Қазіргі ағылшын тіліндегі синонимия құбылысы

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың нысаны. Сөз бір қатар белгілері бар, күрделі құрылымдық - семантикалық бірлік болып табылады. Белгілердің сипатына тәуелді бүкіл сөздік топтарға және бір - бірімен байланысқан немесе бір - біріне қарсы қойылатын ішкі топтарға бөлінуі мүмкін. Кейде классификация кезінде бірнеше белгілерін ескереді. Мысалы, лексико - грамматикалық категория болып табылатын сөз табын бөлген кезде лексикалық мәні, сөз өзгеру жүйесі, синтаксистік сипаты, құрылымы және сөз құрылым тәсілдері ескеріледі. Ал әрбір семантикалық - құрылымдық белгілері бойынша әрбір сөз табында оданда кіші топтар бөлінеді.

Лексиканы мәндерінің ұқсастығы бойынша классификациялау кезінде заттық және анықтамалық мәндері ескеріледі. Ал семантикалық классификациясы кезінде бүкіл сөздік бір өрісті сөздіктік бірліктер тобына, яғни анықтамалық мәнінің ұқсастығымен байланысқан лексикалық бірліктерге бөлінуі мүмкін. Басқаша айтқанда, тематикалық біріктірілген сөздіктік бірліктер немесе бір семантикалық өріске жататын бірліктер. Семантикалық өріс - бұл объективті шындықта бір бірімен байланысқан заттар, құбылыстар, әрекеттер сәйкес келетін ұғымдардың жиынтығы.

Бір өрісті сөздер категориялы бірдей болуы мүмкін және әртүрлі сөз табында болуы мүмкін. Категориялы бірдей бір өрісті сөздерге мыналар жатуы мүмкін: мағынасының көлемі бойынша сәйкес келмейтін, бірақта анықтамалық мағынасы ұқсас болатын бірдей заттық мағыналы сөздер; мағынасы бойынша қарама - қарсы қойылатын сөздер жатады (антонимдер), және мағынасы бойынша қарама - қарсы қойылмайтын сөздер жатады.

Жұмыстың өзектілігі. Синонимдер - бұл бір мағына беретін, бірақта лексикалық белгілерімен бір бірінен және сөйлемде қолданылуымен ерекшеленетін бір сөз тіркесінің сөздері. Тілде синонимдер жүйелік сипаттағы сөздер тобын және сөз тіркесін құрайды. Синоним деп мағынасы бір сөздерді, ұқсас мағыналы сөздерді, бір түсінікті немесе түсінігі бойынша өте жақын сөздерді, мазмұны бірдей немесе заттық - логикалық мазмұны өте жақын сөздерді, мағынасы бойынша жақын бірін бірі ауыстыра алатын сөздерді атайды.

Синонимдер заттардың бірдей класын атайды. Бірдей заттар кездейсоқтыққа қатысты немесе логикалық қажеттіліккеқатысты екі атқа ие болады (бұл жағдайда оның біреуі қолданудан шығып, тек кейбір сөз тіркестерінде ғана қолданылады) : әрбір сөз затты әртүрлі сипаттайды (бұл жағдайда екі атауда тілде сақталады, олар әртүрлі сөз тіркестерінде бекітіледі) .

Лексикологияда синонимдер туралы айтқанда сөздің сөздіктік мәнін салыстыруды айтады. Синонимикалықтың белгісі мәндерінің көлемінің сәйкестігі және сөзді барлық заттарды атау үшін пайдалану мүмкіндігі болып табылады. Қандайда бір жағдайда бір затқа көрсететін, бірақта көлемдері әртүрлі болатын сөздер синоним болмайды. Мысалы, бір адам, құрлысшы, шахматшы, ақын болуы мүмкін, сондықтан құрлысшы, шахматшы және ақын деп аталуы мүмкін. Бірақта бұл сөздерді синоним деп санауға болмайды, себебі олар әртүрлі сөздіктік мәнге ие және олардың мәндерінің көлемдері сәйкес келмейді: ақындардың барлығы шахматшы бола бермейді, барлық құрлысшы ақын бола бермейді. Синоним ретінде бір класс сөздерінің аталуы пайдаланылуы мүмкін. Кез келген доктор дәрігер болып табылады, кез келген астронавт - космонавт, кез келген көшірмені оригинал деп айтуға болады. Сондықтан доктор және дәрігер, астронавт және космонавт, оригинал және көшірме сияқты зат есімдер синоним болып табылады.

