Шыңғыс хан қазақ жерін және Монғол мемлекетін ұлыстарға бөлу

Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Темучиннің Шыңғыс хан болып аталуы
2. Шыңғыс ханның Орта Азияға және Батыс мемлекеттеріне жорықтары
3. Шыңғыс хан қазақ жерін және Монғол мемлекетін ұлыстарға бөлу
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Шыңғыс хан ХІІІ ғасырда Түрік дүниесін құрайтын түрік тайпалары, ұлттар мен елдерді өзі құрған империяның билігіне біріктірді. Сол себептен де, бұл мемлекет құрылған территориясы, оны басқарған адамдарды өркениеті және қолданған мемлекетіне дәстүріне байланысты Түрік-монғол мемлекеті деп аталады.
Монғолдар кезеңінде үлкен территорияның монғол билігінде біріктірілген сауда өміріне қажетті малжан қауіпсіздігі қамтамасыз етілді. Мысалы: Шыңғыс ханнан бұрын Бағдаттан Бұқара қаласына барған бір керуен 18 жерге салық төлеуге мәжбүр болса, саудагерлер Шыңғыс хан және одан кейінгі дәуірлерде Жібек жолымен қауіпсіз түрде саудаларын жалғастырған. Сол себепті болса керек француз тарихшысы Шантал Лю Мерсиер әлемдік саудада пайда болған осы өзгеріске бұл ғасырды «Монғол бейбітшілігі» деп көрсеткен.
Шыңғыс хан мен ұлдарының дәуірінде кең мағынада дін мен сенім бостандығы болып, қарақұрым қалалары ғылым мен өнер адамдарының кездесу және қызмет ету орталығына айналды.
Шыңғыс империясының батысқа таралуымен бірге «Дивану лұғат-Түрікте» аттары аталған ұйғыр, қыпшақ, қарлұқ, яғма тарихи қауымдары өз салт-дәстүрлерін жоғалтып, жаңадан құрылған монғол мемлекетінің негізін құраған.
Шыңғыс хан құрған мемлекеттің негізгі орталығы Қазақстан жері.

1. «Шыңғыс хан» және оның ұлдары. Авторы: Ювалы. Түркістан 2003 ж.
2. «ХІІІ ғасырда Шыңғыс ұрпағының Орта Азияға жүргізген биліктері» Ювалы. Түркістан 2000 ж.
3. Қазақ-Совет энциклопедиясы (ҚСЭ) 1972, І том.
4. «СССР тарихы» (Ежелгі заманнан ХІІІ ғасырдың аяғына дейін) оқулығы. Алматы 1979 ж.
5. Қазақстан тарихы. Көне замандардан бүгінге дейін. Көп томдық, 2 том. –
Алматы, 1998. - 580 б. (12, 14, 23-28 бб.).
6. Қазақстан тарихы. Очерктер. - Алматы, 1995. - 293 б. (1-10, 19, 21, 56-60 бб.).
7. Омарбеков Т.О. ХХ ғасырдағы Қазақстан тарихының өзекті мәселелері. –
Алматы: Санат, 2001. - 256 б. (1-4, 19, 23, 35, 48-52 бб.).
8. Шілдебай С. Түркшілдік және Қазақстандағы ұлт-азаттық қозғалыс. –
Алматы, 2000. - 189 б. (12, 14, 23 бб.).

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Темучиннің Шыңғыс хан болып аталуы
2. Шыңғыс ханның Орта Азияға және Батыс мемлекеттеріне жорықтары
3. Шыңғыс хан қазақ жерін және Монғол мемлекетін ұлыстарға бөлу
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Шыңғыс хан ХІІІ ғасырда Түрік дүниесін құрайтын түрік тайпалары,
ұлттар мен елдерді өзі құрған империяның билігіне біріктірді. Сол себептен
де, бұл мемлекет құрылған территориясы, оны басқарған адамдарды өркениеті
және қолданған мемлекетіне дәстүріне байланысты Түрік-монғол мемлекеті деп
аталады.
Монғолдар кезеңінде үлкен территорияның монғол билігінде
біріктірілген сауда өміріне қажетті малжан қауіпсіздігі қамтамасыз етілді.
Мысалы: Шыңғыс ханнан бұрын Бағдаттан Бұқара қаласына барған бір керуен 18
жерге салық төлеуге мәжбүр болса, саудагерлер Шыңғыс хан және одан кейінгі
дәуірлерде Жібек жолымен қауіпсіз түрде саудаларын жалғастырған. Сол
себепті болса керек француз тарихшысы Шантал Лю Мерсиер әлемдік саудада
пайда болған осы өзгеріске бұл ғасырды Монғол бейбітшілігі деп көрсеткен.
Шыңғыс хан мен ұлдарының дәуірінде кең мағынада дін мен сенім
бостандығы болып, қарақұрым қалалары ғылым мен өнер адамдарының кездесу
және қызмет ету орталығына айналды.
Шыңғыс империясының батысқа таралуымен бірге Дивану лұғат-Түрікте
аттары аталған ұйғыр, қыпшақ, қарлұқ, яғма тарихи қауымдары өз салт-
дәстүрлерін жоғалтып, жаңадан құрылған монғол мемлекетінің негізін құраған.
Шыңғыс хан құрған мемлекеттің негізгі орталығы Қазақстан жері.
Қазақтың атамекені болып табылатын Қазақстан жері қазіргі кезде тек
атауларымен ғана емес, түрік мемлекетінің құндылықтарын сақтап қалуымен
ерекшеленеді.
Тарихи деректерде Шыңғыс хан құрған мемлекеттің негізін қалаушылар
ретінде көрсетілген найман, қоңырат, керейт сияқты рулардың бүгінгі қазақ
рулары болып шығуы да Шыңғыс хан жүргізген саясаттың нәтижесі болып
табылады. Шыңғыс мемлекетінің негізгі астанасы болып – Қарақорым аталады.
Мінеки, осылайша Шыңғыс хан мемлекеті құрылуымен бірге бірнеше түрік
тайпалары немесе қауымдары өздерінің құрылымын жоғалтып, жаңа тайпалар
ретінде өмір сүрген. Мұнан бөлек кейбір монғол руларының да түріктену
нәтижесінде дәл сондай атаумен қазақ руларының ішінде жүруі де, Шыңғыс хан
мемлекетімен немесе Түрік-монғол империясының жүргізген саясатымен тығыз
байланысты.
Шыңғыс империясының хандық дәуірі Шыңғыс хан (Темучин) бастаған
монғолдар ХІІІ ғасырда Жүнғонның солтүстігінде ұлан-байтақ өнірде жер-
дүниені зілзалаға келтірген аса құдіретті монғол патшалығын құрды. ХІІ
ғасыр мен ХІІІ ғасырдың межесінде монғолдардың қоғамдық экономикасы жедел
дамып, феодалдық қатынастар қалыптаса бастады. Монғолдардың боржегін
тайпасынан шыққан Есугей батырдың баласы Темучин-Шыңғыс хан (1155-1227
ж.ж.) өзінің бәсекелестерін бірінен соң бірін жеңе отырып, бытыраңды монғол
тайпаларының басын қосып, монғол тайпаларының саяси бірлестігін құрды.

1. ТЕМУЧИН ШЫҢҒЫС ХАН БОЛЫП АТАЛУЫ

1. Шыңғысхан (Темучин) бастаған моңғолдар ХІІІ-ғасырда Жұңғоның
Солтүстігіндегі ұлан байтақ өңірде жер дүниені зіл-залаға келтірген аса
құдіретті моңғол патшалығын құрды. ХІІ-ХІІ ғ-ң еншісінде моңғолдардың
қоғамдық экономикасы жедел дамып, феодалдық қатынасынан шыққан Ясугай
батырдың баласы Темучин-Шыңғысхан (1155-1227жж.) өзінің бәсекелестерін
бірінен соң бірін жеңе отырып, бытыраңқы моңғол тайпаларын басын қосып
саяси бірлестігін құрды. Осыдан соң күн санап күшейе түскен Темучин өзінің
төңірегіндегі тайпалар мен ұлыстарға шабуыл жасады. ХІІІ-ғ-ң басында татар,
қоңырат, жалайыр, ойрат, найман, керей, меркіт, оңғыт, уақ т.б. тайпаларды
бағындырды. 1206ж. көктемде Онон өзенінің жағасында ашылған ру тайпа
ақсүйектерінің құрылтайы Темучинді хан көтеріп, оны Шыңғыс хан деп
жариялады. Сөйтіп Шыңғыс хан билеген моңғол патшалығының іргесі қаланды.
Оның бұл кездегі территориясы ... . Шығыста Хынғай тауынан, Батыста Алтай
тауына дейінгі, Солтүстікте Байкал көлінен оңтүстікте жиын патшалығының
шекарасына дейінгі ұлан байтақ өңірді қамтыды.
Қазақ халқыынң құрамындағы белді тайпаларының ұлыстарды бірсыпырасы -
керейлер, наймандар, қоңыраттар, жалайырлар, меркіттер, дулаттар, қыпшақтар
т.б. моңғолдар қозғалысынан бұрын Орталық Азия мен Орта Азияның ұлан байтақ
өңірінде өз алдына хандық құрған еді. Бұл Шыңғыс ханның жорығына қарсы 20
жыл бойы қажырлы қарсылық көрсетіп, ерлік күрес жүргізді. Сол кезде жеке-
жеке ұсақ хандықтарға бөлініп, бытыранды жағдайда өмір өткізіп отырған
қазақ ұлыстарын Шыңғыс хан бір-біріне қоспай жеке-жеке талқандады. Және әр
алуан әдістермен өзіне бағындырды. Ақырында олар Шыңғыс хан құрған моңғол
патшалығының құрамына қосылды. Қазақ халқының құрылуына үлкен үлес қосқан
осы ұлыстардың сол кездегі тарихы жөнінде көптеген деректер бар. Бұл қазақ
тарихының маңызды материалдарының бірі болып есептеледі.

2. Шыңғыс ханның Орта Азияға және Батыс мемлекеттеріне жорықтары
ХІІІ ғасырда барлық монғолдардың саны 700 мың шамасында болды, оның ішінде
жауынгерлері – 1130 мың. Олар үш майданда: Қытайда – 60 млн. Тұрғыны бар
Цинь мен 30 млн. Тұрғыны бар Иранда 8 млн., 8 млн. тұрғыны бар таңдаушы 110
мың әскері бар Шығыс Еуропада соғысты. Бұл аздай- Кама бұлғарларымен,
модавалармен және қыпшақтармен шайқаса түсті. Соның ішінде ең ауыр зардапты
Орта Азия мемлекеттерінің халықтары көрді. Соның ішінде Еділ бойындағы
кавказдар, Қазақстан өңіріндегі қазақтар және де басқа да ұлт өкілдері.
Орта Азияны әбден қиратып және жаулап алған Шыңғыс ұрпағы өзінің
негізгі күштерімен Ертіс бойына оралып Жебе мен Сүбедейдің басшылығымен
едәуір қолды Иран мен Закавказияны бағындыруға. Солтүстік Иранда жеңіске
жеткен монғол әскерлері Әзірбайжанға басып кіріп, ары қарай біріккен грузин-
армян әскерлерімен талқандайды. Бұдан соң Жебе мен Сүбедейдің әскерлері
Дербенг маңынан Солтүстік ағыстанды басып өтіп, Солтүстік Кавказ тау
бөктеріндегі жазыққа кіріп, мұнда көшіп-қонып жүрген қыпшақ тайпалары мен
алаңдарды талқандайды.
1223 жылы Жебе мен Сүбедейдің отыз мыңдық әскері Шығыс Европаға
барлау жасау торығына аттанып, оңтүстік пен Закавказия арқылы қыпшақтар
даласына еніп,Еділ мен Днепр арасында көшіп-қонып жүрген қыпшақтар
ордасының бірін күл талқан етеді, аман қалғандары Днепрдің арғы бетіне өтіп
кетеді. Днепрдің төменгі сағасының батыс бетінде көшіп-қонып жүрген қыпшақ
хандары орыс княздықтарынан көмек сұрайды. Орыстар Киевте жиналған бас
қосуда қыпшақтарға көмек көрсетуді ұйғарады. Сөйтіп қыпшақтар бірігіп,
монғолдарға қарсы шығада.
1223 жылы мамырдың 31-інде Калка өзеніне таяу жерде біріккен орыс-
қыпшақ әскерлері монғол-татарлардың негізгі күштерімен кездеседі. Бірыңғай
басшылықтың болмауы, қимылдың дұрыс үйлестірілмеді және княздықтардың тіпті
ұрыс үстінде алауыздық танытуы орыс полктері мен қыпшықтардың жеңілуіне
себепші болды.
Моғол державасының соншама кеңдігі, көбінің орталықтан алыстығы
биліктің тек жергілікті жерлерде ғана іске асуына алып келді.
Шыңғыс ханның көп жылға созылған батысқа сапарының нәтижесінде Каспий
теңізіне дейін созылған территорияда монғол үстемдігі орнаған. Кіші бір
монғол қауымынан бастап Азия құрлығын басқаруға дейін көтерілген монғол
билеушісі сол ғасырда өз есімін қалдырды.
Шыңғыс хан көпке ұзаған соғыс жолында ауырып жолда көз жұмады. Бірақ
Шыңғыс хан көзінің тірісінде таққа мұрагер таңдаған. Ұлдарының мінез-құлқы
жағынан салыстырып, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.