Буддизмнің әлемге таралуы
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Буддизмнің пайда болуы
2. Буддизм ілімінің негіздері
3. Буддизмнің әлемге таралуы
4. Буддизм ағымдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Негізгі бөлім
1. Буддизмнің пайда болуы
2. Буддизм ілімінің негіздері
3. Буддизмнің әлемге таралуы
4. Буддизм ағымдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Дін - адам пайымының бүкіл әлем мен болмысқа, қоршаған дүниеге, табиғатқа, өөзі өмір сүретін ортаға және өзінің ақыл-ойы мен сана-сезімінен тысқары тылсым дүниеге қатынасы; адамзат танымының дүние мен жаратылысқа деген көзқарасты айқындайтын мифология, философия және ғылымнан ерекше өзіндік бір тұрпаты; адамзат қоғамындағы аса күрделі де маңызды әлеуметтік-мәдени институт, ерекше қоғамдық сана және әлеуметтік құбылыс. Діннің басты белгісі – адамның ақыл-ойы, сезім мүшелері қабылдай алмайтын болмыс түріне сену және оны мойындау. Ислам философиясының түсіндіруінше, дін дегеніміз - әлемді байланыстыратын күш Алланың барлығына сенім. Бүкіл әлемді және адамды жаратушы ие – Жалғыз Алла адам баласының жүрегін өзіне ұштастыра жаратады, яғни Жаратушының барына сеніп, оның ажырамас бөлшек екенін адам өз жүрегі арқылы сезетін болады. Діннің басты мақсаты – адамның рухани жетілуі және оның Жаратушы Құдаймен байланысын орнату болса, ислам тұжырымдамасы бойынша, рухани жетілу сатысының бірінші деңгейінде тұрған адамның алғашқы махаббаты, таза құлшылығы, қорқынышы Аллаға арналады.
1.Васильев.Л.С.История религии Востока.М., 1998.
2.Основы религиоведение.под.ред.Яблокова.И. М., 1994.
3.Кислюк.К.Кучер.О.Религиоведение.Ростов на- Дону., 2003.
4.Ғ.Есім.А.Артемьев және т.б.Дінтану негіздері.А., 2003.
5.Г.Тумер.А.Кучук.Діндер тарихы.Анкара., 1993.
6.Религия в истории и культуре.под.ред.Писманика.М., 2000.
7.Бұлытай.М.Ж.Ата Баба діні.Түркілер неге мұсылман болды.А., 2000.
8.Яблоков.И.Н.Религиоведение.Учебное пособие и учебный словарь- минимум. М, .2002.
2.Основы религиоведение.под.ред.Яблокова.И. М., 1994.
3.Кислюк.К.Кучер.О.Религиоведение.Ростов на- Дону., 2003.
4.Ғ.Есім.А.Артемьев және т.б.Дінтану негіздері.А., 2003.
5.Г.Тумер.А.Кучук.Діндер тарихы.Анкара., 1993.
6.Религия в истории и культуре.под.ред.Писманика.М., 2000.
7.Бұлытай.М.Ж.Ата Баба діні.Түркілер неге мұсылман болды.А., 2000.
8.Яблоков.И.Н.Религиоведение.Учебное пособие и учебный словарь- минимум. М, .2002.
Жоспары
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Буддизмнің пайда болуы
2. Буддизм ілімінің негіздері
3. Буддизмнің әлемге таралуы
4. Буддизм ағымдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Дін - адам пайымының бүкіл әлем мен болмысқа, қоршаған дүниеге, табиғатқа, өөзі өмір сүретін ортаға және өзінің ақыл-ойы мен сана-сезімінен тысқары тылсым дүниеге қатынасы; адамзат танымының дүние мен жаратылысқа деген көзқарасты айқындайтын мифология, философия және ғылымнан ерекше өзіндік бір тұрпаты; адамзат қоғамындағы аса күрделі де маңызды әлеуметтік-мәдени институт, ерекше қоғамдық сана және әлеуметтік құбылыс. Діннің басты белгісі – адамның ақыл-ойы, сезім мүшелері қабылдай алмайтын болмыс түріне сену және оны мойындау. Ислам философиясының түсіндіруінше, дін дегеніміз - әлемді байланыстыратын күш Алланың барлығына сенім. Бүкіл әлемді және адамды жаратушы ие – Жалғыз Алла адам баласының жүрегін өзіне ұштастыра жаратады, яғни Жаратушының барына сеніп, оның ажырамас бөлшек екенін адам өз жүрегі арқылы сезетін болады. Діннің басты мақсаты – адамның рухани жетілуі және оның Жаратушы Құдаймен байланысын орнату болса, ислам тұжырымдамасы бойынша, рухани жетілу сатысының бірінші деңгейінде тұрған адамның алғашқы махаббаты, таза құлшылығы, қорқынышы Аллаға арналады. Сөйтіп, шынайы діндар болып, жас кезінен Алланың ғана бұйрығын орындаушы болып өседі. Барлық тіршілік құбылыстары Алла Тағаланың қолында екеніне және күнәлі істері үшін оның қарғысына ұшырайтынына мұсылман кәміл сенеді.
