Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің еңбегін реттеу

І. Кіріспе ... ... ... .3
ІІ. Негізгі бөлім: Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің еңбегін реттеу ерекшеліктері
1. Еңбек қатынастарын реттеу ерекшеліктері белгіленетін шағын кәсіпкерлік субъектілері ... ..5
2. Шағын кәсіпкерлік субъектілері мен жасалған еңбек шартының мазмұны, ондағы ерекшеліктер ..18
3. Шағын кәсіпкерлік субъектілері қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу шарттары ... ... ... ... ... ..21
4 . Шағын кәсіпкерлік субъектілерінде еңбек қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды ұйымдастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ...27
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ..28

Шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту мемлекеттік экономикалық саясаттың басым саласы ретінде заң жүзінде танылған. Қазақстандағы
шағын кәсіпкерлік секторы қоғамның әлеуметтік және зкономикалық дамуына — жалпы ішкі өнімнің жартысынан астамы шағын
кәсіпкерлік үлесіне тиетін, өнеркәсібі дамыған Батыс Еуропа, Америка және Оңтүстік Шығыс Азия елдеріндей сияқты болмағанымен, біздің елімізде шағын кәсіпкерлік іскер әлемнің жаппай, қарқынды дамушы бөлігі болып отыр.
Бизнес субъектілеріне заңды тұлға құрмаған жеке тұлғалар (жеке кәсіпкерлер) және орташа жылдық жұмысшылар саны 50 адамнан аспайтын және жылдық активі 60 мың айлық есептік керсеткіштен аспайтын (бұл бүгінгі күні 55 миллион теңгенің үстінде, немесе 400 мың АҚШ долларын құрайды) кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды тұлға-лар жатады.

1. ҚР Конституциясы. Алматы 2007ж. 24-бап 9-бет.
2. Ахметова А., Ахметова Г. «Еңбек құқығы». Оқулық Алматы: 2006ж. 38-46 беттер.
3. Н. Айымханова «ҚР еңбек құқығы». Алматы: «Жеті жарға» 2002 ж.
4. ҚР еңбек кодексі. Алматы: 2009ж.
5. «Заң» журналы 10/2005ж. 30-33 беттер.
6. «Егемен Қазақстан» газеті 24 шілде 2009ж. 3-бет.
7. «Заң» газеті 7қазан 2009ж. 4-бет.
8. «Заң» газеті 2-қазан 2009ж. 7-бет.
9. «Фемида» Республткалық заң журналы 12 1997ж. 4-9 беттер.
10. «Егемен Қазақстан» газеті 7ақпан 2006ж.

Нормативтік актілер
1. Қазақстан Республикасының еңбек кодексі. Алматы 2008ж.
2. «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы» 1997жылғы 19 маусымдағы Заңы.
3. «Жеке кәсіпкерлік туралы» Заңы. 2006 жылғы 7 ақпан.
4. Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне жеке кәсіпкерлік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулыр енгізу туралы. 24 шілде 2009ж.
5. «Жеке кәсіпкерлікті қорғау және қолдау туралы» 1992 жылғы 4 шілде Қазақстан Республикасының Заңы.

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

І. Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 3
ІІ. Негізгі бөлім: Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің еңбегін реттеу
ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 5
1. Еңбек қатынастарын реттеу ерекшеліктері белгіленетін шағын кәсіпкерлік
субъектілері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...5
2. Шағын кәсіпкерлік субъектілері мен жасалған еңбек шартының мазмұны,
ондағы ерекшеліктер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
3. Шағын кәсіпкерлік субъектілері қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу
шарттары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..21
4 . Шағын кәсіпкерлік субъектілерінде еңбек қауіпсіздігін және еңбекті
қорғауды ұйымдастыру ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
ІІІ. Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..27
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 8

Кіріспе
Шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту мемлекеттік экономикалық
саясаттың басым саласы ретінде заң жүзінде танылған. Қазақстандағы
шағын кәсіпкерлік секторы қоғамның әлеуметтік және зкономикалық дамуына —
жалпы ішкі өнімнің жартысынан астамы шағын
кәсіпкерлік үлесіне тиетін, өнеркәсібі дамыған Батыс Еуропа, Америка және
Оңтүстік Шығыс Азия елдеріндей сияқты болмағанымен, біздің елімізде шағын
кәсіпкерлік іскер әлемнің жаппай, қарқынды дамушы бөлігі болып отыр.
