ХХ ғасыр басындағы лингвистикалық кейбір ойлар туралы

Жоспар
Кіріспе

1 ХХ ғасыр басындағы лингвистикалық ойлар
2 Қазіргі салыстырмалы.тарихи тіл білімі

ХХ ғасырдың екінші ширегінде тіл біліміндегі салыстырмалы-тарихи тәсіл Европада мейлінше кең тарады. Оған индоевропа тілдерінен табылған жаңа фактілер түрткі болады. Атап айтқанда, ХІХ ғасырдың соңы ХХ ғасырдың басында Хетт-лувия тобына жататын өлі тілдер және екі тохар диалектісінің сыры ашылды.Түрлі бағыт-тағы әр түрлі елдердің лингвистері индоевропа тілдерінің мәселелеріне қайта қарау қажеттігін айтып,ол үшін өз күштерін біріктірді.Алдымен индоевропа халықтарының тілдік комплексінің алғашқы территориялық орналасу мәселесі және индоевропа тілдерінің жеке-жеке тілдерге бөліну кезеңі қайта қаралды.Бұрын Азияны индоевропа халықтарының ата мекені деп келген болатын. Кейінірек неміс лингвистері мен археологтары бұл гипотезаның қателіктерін сынап,олар индоевропалықтардың алғашқы орналасқан территориясы Европаның солтүстігі, дәлдеп айтқанда Германияның солтүстігі болу керек деген гипотеза ұсынды. Алайда, олардың бұл ойын қазіргі тіл білімі қолдап жүрген жоқ. Керісінше, ұқыпты түрде зерттелген топонимикалық атау фактілері, индоевропа халықтарының Солтүстік Европадан шықпағандығын дәлелдеді.Бұл салада Европаның белгілі лингвистерінің бірі, жалпы және индоевропа тіл білімінің маманы.

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Лекция № 10

ХХ ғасыр басындағы лингвистикалық кейбір ойлар туралы.

ХХ ғасырдың екінші ширегінде тіл біліміндегі салыстырмалы-тарихи
тәсіл Европада мейлінше кең тарады. Оған индоевропа тілдерінен табылған
жаңа фактілер түрткі болады. Атап айтқанда, ХІХ ғасырдың соңы ХХ ғасырдың
басында Хетт-лувия тобына жататын өлі тілдер және екі тохар диалектісінің
сыры ашылды.Түрлі бағыт-тағы әр түрлі елдердің лингвистері индоевропа
тілдерінің мәселелеріне қайта қарау қажеттігін айтып,ол үшін өз күштерін
біріктірді.Алдымен индоевропа халықтарының тілдік комплексінің алғашқы
территориялық орналасу мәселесі және индоевропа тілдерінің жеке-жеке
тілдерге бөліну кезеңі қайта қаралды.Бұрын Азияны индоевропа халықтарының
ата мекені деп келген болатын. Кейінірек неміс лингвистері мен археологтары
бұл гипотезаның қателіктерін сынап,олар индоевропалықтардың алғашқы
орналасқан территориясы Европаның солтүстігі, дәлдеп айтқанда Германияның
солтүстігі болу керек деген гипотеза ұсынды. Алайда, олардың бұл ойын
қазіргі тіл білімі қолдап жүрген жоқ. Керісінше, ұқыпты түрде зерттелген
топонимикалық атау фактілері, индоевропа халықтарының Солтүстік Европадан
шықпағандығын дәлелдеді.Бұл салада Европаның белгілі лингвистерінің бірі,
жалпы және индоевропа тіл білімінің маманы.Болгария Ғылым академиясының
мүшесі, София университетінің профессторы Владимир Георгиевтің (1908 ж.
туған) еңбегінің айтарлықтай мәні бар. Ол өзінің Гректерге дейінгі тіл
білімі (София, 1941 жылы бірінші рет басылып, 1945 жылы өнделіп екінші
рет шығарылды ) деген еңбегінде ертедегі грек жазбаларын және гректерге
дейінгі Оңтүстік Россиядағы, Жерорта теңізі мен Эгей теңізі аудандарындағы
топонимикалық атауларды талдай келіп мұндағы гректерге дейінгі тұрғындар
өздерінің тіл сипаты жағынан индоевропа-лықтар болғанын дәлелдейді.
Көптеген материалдарға сүйене отырып, В№ Георгиев индоевропа комплексіндегі
ертедегі халықтардың мекендеуі жайлы мынадай қорытынды жасайды: б.э.д.
5000-жалдардың өзінде-ақ, тіпті одан да бұрын Орталық және Шығыс (бірақ
Солтүстік Шығыс емес) Европа, шамамен Германия, Польша, Чехословакия,
Оңтүстік Россияның Европалық бөлігі, Румыния және Венгриямен бірге Балқан
жарты аралы, Солтүстік Италия территорияларын индоевропалықтар мекендеген.
Сол кезде-ақ индоевропа тілі (кейбір диалектілерінің өзара айырмашылығы аз
болса да) диалект-диалектіге бөлініп тұрды .
Мұнда негізінен үш топқа бөлінген ірі диалектілер болды. Ол –
солтүстік , орталық және оңтүстік диалектілері. Солтүстік индоевропалық
диалектілер тобына- германдықтар, балтославяндар; ал кельттер болса,
германдықтар мен итальяндықтарды байланыстыратын звено болды. Оңтүстік
индоевропалық топқа нувиялықтар, хеттер, фракиялықтар жатады. Тохарлықтар,
тегінде, фракиялықтарға көрші тұрған болуы керек. Грек тайпаларының ата-
бабалары (прагрек) Эгей теңізі жағалауына шамамен біздің эрамызға дейінгі
ХІІ ғасырда келіп, біртіндеп гректерге дейінгі тұрғындардың мекенін
жайлаған болуы керек.
Алуан түрлі индоевропа диалектілерінің тоғысуы туралы және
аталған үш топтағы тілдердің зерттелуі жайлы В. Георгиев былай дейді: Они
(прогреческие племена ) дали также толчок к так называемому эгейскому
переселению, в котором

участвовали различные племена. Повторные, многократные языковые смешения
имели место особенно в Малой Азии. Так возникли путем наслоений и
скрещиваний различных индоевропейских диалектов лидийский, ливийский и
карейский языки, одноко пелазгийский или лувийский язык был здесь основой.
Из вышеуказанных трех групп мы до настоящего времени лучше всего
знали центральные индоевропейские диалекты (латынь, греческий, индийский )
и менее северную группу индоевропейский языков (кельтский, германский и
балто-славянский ), так как их языковые памятники относятся к более
позднему времени.
Сравнительная грамматика индоевропейских языков была до сих пор
построена, главным образом, на основе центральных индоевропейских диалектов
и в меньшей степени на основе северной группы индоевропейских языков.
Осы көзқарасты Георгиев өзінің 1950 ж. Тіл білімі мәселелері
журналының бірінші санында жариялаған Индоевропа тілдерінің шығу
проблемалары деген мақаласында да қолдайды. Бұл мақалада Георгиев қосымша
жаңа фактілерге сүйене отырып, индоевропа тілдерінің жеке-жеке салаларға
бөлінуі біздің эрамызға дейінгі 3000-жылдардың орта кезінде болған деп
дәлелдейді. Бұл көзқарасты көрнекті совер археологы П.Н.Третьяков (1909-
1976) та қолдайды. Егер П.Н.Третьяков өзінің Шығыс славян тайпалары
(1953 ж.) деген еңбегінде индоевропалықтардың шығуы жөнінде бұрынғы
пікірлерге қосылса, 1953 жылы Тіл білімі мәселелері (Вопросы
языкознания ) журналында (№ 11) олардың шығуын біздің эрамызға дейінгі
4000 жылдарға жатқызып сол кездің өзінде Балқан-Дунай аймақтарының
халықтары индоевропалықтар болған деп санайды. Бұл ойды жақында анықталған
біздің эрамызға дейінгі ХVІІ-ХІІ ғасырлардағы ертедегі Крит-минос
ескерткіштері толық дәлелдейді. Ол тіл грек диалектісінің ерекше бір түрі
болып шықты. Бұл ескерткіштерді 1949- жылы болгар ғалымы В.Георгиев
расшифровка жасады. Дәл осы жерде славян елдері лингвистерінің ХХ ғасырда
өлі тілдердің ерекшеліктерін расшифровка жасауда бірінші орынға ие
екендігін айта кеткен жөн.Хетт тілі текстерін расшифровкалауда оның
грамматикалық құрылысының индоевропалық ерекшелікке ие екендігін анықтауда
Ертедегі шығыс халықтарының тарихы мен тілдерін зерттеуші, Чехословакия
Ғылым академиясының академигі Бедржих Грозныйдың да (1879-1952) еңбегі
зор. Бұл ғалымның тамаша зерттеулерінің нәтижесінде индоевропа тіл
білімінің дамуы жаңа сатыға көтеріле түсті, бұл тілдердің салыстырмалы
грамматикасын жаңа негізде жасауға мүмкіншілік туды.
Құпиялы сыр болып келген жазба естеліктердің (бірақ индоевропалық
емес) бетін ашуда советтік тіл білімінің қосқан үлесі мол. Совет этнографы
әрі лингвисі Ю.В. Кнорозов (1922 ж. туған) ертедегі дарынды да қабілетті
Америка тұрғыны Майя халқының шартты иероглифтер жүйесімен жазылған
естеліктерін оқудың кілтін тапты. Бұған дейін Майяның математикалық және
астрономиялық білімге негізделген календарлық текстерін ғана оқи алушы еді.
Ю. Кнорозовтың еңбегі нәтижесінде ғылым Майя мәдениетінің басқа жақтарымен
де танысуға мүмкіндік алды.
Салыстырмалы-тарихи тіл білімі өкілдерінің ашқан үлкен
жаңалықтарының бірі- ларингалдық теория. Бұл теорияның пайда болкына екі
нәрсе болды:
1 ) 1879 жылы жарық көрген Ф. де Соссюрдің Индоевропа
тілдеріндегі дауыстылардың алғашқы жүйесі жөніндегі мемуар.

2 ) Хетт тіліндегі ерекше һ дыбысының табылуы.
Ф.де Соссюр өзіне белгілі индоевропа тілдерінің дыбыстық құрамына талдай
келіп, индоевропа ата тілінде (языкоснова) айрықша сонанттық сипатқа ие
болған тағы да екі дыбыс болуы керек деген ойға келеді. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.