Діннің шығуы қазіргі ғылымның зерттеулері бойынша 40 – 50 мың жыл бұрынғы палеолит (тас дәуірі), яғни алғашқы қауымдық қоғамның салыстырмалы түрде жоғары деңгейдегі даму кезеңіне жатқызылып отыр. Аталмыш кезеңнің мәдениет ескерткіштері жан-жануарлар культі мен аңшылықта қолданылған сиқыршылық белгілерін сақтаған. Сондай- ақ, діни наным-сенімдердің болғандығын сол ежелгі дәуірлердегі өлген адамды еңбек құралдары және әшекей бұйымдармен бірге жерлеу дәстүрінің белгілері де дәлелдейді.
1. Буддизмнің пайда болуы
Буддизм б.д.д І-мың. Үндістанда пайда болған дін, бірақта өзінің тарихи отанында тұрақтамай басқа елдерге таралған.Қазір әлемде будда дінінің өкілдері 700 млн асады.Буддизм дінін Қытай, Жапон, Монғолия же Оңтүстік-Шығыс Азия елдері халықтарының басым көпшілігі ұстанады.
Буддизмді қарастырғанда, оның негізін салушы Будданың тұлғасы басты ұстын ретінде алынады.Будданың аңыздық же тарихи өмірі бар екендігі белгілі.Қазіргі ғылым оның өмір жолының қайсысы шын немесе жалған екендігін дәл айта алмайды.Будда туралы әңгімелер мен жазбалар б.д бірінші ғасырына дейін пайда болған.Джатаки аталатын бұл халық аңыз әңгімелері қазірде халық арасында өте танымал же діннің қасиетті жазбалары ретінде саналады.
Будда өмірінің аңыздық түрі: болашақ Будда 550 рет қайта туылған же әр туылғанда жаңа бейнеде – патшадан егеуқұйрыққа дейін (83 рет әулие;58 рет патша;24 рет монах;12 рет тауық;18 рет маймыл;13 рет саудагер;8 рет қаз;6 рет піл, сонымен қатар балық, ұста, құрбақа, қоян же т.б)түрлі бейнеде келген.Бұл тізім сансара(қайта туылу тізбегі)заңы бойынша әрбір адамға мүмкіндік берілетінін, тіпті Будданың өзіде бұл заңнан аса алмайтындығын көрсетеді.Аңызда құдайлардың “Бақыт мекенінде” жиылып, енді Будданың адам болып туылуына уақыты келді, адамдарға ақиқатты көрсетсін- деп шешкендігі айтылады.Сөйтіп Будда патша отбасында дүниеге келеді.Одан кейінгі өмірі аңыздық же нақты тарихи тұрғыда аралас беріледі.
Будданың тарихи бейнесі: Будданың өмірі жайлы нақты деректер мардымсыз, оны б.д.д VІІ-VІғғ өмір сүрген деп жорамалдайды.Ол тарихта бірнеше есіммен белгілі: Сидхаратха Гаутама Шакьямуни(Сидхаратха есімі-мақсатқа жеткен;Гаутама шыққан руының аты;Шакьямуни-шакья тайпасынан шыққан данышпан) же Будда(санскрит тілінде-ақиқатты таныған, көкірек көзі ашылған;орыс.просветленный).
1956 жылы мамыр айында әлем буддашылары Будданың қайтыс болғанының 2500 жылдығын атап өтті.Оның (80 жыл) б.д.д 624-544ж.ж өмір сүргендігі айтылады, ал басқа деректерде 566-486ж.ж деп көрсетеді.
Сидхаратха Гаутама солтүстік үндістандағы Шакья патшалығының билеушісінің отбасында дүниеге келген.Анасы ол туылғаннан жеті күннен кейін қайтыс болып, оны әпкесі асырайды.Патша әкесі ұлынынан еш нәрсе аямай, оған арнап жыл мезгілдеріне сай үш сарайда салдыртады.Әкесінің бұйрығымен оның көңілін түсіретін жамандық атаулы көрсетілмеген, сөйтіп ол қам қатерсіз тіршілік етеді.Ханзада өзінің алғырлығы же білімімен ұстаздарынан асып түседі.Уақыты келгенде үйленіп, балалы болады.
