Хадис пәнінің оқу-әдістемелік нұсқаулары
1.Лекция әдістемелік нұсқауы және тақырыптық жоспары
1.1. Лекция әдістемелік нұсқауы
2.1. Лекция сабағының тақырыптық жоспары
2.Семинар сабағының әдістемелік нұсқауы және жоспары
2.1.Семинар сабағының әдістемелік нұсқауы
2.2. Семинар сабақтарының жоспары
3.СӨЖ және ОБСӨЖ тапсырмалары, әдістемелік нұсқауы және таратылым
материалдары
3.1. СӨЖ әдістемелік нұсқауы
3.2. СӨЖ тарсырмалары
3.3. СӨЖ таратылым материалдары
3.4. ОБСӨЖ тапсырмалары
4. Оқу сабақтарының бағдарламалық және мультимедиалық
сүйемелденуі
4.1. Оқу сабақтарының бағдарламалық және мультимедиалық сүйемелденуі
мәліметі (кесте түрінде)
5.Аудиториялардың, кабинеттердің және зертханалардың
мамандандыру тізбесі
5.1. Аудиториялардың мамандандыру тізбесі
5.2. Кабинеттердің мамандандыру тізбесі
5.3. Зертханалардың мамандандыру тізбесі
1.1. Лекция әдістемелік нұсқауы
2.1. Лекция сабағының тақырыптық жоспары
2.Семинар сабағының әдістемелік нұсқауы және жоспары
2.1.Семинар сабағының әдістемелік нұсқауы
2.2. Семинар сабақтарының жоспары
3.СӨЖ және ОБСӨЖ тапсырмалары, әдістемелік нұсқауы және таратылым
материалдары
3.1. СӨЖ әдістемелік нұсқауы
3.2. СӨЖ тарсырмалары
3.3. СӨЖ таратылым материалдары
3.4. ОБСӨЖ тапсырмалары
4. Оқу сабақтарының бағдарламалық және мультимедиалық
сүйемелденуі
4.1. Оқу сабақтарының бағдарламалық және мультимедиалық сүйемелденуі
мәліметі (кесте түрінде)
5.Аудиториялардың, кабинеттердің және зертханалардың
мамандандыру тізбесі
5.1. Аудиториялардың мамандандыру тізбесі
5.2. Кабинеттердің мамандандыру тізбесі
5.3. Зертханалардың мамандандыру тізбесі
Асыра Саадетте құранның жиналыуы х.з. Пайғамбарымызға түскен уахилер бір жерге жинақталып тәртіптелименген еді .Бірақ пайғамбарымзға жақын болған сахабалар әрдайым келген уахилерді жазып немесе жаттап жүрген . Олардың қатарына Зейд бин Сабит , Мауыз бин Жебел, Убей бин Каб , Ибн Месуд х.з. Али не хз. Осман болған .
Әбу Бәкір заманында құранның жиналуы . Пайғамбарымыз қайтыс болуына аз уақыт қалғанда құранның аяттың қайсысы жеке жеке жинақталған кейін діс –тәсілімен тәртіптері әртүрлі болған .Құранның кітап халінде жинақталуға х.з. Әбу Бәкір бел буып , бұл іске басшы етіп пайғамбарымыздан келген уахиді жазып жүрген Сеид бин Сабиті сайлайды . Құранның аяттарының көптігі тақтаарға , құрма ағаштарына , жазылған еді . Құранның аяттары бір жерге жинақталған кейін Зейд бин Сабит оны ХЗ. Әбу Бәкірдің өлімінен кейін бұл түпнысқа Омардың қолына түседі .
Құранның харекеленуі және нүкте қойылуы
Әбу Бәкір заманында құранның жиналуы . Пайғамбарымыз қайтыс болуына аз уақыт қалғанда құранның аяттың қайсысы жеке жеке жинақталған кейін діс –тәсілімен тәртіптері әртүрлі болған .Құранның кітап халінде жинақталуға х.з. Әбу Бәкір бел буып , бұл іске басшы етіп пайғамбарымыздан келген уахиді жазып жүрген Сеид бин Сабиті сайлайды . Құранның аяттарының көптігі тақтаарға , құрма ағаштарына , жазылған еді . Құранның аяттары бір жерге жинақталған кейін Зейд бин Сабит оны ХЗ. Әбу Бәкірдің өлімінен кейін бұл түпнысқа Омардың қолына түседі .
Құранның харекеленуі және нүкте қойылуы
1. А.Лутфи Казанжы, Ислам акайды, Станбул, 1995
2. Адам Худаверди, Кәлам ғылымының кейбір мәселелері, Сакария, 1998
3. Абдул Юср Мұхаммед Пездеви, ауд. Ш.Голжук, Кәлам ілімі, Станбул, 1994
4. Бекир Топалоғлы, Кәлам ілмі, Станбул, 1996
5. Ислам энциклопедиялық создік, Алматы, 1995
6. Ислам энциклопедиясы, Станбул, 1986
7. М. Исаұлы; Қ.Жолдыбайұлы, Ислам ғылымхалы, Алматы,2003
8. М.Жамал Сопыоғлы, Ислам діні негіздері, Измир, 1996
9. М.С.Билге, Ислам ғылымхалы, Станбул
10. М.Сейіт Өзварлы, XІX-XX- ғасырлардағы Кәламның жаңа зерттеулері, Станбул,1998
11. Омар Нәсафи, дай: Сейіт Ахсен, Ислам сенім негіздері, Станбул, 1995
12. С.Языжы, Дін негіздері, Анкара, 1996
13. Сулеймен Улудағ, Исламда сенім және сенім мәзһабтары, Станбул, 1996
14. Кислюк К.В Кучер О.Н.Религиоведение.Ростов, 2003. б
15. Ғ.Есім, А. Артемьев. Дінтану негіздері А, 2003 5-20 б.
16. Г.Тумер, А.Кучук. Діндер тарихы. Анкара, 1997. б.
17. Основе религиоведение. под ред. И.Н.Яблокова. М, 1994. 5-13 б.
18. А.Мень.История религии.М,2000.
1. http:// www. relіgіovedenіe.ru
2.http:// www. relіgіo.ru.
3.http:// www. //relіgіon.ru/;
4.http:// www. upelsіnka.com
5.http:// www. relіgіon.ng.ru
2. Адам Худаверди, Кәлам ғылымының кейбір мәселелері, Сакария, 1998
3. Абдул Юср Мұхаммед Пездеви, ауд. Ш.Голжук, Кәлам ілімі, Станбул, 1994
4. Бекир Топалоғлы, Кәлам ілмі, Станбул, 1996
5. Ислам энциклопедиялық создік, Алматы, 1995
6. Ислам энциклопедиясы, Станбул, 1986
7. М. Исаұлы; Қ.Жолдыбайұлы, Ислам ғылымхалы, Алматы,2003
8. М.Жамал Сопыоғлы, Ислам діні негіздері, Измир, 1996
9. М.С.Билге, Ислам ғылымхалы, Станбул
10. М.Сейіт Өзварлы, XІX-XX- ғасырлардағы Кәламның жаңа зерттеулері, Станбул,1998
11. Омар Нәсафи, дай: Сейіт Ахсен, Ислам сенім негіздері, Станбул, 1995
12. С.Языжы, Дін негіздері, Анкара, 1996
13. Сулеймен Улудағ, Исламда сенім және сенім мәзһабтары, Станбул, 1996
14. Кислюк К.В Кучер О.Н.Религиоведение.Ростов, 2003. б
15. Ғ.Есім, А. Артемьев. Дінтану негіздері А, 2003 5-20 б.
16. Г.Тумер, А.Кучук. Діндер тарихы. Анкара, 1997. б.
17. Основе религиоведение. под ред. И.Н.Яблокова. М, 1994. 5-13 б.
18. А.Мень.История религии.М,2000.
1. http:// www. relіgіovedenіe.ru
2.http:// www. relіgіo.ru.
3.http:// www. //relіgіon.ru/;
4.http:// www. upelsіnka.com
5.http:// www. relіgіon.ng.ru
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ТАРИХ-ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
ДІНТАНУ ЖӘНЕ ТЕОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ
ХАДИС пәнінің
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАРЫ
Мамандық: 5В021100-Теология
Түркістан 2012
Хадис оқу- әдістемелік нұсқауы кафедраның
№ хаттама ___ _____2012 ж. мәжілісінде талқыланды
Кафедра меңгерушісі доцент, С.Қ.Оразбай
Дайындаған пән оқытушысы Х.Арслан
Оқу-әдістемелік нұсқау факультеттің ___ 2013 ж. (хаттама №
) ОӘК де қаралып, мақұлданды.
Оқу-әдістемелік кеңес төрайымы, п.ғ.к., доцент __________ Ү.Мелдебекова
МАЗМҰНЫ
1.Лекция әдістемелік нұсқауы және тақырыптық жоспары
1.1. Лекция әдістемелік нұсқауы
2.1. Лекция сабағының тақырыптық жоспары
2.Семинар сабағының әдістемелік нұсқауы және жоспары
2.1.Семинар сабағының әдістемелік нұсқауы
2.2. Семинар сабақтарының жоспары
3.СӨЖ және ОБСӨЖ тапсырмалары, әдістемелік нұсқауы және таратылым
материалдары
3.1. СӨЖ әдістемелік нұсқауы
3.2. СӨЖ тарсырмалары
3.3. СӨЖ таратылым материалдары
3.4. ОБСӨЖ тапсырмалары
4. Оқу сабақтарының бағдарламалық және мультимедиалық
сүйемелденуі
4.1. Оқу сабақтарының бағдарламалық және мультимедиалық сүйемелденуі
мәліметі (кесте түрінде)
5.Аудиториялардың, кабинеттердің және зертханалардың
мамандандыру тізбесі
5.1. Аудиториялардың мамандандыру тізбесі
5.2. Кабинеттердің мамандандыру тізбесі
5.3. Зертханалардың мамандандыру тізбесі
1.Лекция тақырыптық жоспары
1.1. Лекция сабағының тақырыптық жоспары
1.Лекция тақырыбы: Хадис пәні
Лекция тақырыбының мазмұны:
Хадис пәні дінтану мамандығы бойынша оқитын студенттердің құран кәрім
аясындағы адам және оның жаратушыға, қасиеттілікке қатынасы, сонымен бірге
құранның шығуы мен мақсаты, адам табиғаты мен тіршілігінің мәні туралы
түсінік пен ұғымдарды, құран аяттары тереңірек зерттеп танып-білуге
мүмкіндік береді. Бұл пәннің ислам дінінің негізі болып табылатын Құран
Кәрімді және оның негізгі қағидаларын дұрыс түсінуде маңызы үлкен. Құран
аяттарының көркемділігі мен мағыналарының тереңдігіне үңіле білуде көмекші
құрал болып табылады.
Пєнніњ мақсаты: Теология мамандарын дайындауда тафсир методикасы
негізгі және профилдік пән болып табылады. Бүгінгі күнде исламның негізі
болып табылатын құран кәрім, адамның рухани әлемі, жаратушы мен адам
арақатынасы, сенім мен білім сынды өмірлік маңызды тақырыптарды зерделеп
зерттеу уақыт талабы. Елімізде ұлтаралық пен дін аралық келісім мен
төзімділік Құрандық мәселелерді көтеру және шешумен ұштасып жатыр.
Бұл пәннің мақсаты – елімізде гуманитарлық білімнің жаңа жағдайында
дінтану пәндерін оқытуды ғылыми-әдістемелік тұрғыдан қамтамассыз ету.
Пєнніњ міндеттері:
Құран кәрімдегі негізгі мәселелерді зерделеу, құран аяттары мен
қазіргі таңдағы маңыздылығы, адамның рухани әлемі, харатушы мен адам
арақатынасы, сенім мен білім сынды мәселелерді қарастыру.
2.Лекция тақырыбы: Уахи
Лекция тақырыбының мазмұны:
Қасиетті кітабымыз құран х.з. Мұқаммадке уахи жолымен түскен .
Уахидың сөзік мағанасы жасырын сөйеу әмәр ету , ишарат беру , асығу , хат
жазу не.т.бмағанада береді .
Уахидің келу түрлері
1.Уахидің ағашқы трі пайыздық ұйқыда жатады түс ретінде келуі .
2. х.з..Пайғамбар ояу отырғанда періштелерді көрмей жүрегіне Аланың
уахи салу .
3.Жабық періштелердің адам бейнесінде пайғабарымызға уахи әкелуі.
4.Қоңыраудың үніне ұқсаған бір сыңғырлаған дыбыс пен келуі .
5. Жаб-л Пайғамбарымыздың өз бейнесінде келіп Алланың айтуы .
6. Пайғамбарымыздың ояу уақытында Алламен тікелей сөйлесу.
7.Пайғамбарымыз ұйқыда жатқанда уахи әкелуі .
Уахидің келгенні пайғамбарымыздың жанында отырғандарға да сезілетін еді
. Ухидің келген уақытында байланысты есімдері . Пайғамбарымызға түрі
уақытта , түрлі жағдайлармен мекендерді уахилер берілген . Олар
1. Әл-Хадари ;Пайғамбарымыздың сапарда болған уақытында келген .
2. Әс-Сафари : Пайғамбарымыздың сапарда , соғыс уақытында келген
уахилер
3. Ән-Каһари : Күндіз келген Уахилер
3.Лекция тақырыбы: Құран
Лекция тақырыбының мазмұны:
Асыра Саадетте құранның жиналыуы х.з. Пайғамбарымызға түскен
уахилер бір жерге жинақталып тәртіптелименген еді .Бірақ пайғамбарымзға
жақын болған сахабалар әрдайым келген уахилерді жазып немесе жаттап
жүрген . Олардың қатарына Зейд бин Сабит , Мауыз бин Жебел, Убей бин Каб
, Ибн Месуд х.з. Али не хз. Осман болған .
Әбу Бәкір заманында құранның жиналуы . Пайғамбарымыз қайтыс болуына
аз уақыт қалғанда құранның аяттың қайсысы жеке жеке жинақталған кейін
діс –тәсілімен тәртіптері әртүрлі болған .Құранның кітап халінде
жинақталуға х.з. Әбу Бәкір бел буып , бұл іске басшы етіп
пайғамбарымыздан келген уахиді жазып жүрген Сеид бин Сабиті сайлайды
. Құранның аяттарының көптігі тақтаарға , құрма ағаштарына , жазылған еді
. Құранның аяттары бір жерге жинақталған кейін Зейд бин Сабит оны ХЗ.
Әбу Бәкірдің өлімінен кейін бұл түпнысқа Омардың қолына түседі .
Құранның харекеленуі және нүкте қойылуы
Ислам діні келерден бұрын арабтардың жазуларына бүгінгі таңдағыдай
емес еді , хареке мен нүктелері жоқ еді .Құранның алғашқы нұсқасыда
осылай жазыған еді . Бірақ бұны арабтардың өзі түсініп дұрыс оқитын еді .
Ислам діні жайылып арабтардың басқа елдермен араласқаннан кейін араб
тілінде өзгеріске ұшыраудан сақтап қалу керек болды . Сол уақытта
араб граматикасын жақсы білетін Әбу –Асвед еді . Оған Құранға
харекемен нүкте қойылу керек екендігін айтылғанда ол бас тартты .
Кейіннен көшеде кетіп бара жатып біреудің Құранды қате оқып
отырғанын естиді . Содан кейін Әбул –Асвед құранға нүктеер қояды . Бұл
нктеер алғашқыда әріптің нүктеермен араасып кетпеу үшін түрлі түсті
бояулармен боялған . Кейіннен хареке ретде қойылған .