Курстық жұмыстың мақсаты синонимикалық қатарға және тақырыптық топқа шек қою.

Жұмыстың міндеттері:

1. Компоненттік талдауды жасау және кесте құру;
2. Сын есімдердің зат есімдермен және етістіктермен бірігу кестелерін құру;
3. Сын есімдердің синонимикалық қатарын және тақырыптық топтарына шек қою.

Зерттеу әдістері: Салыстырмалы әдіс қосымша лингвистикалық пәндерде де қолданылуды табады - екі тілді сөздіктерді жасаудағы теория мен практикада, екінші тілді оқыту әдістемесінде. Салыстырмалы әдіс бойынша бір тілдің екінші тілге әсер ету дәрежесі мен сипаты зерттеледі. Салыстыру әрбір тілдегі зерттелетін құбылыстарды ашуға мүмкіндік береді. Зерттеудің жаңа проблемалары мен мақсаттары талдау әдістері мен тәсілдерге өзгерістер енгізеді. Салыстыру әдісі - бұл салыстырылатын тілдердегі жалпы мен ерекшеліктерді көрсету үшін пайдаланылатын тәсілдер мен әдістер жүйесі. Салыстыру әдістемесінде тілдерді салыстыру зерттеу негізінде жатыр. Тілді зерттеудегі салыстырудың негізі тәсілдері: салыстырудың негізін құру, салыстыру интерпретациясы және типологиялық сипат. Параллельді зерттеу әдістемесінің негізі құбылыстар мен фактілердің негізінде жатыр, ал алынған нәтижелер салыстырылады.

1 ҚАЗІРГІ АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ СИНОНИМИЯ ҚҰБЫЛЫСЫ

1. 1 Синонимдар туралы түсінік

Заттық мағынасы бірдей сөздер сияқты синонимдер арасындағы айырмашылық бірнеше түр бойынша жүруі мүмкін. Синонимдер барлық сөздіктік мағынада сәйкес келмеуі мүмкін (егер салыстыратын сөздер көпмағыналы болса) ; барлық комбинаторлық мағынада сәйкес келмеуі мүмкін (яғни үйлесушілігі бойынша айырылады) ; мағынаның компоненттік құрамы бойынша ерекшеленеді (яғни әртүрлі анықтамалық, эмоционалдық және ассициативтік мағыналы болады) ; таралу орны, пайдалану уақыты және қолданылу ортасы бойынша ерекшеленеді. Сөйтіп, синонимдар арасындағы айырмашылық (егер көп мағыналы сөздер өздерінің бір мағынасында салыстырылса) стилистикалық сипатқа ие. Айтылған белгілерге байланысты синонимдардың бірнеше түрін бөліп көрсетуге болады. Олардың негізгілері мыналар болып табылады:

а) толық және дербес синонимдер;

б) комбинаторлық теңбе - тең және комбинаторлық теңбе - тең емес;

в) компоненттік құрылымы бойынша бірдей (семантикалық дублеттер) және өзгеше (эмоционалдық теңбе - тең емес, ассоциативті теңбе - тең емес, анықтамалық теңбе - тең емес) ;

г) бір стилді және әртүрлі стильді.

Ерекше топты америко - британдық синонимдер құрайды, яғни ағылшын тіліндегі американдық және британдық бірдей заттардың атауы сәйкес келеді.

Синонимдер типтерін көрсету әртүрлі белгілер бойынша келтірілгендіктен, бір синонимдер бірдей жағдайда әртүрлі түрге жатуы мүмкін, мысалы, орналасу орны бойынша айырылатын дербес эмоционалдық теңбе - тең емес синонимдер; дебес эмоционалды және ассоциативті теңбе тең емес әртүрлі стильді синонимдер және т. б.

Сөздердің мағынасын салыстырғанда және сөздердің арасындағы семантикалық қатынастардың сипатын жасаған кезде, олардың қандай мағынада салыстырылатынына көрсетіп отыру керек, себебі сөз өзінің көп мағыналылығына байланысты әртүрлі семантикалық топтарға кіруі мүмкін. Мысалы, company сөзі association, corporation, partnership қатарында, сонымен қатар troop, platoon, squad қатарынада қатысты болып табылады.

Тілде синоним жүйелік сипаттағы сөздердің тобын және сөз тіркестерін құрайды. Синонимдардың жүйелі екендігі туралы тұжырымдар Ю. Д. Апресяна еңбектерінде келтіріледі. Ол жүйеліктің пайда болуын синонимикалық бәсекенің диахроникалық процестерінде және синонимдарды дифференциациясында және полисемия мен синонимияның арасындағы синхроникалық тығыз байланыстан көреді. Бұл аргументтерге қосымша келесі тұжырымдарды келтіруге болады. [4, 137 б]

Біріншіден, синонимдерге антонимдар қарсы тұрады surprise - amaze, astound және т. б., бірақта мұндай түрдегі семантикалық қарсы қою көп емес.

Екіншіден, көптеген синонимдік топтар қандайда бір белгілері бойынша синонимикалық қатардың ішінде бірігеді, мысалы қасиеттерінің, сапасының, әрекеттердің интенсивтілігінің өсуі және кемуі, тұрақты қасиеттің уақытша қасиетке қарсы қою және т. б.

Қазіргі ағылшын тіліндегі сөздер және олардың синонимдарының семантикалық және функционалдық байланыстарының анализі деген еңбегінде В. Г. Вилюман, синонимияның барлық белгілерін толық ашады, және сөзді синонимия деп мойындау үшін осы сөздерге сементикалық және функционалдық белгілердің жалпы болуы, ал синонимияның проблемасы сөздердің ұқсастығы мен ұқсастықтағы айырмашылықтар және мәндері мен функциядағы айырмашылықтар бірігу негізінде көрінеді. Мұндай тәсілдің дұрыстығы бірнеше ғалымдардың еңбектерінде дәлелденді. [21, 43 б]

Синонимикалық қатынастардың мәнін түсіну сөздің тілдік мәнінің маңыздылығы менқұрылымын түсіну. Лексикология теориясында сөздің семантикалық құрылымын түсіндірудің әртүрлі тәсілдері белгілі.

В. Г. Вилюман сөздің семантикалық құрылымын семантикалық белгілердің жиыны деп анықтайды, олар синоним сөздердің семантикалық аралас - құраластығын орнатқанда көрінеді. Семантикалық аралас - құраластықты анықтаудың бір тәсілі түсіндіру сөздіктеріндегі сөздердің мәндерін талдау болып табылады. Екі сөз бір - біріне семантикалық аралас - құралас болып табылады, егер олардың сөздікті тұжырымдауы бірімен екіншісі берілсе. Сөздердің арасындағы байланыс орталықтандырылған және орталықтандырылмаған болады. Look мәндерімен біріктірілген етістіктер арасындағы семантикалық байланысты зерттеп, В. Г. Вилюман, синоним етістіктердің семантикалық құрылымының матрицасын құрады. Семантикалық құрылымның матрицалық көрінісі материалдың тек қана көрнекі түрі болып қоймайды, сонымен қатар синонимия тілінде дербес жүйе бейнесін береді, себебі матрицадағы әрбір сөздің семантикалық құрылымы мәндердің бір - біріне өзара байланыстырылып және қарсы қойылған реттелген жиын болып табылады. [21, 53 б]

Тілдік құбылыстардың маңыздылығына, сипатына және даму заңына терең үңілу бұл құбылыстардың екі немесе бірнеше тілдерде салыстыруға мүмкіндік береді.

Әртүрлі тілдердегі лексиканы салыстыра оқу проблемасы А. В. Щербаның, Р. А. Будагованың, В. Г. Гактың, Б. А. Успенскидің, В. Н. Ярцеваның, Ш. Баллдің, С. Ульманның, У. Вейнрйхтың және басқаларының еңбектерінде кең көлем тапты. [12, 112 б]

Көптеген лингвистер мүшелері өзара семантикалық байланысқан кішігірім жүйелерді өзара салыстыру мақсаттылы деп санайды. Бұл зерттеушіге әрбір жүйенің лексикалық элементтерін анықтауға, олардың арасындағы ұқсастықты белгілеуге мүмкіндік береді, сонымен қатар, салыстырылатын тілдердегі бірдей заттылы бағытқа ие сөздердің немесе әрбір сөздің семантикалық контурлары әртүрлі болатындығын түсіндіреді.

Салыстырмалы зерттеу типологиялық зерттеудің, типологиялық универсалдарды жасаудың базасы болып табылады, себебі салыстыру кезінде нақты бір көз қараста элементтердің теңбе - теңбігі немесе теңбе - тең еместігі орнатылады.

М. М. Маковский өзінің «Типология лексико-семантических систем» статьясында лексканың типологиялық анализі тек сыртқы, оңай тиетін бақылауларға келтірілмеуі керек. Зерттеу кезінде жалпы лексико - семантикалық модельдер бар ма екендігін анықтау керек. [1, 125 б]

Сөйтіп, біз синонимия мәселесі зерттелген және зерттелетіне көзіміз жетті, бірақта зерттеудің көпшілігі шетел ғалымдарына тиесілі. Қазақстанда синонимияның даму мәселесімен лексикологтардың аз мөлшері ғана айналысуда.

Куртық жұмыстың бұл тақырыбын таңдау синнонимия лингвистикада өте аз зерттелген мәселе.

Жұмыстың өзектілігі қазіргі кездегі синонимия бойынша жұмыстар тек бір жақтылы болып табылады. Бұл жұмыста біз лингвистиканың келелі мәселелерін біріктіруге тырыстық.

1. 2 Ағылшын тіліндегі синонимдардың түрлері

Дербес синонимдар - бұл өздерінің сөздіктік мағыналарының кейбіреулерінде ғана сәйкес келетін көп мағыналы сөздер. Дербес синонимдар арасындағы қатынасты доктор және дәрігер сөздері мысалында келтіруге болады. Олар ауруды емдеу мағынасында сәйкес келеді де, ал ғылыми дәреже мағынасында сәйкес келмейді. Бұл синонимдар арасындағы қатынасты төмендегідей түрде көрсетуге болады:

Дербес синоним ретінде семантика және семасиология зат есімдері, convince және persuade, survive және outlive және т. б. етістіктері де болады. Олардың арасындағы сөздіктік мағыналарын салыстырайық.

Дербес синонимдар арасындағы ерекшелік, олардың біреуі ауыспалы мағыналы болады. Мысалы, stronghold және fortress екі синонимдардың арасынан тек біріншісі ғана ауыспалы мағынада болады (stronghold of peace) . Catching және infectious екі сын есімді синонимдар арасында тек біріншісі ғана метаморфикалық ауыспалы мағынада болады (a catching smile) .

Дербес синонимдарды дұрыс қолданбау сөздік қателіктерге әкеледі, яғни тұжырымды немесе тұжырымды мағынасыз қылатын дұрыс емес сөз қолданысы.

Комбинаторлық теңбе тең емес синонимдар - бұл сөздіктік мағынада сәйкес келетін, бірақта комбинаторикалық мағынада сәйкес келмейтін сөздер. Комбинаторлық теңбе тең емес синонимдар әртүрлі үйлесушілікте болады және бір түрлі контекста бірін бірі ауыстыра алмайды. Мұндай синонимдар арасында айырмашылықты түсіндіру мүмкін емес, оларды нақты мысал ретінде келтіруге болады. Оны доктор және дәрігер мысалында көрсетейік. Сөйлемде бір бірінен айырмашылығы жоқ, яғни сөздіктік мағыналары бірдей, бірақ комбинаторлық мағыналары әртүрлі. Салыстырыайық:

Сонымен қатар, секрет және құпия, ауылшаруашылық және аграрлық, wage және carry on, island және isle, prison және jail және т. п. осыларды сөздіктік мағыналарын салыстырайық:

Комбинаторлық теңбе тең емес синонимдар өздерінің синтактистік байланыстарымен ерекшеленуі мүмкін.

Бірдей компоненттік құрамнан тұратын синонимдар (семантикалық дублет), яғни өзінің анықтамалық, эмоционалдық және ассоциативтік мағынасы бойынша сәйкес келетін синонимдар шын жүзінде жоқ. Өзінің заттық мағынасы бойынша сәйкес келу арқылы олар қалған компоненттерімен өзгешеленеді және эмоционалды, ассоциативті немесе анықтамалық теңбе тең болмайды.

Эмоционалды теңбе тең емес синонимдар бірдей заттарға әртүрлі эмоционалдық - бағалық қатынаста болады және әртүрлі сөз стильдарына жатады. Келесі синонимдар жұбын салыстырыңыз: ел және держава (кітаптық., шығармашылық) ; солдат және жауынгер; ақын және дарынсыз ақын; soldier және warrior, face және puss, hearty және cordial, get arrested және get nailed, get married және get buckled.

Эмоционалдық сипатта көркемделген синоним ой тұжырымдау стилін анықтайды. Келесідей стилі бойынша әртүрлі сөйлемдерді салыстырыңыз, оларда эмоционалды теңбе тең емес синонимдар пайдаланылған:

Ассоциативтік теңбе тең емес синонимдер әртүрлі ассоциативтік мағынада болады. Олар әртүрлі түбірдегі семантикалық туынды болып табылады және бір затты әртүрлі класс заттарына жатқызады. Мысалы, мағынаның ассоциативтік компоненттік сипаты бойынша келесідей синонимдер бөлінеді: brass, cabbage, chips, berries, dough; bean, mug, pot, pan, rocker, block, onion; cage, den, cooler, clink, school, can, hotel; ink slinger, quill driver. Ассоциативтік теңбе тең емес синонимдер эмоционалдық түрмен және қолдану сферасымен ерекшеленеді және әртүрлі стильді синоним болып табылады.

Анықтамалық теңбе тең емес синонимдер бір жағынан заттың тұрмыстық жағын сипаттаса, екінші жағынан ғылыми тұрақты ұғым болып табылады. Мысалы, water, acid, power, area сөздерінің концептуалдық мазмұнын тұрмыстық және ғылыми ұғымда салыстырыңызшы.

Қандайда бір уақыт аралығында синонимдар тек ассоциативті және үйлесушілігімен ерекшеленіп параллель пайдаланылуы мүмкін, бірақта соңында олар нақты стилистика түрінде нақты анықталады, не синонимдардың біреуі қолданыстан шығады.

Ағылшын тілінде сөзүйлесушілік - синонимдар және синонимдік жұптар көп, олардың бір синонимі сөзүйлесушілік болып табылады. Мысалы, insane, weak, in the upper storey, having a screw loose, nor all there; die, pass away, join the great majority, take the ferry, kick the bucket, go the way of all flesh; be in love with smb., have a crach on smb., be soppy on smb. ; keep silent, keep mum, hold one’s tongue, hold one’s jaw; rise to the bait, walk into the trap.

Жалған синонимдар - бұл бір өрісті категориялы бірдей сөздер, олар әртүрлі кластағы заттарды атайды. Жалған синонимдар логикалық көзқарастан қарағанда байланысты болатын (жақтық және түрлік ұғым) немесе ішкі байланысты (бір жақты түрлер), ұғымды өрнектейтін мәнді белгілері бар заттар атауы. Мысалы, тұрғын үй, үй, палатка, киіз үй, чум; академия, университет, институт, колледж, мектеп; қызыл, қызғылт; writer, novelist, poet, essayist, playwright; red, pink, scarlet; boil, roast, fry, grill, stew; associate, companion, colleague, partner, ally; accident, incident; execute, hang, shoot, shorten, abbreviate, abridge, adapt; move, walk, fly, run, crawl.

Жалған синонимдардың екі жалған түрін бөліп көрсетуге болады: жеке жағдайларда өзара ауыстырылатын (vehicle және car) және өзара ауыстырылмайтын (famous және notorious) .

Vehicle және car түрдегі жалған синонимдер жақтық және түрлік ұғымдарды береді және көбінесе өте жалпы және өте дербес мағыналы болады. Олардың көлемдері біраз сәйкес келеді. Мұндай синонимдар кейде бірін бірі ауыстыра алады, бірақ бұл жағдайда ой тұжырым мазмұны өзгереді: ой біраз дәл немесе нақты дәл болады. Салыстырайық, мысалы vehicle және car жалған синонимдарын қолданғанда ой тұжырымы қалай өзгереді:

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс