Қылмысты зардаптың түрі және көлемі бойынша квалификациялау

1 Қылмысты зардаптың түрі
2 Материалдық және материалдық емес қылмыстың салдары

Қылмыстың обьективтік жағының келесі міндетті белгісінің бірі, елеулі зардаптың туындауы болып табылады. Елеулі зардап материал-дық құрамға жататын барлық қылмыстардың және формальдық құрам-дарға жататын қылмыстардың ішінен моральдық зардаптар қарастыры-лған қылмыстардың аяқталу моменті үшін міндетті белгі ретінде баға-ланады. Қылмыстық құқық теориясында зардапсыз қылмыс болмайды деген түсінік те кездеседі. Қазақстандық ғалымдардың ішінен В.А.¬Сергиевский «Шындығында қылмыстық-құқықтық шектеу қойылған барлық қылмыстар құқықтық тәртіпке этүрлі деңгейде ұйымдасқан-құқықтық зардап (организационно-правовой ущерб) келтіреді және құқықтық мемлекеттің бірқалыпты қызметтендіру жүйесін тежейді»,1 -деп сөзінің дәлелі ретінде 1990 жылы 2 сэуірде қабылданған «қызмет өкілеттігін немесе қызмет бабын теріс пайдалану, өкілеттігі шегінен шығу және лауазымды адамдардың салақтығы жөніндегі істері бойын-ша сот практикасы туралы»

1 Куринов Б.А. Научные основы квалификации преступлений, М.,1976, стр.103¬104, В.А.Сергиевский аталған еңбекте, 34-35 бетте
2 Уголовное право. Общая часть, М., 1993, 122-123 бетте.
3 Гаухман Л.Д. аталған еңбекте. 111-бетте

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

§ 3. Қылмысты зардаптың түрі және көлемі бойынша квалификациялау

Қылмыстың обьективтік жағының келесі міндетті белгісінің бірі, елеулі зардаптың туындауы болып табылады. Елеулі зардап материал-дық құрамға жататын барлық қылмыстардың және формальдық құрам-дарға жататын қылмыстардың ішінен моральдық зардаптар қарастыры-лған қылмыстардың аяқталу моменті үшін міндетті белгі ретінде баға-ланады. Қылмыстық құқық теориясында зардапсыз қылмыс болмайды деген түсінік те кездеседі. Қазақстандық ғалымдардың ішінен В.А.Сергиевский Шындығында қылмыстық-құқықтық шектеу қойылған барлық қылмыстар құқықтық тәртіпке этүрлі деңгейде ұйымдасқан-құқықтық зардап (организационно-правовой ущерб) келтіреді және құқықтық мемлекеттің бірқалыпты қызметтендіру жүйесін тежейді,1 -деп сөзінің дәлелі ретінде 1990 жылы 2 сэуірде қабылданған қызмет өкілеттігін немесе қызмет бабын теріс пайдалану, өкілеттігі шегінен шығу және лауазымды адамдардың салақтығы жөніндегі істері бойын-ша сот практикасы туралы КСРО Жоғарғы Соты Пленумының қаулы-сынан елеулі зардап лауазымды адамдар қылмыстарының қажетті белгісі ретінде материалдық зардаптарды келтіру түрінде ғана емес, сонымен бірге азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостан-дықтарын бұзу, үкіметтің, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдардың беделіне нұқсан келтіру түрінде де көріне алады деген түсіндірмені келтіреді.

Егер қылмыстық заңдағы материалдық құрамдағы қылмыстардың аяқталу кезеңі нақты, материалдық зардаптардың келуімен анықтала-тынын және кейбір қылмыстар бойынша баптың диспозициясында қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін елеулі түрде бұзуға әкеліп соғатын деп кездесетін (Мысалы, 307, 308, 309, 314, 315, 316 және т.б. баптарда) бағалана отырып анықталатын зиян-дарды, сонымен қатар кез-келген қылмысты іс-әрекет жасалғанда заң-мен қорғалатын обьектілер бұзылып, оның бұзылғандығы сол обьекті-лерге келген зиянмен анықталатындығын ескерсек, онда қылмыс зар-дапсыз болмайтын сияқты. Бұл мәселе туралы қылмыстық құқық тео-риясында екі түрлі бағыттағы көзқарастар кездеседі.

Бірінші көзқарас бойынша салдарсыз қылмыс болмайды десе,1 ал екінші көзқарас бойынша барлық қылмыстарға зардап тән белгі емес, зардаптың туындауы ол тек материалдық құрамдардың ерекшелігін көрсететін белгі деп бағаланады.2

Бірінші көзқарасты ұсынушылар қылмысты іс-әрекеттер арқылы заңмен қорғалатын қоғамдық қатынасқа зардап келеді деп түсінеді.

Михлин А.С. Последствия преступления. -М.: юрид. лит. 1969. С.16. Мальцев В.В. Проблема уголовно-правовой оценки общественно-опасных последствий. -Саратов: изд. Сарат. ун-та, 1989. С.27.

Уголовное право. Общая часть. Учебник. Под ред Л.Д. Гаухмана, Л.М. Ко-лодкина. - М.: Московский ин-т МВД России, 1997. С.158.

Бұл екі бағыттың бір-бірінен негізгі айырмашылығы, ол қылмыс-тық зардап мәселесіне кең және нақты түрде қарауда болып отыр. Кең түрде, яғни әлеуметтік-құқықтық тұрғыдан алғанда кез-келген қылмысты әрекет әлеуметтік тұрғыдан қауіптілік тудырып, оның нәтижесі әлеуметтік қауіпті салдар түрінде көрінеді. Екінші бағыттағы көзқарас қылмыстық құқықтың өз зерттеу обьектілерін нақты анықтауынан шы-ғады. Яғни нақты көрініс берген зардаптарды ескеріп, олардың түрлерін, көлемін анықтауды ұсынады. Қолданыстағы қылмыстық құқықтық ере-жеге осы екінші көзқарас, яғни зардап немесе салдар тек материалдық сипатта ғана көрінеді деген бағалау сәйкес келеді. Бұл бағалаудың ар-тықшылығы, ол біріншіден, қылмыстық құқықта жиі қолданылатын жалпыдан жекеге өту тәсіліне және қылмыстарды бір-бірінен нақты ажырату белгілерін заңда келтіре отырып, квалификацияны оңтайлы ұсыну тәртібіне сәйкес келеді. Қылмыстық салдарды анықтау туралы бұл бағытты сондықтан қылміістық-қҰқықтық салдар немесе зардап деп атауға болады.

Қылмыстың салдарларын сипатына қарай материалдық және ма-териалдық емес деп екіге бөлуге болады.

Материалдық салдарлар заңмен қорғалатын обьектілеудің бұзылға-нын анық көрсете алады және іс-әрекеттің қоғамға қауіптілігін дәлел-деудің негізгі амалы ретінде бағаланады.

Материалдық салдарлар немесе зардаптар түріне қарай мүліктік және жеке адамға қатысты сипаттағы (физиологиялық зардаптар) деп екіге бөлінеді. Мүліктің сипаттағы зардаптар ретінде мемлекеттік немесе қоғамдық ұйымдардың, сондай-ақ жеке азаматтардың меншігіне қар-сы жасалған қылмыстарда және экономикалық, экологиялық, көлік, т. б. бағыттарда жасалған қылмыстардағы меншікке келген зардаптар алы-нады. Бұйымдардың құны ақша курсымен анықталатындығына байла-нысты мүліктік зардаптардың мөлшерін дәл белгілеуге болады.

Мүліктік зардаптар мөлшеріне байланысты ұсақ, елеулі, ірі және аса ірі деп бөлінеді. Келтірілген шығынды қылмыстық зардап ретінде бағалау үшін ол елеулі мөлшердегі зардап болуы керек. Ал ұсақ мөлшердегі зардаптар кінәлінің іс-әрекеті осындай мөлшердегі шығын келтіруге бағытталғанда қылмыс емес, әкімшілік құқық бұзушылық ретінде бағаланады.

Мүліктік зардаптардың елеулілігін анықтау-квалификация жүргізу мәселесінде маңызды болып табылады. ММұндай зардаптың көлемі Қазақ-стан Республикасында жыл сайын арнайы белгіленіп отыратын айлық есептік көрсеткішпен анықталады. Мысалы, Маңғыстау облыстық со-тының үкімімен 2002 жылдың 18 сэуірінде З. және Г. алдын ала келісіммен И.- дің мүлкін ұрлап, одан кейін қылмыстың ізін жасыру мақсатында ұрланған мүліктерді қасақана өртеп жібергендігі үшін Қ.Р. Қ. К. 187 бабының 2 бөлімі а пунктімен айыпты деп танылған.

Қ.Р. Жоғарғы Сотының қылмыстық істер туралы алқасы бұл істі қайта қарап, қылмыс уақиғасында елеулі зардап болмағандығы үшін істі қыс-қартқан. Себебі, өрт арқылы келген зардаптың көлемі 12400 теңге бол-ған. Ал бұл қылмыс түрі бойынша міндетті белгі болып саналатын еле-улі зардаптың көлемі 187 баптағы ескертпе бойынша 100 айлық көрсет-кіштен кем болмауы керек. 2002 жылғы 18 сэуірдегі ақша курсы бой-ынша 12400 теңге 100 айлық көрсеткішке жетпеуіне байланысты елеулі

зардап жоқ деп танылып, қылмыстық іс қысқартылған.1 Мүліктік зар-даптың көлемі ірі немесе аса ірі мөлшерде болуы қылмысты квалификациялауға әсер ете алады, соған сәйкес жауаптылық көлемі де тиісті деңгейде белгіленеді. Зардап көлемі баптың немесе оның бөлімдерінің дипозициясында көрсетілгенде ғана квалификацияға әсер етеді. Мысалы, 175 баптың 1 бөлімімен тек елеулі зардап келтірген ұрлық әрекеттері бағаланса, ал осы баптың үшінші бөлімінің б пункті бойынша тек ірі мөлшерде зиян келтірген ұрлық қылмыстары квалификацияла-нады.

Материалдық зардаптың келесі түрі адамның жеке өз басына келген зардаптар болып табылады және бұл зардаптың түрлеріне адамның өміріне, денсаулығына келген зияндар жатады.

Адамның өміріне келген зардапқа өлшем қойылмайды, себебі адамның өмірі дәрежелеуге немесе ақша соммасымен бағалауға келмейді. Ал денсаулыққа зардап келтіру ретінде бөтен адамның анатоми-ялық тү_тастығына немесе оның дене мүшелерінің дү_рыс жұмыс істеуіне қарсы бағытталған құқыққа қайшы іс-әрекеттер алынады. Денсаулыққа келген зардаптарды қылмыстық заң ауыр, орташа және жеңіл дәрежелі деп үш түрге бөледі. Бұл зардап түрлерінің түсінігі Қ. К. 103, 104, 105 баптарында берілген және денсаулыққа қарсы ба-ғытталған қылмыстарды осы баптардың бірі бойынша квалификациялау үшін, кінәлінің қасақаналығының бағыты ескеріледі. Яғни, ауыр дәрежелі денсаулыққа зардап келтіруді тілеген болса, онда осы зардап-ты қарастыратын 103 баппен бағалау жүргізіледі.

1 Судебная практика по уголовным делам Верховного Суда Республики Казахстан. 2000-2002. стр.123

Бұл жерде қасақаналықтың тікелей және жанама түрлері бойынша квалификация жүргізудің ерекшелігіне тоқтала кеткен дұрыс. Мәселе адамның денсаулығына кінәліде тікелей қасақаналық болмаса, яғни зар-дап түрінің келуін тілемесе, онда әрекет нақты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.