Дін мен шариғат ұғымдары арасындағы айырмашылықты бақылау үшін Құранның
негізгі мәселелеріне және бұлардың мазмұны
а) Сенім мәселелі (ақайд)
б) Ахлақтың (мараль) қағидалары
в) Амал (іс-әрекет) мәселесі
с) Ғибадат (жеке және жалпы)
д) Муамалит (қарым-қатынас)
4.Лекция тақырыбы: Сүннет
Лекция тақырыбының мазмұны:
А) Анықтамасы:
Тілдік жағынан әдет, жол деген мағыналарға ие болған сүннет, құқық
және құқық методикасы ғылымдарында әр түрлі түсіндіріледі. Кейбір фықых
ғалымдары парыз және уәжіптің сыртындағы нәпіл болған ғибадаттарға сүннет
деп, ал басқалары құқықтық қарым-қатынастардың мендуп болғандарына да
сүннет деп атайды. Мысалы: таң намазында парыздан алдын оқылатын 2 ракат
намаз сүннет.
Б) Сүннеттің бір заң жинағы болуы.
Бүкіл Ислам білімдарлары, сүннетті Құраннан кейінгі заң кітабы
ретінде көреді және осыған байланысты аяттар мен хадистерді дәлел
Сүннет, Пайғамбарымыздың Аллаһтан алған кітапты баяндауы.
Раббың тарапынан түсірілгенді жалғастыр. Егер оны істемесең, елшілік
міндетін жалғастырмаған боласың. Аллаһ сені адамдардан қорғайды. Күдіксіз
Аллаһ қарсы болған елді тура жолға салмайдың (Майда-67)
Сүннетке бойынсыну Аллаһқа мойынсыну деген сөз
Сізге екі нәрсе қалдырдым: Аллаһтың кітабы мен Пайғамбардың сүннеті.
Мәні тұрғысынан сүннеттің бөлінуі.
Үшке бөлінеді:
1. Кавли сүннет.
2. Фили сүннет.
3. Такрири сүннет. Сүннеттің Ислам дініндегі орны:
Ислам дінінің шығуында және қысқа уақыт ішінде бүтін араб
өлкесіне жайылуында сүннеттің үлкен орны бар.
Сахабалар, Хз,Пайғамбар дәуірінде Ислам дініне қатысты мәселелерді
Құран керімнен Пайғамбарымыз арқылы алатын еді. Көптеген түскен аяттар
қысқа еді.(Мағынасы толық ашылмаған) Мұсылмандар оларды түсіну үшін
Пайғамбарымызға жүгінетін еді. Мысалы: Құран, намаздың анық уақыттарда
оқылуы парыз екенін білдірді. ( Ниса 102) Намазды оқу керек екендігін
білгенімен қалай оқуды, қай уақытта және қанша рекағат оқу керектігін
үйрену үшін Хз.Пайғамбарымызға жүгінеді. Пайғамбарымыз оларға үйретеді.
Аяттарға байланысты Пайғамбарымыздың пікірі, баяны, түсіндіруі сүннет
болып есептеледі
5.Лекция тақырыбы: Ижма
Лекция тақырыбының мазмұны: Ижма тілдік мағынасы келісімң деген мағынада.
Хз. Пайғамбарымыз (с.а.у.)-ның уақытынан кейінгі ғасырларда Ислам
мужтахидтерінің амалы бір мәселенің шариғаттағы құқында келісім жасауы
депте анықталады.
Ижма тақырыбы.
Ижма, шариғат құқындағы бір бөлікте , жаңа діни істерде, ғибадаттарда және
құқық мәселелерінде ижма жасауы.Ақли тақырыптар мен діни болмаған
тақырыптарда ижма тәубе етілмейді.
Ижманың болу шарттары.
А. Барлық мужтахидтердің келісімі. Ижма пасық және бидғат болмаған ижтихад
дәрежесінде болса, мужтахидтер тарапынан болады.
Ижма бір уақытта жасаған мужтахидтердің барлығының келісімі болады.Бір
мәселе аясында мужтахидтердің жалғыз бір бөлігінің келісім жасаулары ижма
болмайды.Барлық әлемдерде мужтахидтердің зати қарсылығы ижманың болуына
кедергі емес.
Б.Бір уақыттың өтуі. Ижманың болуы үшін имам Ахмед ибн Ханбал жіне имам
Шафииде бір уақыттың өтуі шарт.Келісім жағдайындағы мужтахидтер өлім
келгенше ижма етілмейді.Себебі ігштерінен біразының
қанағаттарыныңөзгерілуі түсіндіріледі.Демек бұлардың мужтахидтерінің біразы
Келісімнен айырмашылықтары адыңғы ижманы бұзады.
а.Аяттар Әркім өзіне хақ болғаннан кейін хз. Пайғамбарға
(с.а.у.) оппонент бір жағдайды алар және мүминдердің жолдарынан басқа жолды
таңдаса, біз оны өз жағдайына тастап және жәһәннәмге тастаймыз. Ол не жаман
сияқты.ң Мүминдердің жолынан мұрат еткен және амалын ықтияр етпекші
нәрселерден құралады.
б.Хадистер
Ижманың бөлімдері.
1.Шешімді (Аzіmet)
2. Рұқсат (ruhsat)
Ханафилер ижмаңны түрінде қабыл етеді.
Имам Шафии бұл түрдегі ижманы қабыл етпейді.Шафиилер ижмаңны
дәлелменде қабыл етпеу себебі оларда келісімге дәлел болмайды себебі
мужтахид түрлі бір саяси қорқудан, тәртіпсіздік қорқытуынан және біреуге
қарсы естілген құрметке байланысты етіледі және пікіріне жария жасай
береді.
Ижманың болуы.
Дәлелдердің негізі Аллаһтың кітабы және Расулаллаһтың сүннеті.Бұлардың
жанында ижмада бір дәлел болып табылады.Еш күмәнсіз бір үкім шығарған кезде
алдымен Құранға кейін сүннетке жүгінеді.Себебі дініміздің басты үкімдері сы
екі қайнардан басталады.Бірақ хадистер сансыз.Бірақ хадистің үкімі Құран
және Сүннетте бір суретте табылмайды.Ортаға шыққан құқықтық және т.б.
хадистердің үкімдері Құран мен Сүннетте табылмағанша ижма жасалынады.
Ижманың болуына аяттар, хадистер және ақли дәлелдер тірек болып табылады.
6.Лекция тақырыбы: Хадис және Тауил
Лекция тақырыбының мазмұны:
Хадис және Тауил сөзінің мағанасы .
Бұл екі сөз құран тафсир үшін өте маңызды . Хадис сөзі баяндау ,
ашықтау , деген мағана ереді , беті жабық бір нәрсені ашу деген мағананы
берді . Соныме қатар Хадис сөзі ескі философиялық және ғылыми
еңбектер дің ашықталуы және түсіндіріліуі деген мағынаға да кееді .
ылыми мағанасы үйренге мұхтаж болғандардың ішкі мақсатына тоқталу және
баяндау және қарастыру . Бұл сөзді ислам ғыымдары құраның сағанасын
ашықтау ондаған мұхтаж сөздерді аяндаумағанаарында қолданады . Хадис
мен тауил сөзі киеір кездерде бір –бірінің орныа қолданылады . Ал енді
екеуі арсындағы айырмашыықты көрініс . Хадис сөзі ғыымда тауиден адын
қоданылған , Ислам ның ағашқы дәуірінде тафсир мен хадистен басқа
ғылымдардың жария етімегендігімен тафсир сөзі бұл ғылымдарға баяндалған
еді Аударма дәуірі мен бірге бұл ғлымдр негізінен басталып әртүрлі
ғылымдар исламға кірген кезде бұл сөз басқа ғылымдарда қолданыла
бастады .
Тауил сөзі құран және ондағы пікірді дінің арласуы дәуірінен
бастап қоданылғанда кең ауқымды . яғни тафсир көбінесе практикалық
түрде ,ал тауил мағанасында қолданылады Тауил тек илаһи кітаптарда ,ал
тафсир әрі шаһи әрі ғыыми кітаптарды да қолданыады .
Хадис және аударма сөзінің арасындағы айырмашыықтары.
Ғылыми мағанасы :бір сөздің ағанасын теосифияық тұрғыдан дәлме -дәл
түсіндірме жасау . Енді Хадис мен аударманың айырмашылығын көрейік .
Әз-Зерканидің ойынша Хадис мен аударманың арасында 4-есе айырмашылық бар
.
1.Аудару әдісі тұрақты бір әдіс тафсир ғылыми аудасымен тсіндіріліу
жүйесінде анықтаады .
2. Аударма жасау жайыз болмайды , ал тафср де бұны жасау жйыз .
3.Аударма Хадис де мұндай жағдай жоқ .
4. Аударма тарапынан аударушының аударған мағаналарының болғанына
және сөз иесінің сы туралы айтқанына ,ал тафсир ұай емес .
7.Лекция тақырыбы: Сахаба және Хадис
Лекция тақырыбының мазмұны:
Сахабалардың тафсирдегі орны
Хз. Пайғамбарымыздан кейін Құранда ең жақсы түсініп ашықтаған
сахабалар еді . Сахабалар Құран аяттарын Хз.Пайғамбарымыздан
естігеннін айтып немесе ижтихад жасау түрінде ашықтаған .Көбінесе
аяттарды түсу себептеріне қарай ашықтайтын еді .Бірақ сол уақытта
арабтардың мәдениеті әр түрлі болды . Сол себептен араб тіліндегі сөздер
тілдік жағынан әртүрлі мағынаны білдіретін еді . Сахабаныфң бірі сөздің
негізгі мағанасына қолданса 2-сі ауыспалық мағанасын қолданған .
Кейде Құранның бір аятын ашықтау барысында сахабалар арасында
әртүрлі пікірлер болған . Уақыт өте келе жасы үлкен , қарт сахабалар
қайтыс болып Құранды түсіндіру үшін жас сахабаларға қалған еді Олар
құранды дінді түсінлдіру барысында көп сөйлеп көбіоек жас
сахабалардың бір аят төңірегінде қарама –қайшылықтар туындады
Сахабалар жасаған тафсирдің дұрыс немесе бұрыс екендігін кімнің тафсир
жасағанына қарап біліуміз керек болды.Тәфсирді дұрыс жасаған көрнекті
сахабалардың қатарына мыналар жатады :Али бин Әбу Талиб , Абдуллаһ бин
Месуд , Убей бин Каб , Абдуллаһ бин Аббас , Ә бу Муса әл-Ашари , Зейд
бин Сабит , Абдуллаһ бин Зубейір . Енді бір-екі сахабалардың тафсирінің
орнына көрейік Абдуллаһ бин Мусейдтің тафсирі арналды .
8.Лекция тақырыбы: Табиундар
Лекция тақырыбының мазмұны: Ибн Аббас пайғамбарымыз қайтыс болғанда 13-15
жаста болған делінеді. Ол саясатқа араласпаған, мемлекет істерімен
шұғылданбаған. Өмірі тек оқу және үйренумен өткен. Ибн Аббас тек исламға
қатысты мәселелерді ғана емес исламға дейінгі мәселелерді де қарастырып
халыққа үйретуге тырысқан. Оның пайғамбардан сахабадан естіген және өзінің
жасаған тафсирлерін кітап қылып жинақтамаған. Оның тафсирлерін өзінен
кейінгі шәкірттері қағазға түсірген. Ибн Аббас аяттарда кейде діни кейде
тарихи кейде тілдік жағынан анықтауға тырысқан. Кейбір кездерде аяттардың
тура мағынасын емес ауыспалы мағынасын қолданған.
Төрт хатфа дәуірінен бастап ислам дәулетінің шекарасы кеңейді.
Ислам жаңадан қабылдаған өлкелерге дұрыс басшылық жасау керек болды.
Ұзақтығы елдерде исламда үйрететін білімді адамдар жетіспеді. Содан бастап
жеке пікірлер шыға бастады. Сонымен қатар басқа елдердің өзіне тән салт-
дәстүрі, мәдениеті бар еді. Олар исламда қабылданғаннан кейін ислам
дінінің үкіметтерімен араластырады. Табиундар тафсирді сахабалардан
есітгенін айтқан. Естімеген жерлерін иштихад жасаумен айналысты. Осыдан
бастап тафсир тұлғадан тұлғаға жетіліп отырды. Тафсирді жеткізген
адамдардың әрқайсысы әртүрлі болғандықтан тафсирге өзінше артық
нәрселерді қоса бастады. Бір мәселеге төңірегінде тек өзінің пікірі ғана
емес сол уақыттағы қауымның да пікірлерін айтатын болды. Түрлі
көзқарастардың ішінде ең маңыздысы исраимат деген атаумен ортаға шықты.
9.Лекция тақырыбы: Атақты сахабалар
Лекция тақырыбының мазмұны:
Сайд бин Жубейр (95714)
Ибн Жубейр өте білімді және зерек адам болған. Екі күнде түгел
Құранды оқып шыққан және намаздың бір рәкатында Құранда толық оқып шығу
қабілеті болған. 49 жасында әл-Хажжаж деген адам тарапынан өлтірілген. Ибн
Жубейр ислами білімдерді де алдыңғы қатарда болған. Ол халифа Абдул-Малик
үшін арнайы бір тафсир жазған. Кейін ол тафсирді Ата бин Динар алып
Сайдтен риуаят еткен. Осы уақыттан бастап, яғни табуындар дәуірінен бастап
Құран тафсирлері бір кітап болып шыға бастады.
Мужахид бин Жебир (103721).
Ибн Аббастан тафсир риуаят еткендердің ең маңыздысы Жужахид болған.
Ол Құранның әрбір аятының қай жерде және қалай түскендігін үйреніп білген.
Мужахид Ибн Аббастан сұрақтар сұрап, алған жауабын әрдайым жазып отырған.
Мужахид тек Ибн Аббас ғана емес сол уақыттағы атақты ғалымдардан да білім
алған. Мужахидтен тафсир риуаят еткендерден атақтылары мыналар: Абдуллах
бин Әби Нежих, Әл-Амеш, Ибн Журейж, және т.б.
Икриме (107725)
Икриме Ибн Аббастан тафсир риуаят еткендердің маңыздыларынан бірі. 40
жыл көлемінде ғылым талап етіп, Ибн Аббастың қызметінде болған. Икрименің
тафсир ғылымында белсенділік танытқанымен оны өтірікші дегендер де бар.
Сайд әл-Ансари Икриметі Ибн Аббастың сөздерін өтірік айтқаны туралы
мәлімдеген. Ибн Харис былай дейді: Ибн Аббастың ұлы Алиге барғанымда үйдің
есік алдында Икримені байлаулы тұрғанын көрдім. Икриме бұл жерде неге тұр?
Деп сұрағанымда, ол әкем туралы өтірік айтады деп жауап берген.
10. Лекция тақырыбы: Ислам дінінің негіздері
1. Лекция тақырыбының мазмұны: Ислам дінінің негіздері: итиқади, амали,
ахлақи
Илаһи діндердің хақ діндер екендігі және атамыш дін алғаш мәрте
адамзаттың атасы, сонымен қатар, алғашқы пайғамбар хазіреті Адам тарапынан
тәблиғ етілгендігі баршамызға белгілі. Заман өткен сайын адамдар өздеріне
жіберілген діннің негіздернен ауытқыса, Аллаһ тағы да пайғамбарлар жіберу
арқылы бастапқы тәухид діндің жаңалап отырды және адамдардың
өзгерткендерін пайғамбарлар арқылы түзеп отырды. Илаһи діндердің
негіздерінде айырмашылық болмаған, алайда, дәуір мен оның шарттарына қарай
өзгеріп отыратын амалдарға байланысты үкімдер болуы мүмкін.
Ислам дінінің өзгермейтін біршма негіздері бар. Олар итиқад, амал және
ахлаққа қатысты үкімдер болып үш топқа бөлінеді
А) Итақадпен байланысты негіздер:
Итиқад бір нәрсеге сену деген мағынаны береді. Ислам итиқадын құрайтын
және бүкіл илаһи діндерде кездесетін негізгі осы үкімдер мыналар: Аллаһқа,
періштелерге, пайғамбарларға, кітаптарға, ахирет күніне қаза мен қадерге
сену.
Ә) Амалмен байланысты негіздер:
Исламның амалға қатысты негіздеріне адамдардың іс-әрекетімен
байланысты үкімдер, әмірлер мен тыйымдар жатады. Олардың ішінде Аллаһ пен
оның құлы арасындағы байланыстарға қатысты болатындары ғибадатң деп
аталады.
Б) Ахлақпен байланысты негіздер:
Исламның ахлақпен байланысты негіздері мінез-құлықтың жұмсаруын,
рухтың тәрбиеленуін және рухани жоғарғы дәрежеге көтерілуін мақсат етеді
11.Лекция тақырыбы: Исламдағы фықһ мәзһабтары
Лекция тақырыбының мазмұны: Исламдағы фықһ мәзһабтар
Сөздікте мәзһаб жолң деген мағынаны білдіреді. Ал термин ретінде
мәзһаб бір діннің ғұламалары арасында түсініктеме жасау айырмашылықтарынан
пайда болған көзқарастар деген мағынаны білдіреді. Ислам дінінде де
мәзһабтар кездеседі және осы мәзһабтардың негізінде діні ерекше етіп
көрсететін айырмашылықтар кездеспейді, олар тек ұсақ-түйекпен ғана
ерекшеленеді. Олардың барлығы Құран Кәрім мен пайғамбар сүннетін негізге
алады. Алайда ашық, кесінді түрде насс болмаған жағдайда ғұламалар өз
ижтиһад етіп, пікірлерін білдірген.
1. Итиқади мәзһабтар:
Сәләфия мәзһабы
Сенім мәселесі бойынша сахабалар мен табиунның көзқарастарын
қабылдаған фықһ пен хадис ғалымдары. Олар сенім тақырыптарында аят пен
хадистерде орын алған жағдайлар турасында түсініктеме жасамастан сол
күйінге қабылдайтындар. Аллаһтың сипаттары және өзге де тақырыптарды ақылды
қолданбайды.
А) Матуриди мәзһабы
Аталмыш мәзһабтың имамы - Әбу Мансур Матуриди. Һижри 238 жылы (862 ж.)
Самарқандтың матурид қыстағында дүниеге келген және атын осы қыстақпен
атаған. Һижри 333 жылы (944 ж.) Самарқандта дүние салған Әбу Мансұр –
атақты түркі ғұламасыӘһли Сүннет сенімін жақтап, ойдан шығарылған
сенімдерге қарсы өмір бойы күресіп өткен.
Амалда ханафи болғандар, итиқадта Матуриди мәзһабын қабылдайды.
Ә) Әшари мәзһабы
Әшари мәзһабының имамы - Әбу-л-Хасан Али әл-Әшари. Ол һижри 260 жылы
(873 ж.) басрада дүниеге келіп, һижри 324 жылы (936 ж.) Бағдатта дүние
салған.
Мутазила ғұламаларынан Әбу Али әл-Жубаидің шәкірті болып, кейіннен
аталған мәзһабтан бас тартып, Әһли Сүннетті жақтаған. Осыдан соң өмірінің
соңына дейін Әһли Сүннетті жақтап өткен.
1. Ханафи мәзһабы
Ханафи мәзһабының құрушысы Имам Ағзамның шын аты - Нұғман бин Сәбит әл-
Куфи. Ол хижраның 80 (699 ж.) жылында Ирактың Куфа қаласында өміге келген.
Ұлты – парсы. Ғасырының ірі ғалымы болғандықтан оны – Имам Ағзамң деп
атады, яғни ең үлкен имамң деп құрметтеген. Ол жас кесіне соңғы
сахабаларды тыңдаған. 22 жасында Ирактың аса көрнекті діни ғалымы Хаммад
бин Әбу Сүлейменнің шәкірті болған. Оның үйірмесінде 18 жыл сабақ алып,
кейін Куфа мен Басрадағы беделді фақиһ ретінде 10 жылдай осы үйірмені өзі
басқарған. 747-748 жылы Әбу Ханифа өзін мемлекеттік қызмет атқаруға зорлап
соңына түскен Ирак әкімі Ибн Хұбайрадан құтылмақ болып, Меккеге аттанады.
Аббас әулеті өкімет басына келгеннен кейін Әбу Ханифа Иракқа көшіп келіп,
сонда өмір кешкен. Халифа әл-Мансұр оған жаңа астана – Бағдатта қазының
орнын немесе басқа қызмет ұсынғанда Әбу ханифа одан бас тартқан. Әбу
Ханифаны көндіру үшін оны ұлғайған жасына, беделіне қарамай, абақтыға қамап
дүре соқтырған. Бұған шыдамаған Әбу ханифа дүние салған.
2. Малики
Аталған мәзһабтың құрушысы - Мәлік бин Әнәс (һ. 93-179 ж, м. 712-795).
Бұл мәзһаб Мединеде дүниеге келіп, Араб елдеріне, Мысырға, Солтүстік Африка
мен Андлусияға тараған. Имам мәлктің негігі мәшһүр еңбегі – Муатта. Фықһ
тәртібіне қарай жазылған алғашқы хадис кітабы болып есептеледі.
3.Шафи Мәзһабы
Шафи мәзһабы құрушысы имамның атымен аталады, яғни осы мәзһабтың негізін
қалаған Мұхаммед бин Идрис әш-Шафи (767-820) болып табылады. Ол Газза
қаласында әскери қызметкердің отбасында дүниеге келген. Жас кезінде әкесі
қайтыс болып, шешесі аш-Шафиді Меккедегі әкесінің атақты туыстарының қолына
алып келеді. Мұнда ол көрнекті діндарлардың және тілші, хадисті және фықһты
меңгерген ғұламалардың ортасында өскен. 20 жасқа толғанда Мәлик бин Әнәстан
дәріс алу үшін Мединеге қоныс аударады. Мәлік оны толық қамқорлығына алып,
оның көмекшісі болады. Мәлік қайтыс болған соң ол Меккеге қайта оралып,
Нажранның уәлиі болып тағайындалады. Шамамен 35 жасқа толған шағында Бағдат
пен Меккеде атағы жайылды: Ханафи мен Мәлики мәзһабтары арасындағы
айырмашылықты біріктіруге тырысқан ол өз мәзһабын құрды. 814-815 жылы әш-
Шафиді шиитшілдікке бейімдігі үшін кіналаған халифа әл-Мәмунмен тіл табыса
алмаған ол Мысырға көшіп кетті.
4. Ханбали мәзһабы
Ханбали мәхһабы негізін салушы Ахмед бин Ханбал (һ. 164-241. м.848-
558) есімімен аталатын сүнниттік мәзһаб. Ол Бағдатта дүниеге келді. Ол 15
жасынан бастап, 816 жылға дейін көптеген діни шығармаларды оқып,
мұсылмандардың діни орталықтарына сапар шекті, солардың ішінде Әбу Жүсіп
пен аш-Шабии сияқты көптеген діни ағымның аға буындарымен қарым-қатынас
жасады. Ахмет бин Ханбал исламға жаңа сенім мен практика кіргізушілермен
дінді қорғаушы ретінде сонымен бірге Бағдаттағы дәстүрлі ағымның өз идеясын
қолдаған өкілдерін өз айналасына жинауда көп еңбек етті.
Ханбали мәзһабы Бағдат, Мысыр, Сирия және Хижазға таралған.
12.Лекция тақырыбы: Мүкәллаф иелері және олрдың амалдарына байланысты
үкімдері
1. Лекция тақырыбының мазмұны:
2. Парыз
Парыз – анық, бұлтартпас дәлелдермен әмір етілген діни іс-әрекеттер
мен міндеттер. Мәселен, намаз оқу, ораза ұстау зекет беру т.б..
Парыз өз ішінен айн, кифая болып екіге бөлінеді:
Айн парыз. Әрбір мұсылманға тікелей жүктеліп, өтеуге борышты парыздар.
Мұсылман бұл парыздарды жеке өзі орындауы тиіс. Біреудің парызын біреу өтей
алмайды. Мәселен, намаз ораза т.б.
3. Уәжіп
Уәжіп – орындалуы дәл парыз секілді талап етілмеген, бірақ нақты
дәлелдермен айқындалған іс-әрекеттер мен міндеттер. Мысалы, құрбандық шалу,
үтір, айт намаздары т.б. Уәжіптің үкімі парызға ұқсас, яғни орындаған адам
сауап алады, орындамаса күнәлі болады. Бірақ сенім тұрғысынан алғанда уәжіп
парыз емес. Уәжіпті теріске шығарған Адам діннен шықпайды. Бірақ, діндегі
бір әмірді теріске шығарғаны үшін үлкен күнәға кіреді.
4. Сүннет
Сүннет - парыз Бен уәжіптен бөлек, пайғамбар жасаған және жасауды
насихат еткен іс-әрекеттер. Сүннет үшке бөлінеді:
1. Мүәккәд сүннет (бекітілген сүннет).
2. Ғайри мүәккәд сүннет (бекітілмеген сүннет).
3. Зәуәид сүннет (артық сүннет).
4. Мұстахаб
Хазіреті пайғамбарымыздың кейде орындап, кейде орындамаған іс-
әрекеттері. Нәпіл намаз бен оразалар осыған жатады. Сонымен қатар, таң
намазын айналаға жарық түскенде оқу, жаздың шілдесінде бесін намазын салқын
түскенге дейін кешіктіріп оқу, ақшам намазын кірісімен оқу - мұстахаб.
Мұның үкімі орындағанға сауап, орындамағанға күнә жоқ. Мәндүб, мұстағаб,
нәпіл терминдері бір мағынада қолданылады.
4. Мүбах
Мүбах – орындалуы мен орындалмауында діни жағынан ешқандай тосқауыл
қойылмаған, яғни мүкәллаф исінің еркіндегі іс-әрекеттер. Мәселелен, тамақ
ішу, ұйықтау т.б. Мұнай іс-әрекеттердің орындалуында сауап та күнә да
жоқ.Бірақ бұл әрекеттерді сүннет ниетімен жасайтын болса, сауап алады.
Мұның баламасына кейде халал сөзін қолдануға да болады.
6. Харам
Харам – орындалуы мен пайдалануы исламдық тұрғыдан қатаң тыйым
салынған нәрселер. Ішімдік ішу, құмар ойнау, адам өлтіру т.б. Хаарам
етілген зат немесе іс-әрекет өзінң затына тән, жамандық немесе ластық
себебімен харам етілсе харам ли-айниһиң деп аталады. Мысалы, доңыз еті,
арақ т.б. Ал өз негізі мен сипаты үшін емес, сырттағы себептер арқылы харам
болғанға – харам ли-ғайриһиң деп аталады. Мысалы, кез келген адал зат
ұрланған болса, харамға жатады.
7. Мәкрүһ
Мәкрүһ – дін тұрғысынан ұнмсыз, жаман іс-әрекеттер. Дәрет алғанда
суды ысырап ету осы мәкрүһке жатады. Мәкрүһ екіге бөлінеді:
1. Тахримән мәкрүһ (харамға жақын мәкрүһ): дәрет алғанда суды ысырап
ету.
2. Тәнзиһан мәкрүһ (халалға жақын мәкрүһ): мұрынды оң қолмен шаю т.б.
8.Мүбсид
Мүпсид – басталған ғибадатты бұзатын нәрсе. Мүбсидтің әдейі жасалуы
күнә тудырады. Қателесіп жасаса, күнә емес. Мәселен, намазда өзін-өзі ұстай
алмай күлу секілді іс-әрекеттер осыған жатады.
13.Лекция тақырыбы: Иман және хадис
Лекция тақырыбының мазмұны:
Иман жалпы (ижмали) иманң жєне дара (тафсили) иманң болып екі т‰рге
бҰлінеді.
1) Иман келтіретін нәрселерге қысқаша, топтап нануды ижмали иман
дейміз және Кәлима тәухидң немесе Кәлима шаһадаттың тілмен айту арқылы
жүрек пен көңілге бекіткен адам қысқаша және топтап иман келтірген болып
есептеледі.
2) Иман келтіретін нәрселерді әрбіріне жеке-жеке сенуді тафсили иманң
деп аталады. Аллаһқа, періштелеріне, кітаптарына, пайғамбарларына, ахирет
күніне, өлгеннен кейін қайта тірілуге, жәннат пен жәһәннамға, қаза мен
қадерге жеке-жеке сену – осы бөлімнің негізгі тақырыбы.
Имандағы негіз – жүрек және сеніммен қуаттау. Құдайдың пендесі Аллаһты
және оның пайғамбарлары арқылы жіберген нәрселерді жүрекпен қуаттаса,
дұрыс, шынайы екендігіне жүрекпен сенсе, мүмінң болады. Ал тілмен сенгенін
жария етсе, мүмін болғандығын өзгелерге білдіру және сенгендігіне олардың
куә болуы үшін қажет. Иманның негізгі анықтамасы ретінде мынандай анықтама
кең таралған: :
ңإقرار باللسان و تصديق بالجنان тілмен жриялау, күрекпен сену,
қуаттау
Жалпы негізгі шарт жүрекпен сену, сондықтан тек жүрекпен сенімін
қуаттаған адам да мүмін есептелінеді. Сондықтан иманның рүкіні – жүрекпен
нану. Ал жүрегінде шүбә, немесе екі ойлық орын алса, кәлима шаһадатты айтса
да Аллаһ алдында мүмін бола алмайды.
Сонымен қатар иман бір бүтін, оны бөлшектеуге болмайды, яғни, сенуі
керек нәрселердің біріне сеніп, келесесін мойындамау имандылыққа жатпайды.
Кәлима тәухид:
ңلآ اِلهَ إلا الله محمدٌ رسولُ اللهِ Аллаһтан басқа тәңір жоқ, Мұхаммед
Аллаһтың елшісі
Кәлима шаһадат:
اَشهدُ اَنْ لآ اِلَهَ اِلا اللهُ وَ اَشْهَدُ ان مُحَمدًا عَبْدُهُ وَ رَسولُهُ
Мен Аллаһтан басқа тәңір жоқ екендігіне және Мұхаммед оның құлы әрі
елшісі екендігіне куәлік етемінң.
Сонымен ќатар келесі иманныњ т‰рі - дара (тафлиси) иман, Аллаћтыњ сҰзі
- ЌҒран Кєрім мен ардаќты Хазіреті Мұхаммедтің (ғ.с.) хадистерінде
баяндалѓан мҒсылман адамныњ мойындауы керек нєрселерді егжей-тегжейлеп,
атап айтатын иманды айтады. Олар: ¦лы Аллаћќа, періштелеріне, Аллаћтыњ
кітаптарына, пайѓамбарларѓа, ахирет к‰ніне, таѓдыр мен ќазаѓа сену.
Оны біз єрдайым Ємєнт‰ би-л-лаћң сҰзімен былай деп т‰сіндіреміз:
امَنْتُ بِاللهِ وَ مَلئِكَتِه وَ كُتُبِه وَ رُسُلِه وَ الْيَوْمِ الاخِرِ وَ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَ شَره مِنَ
اللهِ تَعالي وَ الْبَعْثُ بَعْدَ الْمَوْتِ حَقٌ اَشْهَدُ اَنْ لآ اِلَهَ اِلا اللهُ وَ اَشْهَدُ اَن مَحَمدًا
عَبْدُهُ وَ رَسولُهُ
Мен Ғлы Аллаћќа, оныњ періштелеріне, оныњ кітаптарына, оныњ
пайѓамбарларына, ахирет к‰ніне, тағдырдыњ (жаќсылыќ пен жамандыќтыњ)
Аллаћтан болѓанына сенемін. ¤лгеннен кейін тіріліп есеп алањына жиналу
(махшар) шын. Мен Аллаћтан басќа тєњірі жоќ екеніне жєне МҒхаммед оныњ ќҒлы
єрі елшісі екеніне куєлік етемінң.