Бизнес субъектілеріне заңды тұлға құрмаған жеке тұлғалар (жеке
кәсіпкерлер) және орташа жылдық жұмысшылар саны 50 адамнан аспайтын және
жылдық активі 60 мың айлық есептік керсеткіштен аспайтын (бұл бүгінгі күні
55 миллион теңгенің үстінде, немесе 400 мың АҚШ долларын құрайды)
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды тұлға-лар жатады. Сонымен қатар,
заң бойынша шағын кәсіпкерліктің құрамында микробизнес те бөлініп
қарастырылады, оның субъектілері болып орташа жылдық жұмысшылар саны 10
адамға дейінгі жеке және заңды тұлғалар табылады.
Қазақстанда шағын және орта кәсіпкерліктің дамыту жолына алғашқы
қадамдар 1997 жылы жасалған, ол кезде Қазақстан Республикасы Президенті
"Шағын кәсіпкерлікті дамытуды мемлекеттік қолдау мен жандандыруды жеделдету
жөніндегі шаралар туралы" және "Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті
қолдау мен дамытудың басым бағыттары және аймақтық бағдарламалары туралы"
Жарлықтарды қабылдаған. Шағын кәсіпкерлікті қолдау бойынша орталық және
жергілікті атқару органдарының іс-қимылын, сондай-ақ шағын кәсіпкерлікке
қаржылық және техникалық көмек керсету мәселесінде халықаралық қаржылық
институттармен қатынасты үйлестіру, осы мақсатта арнайы ұйымдастырылған
мемлекеттік орган - Қазақстан Республикасы Экономика және сауда министрлігі
құрамындағы Шағын кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі агенттікке тапсырылды.
Қазіргі таңда шағын бизнесті қолдау саласындағы қызметтер мен өкілеттіктер
Қазақстан Республикасы Иңдустрия және сауда министрлігіне берілген.

1. Еңбек қатынастарын реттеу ерекшеліктері белгіленетін шағын
кәсіпкерлік субъектілері
Жеке кәсіпкерлік субъектілері және олардың жұмыс істеу жағдайлары.
Жеке кәсіпкерлік субъектілері.
1. Жеке кәсіпкерлік субъектісі болып табылатын заңды тұлға Қазақстан
Республикасының азаматтық заңнамасында көзделген ұйымдық-құқықтық нысанда
ғана құрыла алады.
2. Жеке кәсіпкерлік субъектілері:
-шағын кәсіпкерлік субъектілеріне;
-орта кәсіпкерлік субъектілеріне;
✓ ірі кәсіпкерлік субъектілеріне жатқызылуы мүмкін
3. Заңды тұлға құрмаған, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу адамнан
аспайтын дара кәсіпкерлер және кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын,
жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу адамнан аспайтын және жыл бойғы
активтерінің орташа жылдық құны тиісті қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заңда белгіленген алпыс мың еселенген айлық есептік
көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері болып
табылады.
4. Мыналарды:
✓ есірткі заттарының, психотроптық заттардың және прекурсорлардың
айналымымен байланысты қызметті;
✓ акцизделетін өнімді өндіруді және (немесе) көтерме сатуды;
✓ астық қабылдау пункттерінде астық сақтау жөніндегі қызметті;
✓ лотереялар өткізуді;
✓ ойын және шоу-бизнес саласындағы қызметті;
✓ сертификаттау, метрология және сапаны басқару саласындағы қызметті;
✓ мұнай, мұнай өнімдерін, газ, электр және жылу энергиясын өндіру, кайта
өндеу және сату жөніндегі қызметті;
✓ банк қызметін (не банк операцияларының жекелеген түрлерін) және
сақтандыру нарығындағы қызметті (сақтандыру агентінің қызметінен басқа);
✓ аудиторлық қызметті;
✓ бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби қызметті жүзеге асыратын дара
кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері болып
таныла алады.
5. Шағын кәсіпкерлік субъектілері жұмыскерлерінің жылдық орташа саны
осы субъектінің филиалдарының, өкілдіктері мен басқа да оқшау
бөлімшелерінің жұмыскерлерін қоса алғанда, барлық жұмыскерлері ескеріле
отырып, айқындалады.