Ол қарт адамды, науқасты, өлікті же тақуаны кездестіріп, кызметшісінен адамның дәрменсіздігінің себебін сұрап, өмірде қартаюдың, өлімнің, қасіреттің бар екендігін біледі, тақуаның сөздері одан бетер ойға қалдыртады.Ақырында ол адамзатты қасіреттерден құтқарудың амалын іздеп, дүниені тәрк етіп тақуалық жолына түседі.Бұл кезде ол жиырма тоғыз жаста еді.
Алғашында екі данышпанға шәкірт болып, олардан сансара, карма заңдарын же дүниенің елес екендігі ілімін үйренеді, бірақ сондада ақиқатқа жете алмайды.Енді ол орманға кетіп, алты жыл тәнін азапқа салады, бірақ жоғарғы ақиқатты таба алмайды.Сонда ол тәні мен жанын азапқа салу арқылы ақиқатқа жете алмайтындығын түсінеді.Найраджуна өзеніне шомылып, тамақтанып, қуат жинап, банян ағашының түбіне отырады, өзіне бұл жерден ақиқатты танығанға дейін тұрмауға уәде етеді.Тұңғыйық ойтолғауға шомып өзінің қайта туылуларын еске алады, соңында көкірек көзі ашылып ақиқатқа жетеді.
Осылай Сидхаратха Гаутама “Будда”(ақиқатты таныған, көкірек көзі ашылған), болды.Будда ағаш түбінде тағы біраз күндерін өткізеді.Кейін “бодхи”(таным ағашы)буддашылардың қасиетті ағашы саналды.Содан кейін Будда қасына алғашқы күндерден еріп жүрген бес монахын алып ақиқатты жұртқа уағыздау үшін жолға шығады, Бенарес қаласының маңында “Бұғылар бағы” деген жерде алғашқы уағызын айтады.Осы уағызында ол дүниенің мәні мен құтылудың жолы туралы өз ілімін тұжырымдайды.Оның қасында болған бес тақуа жаңадан құрылған монахтық қауымның(сангхи)алғашқы мүшелері болады.Будда 40 жыл бойы ел аралап уағыз айтумен жүрді.
Аңыздарда оған шәкірт болуға бай же кедей адамдардың да келгендігі айтылады.Сексен жасында Кушинагар қаласына барар жолда ауырып, бау ішіне жатады(“арыстанның жатысы”), мыңдаған шәкірттері мен қарапайым адамдар, ол не айтады екен деп аңтарыла қарап тұрады.Ол: барлық нәрсенің соңы келеді-деп, сосын демі үзіліп “нирванаға” кетеді.Кейінгі дәуірлерде Будданың өлер алдындағы “арыстан жатысы”буддизм өркениеті елдерінде мүсіндердің кескінінің үлгісі болды.
Буддизмді ұстанатын кейбір елдерде жыл санау оның қайтыс болған күнінен басталады, аңыздарда 12 жылдық ай күнтізбегін (аңдармен көрсетілу)Будданың шығарғандығы айтылады.
Будданың денесін көне үнді рәсімі бойынша өртеп жібереді, күлін шәкірттері бөліп алады.Оның күлін сегіз жерде көмеді(күлін сегіз адам алған), үстіне күмбез секілді ғимарат(ступа)салады.Осындай күмбезді мұнаралар салу буддизм елдерінде дәстүрге айналған.Аңыздарда шәкірттерінің бірі от ішінен, оның бір тісін алып қалады.Қазіргі күнде ол Шри-Ланка(Цейлон)елінде арнайы салынған “Будда тісі”храмында сақтаулы.Онда жыл сайын арнайы діни салтанаттар өткізіледі.Бұл тістің шын не жалған екендігі-нақты белгісіз, оған әлі ғылыми сараптама жүргізілген емес.
Буддизм діні осылай пайда болды.Жаңа дін Будданың шәкірттері тарапынан дамытылып әлемге таралды.
2.Буддизм ілімінің негіздері
Қасиетті кітаптары.
