Сопы Аллаяр дүниетанымы және оның шығармашылығының қоғамдағы маңызы

1 Сопы Аллаяр дүниетанымы
2 Алла.Тағаланы тану

Меніңше дін ғылымына деген сұраныс арта бастаған өлкемізде ислам философиясының соның ішінде Сопы Аллаяр философиялық көзқарастарын тану, оның парсы, шағатай тілдеріндегі шығармаларын мейлінше аудару ләзім. Иә, бай тарихы бар Ислам мәдениетінің өркендеген сонау ҮІІІ-ХІІІ ғасырлар әлем тарихының ғибратты терең тарауларын қамтиды. Ислам мәдениетінің адамзат үшін әкелгені шаш етектен. Оған мысалды алыстан іздеудің қажеті жоқ. Қарапайым Ислам тарихына көз жүгірткен адам Исламның адамзатты надандықтың қою қараңғылығынан құтқарып алып, бақыттың таңын аттырып, адамшылықтың асыл мұраттарын көрсеткеніне куә болады. Соның бағытты тармақтарының бірі ретінде мұсылман ойшылдарының шығармашылығын айта аламыз. Олар бүкіл Шығыспен Батысқа адами асыл мұраттардың жаршысы болған. Айталық, Әл-Фараби, Ибн Сина сынды данышпандардың Ежелгі Грециядағы ұмыт қалған философиялық дүниелерді тарих қойнауынан аршып алып, оларға жаңаша өң беріп түсініктемелер жазғаны жаһан тарихына мағлұм.

1. Абай. Шығармаларының екі томдық толық жинағы. Екінші том. - Алматы.: Жазушы. - 2002.
2. Selguk E. Sufi Allair tasavvuf e. – Іstanbul: ІFAV, 1997
3. Бартольд В.В. Сочинения.,Т. V. - М: Наука, 1968.
4. Mexmet A. Tasavvuf mahіyetі, buyuklerі ve tarіkatler. - Іstanbul: Mahіr Іz, 1997

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Ф.ғ.д., профессор: Айдар Әбуов

Магистрант ДосалиевТимур

Сопы Аллаяр дүниетанымы және оның шығармашылығының қоғамдағы маңызы

Меніңше дін ғылымына деген сұраныс арта бастаған өлкемізде ислам философиясының соның ішінде Сопы Аллаяр философиялық көзқарастарын тану, оның парсы, шағатай тілдеріндегі шығармаларын мейлінше аудару ләзім. Иә, бай тарихы бар Ислам мәдениетінің өркендеген сонау ҮІІІ-ХІІІ ғасырлар әлем тарихының ғибратты терең тарауларын қамтиды. Ислам мәдениетінің адамзат үшін әкелгені шаш етектен. Оған мысалды алыстан іздеудің қажеті жоқ. Қарапайым Ислам тарихына көз жүгірткен адам Исламның адамзатты надандықтың қою қараңғылығынан құтқарып алып, бақыттың таңын аттырып, адамшылықтың асыл мұраттарын көрсеткеніне куә болады. Соның бағытты тармақтарының бірі ретінде мұсылман ойшылдарының шығармашылығын айта аламыз. Олар бүкіл Шығыспен Батысқа адами асыл мұраттардың жаршысы болған. Айталық, Әл-Фараби, Ибн Сина сынды данышпандардың Ежелгі Грециядағы ұмыт қалған философиялық дүниелерді тарих қойнауынан аршып алып, оларға жаңаша өң беріп түсініктемелер жазғаны жаһан тарихына мағлұм.

Cондай-ақ, Әл-Фарабимен Ибн Синаның жасап кеткен шындық іздеу жолын жалықпай сын елегінен өткізген, шынайы сыни көзқарасқа ие мұсылман философтардың да болғанын білеміз. Міне солардың ішінде түркі халықтарының дүниеталғамына жат болмаған діни танымды жетілдірген Сопы Аллаяр шығарамаларының өзіндік орны бар.