6. Осы баптың 3-тармағында белгіленген шарттардың бірі артық болып
кеткен жағдайда, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне Қазакстан
Республикасының заңнамасында шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін көзделген
жеңілдіктер қолданылмайды.
7. Заңды тұлға кұрмаған, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу
адамнан астам дара кәсіпкерлер және жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыратын,
жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елуден астам, бірақ екі жүз елу адамнан
аспайтын және жыл бойғы активтердің орташа жылдық құны тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген үш жүз жиырма бес
мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар
орта кәсіпкерлік субъектілері болып табылады.
8. Жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыратын, жұмыскерлерінің жылдық орташа
саны екі жүз елу адамнан артық немесе жыл бойғы активтердің жалпы құны
тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген
үш жүз жиырма бес мың еселенген айлық есептік
көрсеткіштен асатын заңды тұлғалар ірі кәсіпкерлік субъектілері
болып табылады.
Еңбек құқығы субъектілерінің түсінігі және түрлері. (Кез келген құқық
саласы сияқты еңбек құқығының да өзінің субъектілер шеңбері бар.) Осы
субъектілер арқылы осы құқық саласының жалпы құқық жүйесіндей ерекшеліктері
анықталады.
Еңбек құқығында осы құқық саласының субъектілері ретінде қолданыстағы
заңнаманың негізінде коғамдық еңбекті ұйымдастыруға, еңбек үрдісін қолдану
мен ұйымдастыруға еңбек заңнамасын сақтай отырып қатысатын еңбек
қатынастарыңың қатысушылары танылады.
Қазіргі кезде еңбек құқығы қатынастарына субъектілер ретінде еңбекке
қабілетті азаматтар (қызметкерлер), ұйымдар (жұмыс беруші, яғни, кез келген
меншік нысанындағы жеке және заңды тұлғалар), еңбек ұжымдары, кәсіптік
одақтар және мемлекеттік органдар қатысады.
Алайда, бұл бір карағандай оңай мәселе емес. Еңбек құқығының субъектісі
болу үшін еңбек құқығының аталған барлық субъектілері заңға сәйкес арнайы
касиетке - құқықтық мәртебеге ие болуы тиіс. Бұл мәртебе оларға қоғамдық
еңбекпен байланысты нақты құқықтық қатынастарға қатысу құқығын береді.
Еңбек құқығы субъектісінің құқықтық мәртебесі ретінде қол-даныстағы
заңнамаға сәйкес оның еңбек саласындағы негізгі құқықтық жағдайы аталады.
Құқықтық мәртебенің мазмұны келесі негізгі элементтерден тұрады:
а) еңбек құқық қабілеттігі (құқық деликтқабілеттілігі);
з) негізгі (статуттық) еңбек құқықтар және міндеттср;
б) осы құқықтар мен міндеттердің заңды жалпы және арнайы кепілдіктері;
в) еңбек құқық бұзушылықтары үшін заңда көзделген жауапкершілік.
Бұл төрт элемент бірлесе отырып, еңбек құқығынын әрбір субъектісінің
құқықтық мәртебесін кұрайды.
Енді еңбек құқық қабілеттілігінен, еңбек әрекетқабілеттілігінен және
еңбек деликт қабілеттілігінен тұратын еңбек құқықсубъектілігін тереңірек
қарастырып өтейік.
Еңбекке құқық қабілеттік - бұл еңбек заңнамасыңда танылған еңбек құқықтары
мен міндеттерін иелену қабілеті, ягни, еңбек құқығы каты-настарының
қатысушысы болудың теориялық мүмкіндігі немесе қабілеті. Бұл дегеніміз,
белгілі бір жағдайлар болған жағдайда азаматтар үшін белгілі бір жасқа
жету, заңды тұлғалар үшін шаруашылық немесе мүліктік және оралымды басқару
оқшаулығына жету - олар еңбек құқығы қатынастарының субъектісі болуға және
құқықтар мен міндеттерді иеленуге қабілетті болады. Ягни, кез келген жеке
немесе заңды тұлға жұмыс істеуге және жұмыс беруге қабілетті.