Будданың ілімі ұрпақтан ұрпаққа ауызша беріліп, бірнеше жүз жылдан кейін, қасиетті кітаптары Трипитака(үш қоржын) алғашқы рет Цейлонда пали тілінде, ал санскрит тіліндегі нұсқасы үндістанда жазылды.Қазіргі кезде бұл жазбаның бірнеше тілдерде аудармасы бар.1871 жылы Бирмада әлемнің әр түкпірінен 2400 діндарлар жиылып, қасиетті жазбалардың түрлі нұсқалары мен мәтіндерін салыстырып бірыңғай мәтінін жасады, мәтіндерді 729 мәрмәр тастарға қашап жазып, әрбір мәрмәр тасты арнайы салынған храмға орналастырды.Осылай бұл елде қала кітапхана-Кутодо бой көтерді, бұл жер әлем буддашыларының қасиетті мекені.
Қасиетті кітабы Трипитака үш бөліктен тұрады: 1.Винайа питака-жарғы қоржыны.2.Сутта питака-өсиеттер.3.Абхидхамма питака-шынайы білім.
1.Винайа питака-рәсім, ғұрып, салтанаттар, жүріс тұрыс ережелері, жаза түрлері же т.б қамтылған.
2.Сутта питака-бес жинақтан тұрады.Будда мен оның шәкірттерінің өсиеттері, түрлі мазмұндағы әңгімелер, түсініктемелер жн поэмалардан тұрады.Бұл тараудағы маңызды шығарма Дхаммапада(ілімнің түсіндірілуі) 423 қысқа нақылдарды(сутра)қамтыған.Дхаммапад а мәтіні кейбір елдерде мектептерде оқытылады.
3.Абхидхамма питака-адам же әлем туралы философиялық ойтолғаулар.
Сонымен қатар қасиетті жазбаларға: Джатаки-Будданың бұрынғы өмірінің тарихы;Буддхачарита-Будданың дәстүрлі өмірбаяны;Милиндра патша сұрақтары секілді шығармаларда кіреді.
Сенім ілімі.
Буддизмнің сенім негіздері “төрт қасиетті ақиқат”ілімінде анық көрсетілген.Бұл төрт ақиқатты Будданың өзі танып біліп шәкірттеріне үйреткен.
1.Бірінші ақиқат: өмірдің мәні қасірет.Адамның өмірінің барлық кезеңдері-туылуы, есеюі, қартаюы, өлуі-барлығы қасірет.Жағымсыз нәрсемен бірге болу, көңілдегі қалаған нәрседен ажырау, ойлағаныңа жете алмау-қасірет. Жалпы айтқанда өмірге байлану(тіршілік етуге)-қасірет.
2.Екінші ақиқат: адамның өмірге, байлыққа, рахатқа деген қанағатсыз тілектері қасіреттің себептері.
Буддизм түсінігінде өмірге деген құштарлық үш қайнардан шығады-жеккөрушілік, өтірік, же сезімге берілгендік.Адамның өмірге құштарлығы ақиқатты білмеуінен, барлық нәрсенің идеалды табиғатын танымауынан.Білмегендіктен әрекет етуге деген қате ұмтылыс шығады, одан сананың қате ұстанымы, қате санадан сезім мүшелерінің қате мәліметі, олар өз кезегінде сыртқы дүниені шын нақты деп көрсетеді, нәтижесінде елес сезімдер себебінен адам қанағатсыз тілектерін қанағаттандырумен өмірін өткізеді.
3.үшінші ақиқат: қасіретті қалай жоюға болатындығын түсіндіреді.Яғни құмарлықты(нәпсіні)толық жою, оны елемеу, тастау же азат болу.
4.Төртінші ақиқат: қасіреттен құтылудың ортаңғы жолы.Тәнге қажетті азығын же жанға керегін белгілі мөлшерде беру.Бұл жол жоғарғы танымға, білімге, көкірек көзін ашуға же нирванаға апарады.
Құтылу жолы.
Құтылу жолы сегіз тармақтан(сатыдан) тұрады:
1.Тура көзқарас-төрт ақиқатқа сену, Будданың жолынан ауытқымау.
2.Тура шешім-сезімдерді бағындыру, нәпсіге берілмеу төрт ақиқат бойынша өмір сүру.
3.Тура сөз-шын, дұрыс же жақсы сөз сөйлеу, жаман сөз айтпау.
4.Тура іс-әрекет-ешнәрсеге зиян келтірмеу(ахимса қағидасын ұстану), пайда же сезімнен бас тарту.
5.Тура өмір сүру-бейбітшіл болу, адал, таза өмір сүру, адал еңбек пен әділеттілікке бейімделу.