Сопы Алаяр он сегізінші ғасырдың орта тұсында ислам дініндегі құндылықтарды халық танымына жеткізумен қатар, дін жолында біршама қайталанбас еңбектер қалдырған ойшыл, ғалым. Рухани дүниенің адам үшін маңызын танытып, қоғамдағы рухани кемелденген тұлғалардың өмір жолына мән береді. Сопы Аллаярдың діни тақырыпта түрлі анықтамалар беріп, түсініктемелер жазғаны жаһан тарихына мағлұм. Аллаяр софының ең басты шығармасы Ғазизаға бағыштау деген шығармасында құдайдың пайғамбарларға жіберді дейтін 4 кітабы: Тәурат, Забур, Інжіл және Құран аталады. Аллаяр софының бұл еңбегі қазақтар арасына 1917 жылғы төңкеріске дейін тараған. Абай бұл шығарманы жете білген. Ол өзінің діни ұғымдарға түсініктеме беріп, дін, сенім туралы түйгендерін қорытқан. Отыз сегізінші сөзінде Аллаяр софының: Бір фәрдәдән жүз фәрдә бижай деген қанатты сөзін келтіреді. Софының бұл сөзін: Шүкірліктен ғибадаттың бәрі туады. Енді зинһар ғадаләт шапағаттан босанбаңдар. Егер босансаң, иман да, адамдық та Һәммасы босанады [1] - деген тұжырымын дәлелдеу үшін пайдаланған.

Сопы Аллаярдың Ислам философиясының дамуына қосқан үлесі қандай болса, түркі халықтарына сопылық ғылымының да белгілі бір жүйеге келіп, қалыптасуына еңбегі сондай сіңген. Оның сопылықты қолдауы, әрине сопылық ғылымының Исламға жат емес екендігін көрсетеді. Сопылық ғылымы оның еңбектерінің арқасында жаңа дәуірге қайта қадам басты.

Алла-Тағаланы тану (мағрифатулла) атты өлең жолдарында сопылық іліміндегі кемелдікке жетілу мен дидар көру, мәңгілікке деген ғашықтық сөз етіледі:

Құлдық не-дүр?

Хаққа – арзу!

Өзгесінен пәк кешіп,

Хаққа сіңіп,

Дидармен тұру мәңгі беттесіп [2].

Сопы Аллаяр көзқарасында адам қоғамға бағынышты. Қоғам рухани тіршілігіндегі кез-келген рухани өзгеріс адам бойынан көрінеді. Бұл оның ақыл ойының сол бағытта жетілуіне негіз болады. Ақыл-ойдағы озбырлық рухани азғындауда. Дүние жалған, материалды заттарға тәуелділік көздің құрты, оның байлық ретінде рухани жетілуді көздеген адам үшін ешқандай қадір - қасиет әпермейді. Сондықтан, арамнан мал жинамай, әділ болу және ар тазалығын сақтау, адамды өз биігіне көтереді.

Танып Қадир-Құдайды, нәпсі-әуестен безіну,

Тыйым салған істерден өзін алыс сезіну.

Басты байлап мойынсұн, болам десең Хаққа құл,

Барлық істе тағдырға ыразылық тап кәміл [2].

Аллаға махаббат. Ұшы қиыры жоқ кеңістіктегі жаратылыстардың әр-бірі алла тарапынан жаратылды. Жаратылыс бойындағы өзгерістер аллаға деген шексіз махаббатта. Оның бағыт-бағдарын тану алла болмысын аңғаруды білдіреді. Нәпсіні тежеп, ынсапты болу, мықтылықтың үлкені өзіңді-өзің ұстай білу деп келетін өсиет-қағидалар сопылықтың негізгі желісіне айналған. Бірақ, арамнан мал жинап, адамгершілікті ұмытатын, азғындық жолына түсіп, тәубеге түсуді білмейтін жандар да бар. Тәубе иманға бұрылып жанды жеңілдету шарасы. Яғни, өзін-өзі кінәлаудан арылу жолы.

Сопылық дәстүрлерде мұсылмандық қағидалары алғашқы орында. Өйткені, тариқат жолына түспес алдын шариғат заңдар жиынтығын меңгеру шарт. Адамның рухтануына бұл бастамалардың әсері ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.