14.Лекция тақырыбы: Иман шарттары
Лекция тақырыбының мазмұны:
1. Аллаһқа иман
2. Періштелерге иман
3. Кітаптарға иман
4. Пайғамбарларға иман
5. Ахирет күніне иман
6. Қадер мен қазаға иман
Лекция мақсаты: Бұл лекцияда ислам сенім негіздері баяндалады.
Лекция мазмұны:
1.¦лы Аллаћќа жєне оныњ сипаттарына иман
Аллаћтыњ зати (субстанция) сипаттары:
а) Вүжуд. Бар болу деген сөз.
ә) Әл-Ќидам - барлығының бастауы жоќ, бұрыннан бар деген сөз.
б) әл-Бәќаа - барлығының соњы, ақыры жоқ, мєњгі-баќи болу деген сөз.
в) әл-Уәхдания жалѓыз, дара жєне біреу деген маѓынаны береді
г) Мухалафатун лил хауадис Аллаћ кейіннен пайда болѓан нєрселердіњ
ешќайсысына да ұќсамайды деген мағынаны білдіреді.
ғ) Ќиям би нєфсићи Бар болу үшін басқа біреуге мұқтаж болмау дегенді
білдіреді. Аллаћтыњ субути сипаттары:
а) Хаят
ә) Ілім (илм)
б) Сєми
в) Басар
г) Ирадә
ғ) Ќұдірет
д) Кєлам
е) Тєкуин
2. Періштелерге иман
1. Арзи (жер беті) періштелер;
2. Сємєуи (аспан) періштелер;
3. Арши (ѓарыш) періштелері болып бөлінеді.
Дегенмен, періштелер арасындағы ұлыќ періштелер Құран Кәрім мен Хадис
Шәріптерде аттары мен қызметтері баяндалған:
1. Жебірейіл – төрт ұлыќ періштеніњ бірі. ¦лы Аллаћтан пайѓамбарларѓа хабар
тасушы, дєнекер періште;
2. Микайл – єлемдегі табиѓатты басќару ќызметіне таѓайындалѓан періште;
3. Исрафил – оѓан ж‰ктелген міндет, Аллаћтыњ бұйыруымен сұрды (керней) екі
рет ‰рлегенде ќиямет болады. Яѓни бірінші рет ‰рлегенде ќиямет болады.
Екінші рет ‰рлегенде адам, жан-жануарлар тіріледі;
4. Єзірейіл – жандылардыњ жанын алу ќызметіне таѓайындалѓан ажал періштесі.
Міне осылар, төрт Ғлыќ періштелерге жатады. Одан басќа:
1. Кираман Катибин – адамныњ оњ мен сол жаѓындаѓы періштелер. Адамныњ оњ
жаѓындаѓы періште адамныњ жаќсылыѓын, ал сол жаѓындаѓысы жамандыѓын жазып
отырады.
2. М‰нкәр және Нєкір - ¤лімнен кейін ќабірде адамныњ жасаѓан істері жайлы
сҒрайтын періштелер.
3. Хамеле-и Арш - ғарышты кҰтеретін періштелер.
4. Хазене-и жєннєт ує жєћєннєм - жҒмаќ пен тозаќ істерін ж‰ргізуге
міндеттелген періштелер. БҒлардыњ саны Ұте кҰп, олар єсіресе жєннєтта
м‰міндерге ќызмет ќылумен айналысады.
5. Мұќарребун періштелер - ¦лы Аллаћќа да, адамдарѓа да өте жаќын, мейрімді
періштелер т.б.
3. Кітаптарѓа иман
1. Адам пайѓамбарѓа 10 параќ (сҒхҒф);
2. Шит пайѓамбарѓа 50 параќ (сҒхҒф);
3. Идрис пайѓамбарѓа 30 параќ (сҒхҒф);
4. Ибраћим пайѓамбарѓа 10 параќ (сҒхҒф).
Барлыѓы 100 параќ болып, ќазір бҒлардыњ ешќайсысы ќолымызда жоќ. Ал
‰лкен кітаптар төртеу, ұлы Аллаћ.
1. Мұса пайѓамбарѓа “Тєуратті”;
2. Дєуіт пайѓамбарѓа “Забурды”;
3. Иса пайѓамбарѓа “Інжілді”;
4. Мұхаммед пайѓамбарѓа “Ќұранды” т‰сірді.
4. Пайѓамбарларѓа иман Пайғамбарларға иман - ислам дініндегі иман
негіздерінің бірі. Пайѓамбарлар - Аллаћтыњ ќҒлдары арасынан тањдап, оѓан
елшілік міндетін ж‰ктеген адамдары. Пайѓамбарлар адамдарѓа хаќ дінді
уаѓыздауѓа жєне оны жалѓастыруѓа міндеттелген. ¦лы Аллаћ адамдарѓа ќажет
кезінде пайѓамбарлар жіберген. Жіберген пайѓамбарлары адамдарѓа тура жолды
кҰрсетуге, адамдардыњ жаќсы мен жаманды айыра білуіне және олардыњ жаќсы
мінез ќалыптастыруына шаќырѓан.
5. Ахырет к‰ніне иман
Ахырет к‰ні - нағыз єділеттіњ ж‰зеге асатын к‰ні. Єрбір адам
сеніміне, ѓибадатына, ахлаѓына ќарай жауапќа тартылады. Жаќсы адамдардың
(м‰мін, мҒсылман) жҒмаќта марапатталатыны, жаман адамдардың (кєпір,
мҒнафыќ, м‰шірік) да тозаќта жазаѓа тартылатыны даусыз.
6. Таѓдырѓа иман Таѓдырѓа иман - ислам сенім негіздерініњ бірі. Яѓни
барлыќ нєрсені Аллаћтыњ ќалауы мен жаратуы арќылы ж‰зеге асатынына сену.
Тағдыр сөзі - бір нәрсені белгілі бір өлшем, мөлшерге қарай реттеу,
белгілі есеппен жүйелеу деген мағыналарды білдіреді. ¦лы Аллаћ барлыќ
нєрсеніњ жаратылысынан бастап, соњына дейінгі олардыњ орны мен уаќытын,
пайда болу т‰рлерін жєне жаѓдайларын, көлемі мен мөлшерін, олар пайда
болмай тұрып біледі. Міне осыны “таѓдыр” деп атайды.
15.Лекция тақырыбы: Сунниттік ағымдар мен бағыттар
Лекция тақырыбының мазмұны:
1. Әһли Суннат уа-л-жамаат; Әһли Сунна атауы; Әһли Сунна мазхабының пайда
болуы мен дамуы;
2. Асхабу Хадис және Салафилік; Асхабу рай және калам мазхабтары;
Ашарилік; Ашари атауы; Ашари мазхабының дамуы; Матуридилік; Мазхабтың
пайда болуы және атауы; Матуридия мазхабының дамуы;
3. Әһли сунна мазхабтарында Таным концепциясы; Улухиат; Құдайлық есімдер
мен сипаттар; Калам сипаты; Руятуллаһ; Қадар; Пайғамбарлық; Ахирет;
Иман және күпірлік; Имамат.
2. СЕМИНАР САБАҒЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЫ ЖӘНЕ ЖОСПАРЫ
2.1. Семинар сабағының әдістемелік нұсқауы
Семинар - меңгеріліп жатқан мəселелер, баяндамалар мен рефераттарды
ұжымдық талқылау формасында өтетін оқу дəрісі. Семинарлардың басқа
сабақтардан өзгешелігі - оқушылардың оқу-танымдық іс-əрекеттері көбіне
олардың өзіндік жұмыстары негізінде ұйымдастырылады. Семинар желісінде
тұңғыш дерек көздерінен, құжаттардан, қосымша əдебиеттерден, оқудан тыс
ізденістер барысында алынған оқушылардың білімдері тереңдетіледі, жүйеге
келтіріледі жəне бақыланады; дүниетанымдық бағыт-ұстанымдары , бағалау-
сұрыптау ой-пікірлері жүйелі бекімге келтіріледі.
Жүргізу тəсіліне орай семинарлардың бірнеше түрі бар. Олардың ішінде
аса кең тарағаны – семинар-сұхбат: оқытушының қысқа кіріс сөзі жəне
қорытындылауымен жоспарға сəйкес кең əрі ашық сұхбат-əңгімелесу формасында
өтеді. Семинарға жоспар сұрақтары бойынша барша оқушылардың мұқият
дайындығы қажет, бұл тақырып бойынша белсенді талқы, пікір-талас
ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Жоспардың əр сұрағы бойынша жеке студенттер
хабарламалары тыңдалады, соңынан олар басқа студенттер тарапынан
талқыланады əрі толықтырылады.
Кейде семинар қатысушылары сұрақтарды өзара бөліп алады да,
баяндамалар, хабарламалар дайындайды, кейін олар семинар сабағында
тыңдалады жəне талқыланады.
Семинардың ерекше түрі семинар-сөз-жарыс. Ол қандай да бір проблеманың
шешілу жолдарын айқындау мақсатындағы ұжымдық талқыға арналады. Мұндай
семинардың мақсаты – дүниетанымдық бағыт-бағдар бекіту, бағалау пікірлерін
қалыптастыру, пікірталас жүргізу ептіліктерін дамыту, өз көзқарастары мен
ұстанымдарын қорғауға үйрету, өз ойын қисынды да анық баяндауға баулу.
Оқу конференциясы – білім арттыру, бекіту жəне жетілдіруге бағытталған
оқу ұйымдастыру формасы. Əдетте, мұндай форма бірнеше топтардың қатысуымен
өткізіледі.
2.2. Семинар сабақтарының жоспары
І Семинар сабақтың тақырыбы: Хадис пәні
1. Сабақ жоспары:
Хадис методикасы пәні
Хадис сөзінің мағынасы
Хадистің анықтамасы
2. Сабақ мақсаты: Хадис методикасы пәні, оның мақсаты және міндеттерін
білу.
3. Қысқаша теориялық мәлімет: Хадис методикасы дінтанудың бөлімі ретінде
дінтану мамандарын кәсіби дайындауға тікелей қатысты.
Хадис методикасы дінтану мамандығы бойынша оқитын студенттердің құран
кәрім аясындағы адам және оның жаратушыға, қасиеттілікке қатынасы, сонымен
бірге құранның шығуы мен мақсаты, адам табиғаты мен тіршілігінің мәні
туралы түсінік пен ұғымдарды, құран аяттары тереңірек зерттеп танып-білуге
мүмкіндік береді. Бұл пәннің ислам дінінің негізі болып табылатын Құран
Кәрімді және оның негізгі қағидаларын дұрыс түсінуде маңызы үлкен. Құран
аяттарының көркемділігі мен мағыналарының тереңдігіне үңіле білуде көмекші
құрал болып табылады.
Пєнніњ мақсаты: Дінтану мамандарын дайындауда тафсир методикасы
негізгі және профилдік пән болып табылады. Бүгінгі күнде исламның негізі
болып табылатын құран кәрім, адамның рухани әлемі, жаратушы мен адам
арақатынасы, сенім мен білім сынды өмірлік маңызды тақырыптарды зерделеп
зерттеу уақыт талабы. Елімізде ұлтаралық пен дін аралық келісім мен
төзімділік Құрандық мәселелерді көтеру және шешумен ұштасып жатыр.
Бұл пәннің мақсаты – елімізде гуманитарлық білімнің жаңа жағдайында
дінтану пәндерін оқытуды ғылыми-әдістемелік тұрғыдан қамтамассыз ету.
Пєнніњ міндеттері:
Құран кәрімдегі негізгі мәселелерді зерделеу, құран аяттары мен
қазіргі таңдағы маңыздылығы, адамның рухани әлемі, харатушы мен адам
арақатынасы, сенім мен білім сынды мәселелерді қарастыру.
4. Бақылау сұрақтары:
1. Хадис методикасының қарастыратын мәселелері
2. Хадис методикасының мақсаты
3. Міндеттері
5. Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
• Ауызша түсіндіру
• Пікірталас өткізу
• Сұхбат
• Дөңгелек стол
6. Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары
Сұрақ, жауап, ауызша, жазбаша.
7. Үй тапсырмалары:
Хадис методикасының қарастыратын мәселелері, Хадис методикасының мақсаты,
Міндеттері
8. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Webсайттар тізімі:
1. А.Лутфи Казанжы, Ислам акайды, Станбул, 1995
2. Адам Худаверди, Кәлам ғылымының кейбір мәселелері, Сакария, 1998
3. Абдул Юср Мұхаммед Пездеви, ауд. Ш.Голжук, Кәлам ілімі, Станбул,
1994
4. Бекир Топалоғлы, Кәлам ілмі, Станбул, 1996
5. Ислам энциклопедиялық создік, Алматы, 1995
6. Ислам энциклопедиясы, Станбул, 1986
7. М. Исаұлы; Қ.Жолдыбайұлы, Ислам ғылымхалы, Алматы,2003
8. М.Жамал Сопыоғлы, Ислам діні негіздері, Измир, 1996
9. М.С.Билге, Ислам ғылымхалы, Станбул
10. М.Сейіт Өзварлы, XІX-XX- ғасырлардағы Кәламның жаңа зерттеулері,
Станбул,1998
11. Омар Нәсафи, дай: Сейіт Ахсен, Ислам сенім негіздері, Станбул, 1995
12. С.Языжы, Дін негіздері, Анкара, 1996
13. Сулеймен Улудағ, Исламда сенім және сенім мәзһабтары, Станбул, 1996
2 Семинар сабақтың тақырыбы Уахи
1. Сабақ жоспары:
• Уахи
• Уахидің түрлері
• Сүре
2. Сабақ мақсаты: Уахидің анықтамасын білу , Құран сүрелерін анықтау.
3. Қысқаша теориялық мәлімет: Қасиетті кітабымыз құран х.з. Мұқаммадке
уахи жолымен түскен . Уахидың сөзік мағанасы жасырын сөйеу әмәр ету ,
ишарат беру , асығу , хат жазу не.т.бмағанада береді .
Уахидің келу түрлері
1.Уахидің ағашқы трі пайыздық ұйқыда жатады түс ретінде келуі .
Кейде Түсінде көрген нәрсеер өңінде болатын
2. х.з..Пайғамбар ояу отырғанда періштелерді көрмей жүрегіне Аланың
уахи салу .
3.Жабық періштелердің адам бейнесінде пайғабарымызға уахи әкелуі .
Бұл пайғамбарымызға уахидің ең оңай түрде келеген уахи . Кейін Дихия адам
бейнесінде келген .
4.Қоңыраудың үніне ұқсаған бір сыңғырлаған дыбыс пен келуі .
Пайғамбарымызға ауыр келеген уахидің түрі осы Дыбыс тоқтаған уақытта
Пайғамбарымызға уахимен келген сөзді есіне сақтап қаатын еді .
5. Жаб-л Пайғамбарымыздың өз бейнесінде келіп Алланың айтуы .Бұндай
уахи 2-рет болған 1-сі Хира Үңгірінде алғашқы уахи келгенде , 2-сі
Миғражға шыққанда .
6. Пайғамбарымыздың ояу уақытында Алламен тікелей сөйлесу .Миғраж
түнінде намаздың фарз болуы не Бақара сүресінің соңғы 3 аятында Алла
х.з. Мұхаммедке тікелей айтқан .
7.Пайғамбарымыз ұйқыда жатқанда уахи әкелуі . Кейбір тәфсиршілер
Каусар сүресінің осындай уахи аралығы айтқан .