6.Тура күш жұмсау-төрт ұлы мақсатқа жетуге дұрыс күш жұмсау, құтылуғ, а кедергі келтіретін барлық нәрседен аулақ болу, өмірге тартатын нәрселерді жеңу, жеткен жетістіктерді ұлғайту же жинаған абыройды сақтау.
7.Тура назар аудару- адам санасының айрықша қырағы болып, төрт міндетке басты назар аударуы:
-Тәнді сыртқы объект ретінде қарау, онымен бірге екендігін сезінбеу
-Сезімнен арылу, олардың ықпалынан шығу, сезімдерді тез өтіп кететін тәннің функциялары деп қарастыру
-Ойдан арылу, өйткені олар сезімдер же эгойстік “мен”нен шығады, сөйтіп адамды сансара тұтқыны ететін әрекеттерге жетелейді.
-Ойдың объектілерінен арылу, яғни қоршаған дүниені сыртқы материалдық көріністері арқылы қабылдауға бейімділікті жою.
8.Тура арнаға салу(сосредоточение)-дене күші мен психиканы дұрыс арнаға салу же медитация, олар ішкі тыныштыққа әкеледі.
Буддашылар сегіз тармақты жолды үшке бөліп қарастырады: а)1-2 сатылар – даналықпен байланысты; ә)3-6 сатылар- моралдық әрекет; б)7-8 сатылар- ойды жаттықтыру, көкірек көзін ашу немесе Йога;
Будданың айтуы бойынша адам 8 сатыға бірінен соң біріне жету үшін емес, бір уақытта 8 сатынының барлық талабын орындауы тиіс, барлығын бірлікте қамту.Осы сегіз сатыдан өткен адамның көкірек көзі ашылып, самадхи ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Буддизмнің пайда болуы
2. Буддизм ілімінің негіздері
3. Буддизмнің әлемге таралуы
4. Буддизм ағымдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Дін - адам пайымының бүкіл әлем мен болмысқа, қоршаған дүниеге, табиғатқа, өөзі өмір сүретін ортаға және өзінің ақыл-ойы мен сана-сезімінен тысқары тылсым дүниеге қатынасы; адамзат танымының дүние мен жаратылысқа деген көзқарасты айқындайтын мифология, философия және ғылымнан ерекше өзіндік бір тұрпаты; адамзат қоғамындағы аса күрделі де маңызды әлеуметтік-мәдени институт, ерекше қоғамдық сана және әлеуметтік құбылыс. Діннің басты белгісі – адамның ақыл-ойы, сезім мүшелері қабылдай алмайтын болмыс түріне сену және оны мойындау. Ислам философиясының түсіндіруінше, дін дегеніміз - әлемді байланыстыратын күш Алланың барлығына сенім. Бүкіл әлемді және адамды жаратушы ие – Жалғыз Алла адам баласының жүрегін өзіне ұштастыра жаратады, яғни Жаратушының барына сеніп, оның ажырамас бөлшек екенін адам өз жүрегі арқылы сезетін болады. Діннің басты мақсаты – адамның рухани жетілуі және оның Жаратушы Құдаймен байланысын орнату болса, ислам тұжырымдамасы бойынша, рухани жетілу сатысының бірінші деңгейінде тұрған адамның алғашқы махаббаты, таза құлшылығы, қорқынышы Аллаға арналады. Сөйтіп, шынайы діндар болып, жас кезінен Алланың ғана бұйрығын орындаушы болып өседі. Барлық тіршілік құбылыстары Алла Тағаланың қолында екеніне және күнәлі істері үшін оның қарғысына ұшырайтынына мұсылман кәміл сенеді.
Діннің шығуы қазіргі ғылымның зерттеулері бойынша 40 – 50 мың жыл бұрынғы палеолит (тас дәуірі), яғни алғашқы қауымдық қоғамның салыстырмалы түрде жоғары деңгейдегі даму кезеңіне жатқызылып отыр. Аталмыш кезеңнің мәдениет ескерткіштері жан-жануарлар культі мен аңшылықта қолданылған сиқыршылық белгілерін сақтаған. Сондай- ақ, діни наным-сенімдердің болғандығын сол ежелгі дәуірлердегі өлген адамды еңбек құралдары және әшекей бұйымдармен бірге жерлеу дәстүрінің белгілері де дәлелдейді.
1. Буддизмнің пайда болуы
Буддизм б.д.д І-мың. Үндістанда пайда болған дін, бірақта өзінің тарихи отанында тұрақтамай басқа елдерге таралған.Қазір әлемде будда дінінің өкілдері 700 млн асады.Буддизм дінін Қытай, Жапон, Монғолия же Оңтүстік-Шығыс Азия елдері халықтарының басым көпшілігі ұстанады.
