Туризмнің табиғатқа әсер ету проблемасы



КІРІСПЕ
1.БӨЛІМ: ЭКОТУРИЗМГЕ ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ МЕН БАЙЛАНЫС НЕГІЗДЕРІ
1.1 Экотуризмнің негізгі түсінігі және анықтамасы
1.2 Экотуризмнің маңызы және түрлері
1.3 Экологиялық туризмнің белсенді туризм мен байланысының ерекшеліктері
2.БӨЛІМ: ЭКОТУРИЗМ МЕН ЭКОНОМИКАНЫҢ АРАСЫНДАҒЫ ҚАРЫМ. ҚАТЫНАС БАЙЛАНЫСТАРЫН ТАЛДАУ
2.1 Экотуризмнің экономикаға әсерін талдау
2.2 Экотуризм уақытында қолданылатын құрал жабдықтарға талдау жасау
2.3 Қазақстан экономикасында экотуризм рөлін күшейту үшін қолданатын іс.шараларды талдау жұмыстары
3.БӨЛІМ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЭКОТУРИЗМ МЕН ЭКОТУРИСТІК МАРШРУТТАРДЫ ДАМЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
3.1 Қазақстанда экотуризмді дамыту мәселелері
3.2. Түркістан қаласы мен төңірегіндегі туристік ресурстарын жетілдіру мүмкіндіктері.
3.3. Қаратау қорығында экотуризмді арттыру жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
Туризм адам қызметінің басқадай түрі секілді қоршаған орта табиғи негізінсіз тіршілік ете алмайды. Ол өзінің жеке ерекше табиғи ортаға деген міндеттемелерін қояды. Бұл туризм үшін табиғаттың қорғанысының проблемасының екінші жағы.
Дипломдық жұмысытың Сонымен де, туризм белсенді қызмет түрі ретінде, адам бойында қоршаған ортаға деген сүйіспеншілігін тәрбиелейді, оның қорғанысы жайында қамқорлығын стимулдайды, Отанға деген сүйіспеншілікті оятады. Туризмнің көмегімен табиғаттың қорғанысы - проблеманың үшінші жағы болып келеді. Осылайша, туризмнің және қоршаған ортаның қорғанысының проблемасының үш жағы пайда болады.
а) туризмнен табиғаттың қорғалуы
б) туризм үшін табиғаттың қорғалуы
в) туризмнің көмегімен табиғаттың қорғалуы.
Диплом жұмысының көлемі және құрлымы. Бұл жұмыс кіріспеден, үщ бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттерден тұрады. Мәтін алпыс бес парақты, екі кестені құрайды. Пайдаланған әдебиеттер тізімі жиырма тоғыз қайнар көзден тұрады.
1. Ердаулетов С. Р. «Қазақстан туристский». Алма-Ата. Қайнар. 1989 г.
2. Храбченко В.В. Экологичекий туризм М. Изд-во «Финансы и статическа основа». 2003г.
3. Гужин Г.С. Беликов М.Ю. Клименко Б.В. «Менеджмент в иностранном и внутренном туризме». Календарь: издательство Кубаненского университета 1997 г.
4. Хашимов Т. А. «Религиозные и духовние памятники центральной Азий» Алматы Сага 2001г.
5. «Экологический туризм на пути в Россию Принцыпи, Рекомендаций, Российский и зарубежный опыт. Тула . Гриф «К» 2002 г.
6. Данилов - Данильян В.И. Голчков В.Г. и др. «Окружаюшая среда между прошлим и будушим». Мир и Россия М. ВИНИТИ 1994 г.
7. В. Н. Вукулов. «Основы техники и тактика активных видов туризма». Алматы 1996 г.
8. НТТР. WWW. mail.ru (Орgіturdob) sporttur7htm
9. А. X. Абуков. «Туризм на новом этапе» Москва 1983 г.
10..П.С.Посечный «Спутник Туриста» Москва 1983 г.
11. Ақсу -Жабағлы Алматы. «Қайнар» 1989 г.
12. Оңтүстік Қазақстан энциклопедиясы. «Қазақ энциклопедиясының» бас редакциясы, Алматы 2005ж.
13. Забелина Н.М. «Национальный парк» Москва. Мысль 1986 г.
14. Зарин И.В. Штюрмер Ю.А. «Туризм и охрана окружающей среды». Москва. 1986 г.
15. Реймелск Н.Ф. Штильмерк Ф.Р. «Особо охраняемые природные территорий» Москва, Мисл 1997 г.
16. И. И. «Основы географий туризма». Москва 1982 г.
17. «Проблема природоохранного просвешения». Новосибрск Наука. 1975
18. Кармишева М.К. «Флора и растительность заповедники Аксу -Джабагли». Алма-Ата 1973 г.
19. Хашимов М.А. «Рекреационние зоны г. Туркестана и окрестностей». Сборник Таразского университета. Тараз 2005 г.
20. Турция на новом этане . М.Проду 1983 г.
21. Айжан Айдарова «Түркістан қаласындағы М. Әбенова ауылындағы шипа судың химиялық және физикалық құрамы» Рукониев
22. И. Сухарев «Селоводоролные и серные вода» Москва. Медчиз. 1964 г.
23. Орысша-қазақша сөздік. І-ІІ том. Алматы 1986 ж
24. Ердаулетов С.Р. «Туризм индустрия серьезная. Казахстан: экономика и жизнь», Алматы 1993 г.
25. Веденин Ю «Динамика территорияльных рекреационных систем» М.Наука, 1982 г.
26. Ким А. Г. «Рекреационная оценка территорий и развития туристко-рекреационного хозяйства в Казахстане». Алматы. Рауан. 1997 г.
27. Ердаулетов С. Р. «Основы географий туризма», Учебное пособие. Алматы. «Қайнар». 1991 г.
28. Ю. С. Накатков. «История туризма Казахстана» Алматы 2001 г.
29. Гуляев В. Г. «Организация туристской деятельности» Учебная пособие. Алматы. «Қайнар». 1992 г.

Пән: Туризм
Жұмыс түрі:  Дипломдық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:   
КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Туризм және турист терминдері әдебиеттерде
XIX ғасырда пайда болған еді. Бұл терминдер француздың tour - сөзінен
шыққан, саяхат деген мағынаны білдіреді. Бұл термин ең алғаш Британдық
аралдағы ағылшындық жастар континентке білім алуға кеткен кезде
қолданылған. Егер нақтырақ айтар болсақ, осы тектес жасалатын саяхаттар
ground tour деп аталып, ал саясат танушыларды туристер деп атай бастаған
[1].
Тақырыптың зерттелу деңгейлігі. Спорттық туризмде немесе альпенизмде
жиі қолданылатын туризм сөзінің шығуының басқадай бір түсінігі де бар, ал
спорт туризмінде спортсмендер белгілі бір соңғы нүктеге жетіп, немесе
биіктікке жетсе онда сол жерде аттың формасындағы олардың көздеген
жерлеріне жеткендіктерін білдіретін, тастан құралған ерекше тур белгісін
қояды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Негізінен туризм сөзінің
кең ауқымды түсінігінде табиғатқа саяхатқа шығу, әсем жерлер бойынша
экскурсиялар, жорықтар жасау дегенді білдіреді. Ландшафтық әр келкілігі,
рельефтің, климаттың әртүрлілігі, осының барлығы халықтың табиғат
зоналарына уақытша миграция жасауларына әкеліп соғады да, бұл табиғатқа
серуендеулер топтық сипатқа ие болады. Халық мақалында айтылатын, ата-
бабамыздың өсиетті сөздерінің жаны болады. Егер көркем, әсем жер мен бір
адам жүріп өтсе, онда оның салған іздерінің жол пайда болады, ал егер мың
адам жүрген болса, онда олардың соңынан ол жерлер далаға айналады.
Осылайша туризмнің табиғатқа әсер ету проблемасы туындайды, көбінде
бұл проблема табиғаттың пайдасына шешілмейді. Ю.К.Ефремов географы туризм
түсінігі мен табиғаттың қорғасының сәйкестенуінің әртүрлі пайда болуына
сілтейді. Біз олар туралы биогеоценоздардың деградациясынның себептері
туралы сөз қозғалғанда ормандарда өрт пайда болғанда, ландшафт
қасиеттерінің нашарлаған кезінде еске аламыз. Мұның бәріне себеп болатын -
туристің шектен көп белсенділігі болады. Бұл проблеманың бір – жағы
туризмнен табиғаттың қорғанысы. Алайда, басқадай проблемалар да бар.
Туризм адам қызметінің басқадай түрі секілді қоршаған орта табиғи
негізінсіз тіршілік ете алмайды. Ол өзінің жеке ерекше табиғи ортаға деген
міндеттемелерін қояды. Бұл туризм үшін табиғаттың қорғанысының
проблемасының екінші жағы.
Дипломдық жұмысытың Сонымен де, туризм белсенді қызмет түрі ретінде,
адам бойында қоршаған ортаға деген сүйіспеншілігін тәрбиелейді, оның
қорғанысы жайында қамқорлығын стимулдайды, Отанға деген сүйіспеншілікті
оятады. Туризмнің көмегімен табиғаттың қорғанысы - проблеманың үшінші жағы
болып келеді. Осылайша, туризмнің және қоршаған ортаның қорғанысының
проблемасының үш жағы пайда болады.
а) туризмнен табиғаттың қорғалуы
б) туризм үшін табиғаттың қорғалуы
в) туризмнің көмегімен табиғаттың қорғалуы.
Диплом жұмысының көлемі және құрлымы. Бұл жұмыс кіріспеден, үщ бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттерден тұрады. Мәтін алпыс бес
парақты, екі кестені құрайды. Пайдаланған әдебиеттер тізімі жиырма тоғыз
қайнар көзден тұрады.
Алғашқы екі бөлім методикалық сұрақтарға бағытталған: Түсініктердің
анықтамасы, рекрация және туризм терминалогиярының түсінігі, сонымен қатар
Оңтүстік Қазақстандағы туризмді және курорттық рекрациялық шаруашылықтың
жүйелік анализінің дамуына арналған. Үшінші бөліміде республикалық
санаторлы курорттық істердің даму преспективасы және өзекті мәселелер
қарастырылған.

1-БӨЛІМ: ЭКОТУРИЗМГЕ ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ МЕН БАЙЛАНЫС
НЕГІЗДЕРІ

1.1 Экотуризмнің негізгі түсінігі және анықтамасы
Туризмнің көмегімен табиғаттың қорғанысының проблемасын шешу
нәтижесінде экологиялық туризмнен қысқартылып алынған экотуризм сөз
тіркесі пайда болды. Алайда көптеген зерттеушілер белгілегендей
экотуризм түсінігі ұзақ уақыт бойына жайылған шекараларды иеленген. Оған
себеп бұл сөздің бастапқыда туристерді тарту үшін табиғатқа бағдарланған
оның қорғанысына және демалыс үшін маркстологтар қолданған. Алайда шын
мәнінде мұндай туроператорды қоршаған орта туралы толғаныс қамқорлығы аз
қызықтыратын сондықтан да экотуризм идеясы ұзақ уақыт туризм теориктерінің
скептикалық қарым-қатынасын тудыратын және тудырып та келеді [2].
Сондықтан да экотуризмнің ең алғашқы зерттеушілерінің бірі
В.В.Храбовченко былай деп жазған экотуризм түсінігінің өзі экологиялық
туризм сөз тіркесіне қысқартылып алынған оның экология және ғылым
ретіндегі көзқарасы тұрғысынан қаралуы әбден дұрыс емес. Экотуризмді
Г.С.Гужек, М.Ю.Беликов және Е.В.Клеменко ұсынған жетісті. трактовкаларын ең
біріншісі 1897ж. Шығып мынадай болған: экотуризм негізінде қоршаған орта
туралы қамқорлық жатыр. Бірінші жоспарда шектеулі қатысушылар саны мен
саяхат ұйымдастырылуы қойылады. Мәдени мүддені ұсынатын қорғаныс пен табиғи
ресурстарын рационалды қолдануының әртүрлі проектерінің тарату мақсатымен
болады. Аталған анықтама экотуризм халықаралық ұйымы мен ортақ нәрселері
бар: экотуризм табиғи зоналарға, облыстарға қоршаған ортаны сақтап және
жергілікті, тұрғындардың игіліктеріне қолдау көрсететін Отандық саяхаттар.
Әлемнің әртүрлі аймақтарында өткізілетін табиғаттың қорғаныс
кештерінің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, ең алдымен айтар болсаң таулы
аймақтарда, жермен емес адамдармен жүргізілуі қажет жұмыстарды қарастыру,
жергілікті тұрғындардың қоршаған ортаны құру және басқаруда
белсенділіктерін стимулдау қажет. Осы аталған компоненттердің
бірі болмаған жағдайда экотуризм жайында сөз қозғаудың қажеті жоқ.
Не үшін дәл қазіргі күнде экотуризм тақырыбына маңыз беріледі? Бұл
мәселе осыдан 30-35 жыл бұрын пайда болған сол кездің өзінде туристік
ресурстарды рационалды қолданысының қажеттілігі туралы айтылған. Туризмнің
бұл түрінің басқалардан принципиалды айырмашылығы неде? Осы сұраққа жауап
бере отыра біз экотуризмді қай жерде, қалай дамыту керек екендігін түсіне
алар едік. Экотуризм экотурға таласта көрініс тапқан туристардың өздерінің
қажеттіліктерінің нәтижесінде пайда болған. Егер бұрынырақта туристік
ұйымдар, туризм бойынша әкімшілік туристік ұсыныстарды қалыптастыратын
мекемелер айналысса экотуризм болса табиғаттың қорғанысын зерттеудегі
қоғамдық қажеітіліктермен топтардың пайда болуы нәтижесінде туындаған
осылайша экотуризм-жаңа, туроператорларды нақты қозғалысқа сезімдерін
оятатын экономикалық тұрғыдағы көбірек жарамды формасы
Сәйкесінше, экотуризм анықтамасы мынадай үлгіде айтылады: экотуризм-
бұл туристік сұранысқа негізделген туристік қажеттіліктермен байланысты
және табиғатты танумен және де экожүйенің сақталуына күштің салынуымен
байланысты туризм түрі
Осы анықтамадан шыға отыра, географияны және экотуристік ағымдардың
бағытын, түсінуге болады. Олар индустриалды дамыған елдерден келеді (АҚШ,
Германия, Ұлыбритания) экотуризм Қазақстанда баяу дамыған, оны қолданудың
Ақсу-Жабағылы қорығында аздап тәжірибе бар. Қазақстан территориясында
қазіргі таңда 9 қорық бар, 6 ұлттық саябақ, 24 табиғат ескерткіштері және
57 заказник және де 2030 жылға қарай, олардың саны 17 қорық пен 12 ұлттық
саябаққа жетеді деп болжамдауда, Барлық осы территориялар жоспарлы
экотуризмнің объектісі болып табылады. Дәл осы жоспарлы экотуризмде
қолданылады, өйткені территорияда ерекше қорғалатын табиғи территориялар
мен өңделген белгілі маршруттар да, ал өзіндік уристік топтармен бірлік
туристер территорияларға кіру рұқсатын өздерінің күштерінің шегі бойынша
қолдана алады және де табиғатқа өзінің талғамы бойынша әсер етеді десе де
бұл нәрсе барлық өзіндік туристік топтарға тыйым салуды білдірмейді: Бұл
ішкі және белсенді туризмнің түрі, десе де шетелде үлкен сұранысты
иеленеді, бізде әлі аталған туризмнің түріне сұраныс әлсіз қалыптасқан және
экотуристер саны да аз. Отандық туристердің көбісі өздерінің уақыттарын,
күштерін, құралдарын қоршаған ортаға жұмсағысы келмейді. 2005 жылғы 25
сәуірде Алматы қаласында экотуризмнің 1-ші ақпараттық ресурстық орталығы
ашылды. Оның мақсаты - экотуризмнің алға жылжуы, қоршаған" ортаның қорғаны,
жаңа жұмыс орындарымен қамтамасыз ету.
ЭАРО-ның негізін құрушылар болып Евразия қоры, қазақстандық туристік
ассоцация Эксон Мобил Қазақстан и НК компаниясы, АҚШ-тың дамуының
халықаралық агенттігі болды. Негізін құрушылардың пікірі бойынша ЭАРО-ның
құрылуы жергілікті халықты қоршаған ортаға зақым тигізбей сапалы туристтік
қызметті ұсыну бойынша жұмысқа тартуға көмектеседі. Экотуризмнің құрылуының
1-ші этапының нәтижесінде 1 жылдың өзінде 1000 турист таратылған болатын.
Бұл нәрсе туристтік нарықтың дамуның потенциялды көрсеткіші және салалық
аймақтарда жаңа жұмыс орындарының құрылуы болып табылады. деп Эксон
Мобел компаниясының бас менеджері Дэвид Виллес айтып өтті. Оның айтуы
бойынша ЭАРО экотуризм бойынша проекттерге жақсы қолдау көрсеттетін болды.
Ақпараттық орталықтың ашылуы Қазақстандағы экотуризмнің ары қарай
дамуына түрткі болады деп сенеміз [3].
1.2 Экотуризмнің маңызы және түрлері
Қазіргі таңда экотуризм және экотурлардың 4 түрін бөліп қарастырады.
Олар:
* I. Ғылыми туризм. Бұл жерде туристер табиғаттың әртүрлі зерттеулеріне
қатысып бақылаула жүргізеді. Мысал Латын Америкасындағы курстардың іс-
әрекетттеріне жүргізілген бақылау мен байланысты экотурлар кеңінен белгілі.
Ғылыми туризмге шетелдік ғылыми зертеу экспеденциялары жатады, сондай-ақ
студенттердің далалық практикалары да жатады.
* II. Табиғаттың тарихы туралы. Бұл қоршаған ортаны танумен байланысты
саяхаттар олар көбінде қорықтар мен ұлттық саябақтардың територяларында
ұйымдастырылады. Бұл жерге оқушылардың саяхаттары да жатады. Повладардың
оңтүстік - батысында көркем баянауыл таулары созылып жатыр. Онда 1926ж П.
Л. Драйверд профессоры полеалит дәуірінің кең үңгірін тапқан. Ол қазір осы
кісінің есімімен аталады. Қазір тауда бұл үңгірін кез - келген адам барып
көре алады. Алайда сауатты экскурсоводтың бара болуымен мұндай экскурсия
өткен заманға айтарлықтай экскурссия жасауға айналады.
* III. Оқиғалы туризм. Бұл туризм түрі табиғатқа еркін белсенді әдістермен
қозғалыс жасаулармен байланысты барлық саяхаттарды біріктіреді, олардың
мақсаты жаңа сезінулер мен әсер алуларды болып табылады. Бұл жерге
альпинизм, скалалазание, жаяу және тау туризмі, су шаңғы және таулы шаңгы,
ат туризмі жатады.
• IV. Табиғи резервтермен саяхат және ерекше қорғалатын табиғи
территориялар көптеген туристтерді қызықтырады [4].
Ерекше қорғалатын табиғи територияларға қазіргі таңда қорықтар, ұлттық
парктер, ескерткіш саябақтары, табиғаттағы мұражайлар, заказниктер, табиғат
ескерткіштері жатады. Соңғы жылдары қорықтар территорияларына туристік
жұмыстармен және олардың туристік объектілерге айналуына үлкен жұмыстар
жүргізілуде.
1.3 Экологиялық туризмнің белсенді туризм мен байланысының
ерекшеліктері
Классификацияланған туристік саяхат түсінігін қарастыру үшін оны
құрайтын бөліктерді түсініп алу қажет класс сөзі көп мағынасы бар,
дегенмен біздің қарастырып отырған жағдайымызда класс деп біз түрлі
классификациядағы бөлінулерді, разрядтар және категорияларды айтамыз.
Классификация астарында ішкі бағынған түсінік, объекттің логикалық жүйесі
ретінде түсіндіріледі.
Белсенді туризмде классификацияланған туристік саяхаттар дегеніміз -
қиындық категорияларының біріне сәйкес келетін анықталған маршрут Туристік
маршрут бұл-алдын-ала жоспарланған қызмет бағдарламасымен және қосымша
туристі-экскурсиондағы қызметті алу мақсатында белгілі бір уақыт
аралығындағы туристің жол жүруі.
Белсенді саяхат өз алдына бірінші құрылған туризм болып табылады. Дәл
осы саяхат XIX және XX ғасырдың басында туристік саяхаттармен тура келетін
актив туризмнің тартымдылық күшін құрайды.
Маршруттардың классификациясының қажеттілігі актив туризм түрлерінің
ерекшеліктерінен келіп шығады. Туристік қызметтің осы бағыттағы
қауіпсіздігі ең алдымен туристердің алдындағы саяхаттардағы күтілетін
қиындықтарға сәйкес дайындықтармен қамтамасыз етіледі. Маршруттарды белгілі
бір дәрежеде жалғасымдылығын орналастыра отырып, олар қайда орналасса да,
қай жерде жүрсе де, мейлі Солтүстік Тянь-Шаньда немесе Альпі де болсын,
олардың қиындық классификациясы маршруттарды өзара салыстыруға мүмкіндік
береді. Сонымен қатар логикалық түрде үзілмейтін маршрут болып саналатын,
ол маршрутта жол ұзақтығындағы ауданнын табиғи ландшафтың әртүрлілігімен
танысуға, жақсы қарым-қатынастағы жинақталған физикалық, техникалық және
психикалық ауыртпалықтың және де табиғи қоқтығыстарының бөлінуі турасында
максималды мәлімет алуға болады.
Туристік құрылымның ұйымдастырушысына (менеджеріне) туристік саяхаттың
классификациясы туралы толық білімнің болу мынадай істер үшін қажет.
1). Өңделіп қойылған маршруттарды тапсырыс берушінің талаптарына
сәйкес классификациялы түрде өңдеу немесе мақсатты бағытты таңдай білу;
2). Қызмет көрсетілген тұлғаға ондағы көрсетілген немесе басқада
туристік маршруттың қиындығына сәйкесінше дайындықты маусымалды
жоспарларының орындалуын қадағалау және іске асыру, негізді түрде құру;
3). Белсенді туристік саяхаттары үшін клиенттерге жол көрсетуші
бригаданың классификациялы түрде құрылуы; XX ғасырда пайда болған
орыстардың таулы қоғамы өз алдарына таулардың жан-жақты оқылып зерттелуін,
олардың орналасуы жайында мағлұмат және саяхаттау арқылы таудың тбиғатымен
танысудың жеңілдетілуі, экскурциялар және жетістіктерге жету сияқты
тапсырмаларды қойған болатын. 1902 жылдан бастап қоғамның басқарушылары
Кавказ таулары бойынша саяхат етушілерге көмек көрсете алатын жол
көрсетушілерді (проводниктер) таңдауын бастаған. Жол көрсетушілерге жол
көрсетушінің кітапшасы және жетондар берілген. Кавказдың әрбір ауданы үшін
маршруттың қиындығына байланысты жұмыстың жасалғанына белгілі бір жұмыс
ақысы белгіленген. Жол көрсетушілерге арналған ережеде өздеріне жүктелеген
міндеттерді тиянақты орындаулары тиіс және жолаушыны қауіпсіз жолдармен
алып өту және де саяхаттаушылардың қауіпсіздігімен жағдайларын ойлау
секілді іс-әрекеттер көрсетілген. Жоғары да айтылып кеткен нәрселерден
көріп отырғанымыздай туристік маршруттардың әртурлі қиындықтары бойынша
бөлінуінен РТО туристердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатын іске асыра
бастады. 1947 жыл спорттық топтардың меңгерушілеріне көмек ретінде
О.А.Орхангельскийдің туристік саяхаттарды қалай ұйымдастыру керек атты
еңбегі шықты. 1949 жылы туризм біріңғай спорттық классификацияға басқа да
спорт түрлерімен бірдей деңгейде қосылды. 1-ші категориядан жоғары туристік
саяхаттарда адамның денсаулығымен өмірі үшін қауіпті жоғары деңгейде
мінезделеген саяхаттардың жасалатын жерлері бар. Мұндай жерлерде (участкі)
топтың толық дайындықтың болмауынан және қолайсыз жағдайлардың тууынан соңы
өкінішке әкеліп соқтыратын оқиғалар болады және болып та жүр. Батыста
туристтік фирмалар жақсы көлемді ақы үшін жердің барлық континентіндегі
тауарлардың шыңына жетуді ұйымдастырады. Әлемнің шыңдарына атты туристік
маршруттар бар, бұған қатысамын деушілерді фирмалар маршруттардың
басталуына дейін жеткізілуін қамтамасыз етеді, және таулы хижиналарда және
қонақ үйлерде орындарға тапсырыс береді. Шыңға жету ерікті стильде
өткізіледі, ерлі зайыптыларды климанджаро жотасынан (Африка) немесе
Аконкагуда (Оңтустік Америка) көріп қалу таң қалатын құбылыс емес [5].
Маршруттың белгілі бір қиындық категориясына жатқызылуы туралы соңғы
шешімді, көп бөлігі тәжірибелі туристтердің санасына жататын тек
субъективті бағалар нәтижесінде сәйкес келетіндер қабылданады.
Классификацияда әрбір маршрутқа белгілі бір орынның ұсынылуы қиындық
маршрутында кездесетін жинақты және де белгілі бір дайындық деңгейіндегі
қатысушы топтар үшін оның қол жетерліктей болуын анықтауға алдын-ала
мүмкіндік береді. Туристік саяхаттардың маршруттарының классификациясы
қатысушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуі бойынша жасалатын барлық
жұмыстың негізі болып табылады.
Ең бірінші рет ТМД-да таулы шыңдарға шығу классификациясы соғысқа
дейінгі жылдары басталған, содан бері ол жүйеленуде және қанатын жоюда.
1990 жылға ТМД-дағы таулы шыңдарға шығу маршруттарының классификациялық
таблицасына шамамен 4000 маршрут тіркелген, релісте альпенистік
маршруттар, жатады, қарлы мұздықтты және комбинировандалған болып бөлінген.
Маршруттың жаталық немесе комбинирвандалған түрінде жатқызылуы саяхаттардың
басыңқы түрде қиындық категориясын анықтаййтын, қиын жерлерде өткізілетін.
Шыңдарға жетумен қатар сондай-ақ троверсттер классификацияланады кем
дегенде екі шыңның өту, сонымен де алдыңғы шыңнан түсу келесі шығалатын
шыңның бағытымен жүрілуі тиіс және көтерілген жол бойынша жүрмеуі керек.
Шыңға жету және троверстер де 11 категория бойынша классификацияланады,
олар: 16, 2а, 26, За, 36, 4а, 46, 5а, 56, 6а, 66. Сонымен де оның барлық
учаскелерінің жиынтығы бойынша барлық маршруттардың категорияланған
принципі қолданылған [6].
Бұл классификация қазіргі уақытта да ТМД-ның көптеген
Республикаларында оның ішінде Қазақстанда жалғасын табуда.
Алыс шетелдерге маршруттың жеке учаскелеріндегі классификациясына
негізделеген басқадай жүйе қалыптасқан. XX ғасырдың жиырмасыншы жылдарында
батыста алты сатылы Вельценбахтың қиындық шкаласы пайда болған, ал іс
жүзінде халықралық альпенистік одақтағы қазіргі заманға лайық ҮUАА (Union
Internationale des assoctions Alpenisme) классификациясына тура келеді.
1947 жылдан Альпіде пайда болып келе жатқан ҮUАА-ға ресми түрде қабылданған
шкаласы Рим цифрлары мен белгіленетін алты категорияға бөлінеді. Бұл жаңа
категориялар қазіргі барлық жол көрсетушілерде қолданылады. Көбірек анықтау
үшін III-категориядан жоғары қиындықтарға + (қосу) және - (минус) деп
анықталатын қосымшылыр енгізіледі.
• I. Аздаған қиындықтағы (қиын емес жеңіл). Тепе-теңдіктің
қозғаласа және сақталуы үшін кей-кездері қолдың көмегі қажет болады. Ірі
зацептар мен выступтар негізінде көптеп қатты қиратылған рельф бойынша
болады, бірақ жарыстар көбінесе қиратылған және сондықтан да олар қауіасіз
емес.
Ол жерден жүріп өту үшін адамдар өзіне деген сенімділік және
тереңділікке деген қорқыныштың болмағаны қажет.
• II. Орташа қиындық. Бұл жерде тепе-теңдіктің сақталуы және
қозғалу қолдың көмегінсіз мүмкін емес нәрсе. Тәжіибесі азырақ
альпенистердің өздері бұл жерлерде джіптің көмегімен жүреді, әсіресе ұшы
қиыр жоталардың қатты қиратылған және құлап кетуі мүмкін жерлерде жіп
көмегімен өтеді. Бір уақыттағы қысқа жіпке байланған қозғалыс тек қана
тәжірибелі туристер үшін арналған.
* III. Айтарлықтай қиын. Оқиғадан оқиға қарай альпенизммен айналысатындар
үшін өрмелейтін жердің үстіңгі бөлігінде байланыштар оларға қатысты үлкен
емес және де бір-бірінен шалғай орналасқан. Тіпті жақсы деген өрмелеушілер
үшін бұл жерде қиындықтар кездеседі. Бір уақыттағы қозғалыс мүмкін емес,
үзіліс сақтандыру керек өзіміз бірге петшілерді, закладкілерді, карбиндерді
алып жүру қажет. Крутизмдерге байланысты түсімде (слускіде) өрмелеу немесе
түсу жіп арқылы іске асады.
* IV. Өте қиын-ұшы қиыр жоталар бойынша еркін спорттық өрмелеу. Ең алдымен
топ жетекшісі үшін саналы ой мен тәжірибе талап етіледі. Оқтын - оқтын және
өтпелі сақтандыру, крючьтердің тағы да сол секілді көмекші құралдардың
көмегі арқылы. Тіпті тәжірибелі өрмелеушілердің өздері жіптің көмегімен
сақтандыруды қажет деп санайды. Жіп бойынша түсім.
* V. Ерекше қиын. Күнделікті жаттығудың арқысында пайда болған, жақсы
техника, запас, күш, көмекші құралдармен және жіппен сенімді жұмыс істеу
әсіресе байламдағы (связка) лидер үшін қажетті нәрселер. Крочьтердің
сақтандыру және қозғалыс үшін қолданысы, лесеноктардың бөлініп-бөлініп
қолданылуы. Мақсатқа жинақы түрде екі еселенген жіпте жету өрмелеуде
қайталанбас шеберлік талап етіледі [7].
* VI. Аса қиын. Ең жақсы өрмелеушілер еркін өрмеліспен шығуларына болады.
Бұл жерде саны көп участкілер бар осы өтілетін жерлер бойынша, сондықтан
бұл жерлерде аз ара-қашықтықта көптеген сақтандыру пунктінің ұйымдастыруын
талап етеді. VI категориядағы қиындықта еркін өрмеліс үшін участкілер жиі
кездеседі, ол жерлерде крючтердің орнына қолданылатын жасанды көмек
нүктелерінің болғаны қажет. Батыстың түрлі елдеріндегі альпенистік
маршруттағы қиындықтың анықталуында кейбір айырмашылықтың бар екенін
айта кеткен жөн.
Сонымен, Францияда қиындық шкаласы бағасы жолдың шамамен бір балаға
жоғары немістерден. Мысалы, Француздық жүйедегі IV к.с. немістердің V-іне
сәйкес келеді т.с.с. Саксонияда жолдың жетісатылы қиындық шкаласы бағасы
қабылданған және де ол жерлерде жанды көмек нүктелерін қолдануға тиым
салынған. (Америкалық қиындық шкаласы әртүрлі сандық жүйемен белгіленеді).
Қиындық категориясы дегеніміз – актив туристік саяхаттағы айрықша
қақтығыстардың өтуіндегі қындық дәрежесін мінездейтін классификациялық
көрсеткіш.
Техникалық қақтығыстар туризмнің әрбір түрі үшін жеке анықталынады:
жаяуға, шаңғы туризміне, суға, велисопедке және т.б. Жаяу походтағы
қақтығыстар болып батпақтар, орманды және шөпті өскіндер, өзендер арқылы
асулар, шөпті жерлер болып табылады. Тау туризмі үшін, мысалы; ең негізгі
қақтығыстар болып мұздақтар мен өткелдер жатады, өткелдер қиындық
шкаласының негізіне 4 анықтауыш белгілер қойылған:
1) жолдың өте қиындау деген участкелеріне мінездеме
2) өткелдерден өте алу үшін қажет техника және тактика қолзғалысы және
түтейтін орындардың ерекшелігі
3) маршруттың сандық мінездемесі арнайы қажет құрал - жабдықтар [8]
Өткелдердің (перевал) қиындық категориясы осы төрт белгілердің
жиынтығымен анықталады. Айтарлықтай қиын категорияға сәйкес келетін
белгілердің бар болған жағдайында, оларды тек фактор ретінде белгіленген
дұрыс, бірақ оларды аса үлкен категориядағы өткелге өткізудің қажеті жоқ.
Классификациялық белгілерге потенциялдық қауіптер кірмейді. (лавины,
комнепад және т.б.) Өйткені қозғалыс тактикасын және жолды таңдауды
анықтауда, олар өзінен-өзі оның қиындықтарын мінездемейді. ереже бойынша
барлық қатысушылар өткелден асып өтуге арналған 1а-дан қиынрағы өткелден
асып өтуде тәжірибелі болу керек, ал топ жетекшісі Болса - өткелден өтуге
басқа қатысушыларға қарағанда жарты категория жоғары болуы керек.
2-БӨЛІМ: ЭКОТУРИЗМ МЕН ЭКОНОМИКАНЫҢ АРАСЫНДАҒЫ ҚАРЫМ- ҚАТЫНАС
БАЙЛАНЫСТАРЫН ТАЛДАУ
2.1 Экотуризмнің экономикаға әсерін талдау
Әлемдік экономиканың маңызды компонентін құрайтын экотуризм,
экономикалық шаруашылықтың спецификациялық жүйесі болып табылады. Оның
үздіксіз дамуы бүкіл әлемде демалуға, физикалық, интеллектуалдылық дамуға
жұмсалатын бос уақыттың көбеюіне бағытталған. Ол жалпы әлемдік өндіріс пен
транспорттың дамуына, еңбек бөлінісінің артуына байланысты. Көптеген елдер
үшін туризм тұйық валюта көзіне айналып отыр, ол сауданың дамуына,
тұрғындардың жұмыссыз отырмауына жағдай жасайды.
Бүкіл Әлемдік Туристік Ұйым (WТО) 1995 жылы 561 миллион туристік
сапарды және мұның 381 милиард АҚШ долларында табыс әкелгенін тіркеді. Бұл
көрсеткіш бір жылда 10,2%-ға артты. (WТО бюллетені Tourism market
trends,1996ж). Бұл туризмнің әлемдік шаруашылықтың жетекші саласына айналу
жолындағы маңызды қадам болғанын білдіреді.
Ол кейбір қолайсыз саяси және экономикалық шарттарға қарамай күшті
дамып келеді. Осыған байланысты экотуризм, өндірушілердің бәсекелестігі
мен тұтынушылар сұранысы үнемі өсіп отыратын жүйе ретінде мінезделеді. Ал
бұл туристік өнімнің сапасын арттыруды және бәсекелестік қаблетті күшейтуді
талап етеді [9].
Қазақстанның әлемдік туристік рыноктағы интеграциялық мүддесі жедел
стратегиалық дамуды талдауды, турист тұтынуының құрылымы мен мінезін
анықтауды, туристік топтарды басқаруға және орналастыруға қолайлы орындар
табуды, туристік өнім өндіруді жетік меңгеруді және жабдықтауды талап
етеді. Мұның бәрі туристердің сұранысын толық қанағаттандыруы тиіс.
Бұл істі жетік меңгеру үшін рыноктың қатынастардың заңдылықтарын
және туризм тұрақты дамып отырған елдердің тәжірибелерін тереңдете үйрену
қажет.
Экология туризмнің жоспарлануы мен стратегиялық дамуын әдетте кең
көлемдік, ұлттық, аймақтық, локальдық және дәрежеде қатынастар жүйесімен
туризм институттары біріккен механизмді көрсетеді.
Шоғырланған туризмге арналған халықаралық әдебиетте (мысалы, С. М.
Наll "Tourism and Politics", 1994) белгілі бір туризм ретінде қаланың
таңдап алынуы атап көрсетіледі. Өйткені, қала локальды интегративтік
потенциялға, рыноктың конъюктураға сәйкес өзгерістерге оперативтік
бейімделу мүмкіндіктеріне, әлеуметтік-экономикалық дамуына жеделдету үшін
адам ресурстары мен капиталдарды тарту жолдарына ие, ондай-ақ туризм
инфрақұрылымын қалыптастыруға және өмір сапасын арттыруға қолайлы.
Қала мен аймақтың жан-жақты даму бағытына оның жоғарғы тартымдылығын
(имиджін) және осы арқылы инвестиция ағымын қамтамасыз ету, сонымен бірге
ішкі ресурстарды тиімді пайдалану, жатады. Бұл бағытта еркін экономикалық
зоналар, ашық аудан немесе қалалар маңызды орын алады [10].
Еркін экономикалық зоналардың концепциясы әлемдік шаруашылыққа
интеграцияға ұмтылып отырған бірқатар дамушы елдердің экономикалық
мақсатарына жоғары дәрежеде сәйкес келетін болып шықты.
Қазақстанда бұған қызығушылық 2000 жылдардың соңында білдірілді. Бұл
орталық және жергілікті баспасөздің бірқатар мақалаларында көрінді.
Ондай аймақтық шаруашылық есеп бойынша территорияның комплекстік
дамуына негіз қалау ұсынылады. Еркін туристік қала түрінде оны еркін
экономикалық зона механизмі арқылы әлемдік шаруашылық байланыстар
орбитасына тарту көзделді.
90-шы жылдардың басында осы идеялардың жалғасы ретінде Алматы қалалық
депутаттар кеңесінің Шымбұлақ экотуристік орнын еркін экономикалық зона деп
жариялау туралы шешім қабылданды. Өткір жоспарлы экономика,
қызықпаушылықпен одақтық орталық диктат шарттарында бұл шешімді сол кездегі
Қазақстан жоғары кеңесі қолданады.
1991ж көке айында Алматы кәсіпкерлер бірлестігі Алматы инвестиция және
менеджмент орталығымен бірге Шымбұлаққа инвалюта ағымын қалай қамтамасыз ет
болады деген тақырыпта түрлі сдағы шаруашылық мамандары мен ғалымдарының,
туризм мәдениет және ағарту саласы қайраткерлерінің, министірліктер
өкілдері мен депутаттардың қатысуымен екі күндік іс ойын өткізді. Алайда
бұл іс ойы барысында алынған ми (ақыл) шабуылуының шектеулі нәтижелері
Одақтық ыдырау шарттарында сәйкес түрде қажетке жараған жоқ.
Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін ғана Біріккен Ұлттар Ұйымы мен
Бүкіләлемдік Туристік Ұйымға мүше болған соң республика шаруашылығының
әлемдік рынокпен интеграциясының механизмдері мен стратегиясын пайдалану
бет бұрылды.
Қазақстан таңдаған ерекше даму жолы Қазақстанның геосаяси орнын, оның
Орталық Азиядағы қолайлы туристік аймақ ретіндегі жетекші позицияларын
ескере отырып, жаңа әдістерді талдау және қолдану болып табылады [11].

2.2 Экотуризм уақытында қолданылатын құрал жабдықтарға талдау
жасау
Туристік жинақтарға аяқ-киім, киім, бивактор, жылжымалы мүліктер және
қауіпсіздік, жүк тасмалы және де басқа да туристік саяхатқа қажетті заттар
жатады. Құрал-жабдықтар жеке және топтық болып қарастырылады, олардың жарты
бөлігі туризмнің барлық түрінде қолданылса, қалған бөлігі негізгі қажетті
заттар болады, олар тек жылжымалы мүлік және тасымалға қолданылса, сондай-
ақ кездесетін қақтығыстар мен қауіпсіздікті жеңе білу болып табылады.
Активтік туризм саяхатының барлық түріне жүргізілген практика нәтижесі:
құрал-жабдықтардың келесідей негізгі міндеттемелерін анықтады: салмақ пен
көлемнің минимальдығы, ыңғайлылығы, поход жағдайындағы эксплутация мен
міндеттеріне келісушілігі, қауіпсіздігі, техникалық эстетикасы, табиғаттық
қорғалуы;
Жабдықтың және топтың түрлері заттардың біртүрлілігі; олардың бір-
біріне деген іс-әрекеттері мен орын ауыстыруларының қамтамасыз етілуі.
Актив туристік саясатының жетістігі басқадай туризм түрлерінен жабдықтың
сапалылығы мен дұрыс таңдауына байланысты. Жеке жабдықтарға киім, аяқ-киім
сондай-ақ түрлі походқа қажетті заттарды жатқызамыз. Оларды қолданылатын
адам ол нақты туристің өзі болып табылады. Туристке жеке жабдықтың ішінде
ең 1-ші және қажеттісі болып рюкзак саналады. Рюкзак сөзі ол неміс
тілінен аударғанда арқа дорбасы деген мағынаны білдіреді. Қазіргі заманға
сай рюкзактардың сапасының басты көрсеткіші болып оның адам денесіне лайық,
тура келуі болып табылады. Дәл осындай рюкзактар салмақты тепе-теңдік
ұстауға мүмкіндік береді, және ол туристерге аз мөлшерде физикалық
күштердің жүкті ұзақ қашықтыққа алып жүруіне мүмкіндік береді. Рюкзактар 3
түрге бөлініп қарастырылады: жұмсақ бескаркасты, жесткостящий, мысалы:
сранердің пластинінен жасалған және де каркаскароб элементін құрайтын
рюкзак [12].
Каркассыз шетелдік моделді ішіндегі жақсы қарастырылған рюкзак як-
пек болып табылады. Оның формасы адам денесі үлгісінің нақ өзі: жүгі бар
рюкзак максималды түрде арқада жақсы тұрады: салмақ тек иықта ғана емес,
белде де бір келкі ұстанып тұрады, оған көкіректен айғастырыла жүргізілген
лямкалар септігін тигізді. Стандартқа сәйкес жалғыз рюкзак болып танылатын
ол жеткілікті дәрежеде төменгі категориялы походтарда туристік көңілінен
шығуда, бұл рюкзакты аболановский деп атайды. Бұл рюкзактың кемшіліктеріне
қысқа қадамшалы белдіктер көлемінің кішілігі (47л) ауыр салмақ (1,65кг)
және маталардың қолайсыздығы, өйткені ол тез суланады және ұзақ кебеді.
Клиенттердің жүк тасуда крекингте ең жақсысы өздерімен бірге тонностенный
стальный трубадан жасалған станогы болған абзал, оның төменгі бөлігінде
ступенкілері болады. Бұндай станок ыңғайсыз тасымалды рюкзакта жүкті
упаковка күйінде алып жүруге мүмкіндік береді. Жүк тасушылардың жалпы жүгі
крекингте 40 кг құрайды және де станок ол салмақты иыққа біріңғай
жайғастырады, және арқаны вентелеияциясын қамтамасыз етеді. Трекинк және
экспедициялық походтарда ауыр жүктердің тасымалын сондай-ақ жүмсақ,
станогсыз рюкзактарда жүзеге саыруға болады. Бірақ олар труба үлгілі
формада болуы және жалпақ жүсақ лямкалы, белгі бекітілуі және көлемі
кешінде 75-100 м болуы қажет. Рюкзактардың негізгі бөлігінің оптималды
биіктігі туристердің бойына байланысты 175-180 см бойды ол 60см болуы
керек; соңғы жылдарда туристер рюкзактады өздері тігіп алуға тырысады
осылайша олар өз қалауларынша жеңіл және төзімді ашық түмті маталарды
қолданады. Туристердің жеке жбдықтағы екінші негізгі элементі болып ұйықтау
дорбасы болып табылады. әртүрлі модификациядағы ұйытау дорбаларын плотно
мықты материалдардан таңдау абзал, ол жақсы вентеляцияны қамтамасыз етеді,
және де жылытушы есебінде пухы бар. Дорбаның төменгі болігі су
өткізбейтіндей матадан жасалынуы керек. Ұйықтайтын дорбаны таңдағанда оның
комфорттық ұйқыны қамтамасыз ететінін білу қажет. Оның ұзындығы адам
бойынан және көлемінен 25 см артық болып тұрады. Жекем гигиеналық ойлаудан
және қосымша жылытушы есебінде ұйықтау дорбасының комплектімен бірге жеңіл
ақ матадан жасалған төсеніш қолданылады. Аяқ – киімге үлкен көңіл аударған
дұрыс. Ол адам аяғында ыңғайлы тұру керек, қозғалысқа кедергі болмауы және
де ауа райы жағдайларына және рельефке сәйкес болуы керек. Туристік аяқ-
киімге қатысты негізгі міндеттемелер оның жеңіл болуы, төзімділігі және
резиновой табанның профилированный наличесінің рельефте мықты қозғалысты
қамтамасыз етілуі [12].
Таулы және жаяу маршруттарда кетегорияның төменгі қиындығында да
негізігі туристік аяқ-киім болып вибрам типіндегі ботинка болып табылады.
Бірінші категориялы қиындықтағы таулы походқа қажет туристердің жеке
жабдықтарының көрсетілген төзімінде жалпы салмағы 19,5 кг 35 түрі бар. Егер
алып жүретін жүкті максималды теңелті керек болса онда жазғы уақыттағы жылы
ауарайында ковбайкасыз, хб жаттығуға арналған костюмсіз, Гольф
шалбарынсыз және шерст қолғабынсыз жүруге болады бұл әрекет жеке жабдықтың
салмағы 1,5 кг дейін қысқартылады. Бірақ қатысушы иеленушінің походтағы
комфорттын азайтады. № 9 приложенияда келтірілген жеке жабдықтардың негізгі
бөліктері походта туризмнің барлық түрі бойынша қолданыла алады. Енді жаяу,
су, шаңғы походтарының, жеке жабдықтарының ерекшелігін келтірілген
төзімдегілерімен салыстыра қарастырайық. Жаяу поход ішінде №9 приложениядан
көрсетілген төзімнен пухавой куртканы немесе желетті, бахильды, шерст
қолғабын ледоробды, шаңғы таяқтарын алып тастауға болады. Сөйткенмен
накоморникпен компасты қосып қойған абзал.
Төменгі категориялы қиындықтағы жаяу поход қа ұйықтау дорбасын жылыту
мақсатында тауық қанатын қолдану міндетті емес. Бұл үшін синтетикалық
жылытушылар болса жеткілікті. Жылы райондарда жау және су саяхаттары үшін
үш адамды қадалмалы дорба жабқыштың болғандығы жеткілікті. Жүзуші
туристердің жеке жабдықтары жаяушылардың төзімінен айтарлықтай айырмасы
жоқ. Дегенмен су походында туристер негізгі аяқ-киім ретінде ботинканың
орнына ризина матадан тігілген кроссовка, тапочка және шалбар етік
қолданады. Жүзуші туристке сондай-ақ келесідей индивидуалды құтқарушы
құралдар қажет, құтқарушы желет ашық түсті материалдан тігілген (қызыл
түсті болғаны жақсы) жеңсіз желет жалпы көлемі 16- дан 24-ке дейін литр су
тығыздығы және толтырған ретінде пенопласт кусогы бар: құтқарушы
гидрокостюм жіңішке прорезинендырылған кафроннан жасалған комбенизон және
шалбар мен куртка түрінде жасалынған. Соңғы жылдары жүзуші - туристер,
құтқарушы желетпен гидрокостюм орнына көбінде киімі бар қорғалған құтқарушы
қолдануда (Қ К К) [13].
ҚҚК гидрокостюм сияқты жасалынған бірақ куртканың көкірек жақ
бөлігіне, қолдарына иықтарына шалбардың ауына көлемі 32 л - дейін брюзкалар
пенопластер тігіледі.
Шаңғышы туристің жеке жабдығының бірінші ерекше айтатын зат ол шаңғы.
Туристтік походқа металмен қапталған жалпақ (10см-ге дейін) шаңғылар
қолданылады. Шаңғы ұзындығы сан бойынша анықталады. Оны табу үшін адам
бойына сантиметр бойынша оның кг есебіндегі шарты салмағын қоссақ шығады.
Шаңғы ботинкалары адам аяғының өз размерінен екі размер үш үлкен болу керек
(2-3 пар шерст носкилер) және аяқ киімнің басшағы кең үстіңгі жағы биіктеу
болуы керек. Сонымен қатар ұзындығы кешінде 40 см болатын жұқа брезинг және
кафроннан жасалған бақилы реттігі қажет. Мамандар бұндай бақилардың алдыңғы
бөлігіне найзағай (молный ) жапсырғанын жасауға кеңес береді. Ал одан әрі
бауға петил тігу керек. Ол бақилдың көлемін қадағалауға мүмкіндік туғызады
сапожка матасының сырқы қабаты жұқа кафроннан жасалынған астарына
синтефонының қабатымен жондырылады.
Сондай-ақ шаңғы походында жүк тасымалдауға индивидуалды болакушысы бар
пластмассовый шаналар өте ыңғайлы. Таулы походты шаңғы походымен практика
жүзінде салыстырсақ мысалы онда ұйықтау дорбаларына жылу беретін материал
ретінде синтетикалық мақта синтепон қолданылады. Мұндай дорба жетерліктей
жеңіл және жылулықты жақсы сақтайды, бірақ оның қиын жағдайларды тауық
қанатынан жалғанына қарағанда оның алатын көлемі көп.
Шаңғы походының киімдегі ерекшелігі онда жылы киімдер санының көп
болуы. №9 приложенияда көрсетілген заттарға ішкі шерст киімінің екі қайтара
ауысып киілетін киімін қалпақ, желден сақтайтын маска фланельмен
синтепоннан жасалған оныда қосуға болады. №10 сатыда I. Категориялы
қиындықтағы таулы трекинг жол серік болатын 12 мүше бригада мен ол клиентке
қажет жабдықтың төзімінің үлгісі көрсетілген. Бұндай трекинг белсенді
туристік саяхаттың ішіндегі кең таралған түрі болып табылады. Көрсетілген
клиенттермен бригада мүшелерінің саны стандартқа тура келеді. Барлық актив
туристтік саяхаттың бивачный жабдықтарының ең негізгі түрі болып палаткалар
табылады. Олардың массасы салмағы оптималды говоритті, бағасы, ыңғайлы
түнекті қамтамасыз етулері керек және де тез әрі оңай құралулары керек.
Ағылшындық Бандспорт палаткасы перкаловой матадан дайындалған киіз үй
формасында жасалған қатты төзімді каркасты металдан жасалған ол таулы
походқа тура келеді және де ол желге жақсы қарсы тұрады. Бұндай палаткаға 2
клиент немесе 4-5 бригада мүшесі орналаса алады. Зима палаткасы
Бандспорт палаткасына қарағанда құрылуына көп уақыт кетеді. Дегенмен онда
көп адам орналаса алады. Трекингті походтарда тамақ дайындап тамақтану үшін
үлкен каркасты асхана-палаткасы пайдаланылады. Бұл жерде бірден 12-15 адам
орналаса алады [14].
Зима палаткасы өкінішке орай бұндай палаткаларды кәсіпорындар жасап
шығармайды, сондықтан оны туристтік ұйымдар өздері жасайды. Самоделеное
туристское снаряжения кітабында оны қалай жасауға болатындығы айтылған.
Ормансыз зонада тамақтың дайындалуы бензинді преимустар мен газды
горелкалармен іске асады. Ауа-райы жақсы болса жамылғысыз, ал қатты суық
ауа-райында асханалық ранаткада жасау керек.
Қандай болса да примус пен горелканың басыны судың тимеуін қадағалау
керек. Практика жүзінде шмель примусын қолдану тиімді болады. Примустарға
ең жақсы жанармай болып авиациондық калошы бензині болып саналады, бәріне
жақсы таулы трекингте Биюэт-206 француздық газдық горелка типі болып
табылады, оның салмағы 290г.
Судағы белсенді саяхаттың көп бөлігі арнайы туристік жүзуге арналған
көліктермен іске асады. Таралған көліктердің ең дамығыны байдарка,
котамаран және үрлемелі қайықтар болып табылады.
І-ІІІ қиындық категориясында көбінде байдарка дамыған. Байдарка -
жіңішке, келген жеңіл қайық. Өзен, теңіз және су қоймаларындағы походтарға
арналған. Ол бір, екі, үш орынды болады. Бір орынды бойдаркаларды каяктар
деп атайды. Конструкция бойынша ол жиналмалы және жиналмайтын болып
айрылады. Жиналмалы байдаркалар конструкциясы бойынша каркасты, каркасты
үрмешелі және үрлемелі қатты болып бөлінеді [15].
Катамамаран (тамиль сөзінен аударғанда байланған тамарлар) -
параллель екі корпуспен байланған көлік. Су туризмінде көбінде үрлемелі
катамарандар қолданылады. Катамаран экипажы әдетте 2-4 адамнан тұрады.
Плот - өзара бірнеше тамарлар, бөшкелер және т.б. үрлемелі
эпилондардан біріктірілген жүзбелі платформа әдетте ағыс бойымен қозғалады;
70-ші жылдардың ортасына дейін су туризмінде дәстүр бойынша көбірек ағаш
платтор қолданылады.
Весио - еспелі қайықтардың су бетінде қозғалуына қажетті зат. Су
туризмінде көбінде бандарлық нанойлық және гилюптық веслалар және арнайы
плоттағы қозғалыстың басқаруы үшін весла ол-гребь. Байдарлық және канойлық
веслалар еспешінің қолының ұзындығына байланысты жасалады.
Қорыта айтқанда, жалпы белсенді туристік саяхаттың құрал-жабдықтарының
жалпы мағлуматы осындай болып келеді.

2.3 Қазақстан экономикасында экотуризм рөлін күшейту үшін
қолданатын іс-шараларды талдау жұмыстары
Туризмнің келешегі шын мәнінде бүгінгінің жетістіктерімен
жарықтандырады. Қазіргі маңызды бағыттардың бірі-еліміздің ірі қалаларында
аса қуатты қонақ үй фондын құру болып отыр. Экотуристік зонада әрбірі 400-
500 орындық қонақ үйлердің құрылысы жүріп жатыр.
Бұған темір жол және авиациялық туризмнің едәуір дамуы түрткі болып
отыр. Туристтердің үлкен топтарын бір мезгілде қабылдау мен оларды
тасымалдау үшін транспорт бөлігін шұғыл қажеттілігі пайда болды. Олардың
бәрін қонақ үймен де қамтамасыз ету керек [16].
Маңызды проблеманың бірі- автотуристер үшін қорықтарға орналасқан
жақын жерде кэмпинттер салу. Олардың құрылысы магистральдық бағыттардағы
әкімшілік және мәдени орталықтарда, әйгілі тарихи және архитектуралық
ескерткіштердің маңында белгіленуі тиіс. Капиталдық жылдық объектілердің
құрылысы мен қатар жазғы типтегі туристік базаларда құрылады.
Комфортабельді қонақ үйлер 2000-2005 жыл арасында жүретін туристік
құрылыстың 65% құрайды. Қазіргі күндерде Ақсу-Жабағылы қорығында екі
туристік маршруттар істеп жатыр. Жаяу жүру және атпен саяхат ету. Жаяу
жүруден келетін пайда 7000 доллар, ал атпен саяхат жасаудан келетін пайда
84000 доллар.
84000+7000=91000 доллар.
Қазақстан экономикасын күшейту үшін қосылатын пайдасы 91000 доллар.

3-БӨЛІМ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЭКОТУРИЗМ МЕН ЭКОТУРИСТІК МАРШРУТТАРДЫ ДАМЫТУ
МӘСЕЛЕЛЕРІ
3.1 Қазақстанда экотуризмді дамыту мәселелері
Туризм және табиғатты қорғау деген сөздерді біз соңғы жылдарда
ғылыми және методикалық әдебиетте, газеттер мен журналдарда көп кездестіріп
жүрміз. Бұл атаған саладағы адам әрекетінің әлеуметтік-экономикалық
маңызының өсуімен, оның халық денсаулығын қорғаудағы, ауру
профилактикасындағы, гормониялық дамыған адам жетілдірудегі рөлімен
байланысты. Экономика жоспарында да туризм мен табиғат қорғаудың маңызын
бағалау қиын.
Туризм мен табиғатты қорғау едәуір дәрежеде еңбек өнімділігін,
қоғамдық өндірістің үдемелілігі мен ұлғаюын қамтамасыз етеді.
Туризм мен табиғатты қорғау - бұл түсініктерді географ Ю.К. Ефремов
үш түрлі тармаққа бөлуді ұсынады. Бұлар туралы биогеоценоздардың
деграцииясының, ормандарда өрт шығуының, ландшафттың жағдайының
нашарлауының себептері туралы сұрақ тұрғанда еске алатын боламыз. Бұлардың
бәріне себеп - туристердің шектен тыс өжеттігі. Бұл проблеманың бір жағы
туризмнен табиғатты қорғау [17].
Туризм дамуда, барған сайын өсе түсуде, осының нәтижесі дәстүрлі
туристтік аудандардың табиғи комплекстеріне де салмақ ауырлай түсуде.
Дәстүрлі туристік аудандардың ластануы олардың шаруашылығының түрленуінің
күшеюімен, сервис объекттерінің кең тараумен және урбандалудың басқа да
элементтері мен байланысты. Нәтижеде туристер жабайы табиғатпен сөйлесу
сезімі жоғалады, яғни олар салмақтылық элементінен айрылады. Сондықтан да
қол тимеген жаңа ландшафттарды игеріп отыруға тура келеді. Бұл ғылыми есеп
негізінде туризмнің негізгі ресурсы жаңа территорияларды алдын-ала дайындап
отыру дегенді білдіреді.
Табиғатпен тығыз туризмнің қатынасы проблемасын шешуге жағдай жасайтын
жақсы ұйымдастырылған форма ұлттық парктер болып табылады.
Бұл парктердің негізгі мақсаты - адас қолымен өзгертілмеген
экологиялық таза жүйелерді сақтау және туризм ресурстары ретінде пайдалану.
Ұлттық парктердің басты міндеттерінің бірі - жақсы демалыста
тұрғындардың талабын қанағаттандыру, еңбекшілерді экологиялық тәрбиелеу.
Бұл жолмен жолдамаларды таратуды реттеуге, туристтік бағыттардың
жабдықтары, паркте табиғаттың ерекше қорғаулы териториялары мен зоналарына
бөлуге қол жеткізіледі. Қазіргі кезде әлемнің 140 елінде ұлттық парктер
бар.
Туризм үшін қорықтарды да тиімді қолдану керек. Біздің ше оларға
туристерді кіргізуге болмайды деген көзқарас дұрыс емес. Мұнымен турист пен
табиғат арасындағы проблеманы шешуге бола ма екен? Дұрысы қорықтарды
туризмге жұмыс істеткізуге қол жеткізу керек, бірақ қорық териториясында
туристтер табиғатпен және жануарлар әлемімен таныса алатындай ғана режимде
сақталуы тиіс.
ТМД елдерінде 120 - ға жуық мемлекеттік қорықтар бар. Олардың бәрі
туризмге есік аша бермейді. Бұл олардың бағытына туристердің қолдануы кері
әсер етеді деген қауіптенуге байланысты. Мұның арасында бірқатар
қорықтардың жұмыс тәжірибесі оларды туризмде қолдануға болатынын көрсетіп
отыр. Әрине бұл сұраққа ғылым бойынша, тиісті дайындықпен, туристерді
кіргізудің көлемі мен жолдарын үйреніп, кірісу керек. Қазақстандағы
көптеген қорықтарды ұйымдастырылған түрде туризм үшін қолдануға болатынына
біз сенеміз [18].

Аңшылық туризмінің дамуы өте маңызды болып отыр. Бұл толық шешімін
таппаған өзекті проблема. Біздің елімізде аңшылықпен көп адам айналысады.
Бастауыш аңшылықты қатаң кадағалауды ұйымдастыру, фаунаны қорғау өте өткір
сұраққа айналып отыр. Ұйымдасқан аңшылық туризм, көрсетілер қызметтің жақсы
ойласқан жүйесі, арнайы туристік базалардың көптігі, притондар т.б. бұл
проблеманы шешуге жағдай жасайды деп күтілуде.

Бұл бағытта осы ұйымдар тарапынан құрылған табиғаттану секциялары
пайдалы жұмыстар жүргізуде.
Туристердің экологиялық дайындығы басқа түрде жүргізілуі де мүмкін.
Татарстанда арнайы "Туризм және табиғат қорғау" факультеттері ашылған.
Туристердің табиғат байлықтарына қатынасының тағы бір формасы көзге
түседі. Бұл ерекше табиғаттану экскурсияларын-үйрену соқпағын талдау.
Үйрену соқпағы балаларды жанұялық демалысқа үйретуге, инструкторлық
кадрлардың квалификациясын арттыруға жағдай жасайды, экология ісінің
пропагандасына қызмет етеді.
Табиғатты қорғау сұрақтары бірінші кезекте туристік объектер
құрылысының технико-экологиялық негізін қалауда талдауда, әсіресе ірі
туристік комплекстерді жобалауда ескеріледі. Туристердің аса үлкен
ықпалына табиғи ортаның шыдамдылығы туристік жаяу бағыттардың торларын
талдауда да бақылауға алынады.
Халықаралық туризмнің географиялық ортаға тәуелділігі даусыз. Бірақ
туризмнің өзі де осы ортаға, оның көлеміне, ұлттық байлықтардың шпаты мен
құрылысына ықпал етеді. Туризмнің ландшафттардың келбетіне ықпалы
нәтижесінде арнайы термин "туристік лаңдшафт" пайда болды, яғни өтелі бар,
жабдықгалған ландшафт [19].

Швейцариялық географ Ганс Беша туризмнің қоршаған ортаға анық ықпал
етіп қана қоймайтынын, сондай-ақ, екі қарама-қарсы бағытта, қозғалатынын
бір жағынан ландшафтқа белгілі бір шығын келтірсе (табиғат қорғауды бұзу,
табиғатқа зияңды туристік орталықтардың пайда болуы), екінші жағынан туризм
талаптарына сай таза табиғат пен ескерткіштерді қорғайтынын атап өтеді.
Туризм табиғат ресурстарын үнемді пайдалану қорғау және түзету сияқты
ережелерді тудыратын фактор. Мұның себебі, шетелдіктерді қабылдаушы ел
қонақтарды жақсы қарсы алу, оларды өз жерінде ұзағырақ ұстау және
көңілдерінде ұнамды іздер қалдыру үшін арнайы бөлінген ресурстарды
қолданады.
Туризмнің бұл түрін аңшылық шаруашылықтардың өзіңде де ұйымдастыруға
болады ғой. Оның үстіне шаруашылықтар аталған базаны сақтауда белгілі бір
мөлшерде табыс табуды керек деп отыр. Ал туристер көмек алуды, аңшылық
істерін ұйымдастыруды, табиғат ресурстарын сақтауды керек етіп отыр.
Жұмыстар көрсеткендей аңшылық шаруашылықты рационалды түрде жүргізгенде
екі жақты табыс алынады. Жолдамалардың төлемі, киіктерді атуға лицензия
сату. Туризмді ұйымдастыру шығындарын жауып қана қоймай, оны дамыту үшін де
керекті табыс әкеледі [20].

Табиғатты тек тыйым салумен ғана қорғау керек емес. Оны туристен емес,
туристің өзі үшін қорғау керек. Турист табиғаттың одақтасы және табиғат
қорғау шараларына қатысатын болуы тиіс.
Табиғатты қорғау көптеген туристік ұйымдар мен топтардың айналысатын
ісіне айналды. Бақылау құтқару қызметінің өкпенділері "жасыл" және
"көгілдір" күзетші туристер ормандарды қорғайды, ағаштар отырғызады, ауыз
су көздерін таза сақтауға көмектеседі, жабайы аңдар мен құстарды қыста
асыраумен айналысады, браконьерлікке қарсы күреседі.
Әдетте туристік саяхаттарда көпшілігі қызықты туристік объектілерге
айналған, мысалы, Іле өзеніндегі "әнші бархан" сияқты табиғи ескерткіштер
табылып, қорғауға алынады.
Қарсттық үңгірлер тамаша ескеркіштер болып табылады. Мысалы, АКШ-та,
Югославияда, Абхазияда үңгірлер негізінде атақты туристік объекттер болып
табылатын экскурсиялық объекттер құрылған. Мұндай комплекстердің жабдығы
экономикалық жағынан пайдалы және табиғи ескерткіштердің сақталуы
проблемасын шешеді. Үңгірлер комплекстерін құру және жабдықтау жер асты
дүниесінің байлықтарын рационадды қорғауының, оларды туризммен экскурсияны
дамыту ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Кологиялық туризмнің Қазақстандағы дамуының алғышарттары мен перспективалары
Экологиялық туризм географиясы
Экологиялық туризм ұғымы
Экологиялық туризм дамуында Қазақстанның ерекшеліктері
Қазақстандағы экологиялық туризмнің дамуы
Іскерлік туризмді дамытудың теориялық аспектілері
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда дамытуға қолайлы туризм түрі
Спорттық-сауықтыру туризмі
Алматы облысының экологиялық туристік бизнесті дамыту перспективалары
Экологиялық туризм
Пәндер