Түгендеу түсінігі дәне түгендеу принципі

Жоспар
Кіріспе

ЖОСПАР:

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Түгендеу түсінігі дәне түгендеу принципі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Түгендеу түрлері мен олардың сипаттамалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Түгендеу жүргізу тәртібі және мерзімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кіріспе

Бұл жазба жұмыста бухгалтерлік есеп әдісінің элементтерінің бірі – түгендеу қарастырылған. Қазіргі таңда түгендеудің маңызы зор болып келеді, себебі ол ұйымның мүлкінің сақталуын, қаржылық тәртіптерді ұстануын, операциялардың бухгалтерлік есепте дұрыс көрініс табуын қадағалаудың бірден бір тәсілі болып табылады.
Түгендеу бухгалтерлік есептің түп негізінде жатыр, сондықтан бухгалтерлің жұмысын түгендеусіз елестету мүмкін емес.
Бухгалтерлік есептің әдісі ретінде түгендеудің қайнар көзі мыңдаған жылдарды қамтиды, алайда «түгендеу» ұғымы алғаш рет 1931 жылы «Вестник Академии наук» атты журналда пайда болған. Оған дейін түгендеудің орнына тексеру, есептеу, қайта есептеу, санау, қайта санау және т.б. сияқты басқа терминдер қолданылған.
Жалпы түгендеу (inventarium, латын тілінен аударғанда шаруашылық заттардың нақты тізімі) – бұл бухгалтерлік есептің әр түрлі объектілерінің нақты қолда бар болуын және жағдайын тексеруді көздейтін, есептік мәліметтердің нақтылығы мен шынайылығын анықтауға бағытталған бақылау құралы.
Сонымен қатар түгендеу құрамына бухгалтерлік есептің көрсеткіштерін бағалаудың нақтылануы, анықталуы кіреді. Яғни түгендеу процесінде мүліктер мен міндеттемелердің бар болуы ғана емес, сонымен қатар олардың жағдайы мен бағалануы анықталады.
Түгендеу маңыздылығы әр уақытта өзгеріп отырған. Ежелгі Рим дәуірінде түгендеу мұрағатқа қалдырылған мүлікті есептеу және бағалау үшін қолданылған.
Бухгалтерлік есеп жүйесіндегі түгендеу принципі – қаттау-тіркеу құжатын жүргізу жолдарымен жүзеге асырылады. «Қаттап-тіркеу» деп ат қойылған құжат – бастапқы құжаттар құрамына жатады. Қаттап-тіркеу құжатын іске асыру арқылы белгілі жағдайды сипаттап саыстыруға, қолда бар құндылықтардың нақтылығын, натуралдық қалдықтарды, шындық фактілер дәрежесін анықтауға болады. Белгілі бір объектілердегі құндылықтарды қаттап-тіркеу үшін, бұл объектілердің ерекшелік жағдайларын (қойманың, цехтың, ферманың, жөндеухананың т.б.) білген жөн.

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР:

КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
1. Түгендеу түсінігі дәне түгендеу принципі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. Түгендеу түрлері мен олардың сипаттамалары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3. Түгендеу жүргізу тәртібі және
мерзімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Кіріспе

Бұл жазба жұмыста бухгалтерлік есеп әдісінің элементтерінің бірі –
түгендеу қарастырылған. Қазіргі таңда түгендеудің маңызы зор болып келеді,
себебі ол ұйымның мүлкінің сақталуын, қаржылық тәртіптерді ұстануын,
операциялардың бухгалтерлік есепте дұрыс көрініс табуын қадағалаудың бірден
бір тәсілі болып табылады.
Түгендеу бухгалтерлік есептің түп негізінде жатыр, сондықтан
бухгалтерлің жұмысын түгендеусіз елестету мүмкін емес.
Бухгалтерлік есептің әдісі ретінде түгендеудің қайнар көзі мыңдаған
жылдарды қамтиды, алайда түгендеу ұғымы алғаш рет 1931 жылы Вестник
Академии наук атты журналда пайда болған. Оған дейін түгендеудің орнына
тексеру, есептеу, қайта есептеу, санау, қайта санау және т.б. сияқты басқа
терминдер қолданылған.
Жалпы түгендеу (inventarium, латын тілінен аударғанда шаруашылық
заттардың нақты тізімі) – бұл бухгалтерлік есептің әр түрлі объектілерінің
нақты қолда бар болуын және жағдайын тексеруді көздейтін, есептік
мәліметтердің нақтылығы мен шынайылығын анықтауға бағытталған бақылау
құралы.
Сонымен қатар түгендеу құрамына бухгалтерлік есептің көрсеткіштерін
бағалаудың нақтылануы, анықталуы кіреді. Яғни түгендеу процесінде мүліктер
мен міндеттемелердің бар болуы ғана емес, сонымен қатар олардың жағдайы мен
бағалануы анықталады.
Түгендеу маңыздылығы әр уақытта өзгеріп отырған. Ежелгі Рим
дәуірінде түгендеу мұрағатқа қалдырылған мүлікті есептеу және бағалау үшін
қолданылған.
Бухгалтерлік есеп жүйесіндегі түгендеу принципі – қаттау-тіркеу
құжатын жүргізу жолдарымен жүзеге асырылады. Қаттап-тіркеу деп ат
қойылған құжат – бастапқы құжаттар құрамына жатады. Қаттап-тіркеу құжатын
іске асыру арқылы белгілі жағдайды сипаттап саыстыруға, қолда бар
құндылықтардың нақтылығын, натуралдық қалдықтарды, шындық фактілер
дәрежесін анықтауға болады. Белгілі бір объектілердегі құндылықтарды қаттап-
тіркеу үшін, бұл объектілердің ерекшелік жағдайларын (қойманың, цехтың,
ферманың, жөндеухананың т.б.) білген жөн.

Түгендеу түсінігі және түгендеу принципі

Түгендеу (inventarium, латын тілінен аударғанда шаруашылық заттардың
нақты тізімі) – бұл бухгалтерлік есептің әр түрлі объектілерінің нақты
қолда бар болуын және жағдайын тексеруді көздейтін, есептік мәліметтердің
нақтылығы мен шынайылығын анықтауға бағытталған бақылау құралы.
ҚР Қаржы министрлігінің бұйрығымен енгізілген 13.03.2003 жылғы №101
өзгертулермен 24 Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру Бухгалтерлік есеп
стандарттарына сәйкес Қазақстанда түгендеуді жүргізудің жалпы ережелері
анықталады. 24-БЕС әдістемелік нұсқаулықтарында заңды тұлғалардың мүлік пен
міндеттемелерді түгендеуді ұйымдастыру шарасының негізгі ережелері
анықталған, сонымен қатар оның нәтижелерін рәсімдеу тәртібі де келтірілген.
Түгендеудің мақсаты – қолда бар барлық құндылықтар мен қарыздардың
дұрыс пайдалануын және құжаттармен расталуын қамтамасыз ету.
Түгендеудің міндеттері:
➢ Активтердің сақталуын және материалды жауапты тұлғалардың іс-әрекетін
бақылау;
➢ Есеп объектілерінің нақты жағдайының толық көрсетілуі;
➢ Тексерумен анықталған нәтижелердің өз уақыттылығы мен шынайылығы,
нақты қолда бар мүлікті есеп мәліметтерімен салыстыру;
➢ Нормадан тыс, қолданылмайтын құндылықтарды кейін өткізу мақсатында
анықтау;
➢ Есеп объектілері құнының нақтылығын және оларды сақтау ережелері мен
жағдайларын тексеру, т.б.
Бухгалтерлік есеп жүйесіндегі түгендеу принципі – қаттау-тіркеу
құжатын жүргізу жолдарымен жүзеге асырылады. Қаттап-тіркеу деп ат
қойылған құжат – бастапқы құжаттар құрамына жатады. Қаттап-тіркеу құжатын
іске асыру арқылы белгілі жағдайды сипаттап саыстыруға, қолда бар
құндылықтардың нақтылығын, натуралдық қалдықтарды, шындық фактілер
дәрежесін анықтауға болады. Белгілі бір объектілердегі құндылықтарды қаттап-
тіркеу үшін, бұл объектілердің ерекшелік жағдайларын (қойманың, цехтың,
ферманың, жөндеухананың т.б.) білген жөн.
Қаттап-тіркеу фактісінің негізі – натуралдық өлшем бірлігіндегі
құндылықтар. Натуралдық өлшем бірлігі ақшалай өлшемге айналған сәттен
бастап ұйымның тауарлы-материалды құндылықтарын – ресурстарының жағдайын
көрсетеді. Сонымен қатар түгендеп-қаттау құжаты құқықтық құжат болып
танылып, ұйым деңгейіндегі жауапты адамдардың жауапкершілік деңгейін
көрсетеді.
Қаттап-түгендеу принципінің түпкі мақсаты қолда бар нақтылы
құндылықтар мен бухгалтерлік есеп мәліметтеріндегі (есептегі)
құндылықтардың айырымын, салыстыру ведомстволарын қосымша жасау арқылы
шығару. Қаттап-түгендеу объектісіне қолда бар құндылықтар жатады.
Құндылықтардың дұрыс есептелінуін түгендеу үшін натуралды қалдықтар
шығарылуы керек. Натуралды қалдықтарды шығару, өлшеу, қайта өлшеу, есептеу
және қайта есептеу, таксировкалау, сандық өлшемді ақша өлшемімен көбейту
әдістерін қолдану арқылы орындалады. Сонымен, қаттап-түгендеу дегеніміз
натуралды қалдықтарды белгілі бір кезеңдерге қарай шығарып отыру болып
табылады.
Ұйымдағы жауапты қызмет атқарушы адамдар мен бухгалтерлердің
жауапкершілігіндегі құндылықтардың бар-жоғын түгендеу үшін ұйым басшылары
арнайы комиссия құрып, қаттап-түгендеу ісін жүзеге асырады. Қаттап-түгендеу
ісінің қорытындысы шығарылып, артық не кем шыққан құндылықтардың көлемі
салыстыру ведомствосына жазылғаннан соң арнайы шешім қабылданады. Кем
шыққан, жетпей қалған құндылықтарды есептен шығару үшін меншік иесінің
келісімі немесе соттың шешімі шығарылады. Натуралды құндылықтар мен есеп
мәліметтері арасындағы айырым болуын есептеу кезінде кеткен қателіктерден
де болатыныдығын есте сақтау керек.
Құндылықтардың дұрыс сақталуын қамтамасыз етіп отыру, бұл үрдісті
басқару, күнделікті бақылау жұмысын ұйымдастырудың маңызы зор. Кейде
шаруашылық өмірде кездесетін апат, төтенше жағдай (өрттен, су тасқынынан,
ұрлықтан) себептеріне байланысты түгендеу жұмысын жүргізу қажеттігі
туындайды.

Түгендеу түрлері мен олардың сипаттамалары

Түгендеу мәліметтері шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін
зерттеуге негіз болып табылады. Қазіргі уақытта түгендеуді төмендегі
түрлерге жіктейді (1.1-кесте):

Кесте-1.1
Түгендеудің түрлері мен олардың сипаттамалары

Түгендеу Сипаттамалары
түрлері
Өткізу мерзімі – Жоспарлы (кезеңдік) – алдын-ала белгіленген мерзімде
бойынша кесте немесе жоспар бойынша жүргізіледі;
– Жоспардан тыс – өте қажетті жағдайларда ғана (ұрлау,
құндылықтарды бүлдіру және асыра пайдалану фактілері
анықталғанда; материалды-жауапты тұлғалар ауысқанда;
өрттен, табиғи апаттардан кейін және т.б.) жүргізіледі.
Қамту көлемі – Толық – нұсқаулықтарда көрсетілген мерзімде жүргізіледі
бойынша және тек тауарлық материалдық құндылықтар мен ақша
қаражаттарын тексеруге ғана емес, сонымен қатар басқа
ұйымдармен есеп айырысу дұрыстығы, жылдық (тоқсан-дық)
есеп беруді жасау бойынша қалдықтарды салыстыру және
тексеруге бағытталады;
– Ішінара – тек жеке есеп объектілерін қамтиды (мысалы,
ТМҚ-ды қайта бағалау);
– Іріктемелі – толық түгендеуді жүргізу қажеттілігі жоқ
болған жағдайда жүргізіледі (мысалы, тауарлардың жеке
атаулары бойынша табиғи есепте, жабдықтаушының
тауар-лардың жеткіліксіздігі үшін кінарат-талабын өтеуден
бас тартуы);
– Тұтас – қандай да бір жүйенің барлық құрылымдық
бө-лімшелерінің құндылықтары немесе есеп объектілерін бір
мезгілде тексеру;
Өткізу нысаны – Заттай – нақты қолда бар мүлік объектілерін бағалау
бойынша мақсатында жүргізіледі, ал олардың мөлшері есептеу,
өл-шеу, таразыға тарту және басқа да көзге көрінетін
әдістер-мен тізім жасау арқылы анықталады;
– Бастапқы құжаттарды түгендеу – бухгалтерлік есеп
шоттарында көрсетілуге негіз болған материалдық емес
ак-тивтерді, патенттерді, дебиторлық берешек пен басқа да
құжаттарды тексерумен байланысты;
– Бухгалтерлік (кітаптық түгендеу) – ұйымның шоттар
жоспарының жағдайын және баланстың құрылуын олардың
сенімділігі мен ақпараттылығын арттыру мақсатында
тексе-руге бағытталған;
Ұйымдастыру – Өзекті – операциялық жылдың аяғында баланстың
дәрежесі жабы-луына дейін немесе кейін 10 күн ішінде жүргізіледі.
бойынша Жабу күні мен түгендеуді жүргізу арасындағы қолда бар
түген-деудегі өзгерістер рәсімделетін құжаттарға сәйкес
есепке алынуы тиіс;
– Перманентті (жалғасушы) – түгендеу түрі, саны және құны
бойынша түгендеу тізімінің жасалуы. Ол материалдық
мүлікті түгендеумен үйлеседі. Оны жүргізу күні
бухгалтер-лік балансты құру күніне байланысты;
– Жылдық – баланстың құру күніне 3 ай қалғанда немесе оны
құрудан кейінгі алғашқы 2 ай ішінде бүкіл номенклату-ра
бойынша толық немесе ішінара жүргізіледі.

1.1-кестеден көргеніміздей, түгендеудің түрлері мүліктің тізіміне,
міндеттемелерге және субъектілердің өздері белгіленген басқа да
аспектілерге байланысты.
Түгендеу міндетті түрде жүргізілетін жағдайлар бар:
➢ Мүлікті жалға беру, сатып алу, сату, меншік нысанын өзгерту
(түрлендіру);
➢ Жойылу (бөлу) балансын жасауға дейін субъектінің жойылуы (қайта
құрылуы) және ҚР заңнамасымен қарастырылған басқа жағдайлар;
➢ Нормативтік құжаттармен белгіленген негізгі құралдарды, ТМҚ және
басқа да құндылықтарды қайта бағалау;
➢ Авария, өрт және басқа да табиғи апаттар, төтенше жағдайлар;
➢ Құндылықтарды асыра пайдалану, ұрлау, зиян келтіру фактілерінің
анықталуы;
➢ Материалдарға жауапты тұлғалардың ауысуы (басшының талабы бойынша,
бір немесе бірнеше мүшенің кетуіне байланысты);
➢ Тауарлардың жеткіліксіздігі үшін сатып алушыдан кінарат-талап келіп
түскенде (жабдықтаушының кінарат-талапты өтеуден бас тартуы);
➢ Жылдық қаржылық есеп жасаған кезде.
Демек, түгендеулер саны және оларды өткізу күндері мен түрлері әр
түрлі жағдайларға байланысты және өзгертіліп отырады. Бұл арада есеп
объектілерінің нақты қолда бар болуының толық және дәл тексерісінің ең
қысқа мерзімде жүргізілуін қамтамасыз ететін жағдайларды жасауға назар
аудару керек. Әкімшілік түгендеуді жүргізудің белгіленген ережелерінің
орындалуын және оның нәтижелерінің бухгалтерлік есепте тиісті уақытында
көрсетілуін бақылауы тиіс.

Түгендеу жүргізу тәртібі және мерзімдері

Өкінішке орай, көбінесе түгендеу жүргізу жауапкершілігі әкімшілікке
жүктеледі және оның мәнін түсінбеу орын алады. Қазіргі кезде түгендеуді
клиенттердің сұрауымен немесе оны жүргізу қажеттілігі туғанда аудиторлардың
немесе аудиторлық фирмалардың жүргізуіне сұраныс артып отыр. Бұл кезде
сыртқы (тәуелсіз) аудиторлардың міндетіне әкімшілік қоса, лауазымды
тұлғалардың белгілі бір жауапкершілігінің орындауын тексеру кіреді. Осының
барлығы Қазақстанда түгендеу жүргізудегі көптеген мәселелердің шешілмей
отырғанын көрсетеді.
Бухгалтерлік есептің бұл саласындағы қазіргі тәжірибе бойынша,
кәсіпорындардағы (ұйымдардағы) түгендеу жұмысының басқарылуын жетілдіру
үшін, тұрақты қызмет ететін (жоғары дәрежелі қызметкерлерден тұратын)
түгендеу комиссиясын құру қажет.
Олардың құрамы кәсіпорын басшысының бұйрығымен белгіленуі тиіс.
Тұрақты қызмет ететін комиссиясы құрамы және түгендеудің басқа да маңызды
аспектілері есеп саясатында көрсетілгені жөн. Бұл комиссиялардың негізгі
қызметі мыналар:
➢ Кәсіпорын мүлкінің сақталуын қамтамасыз ету бойынша жұмыс
жүргізу;
➢ Түгендеу комиссиясына нұсқаулықтар беру;
➢ Түгендеу мәліметтерінің сенімділігін қамтамасыз ету;
➢ Түгендеудің дұрыс ұйымдастырылуы және қажет болған жағдайда
тексерулердің қайтадан өткізілуі;
➢ Құндылықтарды сақтау орны бойынша бақылау, тексеруі және
іріктемелі түгендеу жүргізу;
➢ Жетіспеушілікке, бүлінуге, бұзылуға жол берген тұлғалардың
түсіндірмелерін қарастыру;
Жұмыс комиссиясының мүшелері мыналарға жауапты:
➢ Кәсіпорын басшысының бұйрығына сәйкес тәртіптің тиісті
уақытында орындалуына;
➢ Түгендеу тізімдеріндегі мәліметтердің дұрыстығына;
➢ Материалдардың түгенделуін белгіленген тәртіпке сәйкес тиісті
уақытында рәсімдеуге;

Түгендеуді өткізу бойынша ұйымдастыру шараларын алдын-ала жасалған
кестеге сәйкес жүргізген жөн (1-үлгі):
(1-үлгі)
Бекітемін
АҚ СС Президенті (қолы)
Күні

200_ жылдың 1-жарты жылдығына СС АҚ-да
түгендеу өткізу кестесі

Бөлім-шТүгендеу Түгенделетін объектілер саны Түгендеу Ес-кер
е № өткізудің өткізіл-геніту-лер
жоспарлан-ға тура-лы
н күні белгі
Қойма Көмек-ші Бөлшек Барлы-ғ
өнді-ріс сауда ы
желісі

Кестені құрған (лауазымды тұлғалардың қолы)

Түгендеу комиссиясының төрағасы ретінде бір материалды жауапты тұлғаны
қатарынан 2 рет қоюға рұқсат етілмейтінін сәйкес жерде көрсету өте маңызды.
Сонымен қатар тұрақты қызмет етуші комиссиясының бар болуы ірі (орта)
кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтерді түгендеу жұмысының жүргізілу
жауапкершілігінен босатпауы тиіс.
Бірнеше түгендеу комиссиясын құру кезінде тұтас түгендеудің дұрыс
жүргізілуін қамтамасыз етуді төраға басқарады. Комиссия төрағасы мен
мүшелері барлық түгендеу тізімдерінің нәтиже мәліметтері бойынша өткізілген
түгендеу туралы шоғырландырылған актіні рәсімдеп, оған қолдарын қояды. Олар
тауарлы-материалдық құндылықтар мен есептің басқа объектілерінің
жетіспеушілігін және шектен тыс жұмсалуын жасыру мақсатымен нақты қалдықтар
туралы жалған мәліметтер енгізетін болса, сотпен белгіленген тәртіппен
жауапкершілікке тартылады.
Түгендеу комиссиясының тағайындалуы комиссия құрамы, түгендеудің
көлемі, жұмыстың басталуы және аяқталуы көрсетілген бұйрықпен рәсімделеді.
Бұйрық арнайы кітапта тіркеледі және түгендеудің жұмыс комиссияның
мүшелеріне түгендеу жүргізудің алдында тапсырылады. Кемінде бір мүшенің
жоқтығы өткізілген түгендеу нәтижелерін жарамсыз деп тануға негіз болып
табылады. Комиссия төрағасы түгендеу басталмас бұрын есеп берулердің барлық
қосымшаларын визалауы тиіс, ол бухгалтерия үшін түгендеу басына қалдықтарды
анықтау болып табылады.
Ақша қаражаттарының, тауарлы-материалдық құндылықтардың, құжаттардың
немесе басқа да есеп объектілерінің нақты бар болуын тексеруге міндетті
түрде материалдық жауапты тұлға қатысуы керек. Егер кәсіпорынның
материалдық жауапты тұлғасы болмаса, онда жауапты тұлға болып кәсіпорын
басшысы саналады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.