Буддизмді қарастырғанда, оның негізін салушы Будданың тұлғасы басты ұстын ретінде алынады.Будданың аңыздық же тарихи өмірі бар екендігі белгілі.Қазіргі ғылым оның өмір жолының қайсысы шын немесе жалған екендігін дәл айта алмайды.Будда туралы әңгімелер мен жазбалар б.д бірінші ғасырына дейін пайда болған.Джатаки аталатын бұл халық аңыз әңгімелері қазірде халық арасында өте танымал же діннің қасиетті жазбалары ретінде саналады.
Будда өмірінің аңыздық түрі: болашақ Будда 550 рет қайта туылған же әр туылғанда жаңа бейнеде – патшадан егеуқұйрыққа дейін (83 рет әулие;58 рет патша;24 рет монах;12 рет тауық;18 рет маймыл;13 рет саудагер;8 рет қаз;6 рет піл, сонымен қатар балық, ұста, құрбақа, қоян же т.б)түрлі бейнеде келген.Бұл тізім сансара(қайта туылу тізбегі)заңы бойынша әрбір адамға мүмкіндік берілетінін, тіпті Будданың өзіде бұл заңнан аса алмайтындығын көрсетеді.Аңызда құдайлардың “Бақыт мекенінде” жиылып, енді Будданың адам болып туылуына уақыты келді, адамдарға ақиқатты көрсетсін- деп шешкендігі айтылады.Сөйтіп Будда патша отбасында дүниеге келеді.Одан кейінгі өмірі аңыздық же нақты тарихи тұрғыда аралас беріледі.
Будданың тарихи бейнесі: Будданың өмірі жайлы нақты деректер мардымсыз, оны б.д.д VІІ-VІғғ өмір сүрген деп жорамалдайды.Ол тарихта бірнеше есіммен белгілі: Сидхаратха Гаутама Шакьямуни(Сидхаратха есімі-мақсатқа жеткен;Гаутама шыққан руының аты;Шакьямуни-шакья тайпасынан шыққан данышпан) же Будда(санскрит тілінде-ақиқатты таныған, көкірек көзі ашылған;орыс.просветленный).
1956 жылы мамыр айында әлем буддашылары Будданың қайтыс болғанының 2500 жылдығын атап өтті.Оның (80 жыл) б.д.д 624-544ж.ж өмір сүргендігі айтылады, ал басқа деректерде 566-486ж.ж деп көрсетеді.
Сидхаратха Гаутама солтүстік үндістандағы Шакья патшалығының билеушісінің отбасында дүниеге келген.Анасы ол туылғаннан жеті күннен кейін қайтыс болып, оны әпкесі асырайды.Патша әкесі ұлынынан еш нәрсе аямай, оған арнап жыл мезгілдеріне сай үш сарайда салдыртады.Әкесінің бұйрығымен оның көңілін түсіретін жамандық атаулы көрсетілмеген, сөйтіп ол қам қатерсіз тіршілік етеді.Ханзада өзінің алғырлығы же білімімен ұстаздарынан асып түседі.Уақыты келгенде үйленіп, балалы болады.
Ол қарт адамды, науқасты, өлікті же тақуаны кездестіріп, кызметшісінен адамның дәрменсіздігінің себебін сұрап, өмірде қартаюдың, өлімнің, қасіреттің бар екендігін біледі, тақуаның сөздері одан бетер ойға қалдыртады.Ақырында ол адамзатты қасіреттерден құтқарудың амалын іздеп, дүниені тәрк етіп тақуалық жолына түседі.Бұл кезде ол жиырма тоғыз жаста еді.
Алғашында екі данышпанға шәкірт болып, олардан сансара, карма заңдарын же дүниенің елес екендігі ілімін үйренеді, бірақ сондада ақиқатқа жете алмайды.Енді ол орманға кетіп, алты жыл тәнін азапқа салады, бірақ жоғарғы ақиқатты таба алмайды.Сонда ол тәні мен жанын азапқа салу арқылы ақиқатқа жете алмайтындығын түсінеді.Найраджуна өзеніне шомылып, тамақтанып, қуат жинап, банян ағашының түбіне отырады, өзіне бұл жерден ақиқатты танығанға дейін тұрмауға уәде етеді.Тұңғыйық ойтолғауға шомып өзінің қайта туылуларын еске алады, соңында көкірек көзі ашылып ақиқатқа жетеді.
Осылай Сидхаратха Гаутама “Будда”(ақиқатты таныған, көкірек көзі ашылған), болды.Будда ағаш түбінде тағы біраз күндерін өткізеді.Кейін “бодхи”(таным ағашы)буддашылардың қасиетті ағашы саналды.Содан кейін Будда қасына алғашқы күндерден еріп жүрген бес монахын алып ақиқатты жұртқа уағыздау үшін жолға шығады, Бенарес қаласының маңында “Бұғылар бағы” деген жерде алғашқы уағызын айтады.Осы уағызында ол дүниенің мәні мен құтылудың жолы туралы өз ілімін тұжырымдайды.Оның қасында болған бес тақуа жаңадан құрылған монахтық қауымның(сангхи)алғашқы мүшелері болады.Будда 40 жыл бойы ел аралап уағыз айтумен жүрді.
Аңыздарда оған шәкірт болуға бай же кедей адамдардың да келгендігі айтылады.Сексен жасында Кушинагар қаласына барар жолда ауырып, бау ішіне жатады(“арыстанның жатысы”), мыңдаған шәкірттері мен қарапайым адамдар, ол не айтады екен деп аңтарыла қарап тұрады.Ол: барлық нәрсенің соңы келеді-деп, сосын демі үзіліп “нирванаға” кетеді.Кейінгі дәуірлерде Будданың өлер алдындағы “арыстан жатысы”буддизм өркениеті елдерінде мүсіндердің кескінінің үлгісі болды.
Буддизмді ұстанатын кейбір елдерде жыл санау оның қайтыс болған күнінен басталады, аңыздарда 12 жылдық ай күнтізбегін (аңдармен көрсетілу)Будданың шығарғандығы айтылады.
Будданың денесін көне үнді рәсімі бойынша өртеп жібереді, күлін шәкірттері бөліп алады.Оның күлін сегіз жерде көмеді(күлін сегіз адам алған), үстіне күмбез секілді ғимарат(ступа)салады.Осындай күмбезді мұнаралар салу буддизм елдерінде дәстүрге айналған.Аңыздарда шәкірттерінің бірі от ішінен, оның бір тісін алып қалады.Қазіргі күнде ол Шри-Ланка(Цейлон)елінде арнайы салынған “Будда тісі”храмында сақтаулы.Онда жыл сайын арнайы діни салтанаттар өткізіледі.Бұл тістің шын не жалған екендігі-нақты белгісіз, оған әлі ғылыми сараптама жүргізілген емес.
Буддизм діні осылай пайда болды.Жаңа дін Будданың шәкірттері тарапынан дамытылып әлемге таралды.
2.Буддизм ілімінің негіздері
Қасиетті кітаптары.
Будданың ілімі ұрпақтан ұрпаққа ауызша беріліп, бірнеше жүз жылдан кейін, қасиетті кітаптары Трипитака(үш қоржын) алғашқы рет Цейлонда пали тілінде, ал санскрит тіліндегі нұсқасы үндістанда жазылды.Қазіргі кезде бұл жазбаның бірнеше тілдерде аудармасы бар.1871 жылы Бирмада әлемнің әр түкпірінен 2400 діндарлар жиылып, қасиетті жазбалардың түрлі нұсқалары мен мәтіндерін салыстырып бірыңғай мәтінін жасады, мәтіндерді 729 мәрмәр тастарға қашап жазып, әрбір мәрмәр тасты арнайы салынған храмға орналастырды.Осылай бұл елде қала кітапхана-Кутодо бой көтерді, бұл жер әлем буддашыларының қасиетті мекені.
Қасиетті кітабы Трипитака үш бөліктен тұрады: 1.Винайа питака-жарғы қоржыны.2.Сутта питака-өсиеттер.3.Абхидхамма питака-шынайы білім.
1.Винайа питака-рәсім, ғұрып, салтанаттар, жүріс тұрыс ережелері, жаза түрлері же т.б қамтылған.
2.Сутта питака-бес жинақтан тұрады.Будда мен оның шәкірттерінің өсиеттері, түрлі мазмұндағы әңгімелер, түсініктемелер жн поэмалардан тұрады.Бұл тараудағы маңызды шығарма Дхаммапада(ілімнің түсіндірілуі) 423 қысқа нақылдарды(сутра)қамтыған.Дхаммапад а мәтіні кейбір елдерде мектептерде оқытылады.
3.Абхидхамма питака-адам же әлем туралы философиялық ойтолғаулар.
Сонымен қатар қасиетті жазбаларға: Джатаки-Будданың бұрынғы өмірінің тарихы;Буддхачарита-Будданың дәстүрлі өмірбаяны;Милиндра патша сұрақтары секілді шығармаларда кіреді.
Сенім ілімі.
Буддизмнің сенім негіздері “төрт қасиетті ақиқат”ілімінде анық көрсетілген.Бұл төрт ақиқатты Будданың өзі танып біліп шәкірттеріне үйреткен.
1.Бірінші ақиқат: өмірдің мәні қасірет.Адамның өмірінің барлық кезеңдері-туылуы, есеюі, қартаюы, өлуі-барлығы қасірет.Жағымсыз нәрсемен бірге болу, көңілдегі қалаған нәрседен ажырау, ойлағаныңа жете алмау-қасірет. Жалпы айтқанда өмірге байлану(тіршілік етуге)-қасірет.
2.Екінші ақиқат: адамның өмірге, байлыққа, рахатқа деген қанағатсыз тілектері қасіреттің себептері.
Буддизм түсінігінде өмірге деген құштарлық үш қайнардан шығады-жеккөрушілік, өтірік, же сезімге берілгендік.Адамның өмірге құштарлығы ақиқатты білмеуінен, барлық нәрсенің идеалды табиғатын танымауынан.Білмегендіктен әрекет етуге деген қате ұмтылыс шығады, одан сананың қате ұстанымы, қате санадан сезім мүшелерінің қате мәліметі, олар өз кезегінде сыртқы дүниені шын нақты деп көрсетеді, нәтижесінде елес сезімдер себебінен адам қанағатсыз тілектерін қанағаттандырумен өмірін өткізеді.
3.үшінші ақиқат: қасіретті қалай жоюға болатындығын түсіндіреді.Яғни құмарлықты(нәпсіні)толық жою, оны елемеу, тастау же азат болу.
4.Төртінші ақиқат: қасіреттен құтылудың ортаңғы жолы.Тәнге қажетті азығын же жанға керегін белгілі мөлшерде беру.Бұл жол жоғарғы танымға, білімге, көкірек көзін ашуға же нирванаға апарады.
Құтылу жолы.
Құтылу жолы сегіз тармақтан(сатыдан) тұрады:
1.Тура көзқарас-төрт ақиқатқа сену, Будданың жолынан ауытқымау.
2.Тура шешім-сезімдерді бағындыру, нәпсіге берілмеу төрт ақиқат бойынша өмір сүру.
3.Тура сөз-шын, дұрыс же жақсы сөз сөйлеу, жаман сөз айтпау.
4.Тура іс-әрекет-ешнәрсеге зиян келтірмеу(ахимса қағидасын ұстану), пайда же сезімнен бас тарту.
5.Тура өмір сүру-бейбітшіл болу, адал, таза өмір сүру, адал еңбек пен әділеттілікке бейімделу.
6.Тура күш жұмсау-төрт ұлы мақсатқа жетуге дұрыс күш жұмсау, құтылуғ, а кедергі келтіретін барлық нәрседен аулақ болу, өмірге тартатын нәрселерді жеңу, жеткен жетістіктерді ұлғайту же жинаған абыройды сақтау.
7.Тура назар аудару- адам санасының айрықша қырағы болып, төрт міндетке басты назар аударуы:
-Тәнді сыртқы объект ретінде қарау, онымен бірге екендігін сезінбеу
-Сезімнен арылу, олардың ықпалынан шығу, сезімдерді тез өтіп кететін тәннің функциялары деп қарастыру
-Ойдан арылу, өйткені олар сезімдер же эгойстік “мен”нен шығады, сөйтіп адамды сансара тұтқыны ететін әрекеттерге жетелейді.
-Ойдың объектілерінен арылу, яғни қоршаған дүниені сыртқы материалдық көріністері арқылы қабылдауға бейімділікті жою.
8.Тура арнаға салу(сосредоточение)-дене күші мен психиканы дұрыс арнаға салу же медитация, олар ішкі тыныштыққа әкеледі.
Буддашылар сегіз тармақты жолды үшке бөліп қарастырады: а)1-2 сатылар – даналықпен байланысты; ә)3-6 сатылар- моралдық әрекет; б)7-8 сатылар- ойды жаттықтыру, көкірек көзін ашу немесе Йога;
Будданың айтуы бойынша адам 8 сатыға бірінен соң біріне жету үшін емес, бір уақытта 8 сатынының барлық талабын орындауы тиіс, барлығын бірлікте қамту.Осы сегіз сатыдан өткен адамның көкірек көзі ашылып, самадхи ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz