Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік саясатты нормативтік-құқықтық актілердің көмегімен жүзеге асыру

Кіріспе
I. тарау. Экологилық қылмыстың жалпы сипаттамасы

1.1. Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігінің тұжырымдамасы.
1.2. Экологиялық қылмыс үшін қылмыстық жауапкершіліктің жалпы сипаттамасы.
1.3. Экологиялық қылмыстардың жіктелуі
II.тарау. Экологиялық қылмыстардың жекелеген түрлері үшін қылмыстық жауапкершілік
2.1. Экологиялық маңызы бар қызметтің ережесін бұзудан тұратын экологиялық қылмыстар.
2.2. Қоршаған ортаның жекелеген элементтеріне қол сұғатын экологиялық қылмыстар..
2.3. Жануарлар мен өсімдіктер дүниесінің объектілеріне қол сұғушы экологиялық қылмыстар..

Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер

Жер шарының халқының санының артуымен , өндірістің өсуіне байланысты бүкіл дүниежүзінде , сондай-ақ жеке елдің масштабында қоршаған ортаны қорғауды жақсарту туралы мәселе күн тәртібінде тұр. Адамның өмірі мен қызметінің нәтижесінде . оның ашкөздігі, тіпті кейде немқұрайдылығының арқасында дүниежүзінде ірі сүт қоректілердің , құстардың және басқа да жануарлардың жүздеген түрлері жоқ болып кетті. Суландыру жұмыстарының сауатсыз жүргізілуі және орман массивтерін аяусыз құрту салдарынан , шамамен құрғақ территорияның үштен бірінің шөл далаға айналу қаупі тұр.
Сондықтан да 80-жылдардың соңында Адамның экологиялық құқығы туралы сөз бола бастады. В.Е.Крутскойдың редакциясын басқарумен шыққан ,,Энциклопедиялық заң сөздігінде ,, адамның экологиялық құқығына мынадай анықтама берілген :

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Астана , 2007
2. Н.Назарбаев . Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. –Астана ,2007
3. Н.Назарбаев. Қазақстан-2030 даму стратегиясы. - Алматы,1997
4. Н.Назарбаев. Сындарлы 10 жыл. - Астана, 2001
5. Қазақстан Республикасының ,,Қоршаған ортаны қорғау туралы,, Заңы.- Алматы, 1997
6. Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігі Тұжырымдамасы.- Алматы, 1996
7. Асылбеков А.П. Қазақстан Республикасының экологиялық бақылауды құқықтық реттеудің проблемалары.Канд.дис.авторефераты.- Алматы. 1998
8. Байділдинов Д.Л., Куратов С.Г. Қазақстан республикасының экологиялық заңнамасын реформалаудың құқықтық проблемалары. – Алматы, 1998 ж.
9. Байділдинов Д.Л. Қазақстан Республикасының экологиялық құқығы. – Алматы , 2005ж.
10. Ерофеев Б.В. Экологическое право. – Москва, 1998.
11. Петров В.В. Экологическое право России. – Москва, 1995.
12. Қазақстан Республикасының ,,Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы ,, Заңы.// Егемен Қазақстан. 1997, 18 шілде.
13. Қазақстан Республикасының ,,Экологиялық сараптама туралы ,, Заңы. //Егемен Қазақстан, 1997. 18 наурыз.
14. Сагыбаев Г. Основы экологии .- Алматы. 1995.
15. Стамқұлов А.С. Қазақстан Республикасының экологиялық құқығы . – Алматы , 1995.
16. Фурсов В.И., Ергалиев Т. Общая экология . – Алматы, 1996
17. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Оқулық. Негізгі бөлім. – Алматы. 2000.
18. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. - Алматы. 1998
19. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне түсіндірме .- Алматы. 2000..
20. Қазақстан Республикасының су кодексі .- Алматы. 2003..
21. Қазақстан Республикасының жер кодексі .// Егемен Қазақстан, 2007.
22. Қазақстан Республикасының орман кодексі.// Егемен Қазақстан, 2007. қаңтар.
23. Қазақстан Республикасының ,,Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы,, Заңы.- Алматы,2004
24. Қазақстан Республикасының Үкіметінің ,,Заңды тұлға болып табылатын ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру мен пайдаланудың тәртібі туралы Ереже,, //Егемен Қазақстан, 2002, 21 тамыз
25. Күлтөлеев С.Т. Қазақстан Республикасының экологиялық құқығы. – Алматы, 2003.
26. Экологический курьер. 2007-2008 жж.
27. Атамекен газеті . 2007-2008 жж.
28. Общая экология. Учебник. - Москва . 2005.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны :

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...

I- тарау. Экологилық қылмыстың жалпы сипаттамасы

1.1. Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігінің
тұжырымдамасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Экологиялық қылмыс үшін қылмыстық жауапкершіліктің жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3. Экологиялық қылмыстардың
жіктелуі ... ... ... ...

II-тарау. Экологиялық қылмыстардың жекелеген
түрлері үшін қылмыстық жауапкершілік

2.1. Экологиялық маңызы бар қызметтің ережесін бұзудан
тұратын экологиялық
қылмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Қоршаған ортаның жекелеген элементтеріне қол сұғатын
экологиялық
қылмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Жануарлар мен өсімдіктер дүниесінің объектілеріне қол
сұғушы экологиялық
қылмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Кіріспе Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі . Жер шарының халқының санының артуымен ,
өндірістің өсуіне байланысты бүкіл дүниежүзінде , сондай-ақ жеке
елдің масштабында қоршаған ортаны қорғауды жақсарту туралы мәселе
күн тәртібінде тұр. Адамның өмірі мен қызметінің нәтижесінде . оның
ашкөздігі, тіпті кейде немқұрайдылығының арқасында дүниежүзінде ірі
сүт қоректілердің , құстардың және басқа да жануарлардың жүздеген
түрлері жоқ болып кетті. Суландыру жұмыстарының сауатсыз жүргізілуі
және орман массивтерін аяусыз құрту салдарынан , шамамен құрғақ
территорияның үштен бірінің шөл далаға айналу қаупі тұр.
Сондықтан да 80-жылдардың соңында Адамның экологиялық құқығы
туралы сөз бола бастады. В.Е.Крутскойдың редакциясын басқарумен
шыққан ,,Энциклопедиялық заң сөздігінде ,, адамның экологиялық
құқығына мынадай анықтама берілген :
,, Адамның экологиялық құқығы - адамның конституциялық
құқығының ерекше алуан түрлілігі , оның пайда болуы әлемдік ,
сондай-ақ ұлттық масштабта экологиялық дағдарыстың шиеленісуіне
байланысты...,,.
Қоғамның экологиялық мүдделеріне қол сұғ
Қоғамның экологиялық мүдделеріне қол сұғушы
әрекеттердің
барлығы әлеуметтік қауіп тудырады.
Заң шығарушы экологиялық қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылықты
белгілей отырып , алдына мынадай мақсат қояды : қоғамның өмір сүруі
мен қызметі үшін қолайлы табиғи ортаны құруға бағытталған ең құнды
табиғи байлықтарды қорғау . Алға қойған мақсаттың маңыздылығының
көрінісіне экологиялық қауіпсіздіктің ұлттық қауіпсіздіктің компоненті
екендігін тану жатады. Сондай -ақ заң шығарушы бұл жерде
әлеуметтік қауіптіліктің дәрежесінің артуын есепке ала отырып ,
сондай-ақ біздің республикамыздағы экологиялық қылмыстың әлеуметтік-
құқықтық зардаптарының дәрежесінің артуын есепке алудан келіп шығады.

Экологияылқ қылмыс үшін жауаптылықты реттейтін қылмыстық
–құқықтық нормалардың заң шығарушылық негізін Қазақстан
Республикасының Конституциясының 31-бабының идеясы құрайды ,, 1.
Мемлекет адамның өмірі мен денсаулығы үшін қолайлы қоршаған ортаны
қорғауды мақсат етеді .
2. Адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін
фактілер мен жағдайларды лауазымды тұлғалардың жасыруы заңға
сәйкес жауаптылыққа тартылады .
Зерттеу нысаны - қоршаған ортаны қорғау мәселелері
Зерттеу мақсаты - қоршаған ортаны қорғау саласындағы
мемлекеттік саясатты нормативтік-құқықтық актілердің көмегімен жүзеге
асыру , және мемлекеттік мәжбүрлеумен экологиялық қауіпсіздікке қол
сұғушылықтың алдын алумәселелрін талдау жатады
Зерттеу көздеріне - Қазақстан Республикасының Конституциясы ,
,,Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау,, Заңы ,,,
Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық
қауіпсіздігінің Тұжырымдамасы ,, , ,,Ерекше қорғалатын табиғи
территориялар туралы ,, , ,, Экологиялық сраптама туралы ,, Заңы
жатады. Сондай-ақ , отандық белгілі ғалымдармыз Байдельдинв Д.Л.,
Байсалов с.б., Куздавлетов С.М. , мухитдинова Н.Б., Сағыбаев Ғ. ,
және ресейлік ғалым-заңгерлер Петров В.В. , Дубовик О.Л. және т.б.
еңбектері пайдаланылды.
Зерттеу міндеттеріне :
1. Қоршаған ортаны қорғау , табиғат ресурстарын ұтымды пайдалану және
қорғау;
2. Қазақстанға экологияылқ жағынан қауіпті технологияларды , заттар
мен материалдарды бақылаусыз әкелуге жол бермеу ;
3. Ел аумағының радиоактивтік , химиялық ластануына ,
бактериологиялық зақымдануына жол бермеу ;
4. Экологиялық жағынан қауіпті және жетілмеген технологиялырды
қолдану көлемін қысқарту ;
5. Шаруашылық және өзге де қызметтің келеңсіз экологиялық
салдарларын жою.
Диплом жұмысының құрылымы : жұмыс кіріспе бөлімнен , екі
тарау және алты бөлімнен , қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер
тізімімнен тұрады.

I-тарау. Экологиялық қылмыстардың жалпы сипаттамасы
1.1. Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігінің
тұжырымдамасы.

Табиғи ерекшеліктері бойынша Қазақстан Республикасының
территориясының жартысынан астамы дала және шөлді дала болып
келеді. Ал, табиғи-тарихи жағдайлары бойынша және қалыптасқан
табиғатты пайдаланудың ресурстық-шикізаттық жүйесі бойынша,
халықшаруашылық кешенінің өнеркәсіп зоналарының, өндіруші және
өңдеуші кәсіпорындардың жоғары техногенді жүктемелері, табиғат
жүйелері мен ондағы өмір сүретін халықтың өміріне зиянды әскери
объектілері бойынша экстремальды жағдайда қалып отыр. Осыған
байланысты елімізде қолайсыз, ал кейбір аймақтарда дағдарысты
экологиялық жағдай қалыптасты.
Экологиялық дағдарыстың қауіпті көрінісіне - аймақтық
техногенді жердің тақырлануы, топырақтың құнарсыздануы, су
ресурстануының ластануы мен азаюы, ауаның ластануы, тірі
табиғаттың гтетикалық қорының азаюы, өмірге қауіп тудыратын
стихиялық табиғи құбылыстар мен өнеркәсіп апаттарының белсене түсуі
, қауіпті және улы қалдықтардың жиналуы жатады.
Кейбір аймақтарда , атап айтқанда Арал маңы , Семей полигоны ,
Каспий маңы, Байқоңыр және т.б. аймақтарда экологиялық жағдайдың
шиеленіскені соншалық , алдын алуға болмайтын , болмай қоймайтын
құбылыстардың қауіптілігі арта түсуде және басқаруды болжау
мүмкіндігі мен табиғатты пайдалану күрт азайып кеткен.
Қазақстан БҰҰ-ның толыққанды мүшесі ретінде БҰҰ-ның
Бүкілдүниежүзілік конференциясының Декларациясы қол қойған қоршаған
орта мен РИО-92-нің дамуы бойынша принциптерді еліміз үшін
маңызды деп есептейді.
Экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасы Қазақстан
Республикасының Конституциясы , Қазақстан Республикасының заңдары мен
басқа да нормативтік - құқықтық актілерінің , сондай-ақ Рио-де
Жанейро Декларациясының қоршаған орта мен даму бойынша принциптері,
БҰҰ-ның 21 ғасырға Күн Тәртібінің артықшылықтарының негізінде
жасалған . Сондай-ақ, қоршаған орта халықаралық конвенциялар мен
келісімдердің осы саладағы :
- экономикасы өтпелі кезеңдегі экологиясы нашар елдердің халықаралық
статусы мен қалыптасқан табиғатты пайдалану шарттары мен табиғи-
тарихи ерекшеліктерін ;
- өтпелі кезеңдегі саяси, құқықтық , экономикалық және әлеуметтік
реформаның еліміздің жаһандық және аймақтық интеграциялық
процестердегі экологиялық қауіпсіздігінің артықшылықтарын қадағалау
мүдделерін қорғау үшін ерекшеліктерін;
- халықаралық қатынастар мен ішкі реформалардағы табиғатты пайдалану
салаларын тұрақты дамыту мен экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз
ету;
- экологиялық жағынан әлсіз және дағдарыстағы аудандардың халқы мен
қоршаған ортаны сауықтыру ;
- елдің экологиялық қауіпсіздігінің оның тұрақты дамуы мен жалпы
ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі іргелі рөлі мен орнын
тануға негізделеді.
Тұжырымдама экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің
бағыттары мен міндеттерін , стратегиялық мақсаттарын , негізін
қалаушы принциптерін қамтиды. Әсіресе , табиғатты қорғау құрылымдарының
елдің жалпы ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мен егемендіктің
мүдделерін қорғаудағы, стратегиялық мақсаттарға қол жеткізудегі ,
Қазақстанның жаһандық және аймақтық интеграциялық процестердегі
маңызды міндеттерін шешудегі статусы мен қызметіне ерекше көңіл
бөлу керек.
Қазақстан географиялық жағынан Евразия суперконтинентінің
кіндігінде орналасқан. Еліміздің негізгі бөлігін далалар , шөл далар
алып жатыр.
Елдің территориясының басым бөлігі сейсикалық жағынан белсенді ,
және жер сілкіну қаупі экологиялық тәуекелдің негізін қалайды.
Табиғатты пайдалану жүйесінің қалыптасқан ресурстық-шикізаттық
және монокультурлық артықшылықтары, өндіргіш күштерінің орналасуын
экологиялық шектеу техногендік әсер ету аймақтары мен зоналары мен
региондарының пайда болуына және ол жерлерде өмір сүріп жатқан
халық үшін экологиялық апат қаупін тудыруда. Осыған байланысты
қоғамдағы әлеуметтік ширығу нарықтық кезеңге өту қиыншылықтарына
байланысты халықтың экологиялық үрейленуінің тұрақты факторы тереңдей
түседі, әсіресе бұл жағдай экологиялық апат аймақтарында айрықша
көзге түседі.
Жер биосферасындағы Қазақстанның статусымен айқындалған табиғатты
пайдалану мен қоршаған ортаны қорғаудың экологиялық шектеулері мен
талаптары елдің тұрақты дамуы мен экологиялық қауіпсіздігінің
табиғи іргетасы болып табылады. және де олар Жер туралы , Жер
қойнаулары мен жерді пайдалану туралы, Су және Орман кодекстері
мен басқа да өтпелі кезең жағдайындағы еліміздің нормативтік-құқықтық
актілерінде толық және тең .сепке алынады.
Экологиялық қауіпсіздік Қазақстан Республикасының ұлттық
қауіпсіздігінің құрамдас бөлігі мен табиғи-тарихи негізі ретінде
мемлекет пен қоғамның , тұлғаның қоршаған ортаға шектен тыс
антропогенді әсер ету салдарынан, сондай-ақ стихиялық апаттар ,
өнеркәсіптік апаттар салдарынан қорғалу дәрежесімен анықталады.
Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі
субъектілеріне мемлекет , сонымен қатар заңды және жеке тұлғалар
жатады.
Экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасы мемлекет таныған
принциптер мен артықшылықтар жүйесін ұсынады , осының негізінде ішкі
және сыртқы саясат , құқықтық және экономикалық механизмдер , сондай-
ақ қолайлы қоршаған орта мен тұрақты экономикалық және адам
дамуын сақтау үшін қызмет , стихиялық апат пен өнеркәсіп апаттарының
алдын алу бағыттарын ұсынады.
Адамның қоғамдық өмірі саласының кең ауқымына қарамастан
, оның көпқырлылығы , оның негізгі қызметі табиғат аясында,
мекендеуінің табиғи ортасында өтеді. Адам табиғатпен тыныстайды, оның
өмір сүруінің көздері де осында. Өзінің терең мәні жағынан табиғат
пен қоғам өзектес.
Табиғат дербес өмір сүретін элементтер кешені болып табылады.
Заңгерлер алты құрамды бөліктерді - жерді, оның қойнауын, суды,
орманды, жануарлар әлемін, атмосфера ауасын бөліп көрсетеді.
Экологиялық ілімді мемлекет , оның органдары тікелей қызметінде
пайдаланады. Бұл қатынастар үшін сипатты болатын билік сипаты болып
табылады, ол қоғамдық өмірдің нақты саласында мемлекет жүргізетін
саясат арқылы көрінісін табады.
Құқықтық көзқарас тұрғысынан ,,экологиялық саясат,,
анықтамасын қоғам мен мемлекеттің нақты экологиялық мақсаттары мен
міндеттерін орындауға бағытталған қазіргі, қисыны жағынан өзара
байланысты жүйені , белгілі бір ресми құжат ретінде ресімделген
құқықтық мәртебесі бар құжатты ұғынған жөн. Іс жүзінде
республиканың Үкіметі экологиялық басымдықты жариялайды, адам
өмірінің экологиялық жағдайларын жақсартуды өзінің мақсаты етіп алға
қояды ( Қазақстан Республикасы Конституциясы 31-бабы), сонымен бірге
экономикалық дағдарыстан шығудың бағдарламасын жасай отырып табиғи
ресурстарды па1996 жылғы 30 сәуірді ҚР Қауіпсіздік Кеңесі Қазақстан
Республикасының экологиялық қауіпсіздігі тұжырымдамасын қабылдады. Бұл
құжат Қазақстан Президентінің № 2967 өкімімен мақұлданған болатын .
Экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасы мемлекет таныған принциптер мен
басымдықтарының жүйесі болып табылды, олардың негізінде сыртқы және
ішкі экологиялық саясат, құқықтық және экономикалық тетіктер,
сондай-ақ қолайлы қоршаған орта мен тұрақты және адам дамуын
қамтамасыз ету мен сақтау үшін, табиғи зілзалалар мен өнеркәсіптік
апаттардың алдын алудың қажетті қызмет бағыттары қалыптастырылды.
Сонымен бір мезгілде, экологиялық қауіпсіздік
Тұжырымдамасында Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігі бағыттарының бірі,
құрамдас бөлігі, стратегиялық іргелі компонент ретінде анықталады.
Заңнамалық тұрғыдан бұл ,, Қазақстан республикасының ұлттық
қауіпсіздігі туралы ,, заңмен (1998 ж.) дәлелденген, онда ,,
Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету ,, деген 21-бап бар.
Меншік нысанына қарамастан , тиісінше мемлекеттік
органдардың, ұйымдардың, лауазымды адамдар мен азаматтардың міндеті
мыналар болып табылады:
1. қоршаған ортаны қорғау, табиғат ресурстарын ұтымды пайдалану
және қорғау;
2 . Қазақстанға экологиялық жағынан қауіпті және жетілмеген
технологияларды , заттар мен материалдарды бақылаусыз әкелуге жол
бермеу;
3.Ел аумағының радиоактивтік , химиялық ластануына,
бактериологиялық зақымдануына жол бермеу;
4.Экологиялық жағынан қауіпті және жетілмеген технологияларды
қолдану көлемін қысқарту;
5. Шаруашылық және өзге де қызметтің келеңсіз экологиялық
салдарларын жою .
Тұжырымдамада ҚР экологиялық қауіпсіздігінің экологиялық
саясаттың кейбір элементтері белгіленген. Онда атап айтқанда, былай
делінген: экологиялық қауіпсіздікті мемлекеттік саясаты экологиялық
принциптердің жүйесіне негізделген. Бірыңғай экологиялық саясатты
жүргізу үшін табиғат қорғау органдарының құзыретін , олардың
қызметінің нысандары мен әдістерін жетілдіру керек, әрбір облыс
үшін қоршаған ортаны қорғаудың аумақтық кешенді схемаларын жасау
ұсынылды, оларда қоршаған ортаға ықпал етуді төмендету, табиғатты
тұрақты пайдалану жөніндегі және қорғалатын аумақтардың жүйесін құру
жөніндегі қызметтің негізгі бағыттары белгіленген. Аумақтық облыстық
схемалар негізінде мемлекет көлемінде жаһандық экологиялық
бағдарламалар жасау керек:
- ұзақ мерзімді бағдарлама - республиканың экологиялық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету үшін ХХ1 ғасырға арналған Қазақстанның Күн
тәртібі;
- кезек күттірмейтін бағдарлама – Қоршаған ортаны қорғау және
тұрақты даму жөніндегі іс-қимылдарының Ұлттық жоспары .
Экологиялық саясаттың элементтері арасынан Тұжырымдама
нормативтік - құқықтық базаны жетілдіру ; экологиялық басқаруға қатысу
жөнінде қоғамдық ұйымдарды тарту, табиғат қорғау шараларын жүргізуге
қаржы – экономикалық саясатын өзгерту, халықаралық экологиялық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында халықаралық ынтымақтастықты
дамыту қажеттігін атап көрсетеді.
Осы талапты ескере отырып, 2003 жылғы 3 желтоқсанда
Қазақстан Республикасы Президентінің № 1241 Жарлығымен Қазақстан
Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздігі
Тұжырымдамасы мақұлданды.
Мемлекеттік саясатты қалыптастыру үшін Экологиялық қауіпсіздік
Тұжырымдамасының маңызы аса зор. Бұл құжат әдіснамалық база болып
табылады , онда Қазақстанның экологиялық саясатының негізгі
басымдықтары мен бағыттары баянды етілген.
Халықаралық құқық тәжірибесі мынаны көрсетіп отыр: бірқатар
мемлекеттердің заңнамасында экологиялық саясатты жүргізудің тәртібі
мен шарттарын реттейтін заңдар қабылданған . Бұл актілерде экологиялық
басымдықтарды жариялаудан басқа, осы қызмет жүктелетін ұйымдық
мемлекеттік құрылым тікелей көрсетілген, ол оның экономикалық
тетігін, сондай-ақ ықпал етудің заңдық тәсілдерін қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасында да кезінде Экология жөніндегі
Мемлекеттік Кеңес болған еді, бірақ 1995 жылы ол таратылды.
,,Қоршаған ортаны қорғау туралы,, Жаңа Заңның 27-бабында Қазақстан
Үкіметінің құзыреті туралы бізге таныс тұжырымды қайта жаңғыртты:
,, мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын, оны жүзеге асыру
жөніндегі стратегиялық және тактикалық шараларды әзірлейді, оларды
Президентке бекітуге береді;;.
Осыдан мынадай қорытынды жасауға болады: Қазақстан
Республикасының экологиялық саясаты мемлекеттік, ұзақ мерзімді
бағдарлама ретінде әлі де болса қалыптаса қойған жоқ, қалыптаспаған
, өзінің құқықтық мәртебесі жоқ, жаңадан орнығу сатысында болып
отыр. Бағдарламаны қамтамасыз етуге бағытталған факторларды анықтау
керек. Ол факторларға :
- ұйымдық қамтамасыз ету;
- құқықтық қамтамасыз ету;
- экономикалық қамтамасыз ету;
- халықаралық қамтамасыз ету факторлары жатады.
Тек осы шарттарды біріктіріп қана экологиялық
саясаттың тиімділігі туралы айтуға болады.
Қазақстан Республикасында қоршаған ортаны, экологиялық
қауіпсіздік мәселелерін басқаратын саны көп, құрамы күрделі
мемлекеттік орындар жұмыс істейді. Олар қоршаған ортаның ластануына
, улануына, табиғат байлықтарының ысырап болуына қарсы , табиғатты
пайдалануды және қорғауды тәртіпке салу үшін көп еңбек етуде.

1.2. Экологиялық қылмыс үшін қылмыстық
жауапкершіліктің жалпы сипаттамасы.

Заңды тұлғалардың, сондай-ақ азаматтардың тарапынан
экологиялық заңнаманы сақгаудың маңызды шарты табиғатты қорғау мен
қоршаған ортаны ұтымды пайдалану туралы нормалар мен ережелерді бұзғаны
үшін жауапкершіліктің мемлекеттік шараларын белгілеу болып табылады. Бұл
салада заңсыз аң аулау мен су кәсіпшіліктерімен заңсыз айналысу фактілері
бойынша қозғалған қылмыстық істердің елеулі саны байқалады. Қазақстан
Республикасының Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің деректері бойынша
экологиялық заңды бұзғаны үшін жыл сайын кінәлі адамдардан экологиялық
айыппұлдар мен төлемдер ретінде 600 млн. астам теңге алынады.
Сонымен бірге , жауапкершілік шараларын қолдану тиімді болмай отыр. Бұл
экологиялық заңнаманы бұзғаны үшін жауапкершілік институты теориясы
әзірленуі деңгейінің жеткіліксіз болуымен түсіндіріледі.
Осы саладағы жауапкершілік шараларын қолдану, жауапкершілік
институты жалпы белгілерінің көп болуымен қатар, ол осы заманғы құқық
теориясының нормаларымен реттеле тұрса да, оның өзінің өзгеше сәттері де
бар. Олар экологиялық қүқықтың айрықшылығымен оның құқықты, оның құрамдас
элементтерінің саласы, экологиялық құқық бұзушылықтарының ұғымы мен реттеу
әдістерінің объектісі ретіндегі сипаттамасынан туындап отыр.
Жауапкершіліктің экологиялық-құқықгық институтын ғылым
мейлінше жеткілікті зерттеген, бірақ Қазақстан Республикасы дамуының
қазіргі кезеңінде қоршаған ортаны қорғау туралы жаңа кодекстер мен
заңдардың қабылдануымен ол қосымша зерттеуді қажет етеді.
Экологиялық құқықтың ерекшелігі мынада болып табьлады: ол
құқықтық реттеудің дербес объектісімен кіші салаларды біріктіретін
құқықгың кешенді, ықпалдасқан саласы ретінде сипатталады. Бұл экологиялық
заңнаманы реттеудің жалпы объектісінің ерекшелігімен байланысты болады, ол
табиғат болып табылады.
Адамды қоршаған табиғат ортасы өзінің құрамдас
бөліктерін—атмосфералық ауаны біріктіретін кешен болып табылады. Осыдан да
экологиялық жауапкершілік шараларын реттейтін нормалар да ерекше сипатқа ие
болады. Табиғат объектісі туралы әрбір кодексте жер, су, орман, тау-кен
заңнамаларын және т.б. бұзғаны үшін жауапкершілік көзделген.
Жауапкершіліктің осы шараларын қолданатын мемлекетгік органдар да бар. Бұл
арада да табиғат объектілері бойынша саралау болады.
Қазақстан Республикасының "Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңының
қабылдануымен табиғаттың жекелеген объектілер үшін жауапкершілік мәселелері
бір нормативтік актіге топтастырылған. Сөйтіп, табиғаттың жеке объектісін
пайдалануды қорғаудың нормалары мен ережелерін бұзу барлық табиғат кешенін
бұзу деп танылады. Бұдан мынаны аңғарған жөн. Экологиялық — құқықтық
жауапкершілік— бұл нормалардың екі тобын және оларға тиісті құқық
қатынастарын көздейтін құқық институтының кешенді салыааралық институты.
А) табиғат қорғау заңнамасы нормаларының бұзылуы жөнінде
туындайтын;
Б) құқықты бұзғаны үшін санкцияларды (қылмыстық, әкім-шілік, азаматтық
т.с.с.) қолданумен байланысты одан әріжалға-сатын қүқық қатынастары.1
Бұл анықгама құқықгың басқа салалары жаупкершілігінің шараларын
қолдана отырып, экологиялық құқық нормаларының бұзылуы ретінде
экологиялық жауапкершіліктің табиғатын ашады.
Б. В. Ерофеев мынаны атап көрсетеді: заңдық және экологиялық-
құқықгықжауапкерілік "болмысын" үш әралуан, бірақ өзара байланысты мәнінде
қарастырған жөн: 1) заңдық және экологиялық- құқықтық жауапкершілік -
мемлекеттік мәжбүрлеу және заңмен жазылған талаптарды орындау; 2) зандық
және экологиялық- құқықгық жауапкершілік — құқық қатынасы, ол өзінің
органдары атынан мемлекет пен кұқық бұзушы арасында туындайтын қорғау
қатынастары ауқымында іске асады, ол қолайсыз әрекеті үшін кұқықгық
санкцияларға ұшырайды; 3) заңдық және экологиялық- құқықтық жауапкершілік —
мемлекет пен оның органдарының қүқық бұзушыға ықпал етудің мәжбүрлеу
шараларын қолданудың түрлерін, құралдары мен тәртібін баянды ететін зандық
нормалардың жыинтығы болып табылады. Осы мәндердің әрқайсысының теориялық,
ұйымдық және құрылымдық сипаты бар.
Экологиялық заңнаманы бұзғаны үшін заңдық жауапкершілік белгілі бір
мақсаттарды орындауға бағытталған, ол мақсаттардың негізгісі мемлекет
белгілеген экологиялық тәртіпті қамтамасыз ету. Бұл құқық институты мына
негізгі:
құқық нормаларын сақгауға, экологиялық-құқықгық нұсқа-
малықгарды орындауға ынталандыратын;
қоршаған ортадағы ысырапты өтеуге өтемдік және адам
денсаулығын қалпына келтіру;
жаңадан жасалатын құқық бұзушылықтардың алдын алуды
қамтамасыз ететін ескерту;
4)экологиялық құқық бұзушылықты жасаған адамға жаза
қолдануда орын алатын жазалау міндеттерін орындайды.
Сонымен, жоғарыда айтылған сипаттаманы ескере отырып, мынадай
анықгаманы тұжырымдауға болады: экологиялық заңнаманы бұзғаны үшін заңдық
жауапкершілік институты —кінәлі емес адамдардың занда баянды етілген
экологиялық құқық тәртібін сақгау мақсатында оларға мәжбүрлеу ықпалының
мемлекеттік шаралары жүйесін белгілейтін кұқықгық нормалардың жиынтығы.
Экологиялық заңнаманы бұзғаны үшін заңдық жауапкершілік
таңцауының негізі экологиялық құқық бұзушылықты жасау болып табылады, одан
экологиялық құқықтың нормаларын реттеуді бұзатын құқыққа қарсы кінәлі
әрекет немесе әрекетсіздік, мемлекетке, табиғат пайдаланушыға және
қоршаған ортаға зиян келтіретін, ал осы арқьлы адамның денсаулығына да, не
осындай зиян келтірудің нақты мазмұны болатын қоғамдық катынастар
түсініледі.
Бұл анықгамадан мынаны аңғаруға болады: экологиялықкұқық бұзушылық бүл
табиғат қорғау мен табиғи ресурстарды пайдалануды бұзатын құқыққа қарсы
әрекет.
Қазақстан Республикасының жекелеген табиғат объектілері бойынша
қолданыстағы заңнамасында жер, су, орман және т.с. с.құқық бұзушылық
заңдарының тізбесі келтірілген. Сонымен бірге Қазақстан Республикасының
"Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңында осы жинақгайтын қисындау актісінде
экологиялық құқық бұзушылықтардың тізбесі жоқ. Сондай-ақ экологиялық құқық
бұзушылықгың өзінің үғымының сипаттамасы да берілмеген. Со-ған қарамастан,
кұқық бұзушылықгың өзінің құрамы мен түрлері болады.
Осы заманғы құқықгыңтеориясымен мыналар көзделген: қүқық бүзушылықгың
құрамына субъект, субъективтік тарап, объект, объективтік тарап жатады.
Бұл кұрамдас бөліктер экологиялық құқық бұзушылыққа да сипатты болады.
Экологиялық құқық бұзушылық субъекгілері азаматтар, лауазымды
адамдар, кәсіпорын, мекеме, ұ йым болып табылады.
Бұл орайда жеке тұлғаларға шетелдік азаматтар, сондай-ақ
азаматтығы жоқ адамдар жатады, өйткені олар да табиғат пайдалану жөніндегі
құқыкгық қатынастарына қатысуы және экологиялық заңнаманы бұзғаны үшін
жауапты болуы мүмкін.
Табиғат қорғау мен табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану саласындағы
жеке тұлғалардың жауапкершілігі 16 жасқа толған кезде басталады. Қылмыстық
заңда көзделген жағдайларда жеке тұлғалардың жауапкершілігі 14жастан
басталуы мүмкін (Мыса-лы, ҚР-ның ҚК-нің 3-бөлімі 187-бабы — "Мемлекет
қорғауына алынған табиғи кешендерді немесе объектілерді қасақана жою
немесе бүлдіру". Заңды тұлғаларға, экологиялық кұқық катынастарының
субъектілеріне мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелерді, кооперативтік,
коммерциялық, шағын, шетелдік нысандары бар бірлескен кәсіпорындарды
жатқызуға болады, олар да табиғат пайдаланушылар рөлін атқарып,
экологиялық жауапты болуы мүмкін.
Экологиялық құқық бұзушылық объектісі қылмыстық ниеттің
неге бағытталғанын сипаттайды. Экологиялық құқық бұзушылықгың жалпы
объектісі табиғат және оның құрамындағы элементтер болады, олар
экологиялық құқық қатынастарының кіші объектілерінде топыраққа, суға,
жануарлар мен өсімдіктер дүние-сіне т.б. бөлінеді. Мынаны атап көрсету
керек: экологиялық заңнамамен өз болмысында табиғат объектісі емес
объектісі болатын құқық бұзулары, мысалға айтсақ, табиғи ресурстардың
меншік иесі ретінде мемлекеттің заңдылық күші көзделген. Мысалы, Қазақстан
Республикасының Жер кодексінің 164-бабында былай делінген: меншік құқығы
мен жер пайдалану қүқығы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде
және Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерінде көзделген
тәртіппен қорғалады. Су, Орман кодексінің нормаларын келтіруге болады,
бұларда экологиялық құқық бұзушылықтың объектісі табиғат пайдаланушы мен
табиғат иеленушінің заңдылығы болып табылады. Мысал ретінде, Қазақстан
Республикасының Су кодексінің 138-бабына сәйкес "өз бетінше басып алынған
су объектілері мен су шаруашылығы кұрылыстары заңсыз пайдаланылған уақыт
ішінде Казақстан Республикасының су заңдарының бұзылуынан келтірілген
зиян өтеліп, иесіне кайтарылады. Өз бетінше басып алынған су объектілерін
кайтару Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппн
жүргізіледі. Жоғарьда айтылғанның негізінде мынадай дұрыс қорытынды жасау
керек: экологиялық құқық бұзушылықгың объектісі табиғат ортасы, мемлекет,
табиғат пайдаланушьлар мен табиғат иеленушілердің мүддесі таньлады.
Бұл құқық бұзудың объективті жағы кінәлі адамның кұқыққа карсы
әрекетгер жасауынан немесе әрекетсіздігінен көрінеді. Мысалға, Қазақстан
Республикасының Қылмыстық Кодексінде объективтік жағына пәрменді әрекеттер
жататын баптар бар — бұл 288-бап - "Заңсыз аңшылық", 287-бап — "Су
жануарлары мен өсімдіктерін заңсыз аулау", "Жануарлар мен өсімдіктердің
сирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген түрлерімен заңсыз іс-
әрекеттер" — 290-бап және т.б. Екінші жағынан, Казақстан Респуб-
ликасьның экологиялық заңнамасында экологиялық құқық бұзушылықгар
көзделген, олардың объективтік жағы әрекетсіздік болып табылады: қоршаған
табиғи ортаны қалпына келтіру және табиғи ресурстарды молайту жөнінде
шаралар қабылдамау; қоршаған ортаға ластаушы заттардың өндірістік
нормативтен тыс шығарулары мен тастандылары және басқа да зиянды авариялық
ықпалдары туралы хабарламау; мемлекеттік экологиялық сараптама талаптарын
орындамау. Мысалы, ҚР ҚК "Экологиялық ластау зардаптарын жою жөнінде шара
қолданбау"— 294-бап.
Экологиялық кұқық бұзушылықтың субъективтік жағы кінәлі адам
жасалған қылмысқа, оның себептеріне, мүдделеріне қатысымен сипатталады.
Экологиялық жауапкершіліктің міндетті факторы бұзушының кінәсі болып
табылады. Мұнда да қолданыстағы заңнама кінәнің екі нысанын— жанама ниет
және абайсыздықты көздейді. Егер кінәлі адам табиғатқа немесе табиғат
пайдаланушыларға зиян келтіретін әрекет жасаған және ол мүны ұғынып,
осыған ниет етсе, онда біз тікелей ниетті қарастырамыз. Егер кінәлі адам
келеңсіз салдарлардың басталуына жол беретін болса, оның құқықка қарсы
әрекеттерін тергеуіңде жанама ниет көрініс береді.
Абайсыздық дегеніміз кінәлі адам өзінің мінез-кұлқының салдарларын
алдын ала білуге тиіс болған, бірақ бұған байыпсыз қараған кезде ұқыпсыз
мінез-құлыкты білдіреді.
Мысалы, отқа немесе аса кауіптің шығу көзіне ұқыпсыз қараудың
нәтижесінде орман алқаптарын абайсызда жою немесе зақымдау.
Экологиялық жауапкершілік шараларын қолдану үшін экологиялық құқық
бұзушылықгың барлық белгілерінің және барлық элементтерінің болуы қажет.
Экологиялық құқық бұзушылықтың түрлері табиғат объектісіне қарай
бөлінеді. Олар мыналарға:
Жер құқық бұзушылығы;
Су құқық бұзушылығы;
3) Орман құқық бұзушылығы;
4)Тау-кен құқық бұзушылығы;
5Жануарлар дүниесін қорғау мен пайдалану жөніндегі құқық
бұзушылығы (фауналық қүқықбұзушылықгары);
6) Ауаны қорғау құқық бұзушылығы болып табылады.
Экологиялық құқық бұзушылық түрлерінің әрқайсысына жер, су, орман
және т.б. заңдарының үлкен тобы жатады, Олардың тізбесі табиғаттың осы
объектілері туралы кодекстерде келтіріледі. Бұл ретте, экологиялық құқық
бұзушылықтың бір - бірінен өзгеше ерекшеліктері болады, олар туралы
объектілердің құқық бұзушылықгарын талдау кезінде төменде айтылатын
болады.
Қоғамға қауіптілік деңгейіне қарай экологиялық құқық бұзушылық
экологиялық қылмыстарға бөлінеді, олар үшін қылмыстық жауапкершілік
және теріс қылық үшін әкімшілік, азаматтық және тәртіптік жауапкершілік
көзделген.
Басқа құқық бұзушылықтардан өзгеше экологиялық құқық бұзушылықтың
ерекшелігі табиғатқа келтірілетін зиян фактісінің болуы не оның
басталуының нақгы қаупі болып табылады. Экологиялық құқық бұзушылықгың
сипаттамасына мұндай көзқарасты көптеген ғалым-экологтар қостайды. Бірақ
бұл орайда, біздің ойымызша, егер олар табиғатқа зиян келтіру фактісімен
байланысты болмаса, экологиялық құқық бұзушылықтардан табиғат қорғау және
табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану туралы заңды бұзуды бөліп қараған
кезде қате қорытынды жасайды. Мысалы, "табиғат пайдалану жөніндегі заңсыз
мәмілелерді тіркеу" (ҚР ҚК-нің 225-бабы) сияқты қьлмысты экологиялық
қылмысқа жатқызбайды, өйткені табиғат объектісі ретінде суға зиян
келтірмейді. Осыны табиғат объекгілеріне — сату-сатып алуға, сыйға тартуға
және т.б. мемлекеттік меншік құқығын бұзатын мәмілелер туралы да айтуға
болады — өйткені бұл арада да табиғатқа зиян келтіру болмайды.
Біздің ойымызша, зиян ұғымын түсініп алу керек. Табиғатқа
келтірілетін зиян бірнеше мағынада түсіндірілуі мүмкін.
Мысалы, Бекішеваның С. Д. пікірі бойынша, экологиялық зиянды
объектілер бойынша қоршаған табиғат ортасьна келтірілген зиян және жеке
және заңды тұлғалардың, мемлекеттің экологиялық құқықтары мен заңды
мүдделеріне келтірілген зиян деп топтастыруға болады.
Қоршаған табиғат ортасына келтірілген зиян мына
жағдайларда:
табиғат ортасының қоршаған ортасының ластануы кезінде;
қоршаған табиғат ортасының былғанып қалуы кезінде;
табиғи ресурстардың таусылуы кезінде;
табиғат объектілерінің жойылуы, бұзылуы, зақымдануы
кезінде;
- экологиялық байланыстардың бұзылуы, табиғи ортадағы
экологиялық тепе-тендіктің бұзылуы кезінде пайда болады.
Жеке және заңды тұлғалардың, мемлекеттің экологиялық құқықтары мен
заңды мүдделеріне келтірілген зиянды экономикалық зиян және антропогендік
зиян деп бөлуге болады.
Экономикалық зиян табиғат пайдаланушылардың — жеке және заңцы
тұлғалардың, сондай-ақ мемлекеттің мүліктік құқықгары мен мүдделеріне қол
сұғады. Ол мыналардан:
табиғаттың тауарлы өнімінің ысырабынан;
мүліктің, ауыл шаруашылығы өнімдерінің астық түсімінің
бұзылуынан, жоғалуынан;
пайдаланылмаған шығындардан, айырылып қалған пайда-
дан;
табиғат ортасының бұзылған жай-күйін қалпына келтіруге
жұмсалған шығыстардан көрінеді.
Антропогендік зиян — бұл адамның өзін қоршаған ортаның
сапасының нашарлауы нәтижесінде оған келтірілген зиян. Яғни бұл адам
денсаулығына зиян.
Сөйтіп, экологиялық құқықтың теориясында зиянды табиғаттың
экологиялық және экономикалық зиянына бөліп топтастыруы бар.
Экономикалық зиян табиғат пайдаланушылардың мүліктік мүдделерін
қозғайды және материалдық көрінісін білдіреді. Мұндай зиянды қалпына
келтіру азаматтық-кұқықтық жауапкершіліктің жалпы негіздеріне сәйкес
жүргізіледі.
Экологиялық зиян табиғаттың өзінің жай-күйін қозғайды. Ол материалдық
көрінісін білдірмейді, өйткені табиғат пен табиғат объектілері өз
болмысында құны болмайды. Экологиялық зиянды қалпына келтіру ақша
қаражаттары арқылы емес, керісінше табиғи объектіні заттай қалпына келтіру
жөніндегі жұмыстарды жүргізу арқылы мүмкін болады.
Екінші жағынан табиғаттың өзіне зиян келтіре алмайды. Экологиялық
қатынастар тек табиғатты қорғау тұрғысында ғана емес, сонымен бірге оны
пайдалану мәселелері бойынша да туындайды. Демек, мемлекеттің рұқсатымен
табиғат пайдалануды жүзеге асыратын тұлғалардың мүдделері де экологиялық
құқықтың нормаларымен қорғалуға тиіс. Сондықтан экологиялық құқықтың
бұзылуынан келтірілетін зиян табиғи ресурстарының меншік иесі ретінде
табиғат пайдаланушыларының мүдделері мен мемлекетке келтірілуі мұмкін.
Сонымен, табиғат ортасына келтірілген зиян экологиялық құқық
бұзушылық деген сөз емес. Оның үстіне табиғи ортаның ластануымен
келтірілетін табиғатқа келтірілетін зиян бірнеше жыл немесе ондаған жылдар
өткен соң білінуі мүмкін. Экологиялық зиянның ошағы қоршаған ортаның
ластануы көзінен едәуір алыста болуы мүмкін. Сондықтан уақытша донорға тағы
да аумақтық донорды қосуға болады.
Бұдан мынаны айтқан жөн: тек табиғатқа кана емес, сондай-ақ табиғи
ресурстарының меншік иесі ретінде табиғат пайдаланушылары мен
иеленушілерінің мүдделері мен мемлекетке келтірілген зиян экологиялық құқық
бұзушьлықтың ерекшелігі болып табылады

1.3. Экологиялық
қылмыстардың жіктелуі

Экологиялық құқық бұзушылықтарды терең түсіну үшін, оның
ішінде экологиялық қылмыстарды түсіну үшін, экологиялық құқық
бұзушылықты жіктеуді келтіреміз. Орыстың ғалым-заңгері В.В. Петров
мына төмендегідей жіктеуді келтіреді. Экологиялық қылмысты жіктеу
мына төмендегідей белгілері бойынша жүргізіледі : құқық бұзушылық
пәні, объектісі, санкциясы, зиян келтіру тәсілдері, қоғамдық
қауіптілігінің белгілері бойынша жүргізіледі. Пәні бойынша барлық
құқық бұзушылықтар, қоршаған табиғи ортаны пайдалану мен қорғауға
байланысты үш топқа бөлінеді:

1) меншік құқығын , иелкітерін , табиғи ресурстарды пайдалану
құқығын бұзушлық;

2) табиғи ортаның экологиялық талаптарына қайшы келуші құқық
бұзушылықтар ;

3) табиғи ресурстарды шаруашылыққа пайдалануға кедергі келтіруші
(меленген белгілерді құрту , гидротехникалық құрылыстарды бүлдіру
т.б.).

Қорғау объектілері бойынша экологиялық құқық бұзушылықтар
салалық белгілері бойынша көзделеді. Жер , су , ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.