Еңбекке әрекет қабілеттік - бұл нақты құқықтық қатынастардың мазмұнын
құрайтын субъективтік құқықтар мен міндеттерді өз әрекеттері арқылы иелену
қабілеті. Басқаша айтар болсақ, еңбекке әрекет қабілеттік азаматтың,
ұйымның, еңбек ұжымының өз әрекеттері арқылы еңбек саласындағы субъективтік
құқықтар мен міндеттерді иелену қабілеті. Мысалы, азамат жұмыс іздеп,
халықты жұмыспен қамту органдарымен құқықтық қатынастарға түссе, ол өзінің
жұмыс істеуге қатысты әрекетгері арқылы еңбек құқықтары мен міндеттерін
иеленеді. Жұмысберуші - жеке немесе заңды тұлға, өзіне қызметкерлерді
таңдау және жұмыс істеуші тұлғаларға жұмыс беруі арқылы еңбек құқықтары мен
міндеттерін иеленеді.
Еңбек құқығы субъектілерінің маңызды ерекшелігі оларда еңбекке құқық
қабілеттік пен әрекет қабілеттік бір мезгілде болуы тиіс. Есте сақтайтын
бір жайт: еңбекке құқықәрекет қабілеттік дегеніміз бұл тек еңбек құқығының
субъектілері ғана иеленетін ерекше касиет.
Субъективтік құқықтар мен міндеттер заңнан туындауы мүмкін. Оларды
нақты еңбек құқығы қатынастарының мазмұнынан туындайтын субъективтік
құқықтар мен міндеттерден ажырата білу қажет. Заңдардан туындайтын
субъективтік құқықтар мен міндеттерді статуттық деп атайды. Олар еңбек
құқығы субъектілерінің құқықтық мәртебесінің негізін кұрайды және еңбек
саласындағы негізгі нормативтік құқықтық актілерде бекітіледі. Еңбек құқығы
субъектісінің негізгі статуттық құқықтары мен міндеттерінің тізімі әр түрлі
сипатқа ие және олар өздерінің әлеуметтік мақсатымен, еңбек саласында
атқаратын функциялардың сипатымен ерекшеленеді.
ҚР Конституциясына сәйкес азаматтың еңбек құқығының субъектісі
ретіндегі құқықтық мәртебесі барлық азаматтар үшін тең. Алайда, оны
қызметкердің құқықтық мәртебесінен ажырата білген жөн (бұны азамат еңбек
шартын бекітіп, қызметберушімен еңбек құқығы қатынастарына түскен кезде
иеленеді). Бұл кезде қызметкердің құқықтық мәртебесі еңбек заңдарымен
анықталады.
Азамат жұмыс іздеп, жұмысқа орналастыру бойынша органдармен құқықтық
қатынастарға түскен кезде еңбек құқығының субъектісіне айналады. Ал
қызметкердің құқықтық мәртебесі, ол жұмыс берушімен еңбек шартын жасасқан
кезде туындайды. Сонымен, азаматтың құқықтық мәртебесі ол жұмысқа
орналасқан кезде қызметкердің құқықтық мәртебесіне айналады.
Негізгі (статуттық) сңбек құқықтары мен міндеттері. Бұл құқықтар мен
міндеттер ҚР Конституциясында және еңбек саласындағы нормативтік құқықтық
актілерде көрсетілген. Оларға еңбекке құқық, мемлекетпен кепілденген ең
төменгі жалақыға құқық, демалуға құқық, еңбектің қауіпсіз жағдайларына
құқық, кәсіби дайындықка және біліктілігін көтеруге құқық, кәсіподақтарға
бірігу құқығы, еңбек тәртібін сақтау міндеті, еңбек нормасын орындау
міндеті, сеніп тапсырылған мүлікті сақтау міндеті және т.б. жатады.
Статуттық құқықтар мен міндеттер еңбек құқығының субъектілері болып
табылатын барлық қызметкерлерге таралады. Бұл құқықтар мен міндеттер
қызметкерлердің еңбек қатынастары және еңбек үрдісіндегі жүріс-тұрысын
анықтайды. Статуттық құқықтар мен міндеттердің мазмұны әрекет ету, талап
ету, міндеттеу, құқықтар мен міндеттерді пайдалану мүмкіндіктерінен және
еңбек құқығының өзге дс субъектілерінің мүдделері мен қажеттіліктерін
белгіленген шекте қанағаттандыру міндеттерінен көрініс табады.
Осы құқықтар мен міндеттердің заңды жалпы және ерекше кепілдіктері
келесідей: біріншіден, олар ҚР Конституциясымен кепілденген, екіншіден,
заңдар еңбек құқығы субъектілерініц құқық бұзу-шылықтарының алдын-алады;
үшіншіден, міндетті тұлғалардың әрекет ету шектерін белгілейді;
төртіншіден, аталған құқықтарды бұзатын әрекеттерге шағымдануға мүмкіндік
береді және бесіншіден, кінәлі тұлғалардың құқық бұзушылықтарының
нәтижесінде келген материалдық зиянды өтетуді қамтамасыз етеді.
Қызметкерлердің еңбек құқықтары мен міңдеттерін заңды тұрғыдан кепілдеудің
өзіне тән ерекшелігі болып осы кепілдіктерді жүзеге асыруға қызметкерлердің
құқықтары мен мүдделерінің заңды өкілдері болып табылатын еңбек ұжымдары
мен кәсіподақтардың қатысуы табылады.
Азаматтар еңбек құқығынын субъектілері ретінде.
Азаматтар еңбек құқығы субъектілерінің ішінде саны жағынан көп және ең
кең таралған тобы. Азаматтар еңбек құқығының субъектілері ретінде
жалданбалы еңбек қызметкерлеріне, кәсіпкерлерге, жұмыс істейтін меншік
иелеріне бөлінеді. Жалданбалы еңбек қызметкерлері, өз кезегінде,
жұмысшыларға, инженерлік-техникалық кұрамға, қызметшілерге, жұмыс істейтін
зейнеткерлерге және т.б. бөлінеді.
Осыған сәйкес азаматтар мәртебесінің көптеген түрлерін де бөлуге
болады.
Алайда, барлық азаматтарға еңбек құқық қабілеттілігінің жалпы талаптары да
таралады, олар: жасына қатысты қойылатын талап, ерікті және әлеуметтік
талаптар.
Азаматтардың еңбек құқығының субъектілері ретінде еңбекке қатысты іс
жүзіндегі қабілеті болуы тиіс. Әрине, бұл қабілеттер жекелеген адамның дене
және ақыл-ой ерекшеліктеріне байланысты болады. Мұндай қабілеттер адамға
туа бітпейді. Тәжірибе көрсетіп отыргандай, адамның еңбекке қатысты іс
жүзіндегі қабілеті ерте, шамамен төрт жасына таман пайда болады. Адам өскен
сайын еңбекке қатысты іс жүзіндегі қабілетті де өседі. Алайда, заңнама
азаматтарда жай еңбекке қатысты емес, құқықтық санат ретіндегі еңбекке
қатысты іс жүзіндегі қабілеттік пайда болған сәттен бастап қана оларды
еңбек құқығының субъектілері ретінде таниды. Азаматтар құқық нормаларымен
жүйелі түрде реттелетін еңбекке қабілетті болған кезде ғана оларда жоғарыда
аталған касиет бар деп танылады. Еңбек заңнамасына сәйкес 16 жаска толған
азаматтарды ғана жұмысқа алуға болады. Жекелеген жағдайларда 15 жастағы,
кейде 14 жастағы жасөспірімдерді де жұмысқа алуға рұксат етіледі (ҚР ҚР
Еңбек туралы заңының 11-бабы). Мемлекеттік қызметке кіруші тұлғалардың
жасы 18 жастап кем болмауы тиіс.
Жасына қатысты қойылатын талаптың құқықтық табиғатын заңнама осы жасқа
жеткенде ғана тұлғаның еңбектегі кәмелет жасына толуымен байланыстырады.
Еңбекті қорғау, жұмыс уақыты және т.б. салаларда белгілі бір жеңілдіктер
мен артықшылықтарды иеленетініне қарамастан, еңбек құқығы қатынастарында
олар азаматтық кәмелет жасына теңестіріледі.
Ерікті талап азаматтардың еңбекке және кәсіпкерлік қызметке қатысты
ерікті қабілетінің жағдайын білдіреді. Соттың шешімімен әрекет
қабілеттілігінен айырылған тұлғалар еңбек құқығының субъектілері бола
алмайды. Сонымен катар, соттың шешімімен әрекет кабілеттігі шектелген
тұлғалар мемлекеттік қызметке алынбайды. Бұл ережені мына жағдаймен
түсіндіруге болады: жүйке ауруының, ақыл-ой қабілетінің нашарлауы
салдарынан азамат өзінің еңбектегі міндеттерін саналы түрде орыңдай
алмайды, қызметтік, кәсіпкерлік және еңбек қызметін бақылай алмайды.
Азаматтардың еңбек құқық субъектілігінің іс жүзіндегі мазмұны сңбекке
қатысты іс жүзіндегі қабілетке, соның ішінде, денсаулық жағдайына
байланысты. Сондықтан, мүгедектің денсаулық жағдайына сәйкес көлемде және
шекте рұксат етілген еңбек ету қабілеті оның еңбек құқық субъектілігінің
мазмұнында ескеріледі. Ал мұндай қабілеттерді бағалауды мүгедектің өзі
емес, мемлекет, жұмысберуші және басшылық еңбек шартын бекіту кезінде
жүзеге асырады.
Әлеуметтік талап Қазакстан Республикасы азаматтарының барлығы үшін тең
еңбек құқық субъектілігін білдіреді, ягни, қолданыстағы заңнамада барлық
еңбекке қабілетті азаматтар үшін еңбек саласындағы тең мүмкіндіктер
белгіленген.
Қазакстан Республикасының Конституциясына сәйкес әрбір азаматтың еңбек
ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін тандауына құқығы бар.
Жұмыска алу кезінде жынысына, нәсіліне, ұлтына және дінге көзқарасына
байланысты құқықтарды тікелей не жанама шектеуге немесе кандай да бір
артықшылықтарды белгілеуге жол берілмейді.
Тек заңда тікелей көзделген жағдайларда ғана еңбек құқық субъектілігін
шектеуге жол беріледі. Азамат қылмыс істеген жағдайда соттың шсшімінің
негізінде белгіленген мерзімге дейін белгілі бір лауазымдарды иелену немесе
белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айырылуы мүмкін. Еңбек құқық
субъектілігінен айыру тек ішінара және тек уақытша болады. Азаматтарды
еңбек құқық субъектілігінен толық және тұрақты түрде айыруға жол
берілмейді.
Алайда, соған қарамастан еңбек заңнамасы азаматтардың жекелеген
санаттары үшін денсаулық жағдайына, өндірістік қызметің түрі не, еңбекті
қорғауға және т.б. мәселелерге қатысты белгілі бір кепілдіктерді де
көздейді.
Сонымен катар, кәсіпкер- азаматтар (жұмыс берушілер) да еңбек құқығының
субъектісі болуы мүмкін.
Кәсіпкерлік - бұл азаматтардың және олардың бірлестіктерінің халыққа
тауар беру, қызмет көрсету, жұмыс істеу, соның ішіңде жеке меншікке
негізделген жалданбалы еңбекті пайдаланудан табыс табу мақсаттарындағы
қолданыстағы заңдардың шеңберіндегі дербес ша-руашылық және өзге де
қызметі.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысу құқығы Қазақстан Республика-сынық әрекет
қабілеттігі шектелмеген еңбекке қабілетті барлық азаматтарына беріледі.
ҚР Азаматтық кодексіңде және басқа да заң шығарушы актілерінде өзгеше
көзделмесе, кәсіпкерлік қызметті заңды тұлғаны құрмастан да жүзеге асыруға
болады. Бұл қызметті кәсіпкерлер тәуекел етіп, мүліктік жауапкершілікке
негізделе отырып жүзеге асырады. Мүліктік жауапкершілік кәсіпкерліктің
ұйымдастырушылық–құқықтық нысандарына карай ерекшеленуі мүмкін.
Кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру жеке дара кәсіпкер ретінде
мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен басталады. Егер кәсіпкердің айна-лысатын
қызметі лицензиялануы қажет болса, кәсіпкер осындай қызметті жүзеге асыруға
лицензия алуы тиіс.
Кәсіпкер мәртебесіне ие болғаннан кейін азамат жұмыс берушінің - еңбек
құқығының субъектісінің мәртебесін иеленеді.
Еңбек құқығының субъектілері ретіндегі азаматтардың үшінші санатын
кәсіпкерлікті де, өз жұмысын да меншік иесі ретінде бірлесе жүргізуші
тұлғалар құрайды. Олардың құқықсубъектілігінің ерекшелігі азаматтық
құқықсубъектілікпен тығыз байланыста болуынан көрініс табады.
Шетелдік тұлғалар да еңбек құқығының субъектісі болуы мүмкін. Нарықтық
экономиканың дамуымен әртүрлі бірлескен кәсіпорындар пайда болды. Бұл, өз
кезегінде, Қазақстан Республикасының аумағына елшілікпен және
консулдықтармен байланысты емес қызметтерге де шетелдік азаматтардың келу
жиілігіне әсер етті. Шетелдік азаматтарға жалақы төлеу, жұмыс уақыты және
демалыс уақытын белгілеу және т.б. мәселелері жеке еңбек шарттарында
көзделуі тиіс
Еңбек құқықсубъектілімен және статтутық құқықтар мен міндет-термен
катар құқықтық мәртебенің қажетті элементі болып құқықтарды кепілдеу де
табылады.
Азаматтардың еңбек етуге қатысты құқықтарының кепілдіктерін азаматтарды
жұмысқа қабылдаудан заңсыз бас тартуға, қызметкерді келісімінсіз басқа
жұмыска ауыстыруға және т.б. қатысты тыйым са-лушылық сипаттағы нормалар
орындайды.
Сонымен катар, азаматтардың еңбек етуге қатысты құқықтарының
кепілдіктерін еңбек даулары туындағанда азаматтардың бұзылған құқықтарын
қорғау және калпына келтіру үшін тиісті органдарға шағымдану мүмкіндігін
беретін нормалар да орынданды.
Қолданыстағы заңдардың маңызды ерекшелігі болып бұларда тек жалданбалы
қызметкерлердің ғана емес, сонымен катар жеке кәсіпкер-лердің және жұмыс
істейтін меншік иелерінің де кепілдіктерінің көзделуі табылады. Бұл
кепілдіктер барлық кәсіпкерлерге шикізат нарығына араласу құқығын, олардың
мемлекеттік органдарда тіркелу кепілдіктерін, сонымен катар
ұйымдастырушылық-құқықтық нысандарына және т.б. қарамастан барлық
кәсіпкерлерге қызмет етудің бірдей жағдайларын қамтамасыз етеді.
Құқықтық мәртебенің келесі элементі болып еңбек міндеттерін тиісінше
орындамағаны үшін жауапкершілік табылады. Барлығына белгілі бір жайт,
экономикалық даму мүдделері еңбектің барысындағы өз құқықтары мен
міндеттерін тиімді пайдалануды ғана емес, сонымен катар өзіне алған
міндеттемелер үшін күшейтілген жауапкершілікті де талап етеді. Ескеріп
өтетін жағдай - кепілдіктер мен жауапкершілік өзара бір-бірімен тығыз
байланысты. Дәл осы байланыс құқықтық мәртебеге қажетті тұрақты және
бірқалыпты сипатты тиесілі етеді. Құқықтың кепілдіктері еңбек құқығы
субъектілерін өздерінің құқықтарын жүзеге асыруға және еңбек міндеттерін
орындауға ынталандырып, көтермелейді, ал жауапкершілік субъектінің өзінің
еңбек міндеттерін орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін
санкцияларды белгілейді.
Жұмыс берушілердіц құқықтық мәртебесі. Еңбек заңнамасының нормаларына
сәйкес жұмыс беруші ретінде қызметкермен еңбек шартын бекіткен және оған
жұмыс берген жеке немесе заңды тұлға табылады. Ягни, азаматтарға жұмыс
беретін, олардың еңбегін төлейтін және жұмыс берушінің құқықтары мен
міндеттерін орындайтын фермерлер, жеке кәсіпкерлер, ұйымдар, мекемелер,
кәсіпорьщдар, шаруашылықтар, кооперативтер, серіктестіктер жәнс т.б. жұмыс
берушілер болып табылады.
Еңбек құқығының субъектілері ретіндегі жұмыс берушілерді жеке тұлғалар,
коммерциялық, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.