Уахи келген кезде Пайғамбарымыз бірнеше халдер көрінетін еді . Мыс ;
денесі дірілдеп жүзінің түсі өзгеретін еді . Күн қанша суық болса да
пайғамбарымыз тереп , дем алғанда қарғаға ұқсас дем шығатын еді .
Уахидің келгенні пайғамбарымыздың жанында отырғандарға да сезілетін еді
. Ухидің келген уақытында байланысты есімдері . Пайғамбарымызға түрі
уақытта , түрлі жағдайлармен мекендерді уахилер берілген . Олар
4. Әл-Хадари ;Пайғамбарымыздың сапарда болған уақытында келген .
5. Әс-Сафари : Пайғамбарымыздың сапарда , соғыс уақытында келген
уахилер
6. Ән-Каһари : Күндіз келген Уахилер
Сүре
Сүре сөздік сағанасы сәртебесі қатар , абырой дегенд білдіреді
.Сүренің орналасу тәртібі н иафсириінің бір бөлігі пайғамбарымыздың өзі
жасаған десе бір бөлігі сахабаардың ижтихад жасаумен тртіптелген
дейді .Сүренің Мекке және Мәдиналық болып бөлінуіне байланысты
тафсирдің 3 пікірі бар
1. Уахидің түскен жеріне қарай бөлінуі . Яғни Меккеде түскен
сүренің Меккелік ал Мадинада түскенге Мадинаық деп аесім берген .
Сонымен қатар Мина , Арафат , және Худайбия сияқты жерлердің төңірегінде
түскен аяттағы Мадиналық деп атаған .Бұдан басқа да пайғамбарымыз
сапарда жүргенде түскен аяттардың Сафари деп аталған
2Пайғамбарымыздың хижіретіне қарай есімделуі . Яғни хижреттен бұрын
түскен аяттарға Мекке ал хижреттен түскен Мадинаның деп есім берген
.
3Мекке мен Мадиналық тұрғындарына қарай бөлініуі Мысал ; Ей имам
еткендер деген аят дина тұрғындарына , а Ей адамдар деген аят Мекке
тұрғындарына қатысты .
4. Бақылау сұрақтары:
Уахи
Уахидің түрлері
Сүре
5. Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
• Ауызша түсіндіру
• Пікірталас өткізу
• Сұхбат
• Дөңгелек стол
6. Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары
Сұрақ, жауап, ауызша, жазбаша.
7. Үй тапсырмалары:
Уахи
Уахидің түрлері
Сүре
8. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Webсайттар тізімі:
А.Лутфи Казанжы, Ислам акайды, Станбул, 1995
Адам Худаверди, Кәлам ғылымының кейбір мәселелері, Сакария, 1998
Абдул Юср Мұхаммед Пездеви, ауд. Ш.Голжук, Кәлам ілімі, Станбул, 1994
Бекир Топалоғлы, Кәлам ілмі, Станбул, 1996
Ислам энциклопедиялық создік, Алматы, 1995
1. http: www. relіgіovedenіe.ru
2.http: www. relіgіo.ru.
3.http: www. relіgіon.ru;
4.http: www. upelsіnka.com
5.http: www. relіgіon.ng.ru
3.Семинар сабақтың тақырыбы Құран
1. Сабақ жоспары:
Құран
Құранның жинақталуы
Құранның харекеленуі
2. Сабақ мақсаты: Құран туралы студенттерге мағлұмат беру.
3. Қысқаша теориялық мәлімет:
Асыра Саадетте құранның жиналыуы х.з. Пайғамбарымызға түскен
уахилер бір жерге жинақталып тәртіптелименген еді .Бірақ пайғамбарымзға
жақын болған сахабалар әрдайым келген уахилерді жазып немесе жаттап
жүрген . Олардың қатарына Зейд бин Сабит , Мауыз бин Жебел, Убей бин Каб
, Ибн Месуд х.з. Али не хз. Осман болған .
Әбу Бәкір заманында құранның жиналуы . Пайғамбарымыз қайтыс болуына
аз уақыт қалғанда құранның аяттың қайсысы жеке жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ТАРИХ-ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
ДІНТАНУ ЖӘНЕ ТЕОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ
ХАДИС пәнінің
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАРЫ
Мамандық: 5В021100-Теология
Түркістан 2012
Хадис оқу- әдістемелік нұсқауы кафедраның
№ хаттама ___ _____2012 ж. мәжілісінде талқыланды
Кафедра меңгерушісі доцент, С.Қ.Оразбай
Дайындаған пән оқытушысы Х.Арслан
Оқу-әдістемелік нұсқау факультеттің ___ 2013 ж. (хаттама №
) ОӘК де қаралып, мақұлданды.
Оқу-әдістемелік кеңес төрайымы, п.ғ.к., доцент __________ Ү.Мелдебекова
МАЗМҰНЫ
1.Лекция әдістемелік нұсқауы және тақырыптық жоспары
1.1. Лекция әдістемелік нұсқауы
2.1. Лекция сабағының тақырыптық жоспары
2.Семинар сабағының әдістемелік нұсқауы және жоспары
2.1.Семинар сабағының әдістемелік нұсқауы
2.2. Семинар сабақтарының жоспары
3.СӨЖ және ОБСӨЖ тапсырмалары, әдістемелік нұсқауы және таратылым
материалдары
3.1. СӨЖ әдістемелік нұсқауы
3.2. СӨЖ тарсырмалары
3.3. СӨЖ таратылым материалдары
3.4. ОБСӨЖ тапсырмалары
4. Оқу сабақтарының бағдарламалық және мультимедиалық
сүйемелденуі
4.1. Оқу сабақтарының бағдарламалық және мультимедиалық сүйемелденуі
мәліметі (кесте түрінде)
5.Аудиториялардың, кабинеттердің және зертханалардың
мамандандыру тізбесі
5.1. Аудиториялардың мамандандыру тізбесі
5.2. Кабинеттердің мамандандыру тізбесі
5.3. Зертханалардың мамандандыру тізбесі
1.Лекция тақырыптық жоспары
1.1. Лекция сабағының тақырыптық жоспары
1.Лекция тақырыбы: Хадис пәні
Лекция тақырыбының мазмұны:
Хадис пәні дінтану мамандығы бойынша оқитын студенттердің құран кәрім
аясындағы адам және оның жаратушыға, қасиеттілікке қатынасы, сонымен бірге
құранның шығуы мен мақсаты, адам табиғаты мен тіршілігінің мәні туралы
түсінік пен ұғымдарды, құран аяттары тереңірек зерттеп танып-білуге
мүмкіндік береді. Бұл пәннің ислам дінінің негізі болып табылатын Құран
Кәрімді және оның негізгі қағидаларын дұрыс түсінуде маңызы үлкен. Құран
аяттарының көркемділігі мен мағыналарының тереңдігіне үңіле білуде көмекші
құрал болып табылады.
Пєнніњ мақсаты: Теология мамандарын дайындауда тафсир методикасы
негізгі және профилдік пән болып табылады. Бүгінгі күнде исламның негізі
болып табылатын құран кәрім, адамның рухани әлемі, жаратушы мен адам
арақатынасы, сенім мен білім сынды өмірлік маңызды тақырыптарды зерделеп
зерттеу уақыт талабы. Елімізде ұлтаралық пен дін аралық келісім мен
төзімділік Құрандық мәселелерді көтеру және шешумен ұштасып жатыр.
Бұл пәннің мақсаты – елімізде гуманитарлық білімнің жаңа жағдайында
дінтану пәндерін оқытуды ғылыми-әдістемелік тұрғыдан қамтамассыз ету.
Пєнніњ міндеттері:
Құран кәрімдегі негізгі мәселелерді зерделеу, құран аяттары мен
қазіргі таңдағы маңыздылығы, адамның рухани әлемі, харатушы мен адам
арақатынасы, сенім мен білім сынды мәселелерді қарастыру.
2.Лекция тақырыбы: Уахи
Лекция тақырыбының мазмұны:
Қасиетті кітабымыз құран х.з. Мұқаммадке уахи жолымен түскен .
Уахидың сөзік мағанасы жасырын сөйеу әмәр ету , ишарат беру , асығу , хат
жазу не.т.бмағанада береді .
Уахидің келу түрлері
1.Уахидің ағашқы трі пайыздық ұйқыда жатады түс ретінде келуі .
2. х.з..Пайғамбар ояу отырғанда періштелерді көрмей жүрегіне Аланың
уахи салу .
3.Жабық періштелердің адам бейнесінде пайғабарымызға уахи әкелуі.
4.Қоңыраудың үніне ұқсаған бір сыңғырлаған дыбыс пен келуі .
5. Жаб-л Пайғамбарымыздың өз бейнесінде келіп Алланың айтуы .
6. Пайғамбарымыздың ояу уақытында Алламен тікелей сөйлесу.
7.Пайғамбарымыз ұйқыда жатқанда уахи әкелуі .
Уахидің келгенні пайғамбарымыздың жанында отырғандарға да сезілетін еді
. Ухидің келген уақытында байланысты есімдері . Пайғамбарымызға түрі
уақытта , түрлі жағдайлармен мекендерді уахилер берілген . Олар
1. Әл-Хадари ;Пайғамбарымыздың сапарда болған уақытында келген .
2. Әс-Сафари : Пайғамбарымыздың сапарда , соғыс уақытында келген
уахилер
3. Ән-Каһари : Күндіз келген Уахилер
3.Лекция тақырыбы: Құран
Лекция тақырыбының мазмұны:
Асыра Саадетте құранның жиналыуы х.з. Пайғамбарымызға түскен
уахилер бір жерге жинақталып тәртіптелименген еді .Бірақ пайғамбарымзға
жақын болған сахабалар әрдайым келген уахилерді жазып немесе жаттап
жүрген . Олардың қатарына Зейд бин Сабит , Мауыз бин Жебел, Убей бин Каб
, Ибн Месуд х.з. Али не хз. Осман болған .
Әбу Бәкір заманында құранның жиналуы . Пайғамбарымыз қайтыс болуына
аз уақыт қалғанда құранның аяттың қайсысы жеке жеке жинақталған кейін
діс –тәсілімен тәртіптері әртүрлі болған .Құранның кітап халінде
жинақталуға х.з. Әбу Бәкір бел буып , бұл іске басшы етіп
пайғамбарымыздан келген уахиді жазып жүрген Сеид бин Сабиті сайлайды
. Құранның аяттарының көптігі тақтаарға , құрма ағаштарына , жазылған еді
. Құранның аяттары бір жерге жинақталған кейін Зейд бин Сабит оны ХЗ.
Әбу Бәкірдің өлімінен кейін бұл түпнысқа Омардың қолына түседі .
Құранның харекеленуі және нүкте қойылуы
Ислам діні келерден бұрын арабтардың жазуларына бүгінгі таңдағыдай
емес еді , хареке мен нүктелері жоқ еді .Құранның алғашқы нұсқасыда
осылай жазыған еді . Бірақ бұны арабтардың өзі түсініп дұрыс оқитын еді .
Ислам діні жайылып арабтардың басқа елдермен араласқаннан кейін араб
тілінде өзгеріске ұшыраудан сақтап қалу керек болды . Сол уақытта
араб граматикасын жақсы білетін Әбу –Асвед еді . Оған Құранға
харекемен нүкте қойылу керек екендігін айтылғанда ол бас тартты .
Кейіннен көшеде кетіп бара жатып біреудің Құранды қате оқып
отырғанын естиді . Содан кейін Әбул –Асвед құранға нүктеер қояды . Бұл
нктеер алғашқыда әріптің нүктеермен араасып кетпеу үшін түрлі түсті
бояулармен боялған . Кейіннен хареке ретде қойылған .
Дін мен шариғат ұғымдары арасындағы айырмашылықты бақылау үшін Құранның
негізгі мәселелеріне және бұлардың мазмұны
а) Сенім мәселелі (ақайд)
б) Ахлақтың (мараль) қағидалары
в) Амал (іс-әрекет) мәселесі
с) Ғибадат (жеке және жалпы)
д) Муамалит (қарым-қатынас)
4.Лекция тақырыбы: Сүннет
Лекция тақырыбының мазмұны:
А) Анықтамасы:
Тілдік жағынан әдет, жол деген мағыналарға ие болған сүннет, құқық
және құқық методикасы ғылымдарында әр түрлі түсіндіріледі. Кейбір фықых
ғалымдары парыз және уәжіптің сыртындағы нәпіл болған ғибадаттарға сүннет
деп, ал басқалары құқықтық қарым-қатынастардың мендуп болғандарына да
сүннет деп атайды. Мысалы: таң намазында парыздан алдын оқылатын 2 ракат
намаз сүннет.
Б) Сүннеттің бір заң жинағы болуы.
Бүкіл Ислам білімдарлары, сүннетті Құраннан кейінгі заң кітабы
ретінде көреді және осыған байланысты аяттар мен хадистерді дәлел
Сүннет, Пайғамбарымыздың Аллаһтан алған кітапты баяндауы.
Раббың тарапынан түсірілгенді жалғастыр. Егер оны істемесең, елшілік
міндетін жалғастырмаған боласың. Аллаһ сені адамдардан қорғайды. Күдіксіз
Аллаһ қарсы болған елді тура жолға салмайдың (Майда-67)
Сүннетке бойынсыну Аллаһқа мойынсыну деген сөз
Сізге екі нәрсе қалдырдым: Аллаһтың кітабы мен Пайғамбардың сүннеті.
Мәні тұрғысынан сүннеттің бөлінуі.
Үшке бөлінеді:
1. Кавли сүннет.
2. Фили сүннет.
3. Такрири сүннет. Сүннеттің Ислам дініндегі орны:
Ислам дінінің шығуында және қысқа уақыт ішінде бүтін араб
өлкесіне жайылуында сүннеттің үлкен орны бар.
Сахабалар, Хз,Пайғамбар дәуірінде Ислам дініне қатысты мәселелерді
Құран керімнен Пайғамбарымыз арқылы алатын еді. Көптеген түскен аяттар
қысқа еді.(Мағынасы толық ашылмаған) Мұсылмандар оларды түсіну үшін
Пайғамбарымызға жүгінетін еді. Мысалы: Құран, намаздың анық уақыттарда
оқылуы парыз екенін білдірді. ( Ниса 102) Намазды оқу керек екендігін
білгенімен қалай оқуды, қай уақытта және қанша рекағат оқу керектігін
үйрену үшін Хз.Пайғамбарымызға жүгінеді. Пайғамбарымыз оларға үйретеді.
Аяттарға байланысты Пайғамбарымыздың пікірі, баяны, түсіндіруі сүннет
болып есептеледі
5.Лекция тақырыбы: Ижма
Лекция тақырыбының мазмұны: Ижма тілдік мағынасы келісімң деген мағынада.
Хз. Пайғамбарымыз (с.а.у.)-ның уақытынан кейінгі ғасырларда Ислам
мужтахидтерінің амалы бір мәселенің шариғаттағы құқында келісім жасауы
депте анықталады.
Ижма тақырыбы.
Ижма, шариғат құқындағы бір бөлікте , жаңа діни істерде, ғибадаттарда және
құқық мәселелерінде ижма жасауы.Ақли тақырыптар мен діни болмаған
тақырыптарда ижма тәубе етілмейді.
Ижманың болу шарттары.
А. Барлық мужтахидтердің келісімі. Ижма пасық және бидғат болмаған ижтихад
дәрежесінде болса, мужтахидтер тарапынан болады.
Ижма бір уақытта жасаған мужтахидтердің барлығының келісімі болады.Бір
мәселе аясында мужтахидтердің жалғыз бір бөлігінің келісім жасаулары ижма
болмайды.Барлық әлемдерде мужтахидтердің зати қарсылығы ижманың болуына
кедергі емес.
Б.Бір уақыттың өтуі. Ижманың болуы үшін имам Ахмед ибн Ханбал жіне имам
Шафииде бір уақыттың өтуі шарт.Келісім жағдайындағы мужтахидтер өлім
келгенше ижма етілмейді.Себебі ігштерінен біразының
қанағаттарыныңөзгерілуі түсіндіріледі.Демек бұлардың мужтахидтерінің біразы
Келісімнен айырмашылықтары адыңғы ижманы бұзады.
а.Аяттар Әркім өзіне хақ болғаннан кейін хз. Пайғамбарға
(с.а.у.) оппонент бір жағдайды алар және мүминдердің жолдарынан басқа жолды
таңдаса, біз оны өз жағдайына тастап және жәһәннәмге тастаймыз. Ол не жаман
сияқты.ң Мүминдердің жолынан мұрат еткен және амалын ықтияр етпекші
нәрселерден құралады.
б.Хадистер
Ижманың бөлімдері.
1.Шешімді (Аzіmet)
2. Рұқсат (ruhsat)
Ханафилер ижмаңны түрінде қабыл етеді.
Имам Шафии бұл түрдегі ижманы қабыл етпейді.Шафиилер ижмаңны
дәлелменде қабыл етпеу себебі оларда келісімге дәлел болмайды себебі
мужтахид түрлі бір саяси қорқудан, тәртіпсіздік қорқытуынан және біреуге
қарсы естілген құрметке байланысты етіледі және пікіріне жария жасай
береді.
Ижманың болуы.
Дәлелдердің негізі Аллаһтың кітабы және Расулаллаһтың сүннеті.Бұлардың
жанында ижмада бір дәлел болып табылады.Еш күмәнсіз бір үкім шығарған кезде
алдымен Құранға кейін сүннетке жүгінеді.Себебі дініміздің басты үкімдері сы
екі қайнардан басталады.Бірақ хадистер сансыз.Бірақ хадистің үкімі Құран
және Сүннетте бір суретте табылмайды.Ортаға шыққан құқықтық және т.б.
хадистердің үкімдері Құран мен Сүннетте табылмағанша ижма жасалынады.
Ижманың болуына аяттар, хадистер және ақли дәлелдер тірек болып табылады.
6.Лекция тақырыбы: Хадис және Тауил
Лекция тақырыбының мазмұны:
Хадис және Тауил сөзінің мағанасы .
Бұл екі сөз құран тафсир үшін өте маңызды . Хадис сөзі баяндау ,
ашықтау , деген мағана ереді , беті жабық бір нәрсені ашу деген мағананы
берді . Соныме қатар Хадис сөзі ескі философиялық және ғылыми
еңбектер дің ашықталуы және түсіндіріліуі деген мағынаға да кееді .
ылыми мағанасы үйренге мұхтаж болғандардың ішкі мақсатына тоқталу және
баяндау және қарастыру . Бұл сөзді ислам ғыымдары құраның сағанасын
ашықтау ондаған мұхтаж сөздерді аяндаумағанаарында қолданады . Хадис
мен тауил сөзі киеір кездерде бір –бірінің орныа қолданылады . Ал енді
екеуі арсындағы айырмашыықты көрініс . Хадис сөзі ғыымда тауиден адын
қоданылған , Ислам ның ағашқы дәуірінде тафсир мен хадистен басқа
ғылымдардың жария етімегендігімен тафсир сөзі бұл ғылымдарға баяндалған
еді Аударма дәуірі мен бірге бұл ғлымдр негізінен басталып әртүрлі
ғылымдар исламға кірген кезде бұл сөз басқа ғылымдарда қолданыла
бастады .
Тауил сөзі құран және ондағы пікірді дінің арласуы дәуірінен
бастап қоданылғанда кең ауқымды . яғни тафсир көбінесе практикалық
түрде ,ал тауил мағанасында қолданылады Тауил тек илаһи кітаптарда ,ал
тафсир әрі шаһи әрі ғыыми кітаптарды да қолданыады .
Хадис және аударма сөзінің арасындағы айырмашыықтары.
Ғылыми мағанасы :бір сөздің ағанасын теосифияық тұрғыдан дәлме -дәл
түсіндірме жасау . Енді Хадис мен аударманың айырмашылығын көрейік .
Әз-Зерканидің ойынша Хадис мен аударманың арасында 4-есе айырмашылық бар
.
1.Аудару әдісі тұрақты бір әдіс тафсир ғылыми аудасымен тсіндіріліу
жүйесінде анықтаады .
2. Аударма жасау жайыз болмайды , ал тафср де бұны жасау жйыз .
3.Аударма Хадис де мұндай жағдай жоқ .
4. Аударма тарапынан аударушының аударған мағаналарының болғанына
және сөз иесінің сы туралы айтқанына ,ал тафсир ұай емес .
7.Лекция тақырыбы: Сахаба және Хадис
Лекция тақырыбының мазмұны:
Сахабалардың тафсирдегі орны
Хз. Пайғамбарымыздан кейін Құранда ең жақсы түсініп ашықтаған
сахабалар еді . Сахабалар Құран аяттарын Хз.Пайғамбарымыздан
естігеннін айтып немесе ижтихад жасау түрінде ашықтаған .Көбінесе
аяттарды түсу себептеріне қарай ашықтайтын еді .Бірақ сол уақытта
арабтардың мәдениеті әр түрлі болды . Сол себептен араб тіліндегі сөздер
тілдік жағынан әртүрлі мағынаны білдіретін еді . Сахабаныфң бірі сөздің
негізгі мағанасына қолданса 2-сі ауыспалық мағанасын қолданған .
Кейде Құранның бір аятын ашықтау барысында сахабалар арасында
әртүрлі пікірлер болған . Уақыт өте келе жасы үлкен , қарт сахабалар
қайтыс болып Құранды түсіндіру үшін жас сахабаларға қалған еді Олар
құранды дінді түсінлдіру барысында көп сөйлеп көбіоек жас
сахабалардың бір аят төңірегінде қарама –қайшылықтар туындады
Сахабалар жасаған тафсирдің дұрыс немесе бұрыс екендігін кімнің тафсир
жасағанына қарап біліуміз керек болды.Тәфсирді дұрыс жасаған көрнекті
сахабалардың қатарына мыналар жатады :Али бин Әбу Талиб , Абдуллаһ бин
Месуд , Убей бин Каб , Абдуллаһ бин Аббас , Ә бу Муса әл-Ашари , Зейд
бин Сабит , Абдуллаһ бин Зубейір . Енді бір-екі сахабалардың тафсирінің
орнына көрейік Абдуллаһ бин Мусейдтің тафсирі арналды .
8.Лекция тақырыбы: Табиундар
Лекция тақырыбының мазмұны: Ибн Аббас пайғамбарымыз қайтыс болғанда 13-15
жаста болған делінеді. Ол саясатқа араласпаған, мемлекет істерімен
шұғылданбаған. Өмірі тек оқу және үйренумен өткен. Ибн Аббас тек исламға
қатысты мәселелерді ғана емес исламға дейінгі мәселелерді де қарастырып
халыққа үйретуге тырысқан. Оның пайғамбардан сахабадан естіген және өзінің
жасаған тафсирлерін кітап қылып жинақтамаған. Оның тафсирлерін өзінен
кейінгі шәкірттері қағазға түсірген. Ибн Аббас аяттарда кейде діни кейде
тарихи кейде тілдік жағынан анықтауға тырысқан. Кейбір кездерде аяттардың
тура мағынасын емес ауыспалы мағынасын қолданған.
Төрт хатфа дәуірінен бастап ислам дәулетінің шекарасы кеңейді.
Ислам жаңадан қабылдаған өлкелерге дұрыс басшылық жасау керек болды.
Ұзақтығы елдерде исламда үйрететін білімді адамдар жетіспеді. Содан бастап
жеке пікірлер шыға бастады. Сонымен қатар басқа елдердің өзіне тән салт-
дәстүрі, мәдениеті бар еді. Олар исламда қабылданғаннан кейін ислам
дінінің үкіметтерімен араластырады. Табиундар тафсирді сахабалардан
есітгенін айтқан. Естімеген жерлерін иштихад жасаумен айналысты. Осыдан
бастап тафсир тұлғадан тұлғаға жетіліп отырды. Тафсирді жеткізген
адамдардың әрқайсысы әртүрлі болғандықтан тафсирге өзінше артық
нәрселерді қоса бастады. Бір мәселеге төңірегінде тек өзінің пікірі ғана
емес сол уақыттағы қауымның да пікірлерін айтатын болды. Түрлі
көзқарастардың ішінде ең маңыздысы исраимат деген атаумен ортаға шықты.
9.Лекция тақырыбы: Атақты сахабалар
Лекция тақырыбының мазмұны:
Сайд бин Жубейр (95714)
Ибн Жубейр өте білімді және зерек адам болған. Екі күнде түгел
Құранды оқып шыққан және намаздың бір рәкатында Құранда толық оқып шығу
қабілеті болған. 49 жасында әл-Хажжаж деген адам тарапынан өлтірілген. Ибн
Жубейр ислами білімдерді де алдыңғы қатарда болған. Ол халифа Абдул-Малик
үшін арнайы бір тафсир жазған. Кейін ол тафсирді Ата бин Динар алып
Сайдтен риуаят еткен. Осы уақыттан бастап, яғни табуындар дәуірінен бастап
Құран тафсирлері бір кітап болып шыға бастады.
Мужахид бин Жебир (103721).
Ибн Аббастан тафсир риуаят еткендердің ең маңыздысы Жужахид болған.
Ол Құранның әрбір аятының қай жерде және қалай түскендігін үйреніп білген.
Мужахид Ибн Аббастан сұрақтар сұрап, алған жауабын әрдайым жазып отырған.
Мужахид тек Ибн Аббас ғана емес сол уақыттағы атақты ғалымдардан да білім
алған. Мужахидтен тафсир риуаят еткендерден атақтылары мыналар: Абдуллах
бин Әби Нежих, Әл-Амеш, Ибн Журейж, және т.б.
Икриме (107725)
Икриме Ибн Аббастан тафсир риуаят еткендердің маңыздыларынан бірі. 40
жыл көлемінде ғылым талап етіп, Ибн Аббастың қызметінде болған. Икрименің
тафсир ғылымында белсенділік танытқанымен оны өтірікші дегендер де бар.
Сайд әл-Ансари Икриметі Ибн Аббастың сөздерін өтірік айтқаны туралы
мәлімдеген. Ибн Харис былай дейді: Ибн Аббастың ұлы Алиге барғанымда үйдің
есік алдында Икримені байлаулы тұрғанын көрдім. Икриме бұл жерде неге тұр?
Деп сұрағанымда, ол әкем туралы өтірік айтады деп жауап берген.
10. Лекция тақырыбы: Ислам дінінің негіздері
1. Лекция тақырыбының мазмұны: Ислам дінінің негіздері: итиқади, амали,
ахлақи
Илаһи діндердің хақ діндер екендігі және атамыш дін алғаш мәрте
адамзаттың атасы, сонымен қатар, алғашқы пайғамбар хазіреті Адам тарапынан
тәблиғ етілгендігі баршамызға белгілі. Заман өткен сайын адамдар өздеріне
жіберілген діннің негіздернен ауытқыса, Аллаһ тағы да пайғамбарлар жіберу
арқылы бастапқы тәухид діндің жаңалап отырды және адамдардың
өзгерткендерін пайғамбарлар арқылы түзеп отырды. Илаһи діндердің
негіздерінде айырмашылық болмаған, алайда, дәуір мен оның шарттарына қарай
өзгеріп отыратын амалдарға байланысты үкімдер болуы мүмкін.
Ислам дінінің өзгермейтін біршма негіздері бар. Олар итиқад, амал және
ахлаққа қатысты үкімдер болып үш топқа бөлінеді
А) Итақадпен байланысты негіздер:
Итиқад бір нәрсеге сену деген мағынаны береді. Ислам итиқадын құрайтын
және бүкіл илаһи діндерде кездесетін негізгі осы үкімдер мыналар: Аллаһқа,
періштелерге, пайғамбарларға, кітаптарға, ахирет күніне қаза мен қадерге
сену.
Ә) Амалмен байланысты негіздер:
Исламның амалға қатысты негіздеріне адамдардың іс-әрекетімен
байланысты үкімдер, әмірлер мен тыйымдар жатады. Олардың ішінде Аллаһ пен
оның құлы арасындағы байланыстарға қатысты болатындары ғибадатң деп
аталады.
Б) Ахлақпен байланысты негіздер:
Исламның ахлақпен байланысты негіздері мінез-құлықтың жұмсаруын,
рухтың тәрбиеленуін және рухани жоғарғы дәрежеге көтерілуін мақсат етеді
11.Лекция тақырыбы: Исламдағы фықһ мәзһабтары
Лекция тақырыбының мазмұны: Исламдағы фықһ мәзһабтар
Сөздікте мәзһаб жолң деген мағынаны білдіреді. Ал термин ретінде
мәзһаб бір діннің ғұламалары арасында түсініктеме жасау айырмашылықтарынан
пайда болған көзқарастар деген мағынаны білдіреді. Ислам дінінде де
мәзһабтар кездеседі және осы мәзһабтардың негізінде діні ерекше етіп
көрсететін айырмашылықтар кездеспейді, олар тек ұсақ-түйекпен ғана
ерекшеленеді. Олардың барлығы Құран Кәрім мен пайғамбар сүннетін негізге
алады. Алайда ашық, кесінді түрде насс болмаған жағдайда ғұламалар өз
ижтиһад етіп, пікірлерін білдірген.
1. Итиқади мәзһабтар:
Сәләфия мәзһабы
Сенім мәселесі бойынша сахабалар мен табиунның көзқарастарын
қабылдаған фықһ пен хадис ғалымдары. Олар сенім тақырыптарында аят пен
хадистерде орын алған жағдайлар турасында түсініктеме жасамастан сол
күйінге қабылдайтындар. Аллаһтың сипаттары және өзге де тақырыптарды ақылды
қолданбайды.
А) Матуриди мәзһабы
Аталмыш мәзһабтың имамы - Әбу Мансур Матуриди. Һижри 238 жылы (862 ж.)
Самарқандтың матурид қыстағында дүниеге келген және атын осы қыстақпен
атаған. Һижри 333 жылы (944 ж.) Самарқандта дүние салған Әбу Мансұр –
атақты түркі ғұламасыӘһли Сүннет сенімін жақтап, ойдан шығарылған
сенімдерге қарсы өмір бойы күресіп өткен.
Амалда ханафи болғандар, итиқадта Матуриди мәзһабын қабылдайды.
Ә) Әшари мәзһабы
Әшари мәзһабының имамы - Әбу-л-Хасан Али әл-Әшари. Ол һижри 260 жылы
(873 ж.) басрада дүниеге келіп, һижри 324 жылы (936 ж.) Бағдатта дүние
салған.
Мутазила ғұламаларынан Әбу Али әл-Жубаидің шәкірті болып, кейіннен
аталған мәзһабтан бас тартып, Әһли Сүннетті жақтаған. Осыдан соң өмірінің
соңына дейін Әһли Сүннетті жақтап өткен.
1. Ханафи мәзһабы
Ханафи мәзһабының құрушысы Имам Ағзамның шын аты - Нұғман бин Сәбит әл-
Куфи. Ол хижраның 80 (699 ж.) жылында Ирактың Куфа қаласында өміге келген.
Ұлты – парсы. Ғасырының ірі ғалымы болғандықтан оны – Имам Ағзамң деп
атады, яғни ең үлкен имамң деп құрметтеген. Ол жас кесіне соңғы
сахабаларды тыңдаған. 22 жасында Ирактың аса көрнекті діни ғалымы Хаммад
бин Әбу Сүлейменнің шәкірті болған. Оның үйірмесінде 18 жыл сабақ алып,
кейін Куфа мен Басрадағы беделді фақиһ ретінде 10 жылдай осы үйірмені өзі
басқарған. 747-748 жылы Әбу Ханифа өзін мемлекеттік қызмет атқаруға зорлап
соңына түскен Ирак әкімі Ибн Хұбайрадан құтылмақ болып, Меккеге аттанады.
Аббас әулеті өкімет басына келгеннен кейін Әбу Ханифа Иракқа көшіп келіп,
сонда өмір кешкен. Халифа әл-Мансұр оған жаңа астана – Бағдатта қазының
орнын немесе басқа қызмет ұсынғанда Әбу ханифа одан бас тартқан. Әбу
Ханифаны көндіру үшін оны ұлғайған жасына, беделіне қарамай, абақтыға қамап
дүре соқтырған. Бұған шыдамаған Әбу ханифа дүние салған.
2. Малики
Аталған мәзһабтың құрушысы - Мәлік бин Әнәс (һ. 93-179 ж, м. 712-795).
Бұл мәзһаб Мединеде дүниеге келіп, Араб елдеріне, Мысырға, Солтүстік Африка
мен Андлусияға тараған. Имам мәлктің негігі мәшһүр еңбегі – Муатта. Фықһ
тәртібіне қарай жазылған алғашқы хадис кітабы болып есептеледі.
3.Шафи Мәзһабы
Шафи мәзһабы құрушысы имамның атымен аталады, яғни осы мәзһабтың негізін
қалаған Мұхаммед бин Идрис әш-Шафи (767-820) болып табылады. Ол Газза
қаласында әскери қызметкердің отбасында дүниеге келген. Жас кезінде әкесі
қайтыс болып, шешесі аш-Шафиді Меккедегі әкесінің атақты туыстарының қолына
алып келеді. Мұнда ол көрнекті діндарлардың және тілші, хадисті және фықһты
меңгерген ғұламалардың ортасында өскен. 20 жасқа толғанда Мәлик бин Әнәстан
дәріс алу үшін Мединеге қоныс аударады. Мәлік оны толық қамқорлығына алып,
оның көмекшісі болады. Мәлік қайтыс болған соң ол Меккеге қайта оралып,
Нажранның уәлиі болып тағайындалады. Шамамен 35 жасқа толған шағында Бағдат
пен Меккеде атағы жайылды: Ханафи мен Мәлики мәзһабтары арасындағы
айырмашылықты біріктіруге тырысқан ол өз мәзһабын құрды. 814-815 жылы әш-
Шафиді шиитшілдікке бейімдігі үшін кіналаған халифа әл-Мәмунмен тіл табыса
алмаған ол Мысырға көшіп кетті.
4. Ханбали мәзһабы
Ханбали мәхһабы негізін салушы Ахмед бин Ханбал (һ. 164-241. м.848-
558) есімімен аталатын сүнниттік мәзһаб. Ол Бағдатта дүниеге келді. Ол 15
жасынан бастап, 816 жылға дейін көптеген діни шығармаларды оқып,
мұсылмандардың діни орталықтарына сапар шекті, солардың ішінде Әбу Жүсіп
пен аш-Шабии сияқты көптеген діни ағымның аға буындарымен қарым-қатынас
жасады. Ахмет бин Ханбал исламға жаңа сенім мен практика кіргізушілермен
дінді қорғаушы ретінде сонымен бірге Бағдаттағы дәстүрлі ағымның өз идеясын
қолдаған өкілдерін өз айналасына жинауда көп еңбек етті.
Ханбали мәзһабы Бағдат, Мысыр, Сирия және Хижазға таралған.
12.Лекция тақырыбы: Мүкәллаф иелері және олрдың амалдарына байланысты
үкімдері
1. Лекция тақырыбының мазмұны:
2. Парыз
Парыз – анық, бұлтартпас дәлелдермен әмір етілген діни іс-әрекеттер
мен міндеттер. Мәселен, намаз оқу, ораза ұстау зекет беру т.б..
Парыз өз ішінен айн, кифая болып екіге бөлінеді:
Айн парыз. Әрбір мұсылманға тікелей жүктеліп, өтеуге борышты парыздар.
Мұсылман бұл парыздарды жеке өзі орындауы тиіс. Біреудің парызын біреу өтей
алмайды. Мәселен, намаз ораза т.б.
3. Уәжіп
Уәжіп – орындалуы дәл парыз секілді талап етілмеген, бірақ нақты
дәлелдермен айқындалған іс-әрекеттер мен міндеттер. Мысалы, құрбандық шалу,
үтір, айт намаздары т.б. Уәжіптің үкімі парызға ұқсас, яғни орындаған адам
сауап алады, орындамаса күнәлі болады. Бірақ сенім тұрғысынан алғанда уәжіп
парыз емес. Уәжіпті теріске шығарған Адам діннен шықпайды. Бірақ, діндегі
бір әмірді теріске шығарғаны үшін үлкен күнәға кіреді.
4. Сүннет
Сүннет - парыз Бен уәжіптен бөлек, пайғамбар жасаған және жасауды
насихат еткен іс-әрекеттер. Сүннет үшке бөлінеді:
1. Мүәккәд сүннет (бекітілген сүннет).
2. Ғайри мүәккәд сүннет (бекітілмеген сүннет).
3. Зәуәид сүннет (артық сүннет).
4. Мұстахаб
Хазіреті пайғамбарымыздың кейде орындап, кейде орындамаған іс-
әрекеттері. Нәпіл намаз бен оразалар осыған жатады. Сонымен қатар, таң
намазын айналаға жарық түскенде оқу, жаздың шілдесінде бесін намазын салқын
түскенге дейін кешіктіріп оқу, ақшам намазын кірісімен оқу - мұстахаб.
Мұның үкімі орындағанға сауап, орындамағанға күнә жоқ. Мәндүб, мұстағаб,
нәпіл терминдері бір мағынада қолданылады.
4. Мүбах
Мүбах – орындалуы мен орындалмауында діни жағынан ешқандай тосқауыл
қойылмаған, яғни мүкәллаф исінің еркіндегі іс-әрекеттер. Мәселелен, тамақ
ішу, ұйықтау т.б. Мұнай іс-әрекеттердің орындалуында сауап та күнә да
жоқ.Бірақ бұл әрекеттерді сүннет ниетімен жасайтын болса, сауап алады.
Мұның баламасына кейде халал сөзін қолдануға да болады.
6. Харам
Харам – орындалуы мен пайдалануы исламдық тұрғыдан қатаң тыйым
салынған нәрселер. Ішімдік ішу, құмар ойнау, адам өлтіру т.б. Хаарам
етілген зат немесе іс-әрекет өзінң затына тән, жамандық немесе ластық
себебімен харам етілсе харам ли-айниһиң деп аталады. Мысалы, доңыз еті,
арақ т.б. Ал өз негізі мен сипаты үшін емес, сырттағы себептер арқылы харам
болғанға – харам ли-ғайриһиң деп аталады. Мысалы, кез келген адал зат
ұрланған болса, харамға жатады.
7. Мәкрүһ
Мәкрүһ – дін тұрғысынан ұнмсыз, жаман іс-әрекеттер. Дәрет алғанда
суды ысырап ету осы мәкрүһке жатады. Мәкрүһ екіге бөлінеді:
1. Тахримән мәкрүһ (харамға жақын мәкрүһ): дәрет алғанда суды ысырап
ету.
2. Тәнзиһан мәкрүһ (халалға жақын мәкрүһ): мұрынды оң қолмен шаю т.б.
8.Мүбсид
Мүпсид – басталған ғибадатты бұзатын нәрсе. Мүбсидтің әдейі жасалуы
күнә тудырады. Қателесіп жасаса, күнә емес. Мәселен, намазда өзін-өзі ұстай
алмай күлу секілді іс-әрекеттер осыған жатады.
13.Лекция тақырыбы: Иман және хадис
Лекция тақырыбының мазмұны:
Иман жалпы (ижмали) иманң жєне дара (тафсили) иманң болып екі т‰рге
бҰлінеді.
1) Иман келтіретін нәрселерге қысқаша, топтап нануды ижмали иман
дейміз және Кәлима тәухидң немесе Кәлима шаһадаттың тілмен айту арқылы
жүрек пен көңілге бекіткен адам қысқаша және топтап иман келтірген болып
есептеледі.
2) Иман келтіретін нәрселерді әрбіріне жеке-жеке сенуді тафсили иманң
деп аталады. Аллаһқа, періштелеріне, кітаптарына, пайғамбарларына, ахирет
күніне, өлгеннен кейін қайта тірілуге, жәннат пен жәһәннамға, қаза мен
қадерге жеке-жеке сену – осы бөлімнің негізгі тақырыбы.
Имандағы негіз – жүрек және сеніммен қуаттау. Құдайдың пендесі Аллаһты
және оның пайғамбарлары арқылы жіберген нәрселерді жүрекпен қуаттаса,
дұрыс, шынайы екендігіне жүрекпен сенсе, мүмінң болады. Ал тілмен сенгенін
жария етсе, мүмін болғандығын өзгелерге білдіру және сенгендігіне олардың
куә болуы үшін қажет. Иманның негізгі анықтамасы ретінде мынандай анықтама
кең таралған: :
ңإقرار باللسان و تصديق بالجنان тілмен жриялау, күрекпен сену,
қуаттау
Жалпы негізгі шарт жүрекпен сену, сондықтан тек жүрекпен сенімін
қуаттаған адам да мүмін есептелінеді. Сондықтан иманның рүкіні – жүрекпен
нану. Ал жүрегінде шүбә, немесе екі ойлық орын алса, кәлима шаһадатты айтса
да Аллаһ алдында мүмін бола алмайды.
Сонымен қатар иман бір бүтін, оны бөлшектеуге болмайды, яғни, сенуі
керек нәрселердің біріне сеніп, келесесін мойындамау имандылыққа жатпайды.
Кәлима тәухид:
ңلآ اِلهَ إلا الله محمدٌ رسولُ اللهِ Аллаһтан басқа тәңір жоқ, Мұхаммед
Аллаһтың елшісі
Кәлима шаһадат:
اَشهدُ اَنْ لآ اِلَهَ اِلا اللهُ وَ اَشْهَدُ ان مُحَمدًا عَبْدُهُ وَ رَسولُهُ
Мен Аллаһтан басқа тәңір жоқ екендігіне және Мұхаммед оның құлы әрі
елшісі екендігіне куәлік етемінң.
Сонымен ќатар келесі иманныњ т‰рі - дара (тафлиси) иман, Аллаћтыњ сҰзі
- ЌҒран Кєрім мен ардаќты Хазіреті Мұхаммедтің (ғ.с.) хадистерінде
баяндалѓан мҒсылман адамныњ мойындауы керек нєрселерді егжей-тегжейлеп,
атап айтатын иманды айтады. Олар: ¦лы Аллаћќа, періштелеріне, Аллаћтыњ
кітаптарына, пайѓамбарларѓа, ахирет к‰ніне, таѓдыр мен ќазаѓа сену.
Оны біз єрдайым Ємєнт‰ би-л-лаћң сҰзімен былай деп т‰сіндіреміз:
امَنْتُ بِاللهِ وَ مَلئِكَتِه وَ كُتُبِه وَ رُسُلِه وَ الْيَوْمِ الاخِرِ وَ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَ شَره مِنَ
اللهِ تَعالي وَ الْبَعْثُ بَعْدَ الْمَوْتِ حَقٌ اَشْهَدُ اَنْ لآ اِلَهَ اِلا اللهُ وَ اَشْهَدُ اَن مَحَمدًا
عَبْدُهُ وَ رَسولُهُ
Мен Ғлы Аллаћќа, оныњ періштелеріне, оныњ кітаптарына, оныњ
пайѓамбарларына, ахирет к‰ніне, тағдырдыњ (жаќсылыќ пен жамандыќтыњ)
Аллаћтан болѓанына сенемін. ¤лгеннен кейін тіріліп есеп алањына жиналу
(махшар) шын. Мен Аллаћтан басќа тєњірі жоќ екеніне жєне МҒхаммед оныњ ќҒлы
єрі елшісі екеніне куєлік етемінң.
14.Лекция тақырыбы: Иман шарттары
Лекция тақырыбының мазмұны:
1. Аллаһқа иман
2. Періштелерге иман
3. Кітаптарға иман
4. Пайғамбарларға иман
5. Ахирет күніне иман
6. Қадер мен қазаға иман
Лекция мақсаты: Бұл лекцияда ислам сенім негіздері баяндалады.
Лекция мазмұны:
1.¦лы Аллаћќа жєне оныњ сипаттарына иман
Аллаћтыњ зати (субстанция) сипаттары:
а) Вүжуд. Бар болу деген сөз.
ә) Әл-Ќидам - барлығының бастауы жоќ, бұрыннан бар деген сөз.
б) әл-Бәќаа - барлығының соњы, ақыры жоқ, мєњгі-баќи болу деген сөз.
в) әл-Уәхдания жалѓыз, дара жєне біреу деген маѓынаны береді
г) Мухалафатун лил хауадис Аллаћ кейіннен пайда болѓан нєрселердіњ
ешќайсысына да ұќсамайды деген мағынаны білдіреді.
ғ) Ќиям би нєфсићи Бар болу үшін басқа біреуге мұқтаж болмау дегенді
білдіреді. Аллаћтыњ субути сипаттары:
а) Хаят
ә) Ілім (илм)
б) Сєми
в) Басар
г) Ирадә
ғ) Ќұдірет
д) Кєлам
е) Тєкуин
2. Періштелерге иман
1. Арзи (жер беті) періштелер;
2. Сємєуи (аспан) періштелер;
3. Арши (ѓарыш) періштелері болып бөлінеді.
Дегенмен, періштелер арасындағы ұлыќ періштелер Құран Кәрім мен Хадис
Шәріптерде аттары мен қызметтері баяндалған:
1. Жебірейіл – төрт ұлыќ періштеніњ бірі. ¦лы Аллаћтан пайѓамбарларѓа хабар
тасушы, дєнекер періште;
2. Микайл – єлемдегі табиѓатты басќару ќызметіне таѓайындалѓан періште;
3. Исрафил – оѓан ж‰ктелген міндет, Аллаћтыњ бұйыруымен сұрды (керней) екі
рет ‰рлегенде ќиямет болады. Яѓни бірінші рет ‰рлегенде ќиямет болады.
Екінші рет ‰рлегенде адам, жан-жануарлар тіріледі;
4. Єзірейіл – жандылардыњ жанын алу ќызметіне таѓайындалѓан ажал періштесі.
Міне осылар, төрт Ғлыќ періштелерге жатады. Одан басќа:
1. Кираман Катибин – адамныњ оњ мен сол жаѓындаѓы періштелер. Адамныњ оњ
жаѓындаѓы періште адамныњ жаќсылыѓын, ал сол жаѓындаѓысы жамандыѓын жазып
отырады.
2. М‰нкәр және Нєкір - ¤лімнен кейін ќабірде адамныњ жасаѓан істері жайлы
сҒрайтын періштелер.
3. Хамеле-и Арш - ғарышты кҰтеретін періштелер.
4. Хазене-и жєннєт ує жєћєннєм - жҒмаќ пен тозаќ істерін ж‰ргізуге
міндеттелген періштелер. БҒлардыњ саны Ұте кҰп, олар єсіресе жєннєтта
м‰міндерге ќызмет ќылумен айналысады.
5. Мұќарребун періштелер - ¦лы Аллаћќа да, адамдарѓа да өте жаќын, мейрімді
періштелер т.б.
3. Кітаптарѓа иман
1. Адам пайѓамбарѓа 10 параќ (сҒхҒф);
2. Шит пайѓамбарѓа 50 параќ (сҒхҒф);
3. Идрис пайѓамбарѓа 30 параќ (сҒхҒф);
4. Ибраћим пайѓамбарѓа 10 параќ (сҒхҒф).
Барлыѓы 100 параќ болып, ќазір бҒлардыњ ешќайсысы ќолымызда жоќ. Ал
‰лкен кітаптар төртеу, ұлы Аллаћ.
1. Мұса пайѓамбарѓа “Тєуратті”;
2. Дєуіт пайѓамбарѓа “Забурды”;
3. Иса пайѓамбарѓа “Інжілді”;
4. Мұхаммед пайѓамбарѓа “Ќұранды” т‰сірді.
4. Пайѓамбарларѓа иман Пайғамбарларға иман - ислам дініндегі иман
негіздерінің бірі. Пайѓамбарлар - Аллаћтыњ ќҒлдары арасынан тањдап, оѓан
елшілік міндетін ж‰ктеген адамдары. Пайѓамбарлар адамдарѓа хаќ дінді
уаѓыздауѓа жєне оны жалѓастыруѓа міндеттелген. ¦лы Аллаћ адамдарѓа ќажет
кезінде пайѓамбарлар жіберген. Жіберген пайѓамбарлары адамдарѓа тура жолды
кҰрсетуге, адамдардыњ жаќсы мен жаманды айыра білуіне және олардыњ жаќсы
мінез ќалыптастыруына шаќырѓан.
5. Ахырет к‰ніне иман
Ахырет к‰ні - нағыз єділеттіњ ж‰зеге асатын к‰ні. Єрбір адам
сеніміне, ѓибадатына, ахлаѓына ќарай жауапќа тартылады. Жаќсы адамдардың
(м‰мін, мҒсылман) жҒмаќта марапатталатыны, жаман адамдардың (кєпір,
мҒнафыќ, м‰шірік) да тозаќта жазаѓа тартылатыны даусыз.
6. Таѓдырѓа иман Таѓдырѓа иман - ислам сенім негіздерініњ бірі. Яѓни
барлыќ нєрсені Аллаћтыњ ќалауы мен жаратуы арќылы ж‰зеге асатынына сену.
Тағдыр сөзі - бір нәрсені белгілі бір өлшем, мөлшерге қарай реттеу,
белгілі есеппен жүйелеу деген мағыналарды білдіреді. ¦лы Аллаћ барлыќ
нєрсеніњ жаратылысынан бастап, соњына дейінгі олардыњ орны мен уаќытын,
пайда болу т‰рлерін жєне жаѓдайларын, көлемі мен мөлшерін, олар пайда
болмай тұрып біледі. Міне осыны “таѓдыр” деп атайды.
15.Лекция тақырыбы: Сунниттік ағымдар мен бағыттар
Лекция тақырыбының мазмұны:
1. Әһли Суннат уа-л-жамаат; Әһли Сунна атауы; Әһли Сунна мазхабының пайда
болуы мен дамуы;
2. Асхабу Хадис және Салафилік; Асхабу рай және калам мазхабтары;
Ашарилік; Ашари атауы; Ашари мазхабының дамуы; Матуридилік; Мазхабтың
пайда болуы және атауы; Матуридия мазхабының дамуы;
3. Әһли сунна мазхабтарында Таным концепциясы; Улухиат; Құдайлық есімдер
мен сипаттар; Калам сипаты; Руятуллаһ; Қадар; Пайғамбарлық; Ахирет;
Иман және күпірлік; Имамат.
2. СЕМИНАР САБАҒЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЫ ЖӘНЕ ЖОСПАРЫ
2.1. Семинар сабағының әдістемелік нұсқауы
Семинар - меңгеріліп жатқан мəселелер, баяндамалар мен рефераттарды
ұжымдық талқылау формасында өтетін оқу дəрісі. Семинарлардың басқа
сабақтардан өзгешелігі - оқушылардың оқу-танымдық іс-əрекеттері көбіне
олардың өзіндік жұмыстары негізінде ұйымдастырылады. Семинар желісінде
тұңғыш дерек көздерінен, құжаттардан, қосымша əдебиеттерден, оқудан тыс
ізденістер барысында алынған оқушылардың білімдері тереңдетіледі, жүйеге
келтіріледі жəне бақыланады; дүниетанымдық бағыт-ұстанымдары , бағалау-
сұрыптау ой-пікірлері жүйелі бекімге келтіріледі.
Жүргізу тəсіліне орай семинарлардың бірнеше түрі бар. Олардың ішінде
аса кең тарағаны – семинар-сұхбат: оқытушының қысқа кіріс сөзі жəне
қорытындылауымен жоспарға сəйкес кең əрі ашық сұхбат-əңгімелесу формасында
өтеді. Семинарға жоспар сұрақтары бойынша барша оқушылардың мұқият
дайындығы қажет, бұл тақырып бойынша белсенді талқы, пікір-талас
ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Жоспардың əр сұрағы бойынша жеке студенттер
хабарламалары тыңдалады, соңынан олар басқа студенттер тарапынан
талқыланады əрі толықтырылады.
Кейде семинар қатысушылары сұрақтарды өзара бөліп алады да,
баяндамалар, хабарламалар дайындайды, кейін олар семинар сабағында
тыңдалады жəне талқыланады.
Семинардың ерекше түрі семинар-сөз-жарыс. Ол қандай да бір проблеманың
шешілу жолдарын айқындау мақсатындағы ұжымдық талқыға арналады. Мұндай
семинардың мақсаты – дүниетанымдық бағыт-бағдар бекіту, бағалау пікірлерін
қалыптастыру, пікірталас жүргізу ептіліктерін дамыту, өз көзқарастары мен
ұстанымдарын қорғауға үйрету, өз ойын қисынды да анық баяндауға баулу.
Оқу конференциясы – білім арттыру, бекіту жəне жетілдіруге бағытталған
оқу ұйымдастыру формасы. Əдетте, мұндай форма бірнеше топтардың қатысуымен
өткізіледі.
2.2. Семинар сабақтарының жоспары
І Семинар сабақтың тақырыбы: Хадис пәні
1. Сабақ жоспары:
Хадис методикасы пәні
Хадис сөзінің мағынасы
Хадистің анықтамасы
2. Сабақ мақсаты: Хадис методикасы пәні, оның мақсаты және міндеттерін
білу.
3. Қысқаша теориялық мәлімет: Хадис методикасы дінтанудың бөлімі ретінде
дінтану мамандарын кәсіби дайындауға тікелей қатысты.
Хадис методикасы дінтану мамандығы бойынша оқитын студенттердің құран
кәрім аясындағы адам және оның жаратушыға, қасиеттілікке қатынасы, сонымен
бірге құранның шығуы мен мақсаты, адам табиғаты мен тіршілігінің мәні
туралы түсінік пен ұғымдарды, құран аяттары тереңірек зерттеп танып-білуге
мүмкіндік береді. Бұл пәннің ислам дінінің негізі болып табылатын Құран
Кәрімді және оның негізгі қағидаларын дұрыс түсінуде маңызы үлкен. Құран
аяттарының көркемділігі мен мағыналарының тереңдігіне үңіле білуде көмекші
құрал болып табылады.
Пєнніњ мақсаты: Дінтану мамандарын дайындауда тафсир методикасы
негізгі және профилдік пән болып табылады. Бүгінгі күнде исламның негізі
болып табылатын құран кәрім, адамның рухани әлемі, жаратушы мен адам
арақатынасы, сенім мен білім сынды өмірлік маңызды тақырыптарды зерделеп
зерттеу уақыт талабы. Елімізде ұлтаралық пен дін аралық келісім мен
төзімділік Құрандық мәселелерді көтеру және шешумен ұштасып жатыр.
Бұл пәннің мақсаты – елімізде гуманитарлық білімнің жаңа жағдайында
дінтану пәндерін оқытуды ғылыми-әдістемелік тұрғыдан қамтамассыз ету.
Пєнніњ міндеттері:
Құран кәрімдегі негізгі мәселелерді зерделеу, құран аяттары мен
қазіргі таңдағы маңыздылығы, адамның рухани әлемі, харатушы мен адам
арақатынасы, сенім мен білім сынды мәселелерді қарастыру.
4. Бақылау сұрақтары:
1. Хадис методикасының қарастыратын мәселелері
2. Хадис методикасының мақсаты
3. Міндеттері
5. Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
• Ауызша түсіндіру
• Пікірталас өткізу
• Сұхбат
• Дөңгелек стол
6. Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары
Сұрақ, жауап, ауызша, жазбаша.
7. Үй тапсырмалары:
Хадис методикасының қарастыратын мәселелері, Хадис методикасының мақсаты,
Міндеттері
8. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Webсайттар тізімі:
1. А.Лутфи Казанжы, Ислам акайды, Станбул, 1995
2. Адам Худаверди, Кәлам ғылымының кейбір мәселелері, Сакария, 1998
3. Абдул Юср Мұхаммед Пездеви, ауд. Ш.Голжук, Кәлам ілімі, Станбул,
1994
4. Бекир Топалоғлы, Кәлам ілмі, Станбул, 1996
5. Ислам энциклопедиялық создік, Алматы, 1995
6. Ислам энциклопедиясы, Станбул, 1986
7. М. Исаұлы; Қ.Жолдыбайұлы, Ислам ғылымхалы, Алматы,2003
8. М.Жамал Сопыоғлы, Ислам діні негіздері, Измир, 1996
9. М.С.Билге, Ислам ғылымхалы, Станбул
10. М.Сейіт Өзварлы, XІX-XX- ғасырлардағы Кәламның жаңа зерттеулері,
Станбул,1998
11. Омар Нәсафи, дай: Сейіт Ахсен, Ислам сенім негіздері, Станбул, 1995
12. С.Языжы, Дін негіздері, Анкара, 1996
13. Сулеймен Улудағ, Исламда сенім және сенім мәзһабтары, Станбул, 1996
2 Семинар сабақтың тақырыбы Уахи
1. Сабақ жоспары:
• Уахи
• Уахидің түрлері
• Сүре
2. Сабақ мақсаты: Уахидің анықтамасын білу , Құран сүрелерін анықтау.
3. Қысқаша теориялық мәлімет: Қасиетті кітабымыз құран х.з. Мұқаммадке
уахи жолымен түскен . Уахидың сөзік мағанасы жасырын сөйеу әмәр ету ,
ишарат беру , асығу , хат жазу не.т.бмағанада береді .
Уахидің келу түрлері
1.Уахидің ағашқы трі пайыздық ұйқыда жатады түс ретінде келуі .
Кейде Түсінде көрген нәрсеер өңінде болатын
2. х.з..Пайғамбар ояу отырғанда періштелерді көрмей жүрегіне Аланың
уахи салу .
3.Жабық періштелердің адам бейнесінде пайғабарымызға уахи әкелуі .
Бұл пайғамбарымызға уахидің ең оңай түрде келеген уахи . Кейін Дихия адам
бейнесінде келген .
4.Қоңыраудың үніне ұқсаған бір сыңғырлаған дыбыс пен келуі .
Пайғамбарымызға ауыр келеген уахидің түрі осы Дыбыс тоқтаған уақытта
Пайғамбарымызға уахимен келген сөзді есіне сақтап қаатын еді .
5. Жаб-л Пайғамбарымыздың өз бейнесінде келіп Алланың айтуы .Бұндай
уахи 2-рет болған 1-сі Хира Үңгірінде алғашқы уахи келгенде , 2-сі
Миғражға шыққанда .
6. Пайғамбарымыздың ояу уақытында Алламен тікелей сөйлесу .Миғраж
түнінде намаздың фарз болуы не Бақара сүресінің соңғы 3 аятында Алла
х.з. Мұхаммедке тікелей айтқан .
7.Пайғамбарымыз ұйқыда жатқанда уахи әкелуі . Кейбір тәфсиршілер
Каусар сүресінің осындай уахи аралығы айтқан .
Уахи келген кезде Пайғамбарымыз бірнеше халдер көрінетін еді . Мыс ;
денесі дірілдеп жүзінің түсі өзгеретін еді . Күн қанша суық болса да
пайғамбарымыз тереп , дем алғанда қарғаға ұқсас дем шығатын еді .
Уахидің келгенні пайғамбарымыздың жанында отырғандарға да сезілетін еді
. Ухидің келген уақытында байланысты есімдері . Пайғамбарымызға түрі
уақытта , түрлі жағдайлармен мекендерді уахилер берілген . Олар
4. Әл-Хадари ;Пайғамбарымыздың сапарда болған уақытында келген .
5. Әс-Сафари : Пайғамбарымыздың сапарда , соғыс уақытында келген
уахилер
6. Ән-Каһари : Күндіз келген Уахилер
Сүре
Сүре сөздік сағанасы сәртебесі қатар , абырой дегенд білдіреді
.Сүренің орналасу тәртібі н иафсириінің бір бөлігі пайғамбарымыздың өзі
жасаған десе бір бөлігі сахабаардың ижтихад жасаумен тртіптелген
дейді .Сүренің Мекке және Мәдиналық болып бөлінуіне байланысты
тафсирдің 3 пікірі бар
1. Уахидің түскен жеріне қарай бөлінуі . Яғни Меккеде түскен
сүренің Меккелік ал Мадинада түскенге Мадинаық деп аесім берген .
Сонымен қатар Мина , Арафат , және Худайбия сияқты жерлердің төңірегінде
түскен аяттағы Мадиналық деп атаған .Бұдан басқа да пайғамбарымыз
сапарда жүргенде түскен аяттардың Сафари деп аталған
2Пайғамбарымыздың хижіретіне қарай есімделуі . Яғни хижреттен бұрын
түскен аяттарға Мекке ал хижреттен түскен Мадинаның деп есім берген
.
3Мекке мен Мадиналық тұрғындарына қарай бөлініуі Мысал ; Ей имам
еткендер деген аят дина тұрғындарына , а Ей адамдар деген аят Мекке
тұрғындарына қатысты .
4. Бақылау сұрақтары:
Уахи
Уахидің түрлері
Сүре
5. Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
• Ауызша түсіндіру
• Пікірталас өткізу
• Сұхбат
• Дөңгелек стол
6. Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары
Сұрақ, жауап, ауызша, жазбаша.
7. Үй тапсырмалары:
Уахи
Уахидің түрлері
Сүре
8. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Webсайттар тізімі:
А.Лутфи Казанжы, Ислам акайды, Станбул, 1995
Адам Худаверди, Кәлам ғылымының кейбір мәселелері, Сакария, 1998
Абдул Юср Мұхаммед Пездеви, ауд. Ш.Голжук, Кәлам ілімі, Станбул, 1994
Бекир Топалоғлы, Кәлам ілмі, Станбул, 1996
Ислам энциклопедиялық создік, Алматы, 1995
1. http: www. relіgіovedenіe.ru
2.http: www. relіgіo.ru.
3.http: www. relіgіon.ru;
4.http: www. upelsіnka.com
5.http: www. relіgіon.ng.ru
3.Семинар сабақтың тақырыбы Құран
1. Сабақ жоспары:
Құран
Құранның жинақталуы
Құранның харекеленуі
2. Сабақ мақсаты: Құран туралы студенттерге мағлұмат беру.
3. Қысқаша теориялық мәлімет:
Асыра Саадетте құранның жиналыуы х.з. Пайғамбарымызға түскен
уахилер бір жерге жинақталып тәртіптелименген еді .Бірақ пайғамбарымзға
жақын болған сахабалар әрдайым келген уахилерді жазып немесе жаттап
жүрген . Олардың қатарына Зейд бин Сабит , Мауыз бин Жебел, Убей бин Каб
, Ибн Месуд х.з. Али не хз. Осман болған .
Әбу Бәкір заманында құранның жиналуы . Пайғамбарымыз қайтыс болуына
аз уақыт қалғанда құранның аяттың қайсысы жеке жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz