Шикізат сапасы. Жүн

Жоспар
Кіріспе

1 Шикізат сапасы
2. Сырт киім туралы мәлімет
2. Бұйымдар өлшемі мен бой шамаларының жіктелуі
3. Сырт киім әзірлеуге ңойылатын талаптар
1. Қолмен және машинкамен аткарылатын жумыстар

Шикізат сапасы — төзімді де әдемі бұйым кепілі екендігі шубәсіз. Енді нұсқасы көңілдегідей жүннің ұқсатылуына назар аударайық. «Ала қойды бөле қырыққан жүнге жарымайды» деген қап толтыру әрекетіне орай айтылса керек. Олай болса, қой-ешкі мезгілінде тоғытылып, кептірілгеннен кейін мал қырқылып, алынған жүннің ағы — аққа, қарасы — қараға айырылып сұрыпталып, көлеміне лайық бөлек-бөлек ыдысқа (қанар, қап, дорба) салынып, ылғал тартпайтын, күн көзі қуратпайтын жерге қойылады. Шетінен қажетіне қарай алынып, сабалып, түтіледі.
Жүнді сақтау жөнінде айта келіп, ғалымдар мынаған ерекше көңіл бөлу керектігін айтады. Биязы жүннің ылғал тартқыштығы қылшық жүндікінен артық. Сондай-ақ бос жүн қапқа салып нығыздалған жүнге қарағанда ылғалды көп тартады.

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Шикізат сапасы. Жүн
Шикізат сапасы — төзімді де әдемі бұйым кепілі екендігі шубәсіз. Енді
нұсқасы көңілдегідей жүннің ұқсатылуына назар аударайық. Ала қойды бөле
қырыққан жүнге жарымайды деген қап толтыру әрекетіне орай айтылса керек.
Олай болса, қой-ешкі мезгілінде тоғытылып, кептірілгеннен кейін мал
қырқылып, алынған жүннің ағы — аққа, қарасы — қараға айырылып сұрыпталып,
көлеміне лайық бөлек-бөлек ыдысқа (қанар, қап, дорба) салынып, ылғал
тартпайтын, күн көзі қуратпайтын жерге қойылады. Шетінен қажетіне қарай
алынып, сабалып, түтіледі.
Жүнді сақтау жөнінде айта келіп, ғалымдар мынаған ерекше көңіл бөлу
керектігін айтады. Биязы жүннің ылғал тартқыштығы қылшық жүндікінен артық.
Сондай-ақ бос жүн қапқа салып нығыздалған жүнге қарағанда ылғалды көп
тартады. Әсіресе, жуылмаған жүннің шектен тыс ылғалданып кетуі жүнді
шірітетін микроорганизмдердің көбеюіне қолайлы орта болып саналады.
Сондықтан жүнді ұзақ уақыт сақтау керек болса немесе киіз, алаша, кілемге
арналған жүн керекті мөлшерге жеткізілгенше оларды фанерь жәшіктерге немесе
қағаз қаптарға нығыздап салып, арасына Молемор, Дезмоль, Антимоль,
Фоксид препараттары қойылады. Мұндай жүнді пайдаланар алдында ашық
күндері аула ішінде керілген жіп-ке іліп жайып, ара-арасьш қопсыта қозғай
отырып иісін кетіруге болады. Сонымен қатар жүн сақталатын болме-нің есік-
терезесін ашып, міндетті түрде желдетіп туру керек.
Сапалы жүм алып, оны сақтау ере-желерімен таныстық. Еиді еңдеу жол-
дарына тоқталайық.
Тоғытылып қырқылғап қойдың жүнін жумаса да болады. Себебі жуылып
кептірілген жүннің түтілуі қиындай туседі. Ең ыңғайлысы ағаш сабы бар
қалақшаға бекітіліп жасалған
жүн тарайтын темір тісті арнайы тарақ. . Сабалған жабағы жуңді осы
тарақпен немесе қолмен іртігін әбден жаза отырып түтеді. Түтілген жүн
керегінше шүйкеленіп, иіріледі. Әр бұйымның қолданылу ерекшелігіне
байланысты, мәселен, алашаға арналған жіп кілем жібіне қарағанда ширақ
(пысықтау), ал кілем жібі алаша жібінен жуандау әрі бос иіріледі.
Келептеліп боялғаннан кейін бір тінмен домалаққа төгілген жіп (кілемге
арналған) сол күйінде түк шалуға пай-даланылады. Алашаға иірілген екі тінді
біріктіріп ширатып, домалаққа төгеді. Мұнда да иірілген жіп келептеліп,
боялады. Жалпы келептеу, бояп кеп-тіру, қайтадан домалаққа төгу екі бұ-
йымға ортақ жағдай.
Киім-кешекке арналған жүн мен түбіттің иірілуі өзгеше. Түбіт иіруге .
арнайы жеңіл ұршық керек. Өйткені иіру үстінде түбіттің жіңішке, нәзік
талшықтары ұршық ауыр болса салма-ғын көтере алмай үзіле беретін бола-ды.
Киім-кешекке арналған жүнді қыл-шығынан, шудасынан арылтыи, бөлек түтіп,
шүйкелейді. Ал бұл мақсаттағы жүн алаша жібіне қарағанда жіңіш-керек әрі
бос иіріледі. Ширатылмаған жіпті екі тіндеп бос домалақтаса тоқы-ма киімге
салынған орнектер сәнді көрінеді әрі жүн түбіті шығып, жылы болады.
Қылшық жүндер мен ешкінің қылынан, түйенің шудасынан алашаға арқау,
күзу жіптеріи иіреді. Бұларды пысықтау иіріп, екі тіндеп ширатады. Сондай-
ақ шуда жіп иіріп, алаша енін құрастыруға, тігілген алашаның басын шалуға,
текемет, сырмақ құрастыруға, жиек бастыруга пайдаланады. Кілемнің желі
жібіне де осындай жіп пайдаланылады.
Қойдың күзем жүні оңтүстікте сентябрь айында, ал солтүстік облыстарда
сөл ертерек, суыққа ұрындырмай тұрып қырқылады. Күзем жүн мен қозы жүні
киіз басуға пайдаланылады. Қой жүннің талшықтары қысқа болғанды тан иіруге
келмейді, керісінше, киіз біркелкі шабақталып, тез кірігеді. Сондықтан
күзем жүннен киіз төсенішт мен жұқа киізден арнайы басылып тігілетін немесе
аркайы қалыппен басылып шығарылатын киіз қалпын ұйық, байпақ, т. б. киімдер
мен тұты бұйымдары жасалады.
Киім тоқып, бұйым жасаудан сапасы нашарлау жундергс қылшын иіуда,
жылқының қылын араластырі әр түрлі мақсатқа арналған жуан - жіңішкелі арқан
мен жіп, ноқта, түс т. б. күнделікті тұрмыста пайдаланылатын ұсақ бұйымдар
есіліп жөне әрі жасалған.
Жабағы, күзем, қылшық жүнде сыртқы сипатына, қасиетіне орай
пайдаланылатын ориына тоқталдық. Егер олардың табиғи түр-түсі мен бояу
ерекшеліктеріне орай бірер сөз.
Қазақстан территориясының барлық аудандарында кездеседі. Сондықтандан
оюлап киіз басу өнері қазақ еншісіне тиген қол өнері деп айтуға әбден
хақымыз барлық өмірімен бірге жасасып, біте қазақтың киіз басу өнері әлі
маңызын жойған жоқ. Әдемі ойю-өрнекті текемет пен сырмақтар және қала
үйлерінің интерьеріне сән беріп, жандандырып, үй тысында
төзімділігімен және көріігімеы жогары бағалануда.
•иі:! пайдалану мақсатына бай-
кгы калың ие жуқа, тығыз да
,'і.і мемесе босаң етіп баеылады.
үйдіц сыртына жабылатын туыр-
пі-н үзік, түндік суықта жылу
іітындліі, шілденің алтабында
іқ әтпейтіндей қалын, жацбырлы
ері су өтпейтіндей тығыз да шымыр
:і ерекше үкыптылыкпен басылады.
чің қазақ қолөнерінде тек құрылыс
риалы ретінде практикалык, жагы,
■ынын мықты." болуы ғана емес
імеи бірге здемілігіне де ерекше
; болімген. Мысалы: дөдегеге арнап
киіз басылган. Сонымен қ;ітар
іен тұрмыска қажетті текемет
іі, сырмақ ойыстырып, түскиіз
әр түрлі аяққаптар, теңдер, дорба-
шайкіііздер жасалынған. Жука
лғаи ақ киізден эр түрлі бас киім-
■іем сырт киімдер тігілген.
ігі аталган заттардың тұтыну
"сліктеріие байланысты киіз басу
інің процестері өзгеріп отырады.
басу пдісін озгертіп отыратып
иеи киізге өрнек салу тәсілі. Ал
карапайым киіз басу тэсілінің өзі
қсганның әр бүрышында ар түрлі.
:ні ирнек салу, оюлау деген тіпті де
:іулн.
ніз сапасының мықты болып, ден іиығз'ында киіз басуға алынган ,.уні мен
қойдың тұқымы ерекше алган, Киіз басуга алынатын қой іің талшықтары жэне
онып сапа-
сына қойылар талап өз алдына бөлек әңгіые.
^_киіз басу енерінде халық арасында кең таралғаны — текемет басу,
сырмақ ою түрлері. Текемет — тұрмыста жылу ұстағыш, екіиші жагынан киіз
үйдің ішкі интерьеріие сән беріп, керегеге ілінген әсем кілем, түскиіз, бау-
басқур-лармен үндесіп, толықтырып турған. Текемет басу тәсілініц негізгі
үзын-ырғасы бір болғапымен, оның бетін әр түске боялған жүпмен оюлау адісі
әр елдің езіне тон белгілі бір жүйемен жасалынады.
Киіз басу, текемет ойыстыру ісі алдымен жүн сүрыптаудан басталады.
Негізінен, киіз басуға көбіие қойдың күзем жүні мен қозы жүні қолданыла-ды.
Осы орайда жүн түрлеріне қысқаша анықтама бере кеткен жеи секілді.
Жабағы жүн қойдан күи жылып, мамыражай болғанда, яғни жазгы-тұрым
кьірқылады, Жабағы жүннің қырқылуыкшың теріден тұтас кетеріле бастаған
кезіне сай келуі тиіс. Өйткені, қой терісінде жаңа түктердің өскіндей
бастауы жабағы жүнді котеріп, бірінші-ден, қырқым жумысын оңайлатады,
екіншідеи, мал терісін зақымдаудан сақтайды, үшішиіден, ысырапка жол
берілмейді.
Күзем жүн қойдан күз мезгілінде қырқылып алынады. Тағы да жерғілікті
жердіц ауа райын ескере отырып, қара суыққа ұрындырмай, койды бірнете рет
тоғытып, жүні кепкеннен кейіп қырқады.
Қозы жүні — қозы туган жылғы бірінші қырқылган жүи. Сапасы жағы-нан
талшықтары нәзік, ұйыспаған, күзем жүнге үксас кследі.
Текемет, киіз басу жүмысыііа осы жүндерден араластырып пайдалапуға
немесе бір маусымдық жүнді пайда-лануға да болады.
Егер жабағы жүн шайырлы әрі лас болса, әбден жуылып, кептірілғеннен
кейін ғана пайдаланылады. Жуылган
жабағы жүн қайшымен ұсактаа к ды. Өйткеиі оның галшықтары үйысып,
қол байлайды.
Осы сұрыг.талған жүндерді од өңдеуге кірісу кажет.
Алдымен жүн сабалады. Жук да оңай жұмыс смес. Оған ең ал; ұзындығы
метрден артығырақ таяқ керек. Сабауды жыңғы ыргайдың бүрін
тегістеп немесе б сыз жас талдың кабығын сыді кептіріп жасайды.
Жүн сабайтын жер тегіс әр болуы керек. ЖүндІ тулак үстінд.. ішінде
сабайды. Ал, ондай мүм: болмаған жағдайда, бвлмедегі ; лерді шаң-тозаң,
қиқым түспеіг: етіп түгел қымтап жауып тастага ғана жүи сабауға кірісуге
боладі бар алдында жүн 2і—3 сағат күн к; жатса тіпті жаксы.
Тулақ — ж.үн сабауға арналы малдмң терісін шикілей керіп, ке; жасалады.
Кепкен тулақты пайда. алдында сүт бүркіп жібітеді. Сонд. сабау кезімде
тулак, сынып кет Текемет иемесе киізге жабаи. зем, қозы жүндерін
араластырып даланған ксздс, бір тулақ жүн, ягі сабамға орта есеппен бір
қойдыц жуні, бір қойдың жабвғы жүнінің тен бір белігі, бір к.озы жүнінің
тысы алынады. Бұл жұндерді ластырып немесе жекв-жеке с. да болады. Жүн тым
лас : қокымы квп болса, онда сабалыь қан жүнді бөлек жинай түрып, ту сілкіп
тазалап алу керек. Өйтксиі ғаи кезде көц-қокыстың бэрі і жұннен
ажыратылмай, врвласып мүмкін.
Әдетте тулақты айнала отьеі адам сабайды (8 сабау). Жүн ү көпсіп,
біріккені жазылған сэттс ■ ды тоқтатады. Бір киіз немесе бі^ меттің астыңғы
бетіне осынд&й 7 жүн керек. Ал үстіңгі бетінс қ еңкей күзем жүнінен 9 сабам
жүі
ун өндеу ;
Коп жүнініи сан түрлі сорттарымен галаста жылулығы жағынан теи ггіп, ал
мықтылығы жашнан басым ашн түйс жүні мен ешкініц түбіті інп куні
түтынушысына өз бағасын ■ыта түсіп отырғаи жоқ па?! Алуан түрлі ою-орнектер
оюланып !се'сырылып жасалған текемет пен імпк," қүлпырған өрнектері коздің
уып алатыи кілем, алаша, т. б. жүн-і жасалатын бұйымдардың жылулы-іи сыртқы
әсемддгі сәйкес келіп тұрса : үстіне нұр емес пе?І Әрі әсем, әрі іалы да
мык.ты бүйым шығу үшін ашқы шикізат — жүннін сапасы .■кше орын алады.
Сапалы бүйым шығуы үшін жүн аеуде кандай процестерге қай кезден .тап
коңіл бөлген жөн.
Тоқымашылардың айтуынша, жүн желкі, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.