фактілердің кеңістіктік ұйымның түрлері
мен үрдістерге байланыстылығын көрсетеді.
ЭӘГ- соңғы уақыт ішінде жаңа бір аумақтарды ашып жатқан жоқ, ол негізінен
қалыптасқан белгілі объектілерді талдаумен айналысуда. Сол себепті,
зерттеудің міндетті бірінші кезеңі- бұл зерттеу объектілерін жинақтау,
тіркеу, сипаттау. Осылардың негізінде нысаналарға баға беру. Нәтижесінде
өндірістік-аумақтық қоғамдық ұйымдарының дамуы мен қалыптасуының
заңдылықтарын анықтау. Осы заңдылықтардың негізінде зерттелетін
нысаналардың дамуын болжау.
Осы заңдардың негізінде, кез келген аймақтың экономикалық географиялық
жағдайы зерттеліп анықталады.Зерттеудің осы кезеңі- бұл тиімді аумақтық
-өндірістік қоғамдық ұйымдасуды конструкциялау немесе аумақтық экономикалық
даму жобасын экономика-географиялық тұрғыдан негіздеу. Жалпы географтар
аумақтарға мониторинг немесе бақылау жүргізеді.
Ол келесідей кезеңдерден тұрады:
-аумақ туралы ақпарттарды жинау, сипаттау, картаға түсіру;
-нысананың қасиеттерін жалпы заңдылықтарға сәйкес талдап, дамуын
болжау;
-аумақтың тиімді конструкциясын, экономикалық-географиялық дамуының
жобасын негіздеу;
- пәннің негізгі заңдарын, теорияларын, концепцияларын, терминдер жүйесін
дұрыс ұғып білу керек;
-Көптеген әр түрлі жекелеген әлеуметтік, экономикалық, аумақтық ұғымдарды
географиялық, картографиялық білім жүйесі түрінде тұжырымдай білу керек;
-Кез келген экономикалық, әлеуметтік ұғымдарды оқып үйренгенде зерттеуші
ретінде географиялық ойлау жүйесі болуы тиіс.
Экономикалық- географиялық зерттеулердің әдістері:
-салыстырмалы – суреттемелік;
- статистикалық;
- картографиялық;
- математикалық моделдеу;
- дистанциялық;
- геоақпараттық;
Өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар:
1.Экономикалық, әлеуметтік география ғылымдары жүйесіндегі орнын
сипаттаңыз.
2. Экономикалық- географиялық зерттеу әдістерінің негізінде өзіңіздің
жергілікті жеріңізге
экономикалық географиялық жағдайына сипаттама жазыңыз.
Қолданылатын әдебиеттер тізімі:
1.Баранский Н.Н. Становление советской экономической географии. Избр. ТР.
М.: Мысль, 1980, 288 с.
2.Голубчик М.М. и др. Хрестоматия по курсу Введение в экономическую и
социальную географию. Саранск: Изд-во Морд, ун-та, 1993. 246 с.
3.Жекулин Н.С. Введение в географию.Л., 1991. 270 с.
4.Скопин А.Ю. Введение в экономическую географию. М.,2001. 268с.
5.Саушкин Ю.Г. Введение в экономическую географию. М., 1970.337с.
2.1. Ғылымның дамуының тарихи әдістемелік маңызы.
Тақырыптың мақсаты: Экономикалық географияның тарихи даму кезеңдерін
түсіндіру.
Тақырыптың сұрақтары:
1. Тарихи әдебиеттердегі экономикалық және әлеуметтік географиялық ұғымдар,
ұлы байқаулардан кейінгі сауда байланысының дамуы және сауда географиясының
қалыптасуы.
2.Капиталистік өнеркәсіптің дамуы кезеңіндегі экономикалық география.
3.Экономикалық география идеясының Ресейдегі дамуы.
4.Кеңес Одағы тұсындағы экономикалық география.
5.Н.Н.Баранский және Н.Н.Колосовскийдің жаңа экономикалық географияны
қалыптастырудағы еңбектері.
1. Планетамызды шаруашылықтық тұрғыдан тереңдей игеріп, табиғи
қорларды пайдалану қалалар мен жолдар салу, өндірістік орталықтардың
қалыптасуы, индустриалды аудандардың пайда болып ауыл шаруашылықтық
жерлердің көптеп қолданылуына сәйкес бірнеше даму кезеңінен өтті.
Әлеуметтік, экономикалық географияның кейбір элементтері антикалық-
ежелгі эпоха кезіндегі құл иеленуші мемлекеттерде байқалған. Сол
кездегі қоғамдағы еңбек бөлінісу , елдер арасындағы еңбек бөлісудің
пайда болуы, шаруашылықтардың аумақтық өзгешеліктерін, тұрғындардың
тіршілігін танып-білуге итермелеп, сол заманда алғашқы кейбір
экономика- географиялық идеялардың қалыптасуына себепші болды.
Ежелгі заманның аса ірі географы, біздің дәуірімізге дейінгі 64-
63 жылдардан біздің дәуіріміздің 23-24 жылдар өмір сүрген Страбон
өзінің атақты география деп аталатын еңбегінде адамдардың жерді
игеруіне шаруашылықтардың ерекшеліктері мен саудаға назар аударған.
Осы еңбекте елдің бірнеше бөлікке табиғи бөлшектенетіні туралы
ерекше ой айтылған.
1333 жылы италяндық Пеголоттидің сауда практикасы атты еңбегінде
тауарлардың сапасы мен жасау технологиясы, салмақ және өлшем
бірліктері, әр түрлі елдердің ақшалары, транспорттық шығындар мен
кедендік төлемдер, сонымен бірге Азов теңізінен Қытайға дейінгі
баратын сауда жолы туралы мәліметтер берілген. Ал 13- ғасырдан
бастап мемлекеттердің сандық сипаты сияқты әр түрлі мәліметтер
жинақтала бастады. Осы мәліметтердің өзін экономикалық географияның
бастамалары деп қарастыруға болады.
Капиталистік өнеркәсіптің даму кезеңіндегі экономикалық география.
Экономикалық географияның қалыптасуының 1-ші кезеңі 16- ғасырдағы
капиталистік кезеңнің басталуына сәйкес келді. Оған себепші болған
ұлы географиялық ашылымдар. Сол кезеңдерде сауданың кеңейіп
өндірістің дамуы әсіресе өндірістің дамуы Нидерландияда және
солтүстік Италияның экономикалық және мәдени орталықтарында
байқалды.Осы кезеңдегі негізгі географиялық әдебиеттерді жоғарыда
айтып өткен елдер туралы сандық мәліметтерді сипаттау деп
қарастыруға болады. Себебі, осы мәліметтер саудагерлер мен
мемлекеттік қызметтегі адамдарға аса қажет болды. Өзіндік бір сандық
елтану статистика (латын. т. аударғанда статистика – жағдай) деген
атқа ие болды.Осы бағытқа мысал ретінде, 1521-1589 жылдары өмір
сүрген Людовик Гвиччардидің 1567 жылы шыққан 7 –тілде 35 рет басылған
Нидерландтың сипаты атты еңбегін айтуға болады. Осы еңбек қазіргі
заманғы тілмен айтсақ 2- бөлімнен салалық және аудандық
бөлімдерден тұрды. Кейбір зерттеушілер осы еңбекті сол замандағы алғашқы
экономико-географиялық еңбек деп қарастырады.
Шамамен 100 жылдан кейін алғашқы нағыз географиялық теориялық еңбек
шықты. Ол талантты географ 1622-1650 жылдары өмір сүрген Берхард
Варениустың Жалпы географиясы. Б.Варениус жер шарының физикалық
географиясы, табиғаты туралы мәліметтерді жүйелеп, ондағы ортақ
заңдылықтарды көрсете жазды. Ол географияның бөлімдерін жіктеп, жалпы
география барлық жер шарын зерттейді, жеке география немесе хорография
жекелеген елдерді, ал олардың жекелеген жерлеріне дейін зерттесе оны
топография деп атады.Сонымен Варениустың жеке географиясында біздің
осы заманғы түсінігіміздегі елтану мен өлкетанудың негізі бар.
Варениус 18- ші ғасырда дамыған теңіз саудасының табиғи жағын
түсіндірсе, ал Петти оның экономикалық жағын түсіндірді.
Сонымен әлеуметтік, экономикалық географияның дамуының бастапқы
кезінде географияның құрылымы мен зерттеу обьектілері туралы алғашқы
идеялар қалыптасты.
3.Экономикалық география идеясының Ресейдегі дамуы.
Ресейдегі географияның дамуы оның экономикалық жағдайы мен
ерекшеленді. Егер Батыс Европа елдерінде ғылымның дамуы теңізде жүзу
мен теңіз саудасының қажеттерін өтеуге бағытталса, Ресейде әлемдегі
аса ірі орманы көп құрлықты адамдармен қоныстандырып, игеруге
бағытталды.
Соған байланысты Ресейдегі 18- ғасырдағы экономикалық географияның
дамуы кешенді жалпы географиялық зерттеулермен және соның ішінде ірі
аумақты зерттеуге игеруге бағытталған экспедициялармен тығыз байланысты
болды. Осы жұмыстар картография мен экономикалық статистиканың маңызын
арта түсті. Ресейде осы ғылымдарды біртұтас жүйеге алғаш рет
біріктірмек болған 18- ші ғасырдың басындағы ірі орыс географы Иван
Кирилович Кирилов (1689-1737). Ол 1727 жылы жазған Бүкіл Ресейлік
мемлекеттің гүлденген жағдайы деп аталатын еңбегінде статистикалық,
экономикалық және географиялық мәліметтер арқылы Ресейге сипаттама
берген. И.К. Кирилов Ресейдегі картографиялық жұмыстарды көп жыл басқарып
Ресейдің 1- ші атласын 1745- ші жылы шығуына себепші болды. Ол Бүкіл
Ресейлік империя атласы деп аталды.Ол бір Ресейдің барлық аумағы
туралы мәлімет беретін 30 басқада карталардың шығуына себепші
болды. Кириловтың идеясы мен ұсыныстарын В.Н.Татищев және М.В.
Ломоносовтар жалғастырды. Татищев географияның саларының жіктемесін
ұсынды. Ол математикалық немесе қазіргі геодезия мен картография,
физикалық және саяси географияны немесе қазіргі экономикалық географияны
бөлді.
Ломоносов 1761 жылдың басында Ресейдің барлық бөліктеріндегі губерниясы
мен провинцияларына Географиялық сұрақтар деп аталатын 30 сұрақтан
тұратын сұрауды жолдатты. Олардың ішінде экономикалық географиялық
сипаттағы қалалар, тұрғындар, фабрикалар, қатынас жолдары тағы басқада
сұрақтар бар. Әлбетте осы сұрақтар Ресейдің экономикалық географиялық
жағдайын анықтауға мүмкідік береді. Ломоносов жалпы ғылымда алғаш рет
экономикалық география терминін қолданды.Ол экономикалық географияны
экономикалық мәні бар экономикалық картографиямен тығыз байланысқан
ғылым деп қарады.
Сонымен 18-ші ғасырдағы Ресейдегі кешенді географиялық жұмыстар Батыс
Европадағы қалыптасқан камералдық статистиканың негізінде экономикалық
географиялық бағыт қалыптаса бастады.
Өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар:
1.Капиталистік өнеркәсіптің дамуы кезеңіндегі экономикалық географияға
сипаттама жазыңыз.
2.Экономикалық география идеясының Ресейдегі дамуы.
3.Н.Н.Баранский және Н.Н.Колосовскийдің жаңа экономикалық географияны
қалыптастырудағы еңбектері.
Қолданылатын әдебиеттер тізімі:
1.Баранский Н.Н. Становление советской экономической географии. Избр. ТР.
М.: Мысль, 1980, 288 с.
2.Голубчик М.М. и др. Хрестоматия по курсу Введение в экономическую и
социальную географию. Саранск: Изд-во Морд, ун-та, 1993. 246 с.
3.Жекулин Н.С. Введение в географию.Л., 1991. 270 с.
4.Скопин А.Ю. Введение в экономическую географию. М.,2001. 268с.
5.Саушкин Ю.Г. Введение в экономическую географию. М., 1970.337с.
2.3Әлем елдері және елтану географиясы
Тақырыптың мақсаты: Елтану географиясының мәнін түсіндіру.
Тақырыптың сұрақтары:
1.Мемлекеттердің пайда болуы және трансформациясы.
2.Елдердің типологиясы мен классификациясы.
Тақырыптың қысқаша мазмұны (тезистер);
Елдер табиғи ортаны тұрғындардың біртіндеп қоныстануы мен шаруашылықты
жүргізіп, көршілес елдердің көбісінен табиғи, әлеуметтік және
экономикалық сипатымен ерекшеленетін, біртіндеп біртектес кешенді
кеңістіктік құрылымдар түзуінің нәтижесінде пайда болады. Елдің пайда
болуына ішкі құбылыстар мен сыртқы әсерлер себепші болады.Осындай
құрылымның саяси қалыптасып өзін-өзі тануы кеңістіктік және уақыттық
шекаралары бар мемлекеттің пайда болуына әкеледі. Сонымен ел
дегеніміз- бұл табиғи кешеннің негізінде қалыптасқан, кеңістіктік,
уақыттық тұрғыдан шектелген мемлекеттік түр ретінде ішкі және сыртқы
байланыстары бар субконтиненталды деңгейдегі әлеуметтік- шаруашылықтық
кешен. Жалпы ел - мемлекеттің кеңістіктегі түрі , ал мемлекет елдің
құқұқтық түрі. Осы анықтамаларға сәйкес елтану елдерді кеңістікте,
уақытта шектелген ішкі және сыртқы байланыстары мемлекет түріндегі ,
субконтиненталды деңгейдегі табиғи-әлеуметтік-экономикалық кешенді
зерттейтін синтетикалық пән деп аталады. Елдің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
2.1.ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ГЕОГРАФИЯҒА КІРІСПЕ.
Глоссарийлер:
-Аудан-экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, әкімшілік белгілі
көрсеткіштері негізінде бөлінетін аумақ.
- Мемлекеттік шекара көрші ел мен арадағы құқықтық- заңдық, экономикалық,
әлеуметтік функцияларды шектейтін сызық .
-Геосаяси жағдай дегеніміз елдің географиялық ағзаларын саяси
тұрғыдан зерттеп, әлем елдерінің деңгейлерімен салыстыру.
1.1.Кіріспе. Экономикалық және әлеуметтік географияға кіріспе
пәнінің зерттеу тақырыбы және әдістемелік негізі
Тақырыптың мақсаты: Пәннің мақсат, міндеті және экономикалық, әлеуметтік
география ғылымдары жүйесіндегі орнын түсіндіру.
Тақырыптың сұрақтары:
1.Пәннің мақсат, міндеті және экономикалық, әлеуметтік география ғылымдары
жүйесіндегі орны.
2. Ғылыми әдістемесі, зерттеу нысаны, ішкі құрылымы.
Ғылым ретінде геокеңістікте табиғи қорлар мен жағдайлардың
орналасуы мен таралуы, тұрғындар мен шаруашылықтың қалыптасуы және
табиғаттың қоғамның өміріне әсері мен адамзаттың шаруашылықтық іс
-әрекетінің қоршаған ортаға әсерін зерттейді.
Әдістемелік негізі локалитет немесе белгілі бір жер ұғымы.
-Локалитет элементарлы экономикалық-географиялық нысан.
-Жер ұғымы тұрғындар мен шаруашылық үшін өмір сүру ортасы, табиғи
қорлар негізі.
Локалитеттің құрылымы және байланыстары.
Экономикалық географияның ішкі құрылымы.
Мәліметтер жиынтығы ретінде өзіндік сипаттары бар-кеңістіктік,
уақыттық, материалдық және ұйымдық бөлімдерден тұрады.
-Кеңістіктік бөлім өз кезегінде локалды, ұлттық немесе мемлекеттік,
континенттік, аймақтық, мұхиттық және ғаламдық деңгейлерден тұрады.
-Уақыттық бөлім өткен кезеңнен (90-100 жыл), қазіргі және болашақ
уақыттан (0-20 жыл)
тұрады.
-Материалдық бөлім орын алған фактілердің табиғи, әлеуметтік
немесе экономикалық құбылыстарға тән екенін сипаттайды.
-Ұйымдық бөлім орын алған фактілердің кеңістіктік ұйымның түрлері
мен үрдістерге байланыстылығын көрсетеді.
ЭӘГ- соңғы уақыт ішінде жаңа бір аумақтарды ашып жатқан жоқ, ол негізінен
қалыптасқан белгілі объектілерді талдаумен айналысуда. Сол себепті,
зерттеудің міндетті бірінші кезеңі- бұл зерттеу объектілерін жинақтау,
тіркеу, сипаттау. Осылардың негізінде нысаналарға баға беру. Нәтижесінде
өндірістік-аумақтық қоғамдық ұйымдарының дамуы мен қалыптасуының
заңдылықтарын анықтау. Осы заңдылықтардың негізінде зерттелетін
нысаналардың дамуын болжау.
Осы заңдардың негізінде, кез келген аймақтың экономикалық географиялық
жағдайы зерттеліп анықталады.Зерттеудің осы кезеңі- бұл тиімді аумақтық
-өндірістік қоғамдық ұйымдасуды конструкциялау немесе аумақтық экономикалық
даму жобасын экономика-географиялық тұрғыдан негіздеу. Жалпы географтар
аумақтарға мониторинг немесе бақылау жүргізеді.
Ол келесідей кезеңдерден тұрады:
-аумақ туралы ақпарттарды жинау, сипаттау, картаға түсіру;
-нысананың қасиеттерін жалпы заңдылықтарға сәйкес талдап, дамуын
болжау;
-аумақтың тиімді конструкциясын, экономикалық-географиялық дамуының
жобасын негіздеу;
- пәннің негізгі заңдарын, теорияларын, концепцияларын, терминдер жүйесін
дұрыс ұғып білу керек;
-Көптеген әр түрлі жекелеген әлеуметтік, экономикалық, аумақтық ұғымдарды
географиялық, картографиялық білім жүйесі түрінде тұжырымдай білу керек;
-Кез келген экономикалық, әлеуметтік ұғымдарды оқып үйренгенде зерттеуші
ретінде географиялық ойлау жүйесі болуы тиіс.
Экономикалық- географиялық зерттеулердің әдістері:
-салыстырмалы – суреттемелік;
- статистикалық;
- картографиялық;
- математикалық моделдеу;
- дистанциялық;
- геоақпараттық;
Өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар:
1.Экономикалық, әлеуметтік география ғылымдары жүйесіндегі орнын
сипаттаңыз.
2. Экономикалық- географиялық зерттеу әдістерінің негізінде өзіңіздің
жергілікті жеріңізге
экономикалық географиялық жағдайына сипаттама жазыңыз.
Қолданылатын әдебиеттер тізімі:
1.Баранский Н.Н. Становление советской экономической географии. Избр. ТР.
М.: Мысль, 1980, 288 с.
2.Голубчик М.М. и др. Хрестоматия по курсу Введение в экономическую и
социальную географию. Саранск: Изд-во Морд, ун-та, 1993. 246 с.
3.Жекулин Н.С. Введение в географию.Л., 1991. 270 с.
4.Скопин А.Ю. Введение в экономическую географию. М.,2001. 268с.
5.Саушкин Ю.Г. Введение в экономическую географию. М., 1970.337с.
2.1. Ғылымның дамуының тарихи әдістемелік маңызы.
Тақырыптың мақсаты: Экономикалық географияның тарихи даму кезеңдерін
түсіндіру.
Тақырыптың сұрақтары:
1. Тарихи әдебиеттердегі экономикалық және әлеуметтік географиялық ұғымдар,
ұлы байқаулардан кейінгі сауда байланысының дамуы және сауда географиясының
қалыптасуы.
2.Капиталистік өнеркәсіптің дамуы кезеңіндегі экономикалық география.
3.Экономикалық география идеясының Ресейдегі дамуы.
4.Кеңес Одағы тұсындағы экономикалық география.
5.Н.Н.Баранский және Н.Н.Колосовскийдің жаңа экономикалық географияны
қалыптастырудағы еңбектері.
1. Планетамызды шаруашылықтық тұрғыдан тереңдей игеріп, табиғи
қорларды пайдалану қалалар мен жолдар салу, өндірістік орталықтардың
қалыптасуы, индустриалды аудандардың пайда болып ауыл шаруашылықтық
жерлердің көптеп қолданылуына сәйкес бірнеше даму кезеңінен өтті.
Әлеуметтік, экономикалық географияның кейбір элементтері антикалық-
ежелгі эпоха кезіндегі құл иеленуші мемлекеттерде байқалған. Сол
кездегі қоғамдағы еңбек бөлінісу , елдер арасындағы еңбек бөлісудің
пайда болуы, шаруашылықтардың аумақтық өзгешеліктерін, тұрғындардың
тіршілігін танып-білуге итермелеп, сол заманда алғашқы кейбір
экономика- географиялық идеялардың қалыптасуына себепші болды.
Ежелгі заманның аса ірі географы, біздің дәуірімізге дейінгі 64-
63 жылдардан біздің дәуіріміздің 23-24 жылдар өмір сүрген Страбон
өзінің атақты география деп аталатын еңбегінде адамдардың жерді
игеруіне шаруашылықтардың ерекшеліктері мен саудаға назар аударған.
Осы еңбекте елдің бірнеше бөлікке табиғи бөлшектенетіні туралы
ерекше ой айтылған.
1333 жылы италяндық Пеголоттидің сауда практикасы атты еңбегінде
тауарлардың сапасы мен жасау технологиясы, салмақ және өлшем
бірліктері, әр түрлі елдердің ақшалары, транспорттық шығындар мен
кедендік төлемдер, сонымен бірге Азов теңізінен Қытайға дейінгі
баратын сауда жолы туралы мәліметтер берілген. Ал 13- ғасырдан
бастап мемлекеттердің сандық сипаты сияқты әр түрлі мәліметтер
жинақтала бастады. Осы мәліметтердің өзін экономикалық географияның
бастамалары деп қарастыруға болады.
Капиталистік өнеркәсіптің даму кезеңіндегі экономикалық география.
Экономикалық географияның қалыптасуының 1-ші кезеңі 16- ғасырдағы
капиталистік кезеңнің басталуына сәйкес келді. Оған себепші болған
ұлы географиялық ашылымдар. Сол кезеңдерде сауданың кеңейіп
өндірістің дамуы әсіресе өндірістің дамуы Нидерландияда және
солтүстік Италияның экономикалық және мәдени орталықтарында
байқалды.Осы кезеңдегі негізгі географиялық әдебиеттерді жоғарыда
айтып өткен елдер туралы сандық мәліметтерді сипаттау деп
қарастыруға болады. Себебі, осы мәліметтер саудагерлер мен
мемлекеттік қызметтегі адамдарға аса қажет болды. Өзіндік бір сандық
елтану статистика (латын. т. аударғанда статистика – жағдай) деген
атқа ие болды.Осы бағытқа мысал ретінде, 1521-1589 жылдары өмір
сүрген Людовик Гвиччардидің 1567 жылы шыққан 7 –тілде 35 рет басылған
Нидерландтың сипаты атты еңбегін айтуға болады. Осы еңбек қазіргі
заманғы тілмен айтсақ 2- бөлімнен салалық және аудандық
бөлімдерден тұрды. Кейбір зерттеушілер осы еңбекті сол замандағы алғашқы
экономико-географиялық еңбек деп қарастырады.
Шамамен 100 жылдан кейін алғашқы нағыз географиялық теориялық еңбек
шықты. Ол талантты географ 1622-1650 жылдары өмір сүрген Берхард
Варениустың Жалпы географиясы. Б.Варениус жер шарының физикалық
географиясы, табиғаты туралы мәліметтерді жүйелеп, ондағы ортақ
заңдылықтарды көрсете жазды. Ол географияның бөлімдерін жіктеп, жалпы
география барлық жер шарын зерттейді, жеке география немесе хорография
жекелеген елдерді, ал олардың жекелеген жерлеріне дейін зерттесе оны
топография деп атады.Сонымен Варениустың жеке географиясында біздің
осы заманғы түсінігіміздегі елтану мен өлкетанудың негізі бар.
Варениус 18- ші ғасырда дамыған теңіз саудасының табиғи жағын
түсіндірсе, ал Петти оның экономикалық жағын түсіндірді.
Сонымен әлеуметтік, экономикалық географияның дамуының бастапқы
кезінде географияның құрылымы мен зерттеу обьектілері туралы алғашқы
идеялар қалыптасты.
3.Экономикалық география идеясының Ресейдегі дамуы.
Ресейдегі географияның дамуы оның экономикалық жағдайы мен
ерекшеленді. Егер Батыс Европа елдерінде ғылымның дамуы теңізде жүзу
мен теңіз саудасының қажеттерін өтеуге бағытталса, Ресейде әлемдегі
аса ірі орманы көп құрлықты адамдармен қоныстандырып, игеруге
бағытталды.
Соған байланысты Ресейдегі 18- ғасырдағы экономикалық географияның
дамуы кешенді жалпы географиялық зерттеулермен және соның ішінде ірі
аумақты зерттеуге игеруге бағытталған экспедициялармен тығыз байланысты
болды. Осы жұмыстар картография мен экономикалық статистиканың маңызын
арта түсті. Ресейде осы ғылымдарды біртұтас жүйеге алғаш рет
біріктірмек болған 18- ші ғасырдың басындағы ірі орыс географы Иван
Кирилович Кирилов (1689-1737). Ол 1727 жылы жазған Бүкіл Ресейлік
мемлекеттің гүлденген жағдайы деп аталатын еңбегінде статистикалық,
экономикалық және географиялық мәліметтер арқылы Ресейге сипаттама
берген. И.К. Кирилов Ресейдегі картографиялық жұмыстарды көп жыл басқарып
Ресейдің 1- ші атласын 1745- ші жылы шығуына себепші болды. Ол Бүкіл
Ресейлік империя атласы деп аталды.Ол бір Ресейдің барлық аумағы
туралы мәлімет беретін 30 басқада карталардың шығуына себепші
болды. Кириловтың идеясы мен ұсыныстарын В.Н.Татищев және М.В.
Ломоносовтар жалғастырды. Татищев географияның саларының жіктемесін
ұсынды. Ол математикалық немесе қазіргі геодезия мен картография,
физикалық және саяси географияны немесе қазіргі экономикалық географияны
бөлді.
Ломоносов 1761 жылдың басында Ресейдің барлық бөліктеріндегі губерниясы
мен провинцияларына Географиялық сұрақтар деп аталатын 30 сұрақтан
тұратын сұрауды жолдатты. Олардың ішінде экономикалық географиялық
сипаттағы қалалар, тұрғындар, фабрикалар, қатынас жолдары тағы басқада
сұрақтар бар. Әлбетте осы сұрақтар Ресейдің экономикалық географиялық
жағдайын анықтауға мүмкідік береді. Ломоносов жалпы ғылымда алғаш рет
экономикалық география терминін қолданды.Ол экономикалық географияны
экономикалық мәні бар экономикалық картографиямен тығыз байланысқан
ғылым деп қарады.
Сонымен 18-ші ғасырдағы Ресейдегі кешенді географиялық жұмыстар Батыс
Европадағы қалыптасқан камералдық статистиканың негізінде экономикалық
географиялық бағыт қалыптаса бастады.
Өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар:
1.Капиталистік өнеркәсіптің дамуы кезеңіндегі экономикалық географияға
сипаттама жазыңыз.
2.Экономикалық география идеясының Ресейдегі дамуы.
3.Н.Н.Баранский және Н.Н.Колосовскийдің жаңа экономикалық географияны
қалыптастырудағы еңбектері.
Қолданылатын әдебиеттер тізімі:
1.Баранский Н.Н. Становление советской экономической географии. Избр. ТР.
М.: Мысль, 1980, 288 с.
2.Голубчик М.М. и др. Хрестоматия по курсу Введение в экономическую и
социальную географию. Саранск: Изд-во Морд, ун-та, 1993. 246 с.
3.Жекулин Н.С. Введение в географию.Л., 1991. 270 с.
4.Скопин А.Ю. Введение в экономическую географию. М.,2001. 268с.
5.Саушкин Ю.Г. Введение в экономическую географию. М., 1970.337с.
2.3Әлем елдері және елтану географиясы
Тақырыптың мақсаты: Елтану географиясының мәнін түсіндіру.
Тақырыптың сұрақтары:
1.Мемлекеттердің пайда болуы және трансформациясы.
2.Елдердің типологиясы мен классификациясы.
Тақырыптың қысқаша мазмұны (тезистер);
Елдер табиғи ортаны тұрғындардың біртіндеп қоныстануы мен шаруашылықты
жүргізіп, көршілес елдердің көбісінен табиғи, әлеуметтік және
экономикалық сипатымен ерекшеленетін, біртіндеп біртектес кешенді
кеңістіктік құрылымдар түзуінің нәтижесінде пайда болады. Елдің пайда
болуына ішкі құбылыстар мен сыртқы әсерлер себепші болады.Осындай
құрылымның саяси қалыптасып өзін-өзі тануы кеңістіктік және уақыттық
шекаралары бар мемлекеттің пайда болуына әкеледі. Сонымен ел
дегеніміз- бұл табиғи кешеннің негізінде қалыптасқан, кеңістіктік,
уақыттық тұрғыдан шектелген мемлекеттік түр ретінде ішкі және сыртқы
байланыстары бар субконтиненталды деңгейдегі әлеуметтік- шаруашылықтық
кешен. Жалпы ел - мемлекеттің кеңістіктегі түрі , ал мемлекет елдің
құқұқтық түрі. Осы анықтамаларға сәйкес елтану елдерді кеңістікте,
уақытта шектелген ішкі және сыртқы байланыстары мемлекет түріндегі ,
субконтиненталды деңгейдегі табиғи-әлеуметтік-экономикалық кешенді
зерттейтін синтетикалық пән деп аталады. Елдің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz