Қазақстан Республикасының шағын және орта кәсіпкерлігінің жағдайы туралы жалпы мағлұмат
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА КӘСІПКЕРЛІГІНІҢ ЖАҒДАЙЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МАҒЛҰМАТ
1.1 Шағын және орта кәсіпкерліктің ел экономикасындағы маңызы және рөлі
5
1.2 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің даму тарихына шолу
12
1.3 Шетелде шағын және орта кәсіпорындарды дамыту іс шаралары 16
2 ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕС . ЭКОНОМИКА ТҰРАҚТЫЛЫҒЫНЫҢ КЕПІЛІ
18
2.1 Қазақстан Республикасының шағын және орта бизнесті дамыту стратегиясының бағыттары
18
2.2 Шығыс Қазақстан облысында шағын кәсіпорындарды дамытудағы ел банктерінің рөлі 23
2.3 2005 . 2007 жылдар аралығында Қазақстан Республикасының және Шығыс Қазақстан облысының шағын кәсіпорындарының даму жағдайына талдау
ҚОРЫТЫНДЫ 30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 32
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ 3
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА КӘСІПКЕРЛІГІНІҢ ЖАҒДАЙЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МАҒЛҰМАТ
1.1 Шағын және орта кәсіпкерліктің ел экономикасындағы маңызы және рөлі
5
1.2 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің даму тарихына шолу
12
1.3 Шетелде шағын және орта кәсіпорындарды дамыту іс шаралары 16
2 ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕС . ЭКОНОМИКА ТҰРАҚТЫЛЫҒЫНЫҢ КЕПІЛІ
18
2.1 Қазақстан Республикасының шағын және орта бизнесті дамыту стратегиясының бағыттары
18
2.2 Шығыс Қазақстан облысында шағын кәсіпорындарды дамытудағы ел банктерінің рөлі 23
2.3 2005 . 2007 жылдар аралығында Қазақстан Республикасының және Шығыс Қазақстан облысының шағын кәсіпорындарының даму жағдайына талдау
ҚОРЫТЫНДЫ 30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 32
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту ол – кез келген ел экономикасының негізі. Дамыған елдердің тәжірибелері көрсетіп отырғандай, шағын және орта бизнесті қалыптастыру мен дамыту экономиканы нығайту үшін қолайлы алғышарттар жасайды. Атап айтқанда, салалық және өңірлік монополизм жойылады, рынокта тауарлар мен қызметтер көбейеді, жаңа жұмыс орындары ашылады, ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктері өмірге енгізіледі, қоғам тұрақтылығының кепілі болып табылатын орта тап қалыптасады. Нәтижесінде шағын және орта кәсіпкерлік жүздеген мың адамдар үшін тартымды сипатқа ие болып, нарық экономикасының қажетті элементіне айналады.
Сөз жоқ, шағын және орта бизнесті дамыту мемлекеттен ішкі қолайлы жағдайлар туғызуды талап етеді. Мәселен, Шығыс және Орталық Еуропа елдерінде шағын және орта кәсіпорындарға тиесілі ІЖӨ үлесінің айтарлықтай өсуіне мақсатты бюджеттік субсидиялар мен салық салудағы айтарлықтай жеңілдіктер арқылы қол жеткізілді. Оның сыртында көптеген басқа да елдердегі сияқты Венгрияда да қолданыстағы заңдарға өзгертулер енгізген кезде ол өзгерістердің шағын және орта кәсіпкерлікке қалай әсер ететіні туралы қорытынды жасау міндетті болып табылады.
Біздің елімізде де шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады. Ел басшылығы ол істі табысты жүзеге асырудың мемлекеттің одан әрі экономикалық және саяси дамуын айқындайтынын жақсы түсінеді. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасы Президентінің “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” атты Қазақстан халқына 2007 жылдың 28 наурызындағы Жолдауында шағын және орта бизнеске қолдау көрсетудің жүйелі іс-қимылдары баяндала отырып, кәсіпкерлік ортаны одан әрі нығайтуға айрықша көңіл бөлінген.
Елде қазірдің өзінде шағын және орта бизнесті дамыту үшін негіз қалыптасқанын мойындау қажет. Тіркелген шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны жылдан жылға өсіп келеді. Мәселен, соңғы 5 жылда олардың саны 2 есе артты. Жұмыс істеп тұрған бүкіл шаруашылық субъектілері құрылымындағы олардың үлесінің 91,4 пайыз құрауы да осыны нақты айғақтайды. Қазіргі таңда елде 106 мыңға жуық шағын және орта бизнес кәсіпорындары жұмыс істейді. Шағын және орта кәсіпкерлік өндірген өнімдер мен қызметтер елдің ІЖӨ құрылымында қазірдің өзінде 30 пайыздан асады.
Осылайша, мемлекет бүгінгі күні кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің нарық экономикасының толыққанды қатысушысы ретінде өз қызметтерін жүзеге асыруларына қажетті жағдайды қамтамасыз етіп отыр. Шағын және орта кәсіпорындармен жұмыс істетуді көздейтін жалпыұлттық институттар құрылуда. Шағын және орта бизнеске атаулы қолдау көрсетуді жүзеге асыратын арнаулы Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту қоры құрылып, табысты жұмыс жүргізуде.
Дамушы мемлекет экономикасының негiзгi дiңгегi — шағын және орта бизнес. Қазақстанда шағын және орта бизнестiң даму деңгейi.
Осыған байланысты курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің, соның ішінде Шығыс Қазақстан облысындағы шағын кәсіпкерліктің қазіргі жағдайын, болашақта даму бағыттарына талдау жасау. Осы айтылғандардан курстық жұмыстың міндеттері төмендегідей анықталады:
- Орта және шағын бизнес субъектілерін дамыту үшін қалыпты жағдайлар жасау
- Бизнесті жүргізу саласында кеңестік және қызмет түрінде көмек көрсету және кәсіпкерлік субъектілерін қолдау
- Жеке сектордың экономикалық дамуы және кәсіпкерлікті жылжыту
- Кәсіпкерлерді ақпараттандыру үшін басылымдардың шығарылуы
- Шаруашылық субъектілерін мемлекеттік тіркеу және қайта тіркеуін жүзеге асыруға көмек көрсету
- Тауарлар мен қызметтердің рыногына мониторинг
- Шағын және орта бизнестің инфроқұрылымдарын дамыту және қалыптастыру
- Шығыс Қазақстан облысындағы шағын кәсіпорындардың дамуына талдау жасау
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту ол – кез келген ел экономикасының негізі. Дамыған елдердің тәжірибелері көрсетіп отырғандай, шағын және орта бизнесті қалыптастыру мен дамыту экономиканы нығайту үшін қолайлы алғышарттар жасайды. Атап айтқанда, салалық және өңірлік монополизм жойылады, рынокта тауарлар мен қызметтер көбейеді, жаңа жұмыс орындары ашылады, ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктері өмірге енгізіледі, қоғам тұрақтылығының кепілі болып табылатын орта тап қалыптасады. Нәтижесінде шағын және орта кәсіпкерлік жүздеген мың адамдар үшін тартымды сипатқа ие болып, нарық экономикасының қажетті элементіне айналады.
Сөз жоқ, шағын және орта бизнесті дамыту мемлекеттен ішкі қолайлы жағдайлар туғызуды талап етеді. Мәселен, Шығыс және Орталық Еуропа елдерінде шағын және орта кәсіпорындарға тиесілі ІЖӨ үлесінің айтарлықтай өсуіне мақсатты бюджеттік субсидиялар мен салық салудағы айтарлықтай жеңілдіктер арқылы қол жеткізілді. Оның сыртында көптеген басқа да елдердегі сияқты Венгрияда да қолданыстағы заңдарға өзгертулер енгізген кезде ол өзгерістердің шағын және орта кәсіпкерлікке қалай әсер ететіні туралы қорытынды жасау міндетті болып табылады.
Біздің елімізде де шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады. Ел басшылығы ол істі табысты жүзеге асырудың мемлекеттің одан әрі экономикалық және саяси дамуын айқындайтынын жақсы түсінеді. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасы Президентінің “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” атты Қазақстан халқына 2007 жылдың 28 наурызындағы Жолдауында шағын және орта бизнеске қолдау көрсетудің жүйелі іс-қимылдары баяндала отырып, кәсіпкерлік ортаны одан әрі нығайтуға айрықша көңіл бөлінген.
Елде қазірдің өзінде шағын және орта бизнесті дамыту үшін негіз қалыптасқанын мойындау қажет. Тіркелген шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны жылдан жылға өсіп келеді. Мәселен, соңғы 5 жылда олардың саны 2 есе артты. Жұмыс істеп тұрған бүкіл шаруашылық субъектілері құрылымындағы олардың үлесінің 91,4 пайыз құрауы да осыны нақты айғақтайды. Қазіргі таңда елде 106 мыңға жуық шағын және орта бизнес кәсіпорындары жұмыс істейді. Шағын және орта кәсіпкерлік өндірген өнімдер мен қызметтер елдің ІЖӨ құрылымында қазірдің өзінде 30 пайыздан асады.
Осылайша, мемлекет бүгінгі күні кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің нарық экономикасының толыққанды қатысушысы ретінде өз қызметтерін жүзеге асыруларына қажетті жағдайды қамтамасыз етіп отыр. Шағын және орта кәсіпорындармен жұмыс істетуді көздейтін жалпыұлттық институттар құрылуда. Шағын және орта бизнеске атаулы қолдау көрсетуді жүзеге асыратын арнаулы Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту қоры құрылып, табысты жұмыс жүргізуде.
Дамушы мемлекет экономикасының негiзгi дiңгегi — шағын және орта бизнес. Қазақстанда шағын және орта бизнестiң даму деңгейi.
Осыған байланысты курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің, соның ішінде Шығыс Қазақстан облысындағы шағын кәсіпкерліктің қазіргі жағдайын, болашақта даму бағыттарына талдау жасау. Осы айтылғандардан курстық жұмыстың міндеттері төмендегідей анықталады:
- Орта және шағын бизнес субъектілерін дамыту үшін қалыпты жағдайлар жасау
- Бизнесті жүргізу саласында кеңестік және қызмет түрінде көмек көрсету және кәсіпкерлік субъектілерін қолдау
- Жеке сектордың экономикалық дамуы және кәсіпкерлікті жылжыту
- Кәсіпкерлерді ақпараттандыру үшін басылымдардың шығарылуы
- Шаруашылық субъектілерін мемлекеттік тіркеу және қайта тіркеуін жүзеге асыруға көмек көрсету
- Тауарлар мен қызметтердің рыногына мониторинг
- Шағын және орта бизнестің инфроқұрылымдарын дамыту және қалыптастыру
- Шығыс Қазақстан облысындағы шағын кәсіпорындардың дамуына талдау жасау
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Закон от 19 июня 1997 года «О государственной поддержке малого предпринимательства»
2. Указа Президента РК от 6 марта № 3398 «О мерах по усилению государственной поддержки и активизации развития малого предпринимательства»
3. Указы «О приоритетах и региональных программах поддержки и развития малого предпринимательства в Республике Казахстан»
4. Указ Президента Республики Казахстан от 17 мая 2003 года N 1096 «О Стратегии индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003-2015 годы» (САПП Республики Казахстан, 2003 г., N 23-24, ст. 217).
5. Камаев В.Д., «Экономическая теория» - учебник для студентов высших учебных заведений,. – 10 –е издание, переработанное и дополненное – М.: Гуманитарный издательский центр ВЛАДОС, - 2004 год.
6. Кудрев В.М. «Мир экономики», 2000г Ломакин В.К., «Мировая экономика» М., 1998 год.
7. Мамыров К. Макроэкономика // Оқулық. Алматы, Экономика 2004. – 480б.
8. Дабыдов К. Қазақстан Республикасындағы банк құқығы.-Алматы.-2006.-480б.
9. Балымбетова Н. Несие дегенше, несібе десеңші// Заң газеті.- 2007.-7маусым.-7б.
10. Сауытбекова К. Банк жүйесінің өзекті мәселелері// Егемен Қазақстан.-2007.-18-ақпан.-7б.
11. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. — Алматы, изд. 2-е, перераб. и доп. Қаржы-қаражат, 1997.
12. Финансы. Денежное обращение. Кредит / Под.ред. Дробозиной Л.А. – М.: Финансы, ЮНИТИ, 2001.
13. Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары. «Елорда» - 2002 ж 159 – 161 б
14. Шеденов О. Жалпы экономикалық теория. Алматы, Экономика 2005. – 680 б
15. Мақыш С.Б. Ақша, неисе, банктер. — Алматы: Қазақ университеті, 2002.- 360б.
16. Ақша, несие, банктер. Ғ.С.Сейітқасымовтың редакциялығымен. – Алматы: Экономика, 2001.-400б.
17. Деньги, Кредит, Банки / Под.ред Лаврушина О.И. – М.: Финансы и статистика, 1999.-375с.
1. Закон от 19 июня 1997 года «О государственной поддержке малого предпринимательства»
2. Указа Президента РК от 6 марта № 3398 «О мерах по усилению государственной поддержки и активизации развития малого предпринимательства»
3. Указы «О приоритетах и региональных программах поддержки и развития малого предпринимательства в Республике Казахстан»
4. Указ Президента Республики Казахстан от 17 мая 2003 года N 1096 «О Стратегии индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003-2015 годы» (САПП Республики Казахстан, 2003 г., N 23-24, ст. 217).
5. Камаев В.Д., «Экономическая теория» - учебник для студентов высших учебных заведений,. – 10 –е издание, переработанное и дополненное – М.: Гуманитарный издательский центр ВЛАДОС, - 2004 год.
6. Кудрев В.М. «Мир экономики», 2000г Ломакин В.К., «Мировая экономика» М., 1998 год.
7. Мамыров К. Макроэкономика // Оқулық. Алматы, Экономика 2004. – 480б.
8. Дабыдов К. Қазақстан Республикасындағы банк құқығы.-Алматы.-2006.-480б.
9. Балымбетова Н. Несие дегенше, несібе десеңші// Заң газеті.- 2007.-7маусым.-7б.
10. Сауытбекова К. Банк жүйесінің өзекті мәселелері// Егемен Қазақстан.-2007.-18-ақпан.-7б.
11. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. — Алматы, изд. 2-е, перераб. и доп. Қаржы-қаражат, 1997.
12. Финансы. Денежное обращение. Кредит / Под.ред. Дробозиной Л.А. – М.: Финансы, ЮНИТИ, 2001.
13. Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары. «Елорда» - 2002 ж 159 – 161 б
14. Шеденов О. Жалпы экономикалық теория. Алматы, Экономика 2005. – 680 б
15. Мақыш С.Б. Ақша, неисе, банктер. — Алматы: Қазақ университеті, 2002.- 360б.
16. Ақша, несие, банктер. Ғ.С.Сейітқасымовтың редакциялығымен. – Алматы: Экономика, 2001.-400б.
17. Деньги, Кредит, Банки / Под.ред Лаврушина О.И. – М.: Финансы и статистика, 1999.-375с.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА КӘСІПКЕРЛІГІНІҢ ЖАҒДАЙЫ
ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МАҒЛҰМАТ 5
1.1Шағын және орта кәсіпкерліктің ел экономикасындағы маңызы және
рөлі 5
1.2Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің даму тарихына
шолу 12
1.3Шетелде шағын және орта кәсіпорындарды дамыту іс шаралары 16
2 ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕС – ЭКОНОМИКА ТҰРАҚТЫЛЫҒЫНЫҢ КЕПІЛІ
18
2.1Қазақстан Республикасының шағын және орта бизнесті дамыту
стратегиясының бағыттары 18
2.2Шығыс Қазақстан облысында шағын кәсіпорындарды дамытудағы ел 23
банктерінің рөлі
2.32005 – 2007 жылдар аралығында Қазақстан Республикасының және
Шығыс Қазақстан облысының шағын кәсіпорындарының даму жағдайына
талдау 25
ҚОРЫТЫНДЫ 30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 32
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту ол – кез келген ел экономикасының
негізі. Дамыған елдердің тәжірибелері көрсетіп отырғандай, шағын және орта
бизнесті қалыптастыру мен дамыту экономиканы нығайту үшін қолайлы
алғышарттар жасайды. Атап айтқанда, салалық және өңірлік монополизм
жойылады, рынокта тауарлар мен қызметтер көбейеді, жаңа жұмыс орындары
ашылады, ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктері өмірге енгізіледі, қоғам
тұрақтылығының кепілі болып табылатын орта тап қалыптасады. Нәтижесінде
шағын және орта кәсіпкерлік жүздеген мың адамдар үшін тартымды сипатқа ие
болып, нарық экономикасының қажетті элементіне айналады.
Сөз жоқ, шағын және орта бизнесті дамыту мемлекеттен ішкі қолайлы
жағдайлар туғызуды талап етеді. Мәселен, Шығыс және Орталық Еуропа
елдерінде шағын және орта кәсіпорындарға тиесілі ІЖӨ үлесінің айтарлықтай
өсуіне мақсатты бюджеттік субсидиялар мен салық салудағы айтарлықтай
жеңілдіктер арқылы қол жеткізілді. Оның сыртында көптеген басқа да
елдердегі сияқты Венгрияда да қолданыстағы заңдарға өзгертулер енгізген
кезде ол өзгерістердің шағын және орта кәсіпкерлікке қалай әсер ететіні
туралы қорытынды жасау міндетті болып табылады.
Біздің елімізде де шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мемлекеттік
саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады. Ел басшылығы ол істі
табысты жүзеге асырудың мемлекеттің одан әрі экономикалық және саяси дамуын
айқындайтынын жақсы түсінеді. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасы
Президентінің “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” атты Қазақстан халқына 2007
жылдың 28 наурызындағы Жолдауында шағын және орта бизнеске қолдау
көрсетудің жүйелі іс-қимылдары баяндала отырып, кәсіпкерлік ортаны одан әрі
нығайтуға айрықша көңіл бөлінген.
Елде қазірдің өзінде шағын және орта бизнесті дамыту үшін негіз
қалыптасқанын мойындау қажет. Тіркелген шағын кәсіпкерлік субъектілерінің
саны жылдан жылға өсіп келеді. Мәселен, соңғы 5 жылда олардың саны 2 есе
артты. Жұмыс істеп тұрған бүкіл шаруашылық субъектілері құрылымындағы
олардың үлесінің 91,4 пайыз құрауы да осыны нақты айғақтайды. Қазіргі таңда
елде 106 мыңға жуық шағын және орта бизнес кәсіпорындары жұмыс істейді.
Шағын және орта кәсіпкерлік өндірген өнімдер мен қызметтер елдің ІЖӨ
құрылымында қазірдің өзінде 30 пайыздан асады.
Осылайша, мемлекет бүгінгі күні кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің
нарық экономикасының толыққанды қатысушысы ретінде өз қызметтерін жүзеге
асыруларына қажетті жағдайды қамтамасыз етіп отыр. Шағын және орта
кәсіпорындармен жұмыс істетуді көздейтін жалпыұлттық институттар құрылуда.
Шағын және орта бизнеске атаулы қолдау көрсетуді жүзеге асыратын арнаулы
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту қоры құрылып, табысты жұмыс жүргізуде.
Дамушы мемлекет экономикасының негiзгi дiңгегi — шағын және орта
бизнес. Қазақстанда шағын және орта бизнестiң даму деңгейi.
Осыған байланысты курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан
Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің, соның ішінде Шығыс Қазақстан
облысындағы шағын кәсіпкерліктің қазіргі жағдайын, болашақта даму
бағыттарына талдау жасау. Осы айтылғандардан курстық жұмыстың міндеттері
төмендегідей анықталады:
- Орта және шағын бизнес субъектілерін дамыту үшін қалыпты жағдайлар жасау
- Бизнесті жүргізу саласында кеңестік және қызмет түрінде көмек көрсету
және кәсіпкерлік субъектілерін қолдау
- Жеке сектордың экономикалық дамуы және кәсіпкерлікті жылжыту
- Кәсіпкерлерді ақпараттандыру үшін басылымдардың шығарылуы
- Шаруашылық субъектілерін мемлекеттік тіркеу және қайта тіркеуін жүзеге
асыруға көмек көрсету
- Тауарлар мен қызметтердің рыногына мониторинг
- Шағын және орта бизнестің инфроқұрылымдарын дамыту және қалыптастыру
- Шығыс Қазақстан облысындағы шағын кәсіпорындардың дамуына талдау жасау
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА
КӘСІПКЕРЛІГІНІҢ ЖАҒДАЙЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МАҒЛҰМАТ
1.1 Шағын және орта кәсіпкерліктің ел экономикасындағы маңызы
және рөлі
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту ол – кез келген ел экономикасының
негізі. Дамыған елдердің тәжірибелері көрсетіп отырғандай, шағын және орта
бизнесті қалыптастыру мен дамыту экономиканы нығайту үшін қолайлы
алғышарттар жасайды. Атап айтқанда, салалық және өңірлік монополизм
жойылады, рынокта тауарлар мен қызметтер көбейеді, жаңа жұмыс орындары
ашылады, ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктері өмірге енгізіледі, қоғам
тұрақтылығының кепілі болып табылатын орта тап қалыптасады. Нәтижесінде
шағын және орта кәсіпкерлік жүздеген мың адамдар үшін тартымды сипатқа ие
болып, нарық экономикасының қажетті элементіне айналады.
“Атамекен” жалпыұлттық одағының бағдарламасын жүзеге асыру шағын және
орта өнеркәсіп кәсіпорындарын технологиялық жаңалықтарға тезірек бейімдеуге
бағытталған, бизнестегі инновациялық саясатқа да дәл осындай көзқарас
қарастырылуда. Бәсекеге қабілетті және экспортқа бағдарланған өндірістердің
бизнестің неғұрлым жоғары сатысында тұрғаны және әлдеқайда артық
мүмкіндіктерге ие екені еш құпия емес. Соның бір көрінісіндей, жаңа
технологиялық кәсіпорындар құрылып, университеттер мен өнеркәсіп секторы
арасындағы байланыстарды нығайту қарастырылуда.
Кәсіпкерлікке қолдау көрсету үшін бес мемлекеттік бағдарлама
қабылданып, жүзеге асырылуда. Кәсіпкерлікті дамыту үшін қолайлы жағдайлар
жасауға және бизнестің билікпен арадағы іс-қимылдарының жаңа моделін құруға
бағытталған “Жеке кәсіпкерлік туралы” Қазақстан Республикасының Заңы
қабылданды. Кәсіпкерлердің белсенділігін ынталандыруды көздейтін
айтарлықтай салықтық жеңілдіктер заңдық деңгейде қарастырылды. Оның
сыртында, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес және салық салуды жақсарту
жөнінен үлкен жұмыстар атқарылды. Мәселен, осылайша сыбайлас жемқорлыққа
қарсы күрес, шағын және орта бизнесті жеделдете дамыту шаралары жөнінде
бағдарламалар әзірленіп, салық заңына түзетулер енгізілді.
Бизнесті құру жолындағы көптеген бюрократтық кедергілер біртіндеп
алынып тасталуда. Соңғы жылдардың өзінде ғана лицензияланатын 350-ге тарта
сан-алуан қызмет түрлері қысқартылды. Кейбір лицензияларды беру ісі өңірлік
деңгейге ауыстырылып, процедуралар айтарлықтай оңайлатылды.
Қордың құрылуына Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 4 шілдедегі
Жеке кәсіпкерлікті қорғау және қолдау туралы Заңы және:
− 1992 ж. 5 мамырдағы Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті
қолдау және дамыту жөніндегі 1992-1994 жж. арналған мемлекеттік
бағдарлама туралы;
− 1994 ж.10 маусымдағы Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті
қолдау және дамыту жөніндегі 1994-1996 жж. арналған мемлекеттік
бағдарлама туралы ҚР Президентінің бірқатар қаулылары себеп болды.
Бірінші кезең – 1997-2001 жж.
Бірінші кезең 1997ж. Қордың құрылуымен байланысты. Осы жылдары
мемлекеттік органдар шағын кәсіпкерлікті қолдауға және дамытуға бағытталған
бірқатар заңдарды, жарлықтар мен қаулыларды қабылдаған.
− 1997 – Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 6 наурыздағы
Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау көрсетуді және оны дамытуды
күшейту шаралары туралы № 3398 Жарлығы
− Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 26 сәуірдегі Шағын
кәсіпкерлікті дамыту қорын құру туралы № 665 Қаулысы
− Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы Шағын
кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау туралы № 131-1 Заңы
− Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы Жеке кәсіпкерлік
туралы № 135-1 Заңы
− – Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 31 желтоқсандағы
Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдау
жөніндегі 1999-2000 жж. арналған мемлекеттік бағдарлама туралы №4189
Жарлығы;
− – Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 7 мамырдағы
Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдау
жөніндегі 2001-2002 жж. арналған мемлекеттік бағдарлама туралы №597
Жарлығы;
Бұл мерзім Қордың отандық тауарөндірушілерді қолдау бойынша шаралар
Бағдарламасы жөніндегі мемлекеттік бюджет қаражатын, сондай-ақ
− ЕБРР;
− АБР-ң кредит желілерін пайдалануды есепке алу және оны бақылау
агенттігінің функциясын орындауымен суреттеледі.
Еуропалық қайта құру және даму банкінің кредит желісі – Қазақстандағы
шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы
Еуропалық қайта құру және даму банкі (ЕҚҚДБ) Орталық және Шығыс Еуропа
елдерінде экономикалық өзгертулерге жәрдемдесу мақсатында, 1991 жылы
халықаралық шарт негізінде құрылған. ЕБРР бірден бір мейлінше табысты
жобаларының бірі 1998 жылдан бері Қормен бірлесе жүргізіліп отырған
Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы болып табылады.
ЕБРР мен жобалар бастамашысы болып танылатын Қазақстан Республикасы
Үкіметінің ортақ мақсаттарына сәйкес, Қазақстанның шағын бизнес
Бағдарламасының басты міндеті елдегі барлық шағын бизнестің қаржы
ресурстарына қол жеткізуін қамтамасыз ету қажетті институционалдық
құрылымдар мен кредиттеу әдісін енгізуді дамыту арқылы болып отыр.
Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы бойынша ЕБРР-мен 10
жыл мерзімге 77 500 000 АҚШ долларына заем туралы келісім жасалды. Аталған
Бағдарлама бойынша кредиттеу заемшыларға кредит беру шарттарын өздігінше
анықтайтын және де экономика саласының барлық кәсіпорындары
қаржыландырылатын уәкілетті екінші деңгейдегі банктер арқылы жүзеге
асырылады.
Бағдарламаның басты міндеті кезінде ресми қаржыландыру көздеріне кол
жеткізе алмаған кәсіпорындарды кредиттеу болып табылады.
1998 ж. мамыр айынан 2007ж. мамыр айына дейінгі мерзімде қатысушы
банктер жалпы сомасы 2 216,10 млн. АҚШ долл. барлығы 237 000 жобаны., оның
25,63% – микрокредиттер (568,09 млн.АҚШ долл. 180 253 жоба) және 74,37% –
шағын кредиттер (1 648,01 млн. АҚШ долл. 56 747 жоба).
Қазақстандағы шағын бизнес Бағдарламасы шеңберінде серіктес банктерде
IPC (Internationale Projekt Consult) халықаралық фирма консультанттарының
қатысуымен шағын кәсіпорындарға берілетін қомақты кредит санын банктер
жедел түрде қарастыруы үшін арнайы әзірленген әдіс бойынша жұмыс жасайтын
шағын бизнесті кредиттеу жөніндегі секторлар құрылған.
Oтандық тауарөндірушілерді қолдау жөніндегі шаралар Бағдарламасы
Отандық тауарөндірушілерді қолдау жөніндегі шаралар Бағдарламасы
бойынша Қор екінші деңгейдегі 6 банкке 22 716,1 мың АҚШ долл. мөлшерінде
ақша аударды.
Аталған Бағдарлама бойынша трактор, цемент, тыңайтқыш, мақта және
күнбағыс майын, сүт өнімдерін, буып-түйетін материалдар және т.б. шығаратын
ірі жобаларға қолдау көрсетілді.
Қазақстан Республикасы Үкіметі отандық тауарөндірушілердің 14
инвестициялық жобасын қаржыландыруды мақұлдады. Бағдарламаны жүзеге асыру
барысында 5 537 жұмыс орны құрылды.
Атаған Бағдарламаны Қор дайындады, ал заемшылар қайтарған қаражат
келешекте Қор ШКС тікелей кредиттеуге пайдаланатын қаражат Қордың жарғылық
капиталын ұлғайтуға бағытталған.
Азия даму банкінің ауылшаруашылығы секторы үшін бағдарламалық заемның
екінші траншы
Азия даму банкі (АДБ) бағдарламалық заемдарының қаражаты
ауылшаруашылық өнімдерін, машина-технологиялық стансалар үшін
ауылшаруашылық техникасын өндіру және қайта өңдеу жөніндегі жабдықтарды
сатып алуды кредиттеу, ауылшаруашылық өнімдерін сату үшін көзделген азық-
түлік көтерме базары мен базардың өзге инфрақұрылымдарын құру үшін, сонымен
қатар қажетті айналым қаражаттарын қаржыландыру үшін тағайындалған.
Бағдарлама жүзеге асырылғаннан бастап, кредит қаражаты екінші
деңгейдегі уәкілетті банктер арқылы соңғы заемшыға ұсынылды. АДБ заемының
екінші траншы қаражатын меңгеруге екінші деңгейдегі 12 банк және Семей-
Финанс АҚ қатысты.
2004 ж. желтоқсан айында ҚР Қаржы министрлігі мен Қор арасында кредит
келісіміне қол қойылған, осыған сәйкес Қор жобаларды Бағдарламалық
заемдардың екінші траншы қаражаты есебінен өз бетінше кредиттеуге құқығы
бар.
Бағдарлама жүзеге асырылғаннан бастап, 2007ж. 1 қазанға шаққанда Қор
тарапынан жалпы сомасы 54 675,4 мың АҚШ долларына 95 жоба қаржыландырылды.
Бағдарлама бойынша 4 719 жұмыс орны құрылып, құпталды.
Екінші кезең – 2002-2004 жж.
2001 - 2002 жж. ел экономикасының жоғары қарқынмен өсуі және
Қазақстанның ІЖӨ ортажылдық өсімінің 11,6% -ға дейін, 2003-2004 жж. 9,3%
өсуі Қазақстан Үкіметіне шағын кәсіпкерлікке үлкен қолдау көрсетуге
мүмкіншілік берді.
Осы жылдары бірқатар жарлықтар шықты:
2003 – Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 ж. 17 мамырдағы
Қазақстан Республикасының 2003-2015 жж. арналған индустриалды-
инновациялық даму стратегиясы туралы № 1096 Жарлығы.
2004 – Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 ж. 29 желтоқсандағы
Қазақстан Респуб-ликасындағы шағын кәсіпкерлікті 2004-2006 жж. дамыту
және қолдау жөніндегі мемлекеттік Бағдарлама туралы № 1268 Жарлығы.
Кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі мемлекеттік саясат Қазақстан
Республикасының 2003-2015 жж. арналған индустриалды-инновациялық даму
стратегиясының 2003 ж. бекітілуіне байланысты жаңа шабытқа ие болды.
Стратегияның басты міндеттерінің бірі – жеке секторды қолдайтын және
бәсекелі артықшылықты жетілдіретін, нақты өндірістерде қосымша құн
элементтерін меңгеретін, ғылыми және жоғарғы технологиялы экспортқа
бағытталған өндірістерді құруды ынталандыратын, елдің экспорттық әлеуетін
тауар мен қызмет көрсету пайдасына әртараптандыратын, әлемдік сапа
стандартын енгізетін, ықпалдастықты әлемдік ғылыми-техникалық және
инновациялық процестерге қосылу жолымен әлемдік экономика деңгейіне
ұштастыратын кәсіпкерлік климат орнату және қоғамдық институттар құрылымын
құру болып табылады.
Осы мерзімде Қор барлық филиал желісін құрған еді. Енді кәсіпкерлерге
көрсетілетін қолдау тек облыстық маңызы бар қалаларда ғана емес, және де
ауылдық жерлерде де мүмкін болады.
2002 ж. бастап, Қор шағын бизнесті өз қаражаты есебінен жылдығы 12%
-бен 5 жылға кредиттеуді, 2004 ж. маусым айынан бастап, проценттік ставка
жылдығы 10% -ға дейін төмендеді.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері кредиттерін қаржыландыру сол кезде
екінші деңгейдегі банктер арқылы және тікелей өз меншігі есебінен жүзеге
асырылды.
Жаңа бағдарламалар:
− ШКС-ті республикалық бюджет есебінен кредиттеу Бағдарламасы;
− Шағын қалаларды 2004-2006 жж. дамыту Бағдарламасы жүзеге асырылуда.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерін (оның ішінде әйелдер кәсіпкерлігін)
Қазақстан Республикасы бюджеті есебінен кредиттеу Бағдарламасы
Аталған бағдарламаның мақсаты ШКС-тің қалыптасуы мен экономикалық
өсуін ынталандыру, оның ішінде Қазақстан экономикасын дамытудың приоритетті
бағыттарына сүйене отырып, әйелдер кәсіпкерлігін дамыту, шағын кәсіпкерлік
және жеке жұмысбастылық саласында жаңа жұмыс орындарын құруға жәрдемдесу.
ШКС (оның ішінде әйелдер кәсіпкерлігін) республикалық бюджет қаражаты
есебінен кредиттеу Бағдарламасының басында табиғи монополияларды реттеу
және бәсекелестікті қорғау Агенттігі мен Қор кредит қаражаты лимиттерін
барлық облыстарға бөлуді әзірлеп, бекітті. Кредит берілетін жобалар үшін
приоритетті бағыттар тізбесі белгіленді..
Бағдарламаны жүзеге асыру 2002 ж. маусым айында басталған, ол 2008
жылы аяқталуы тиіс. 2007 жылғы 1 қазанға шаққанда Қор республикалық
бюджеттен жалпы сомасы 793,8 млн. теңгеге 301 жоба (оның ішінде әйелдер
кәсіпкерлігі бойынша 250,2 млн. теңгеге 97 жоба) қаржыландырды.Осы
бағдарлама бойынша 2 000 жуық жұмыс орны құрылып, мақұлданды.
Қазіргі уақытта бағдарлама бойынша қаржыландыру қайтарылатын қаражат
есебінен жүргізіледі.
Қазақстанда халық саны 50 мың адамнан аспайтын 60 шағын қала бар. Оның
ішінде 41 шағын қала шағын қалалар санының 68% және ауылдық аудандар
санының 25% құрайтын тиісті ауылдық аудандардың әкімшілік орталықтары
болып табылады.
Шағын қалалардағы өнеркәсіпті өндіріс бір-екі саладағы көрсетілген
мамандандырумен сипатталады. Өзге салалар шамалы дамыған немесе өнеркәсіпті
кәсіпорындары мүлде жоқ.. Өндіріс көлемінің төмендеуі немесе қала
құрылысымен айналысатын кәсіпорындардың тоқтап қалуы қаладағы әлеуметтік-
экономикалық жағдайдың жалпы құлдырауына алып келеді.
Шағын қалалардың әлеуметтік-экономикалық дамуына жағдайлар жасау
мақсатында, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен Шағын қалаларды
2004-2006 жж.дамыту Бағдарламасы қа-былданды, оның міндеті шағын қалаларды
олардың функционалдық топологисына сәйкес дамы-тудың негізгі бағыттарын
анықтау, сондай-ақ өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдарды да-мыту,
шағын қалалардағы халықты жұмыспен қамтамасыз етуді күшейту болып табылады.
Шағын қалалардағы инвестициялық жобаларды кредиттеу және шағын
кәсіпкерлікті дамыту үшін жарғылық капиталды толықтыруға республикалық
бюджеттен Қорға 1 500 млн. теңге бөлінген.
Қор Бағдарламаны жүзеге асыруды қамтамасыз ету мақсатында, ШКС үшін
бағдарламада
белгіленген барлық қалаларда ақпаратты-консультациялық семинарлар
өткізді. Бұл шараға
шағын қалалар әкімдіктері үлкен көмек көрсетті. 2007 ж. 1 қаңтарға
шаққанда, осы бағдарлама бойынша жалпы сомасы 1 484,4 млн. теңгеге 281 жоба
қаржыландырылды. 2 935 жұмыс орындары ашылып, мақұлданды.2006 ж.
бағдарлама толықтай орындалып, жұмысын аяқтады.
Кезең Қор қызметіне елеулі ықпал еткен заңдар, жарлықтар мен қаулылар
қабылдануымен сипатталады.
2005 – Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 ж. 12 мамырдағы
Қазақстан Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлікті 2005-2007 жж.
дамыту жөніндегі жеделдетілген шаралар Бағдарламасын бекіту туралы № 450
қаулысы
2006 – Қазақстан Республикасының 2006 ж. 31 қаңтардағы Жеке
кәсіпкерлік туралы туралы
№ 124-III Заңы
2006 – Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасының
2007-2024 жж. тұрақты даму кезеңіне өту концепциясы туралы Жарлығы
2005 жылы мамыр айында Қазақстан Республикасы Үкіметі Қазақстан
Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлікті 2005-2007 жж. дамыту
жөніндегі жеделдетілген шаралар Бағдарламасын қабылдаған. Жеделдетілген
шаралар Бағдарламасы шағын және орта кәсіпкерлік саласындағы заңды
жетілдіруді, өмірге бейімді инфрақұрылымдық жүйені құруды, Қор рөлін шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың жүйеқұрушы элементі ретінде күшейтуді,
ШКС кредиттеу мөлшерін ұлғайтуды және т.б. қарастырады.
Осы бағдарламаға сәйкес, 2005-2007 жж. аралығында республикалық
бюджеттен Қорға шағын кәсіпкерлікті қолдау үшін 29 млрд. теңге мөлшерінде
капитализациялауға қаражат бөлінген.
Республикамыздағы әлеуметтік-экономикалық жағдайды тұрақтандыру,
мемлекет тарапынан Қор қызметін қолдаудың өсуі, Қордың ШКС-ті қаржылай
қолдау бойынша жинақтаған тәжірибесі, жұмысқа төселген кадрлық және
техникалық әлеует, республикамыздың барлық өңірлерінде ашылған Қор
филиалдарының желісі Қорды еліміздегі шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі
мемлекеттік институт ретінде нығайтуға объективті негіз болды және де ШКС-
ті қаржылай қолдау жөніндегі жаңа бағдарламаларды жүзеге асыруға түрткі
болды:
− Жобалық қаржыландыру және лизинг;
− Қазақстанда микрокредиттеу жүйесін дамыту Бағдарламасы;
− Екінші деңгейдегі банктерден алатын ШКС кредиттеріне кепілдік беру;
− Кәсіпкерлікті қолдау орталықтары арқылы ШКС оқыту-әдістемелік,
ақпаратты-аналитикалық және консалтингтік қолдау көрсету.
Жобалық қаржыландыру және лизинг
Жобалық қаржыландыру Қордың шағын кәсіпкерлікті қаржылай қолдау
жөніндегі бірден-бір негізгі бағдарламаларының бірі болып табылады. Оның
мақсаты шағын бизнесті қолдау жөніндегі мемлекеттік саясаттың артықшылықты
бағыттары бойынша ШКС жобаларын қаржылай қолдау, сонымен қатар банк секторы
әлсіз қамтылған аймақтардағы кредит ресурстарына ШКС-ң қол жеткізушілігін
қамтамасыз ету болып табылады.
Қор тәуекелін азайту және ШКС-ті заем қаражаттарын басқару дағдысына
оқыту үшін жүзеге асырылатын жобаның құрама элементтерін кезеңмен (транштық
– алдыңғы соманы табысты меңгеру нәтижесі бойынша) қаржыландыру енгізілді;
бизнес-жоспарды әзірлеу және жобаны жүзеге асыру барысында тегін
консультация беру.
ШКС үшін республикамыздың шалғай жатқан елді-мекендері мен шағын
қалаларынан, кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымын жаңадаң бастаушы
қатысушылар үшін және кепілдік қамтамасыздығының жетіспеушілігі салдарынан
өндіріс саласында проблемаларға, ЕДБ пайыздық ставкаларының жоғары болуына,
ШКС активтерінің төмен құнына және бастапқы бизнесті банктердің кредиттеуге
ниетінің жоқтығына кездескен жобалары бар өзге ШКС үшін, Қордың жобалық
қаржыландыру және қаржы лизингі бойынша көрсеткен қызметі олардың
жобаларын, әсіресе, өндірістік бағыттағы жобаларын жүзеге асыру үшін жалғыз
жол болып табылады.
ШКС-ті кредиттеу мақсатында Қордың жарғылық капиталын өсіруге
республикалық бюджеттен бөлінген қомақты көлемдегі қаражаттың арқасында,
2007ж. 1 қазанға шаққанда, Қор өз қаражаты есебінен жобалық қаржыландыру
және лизинг бойынша жалпы сомасы 21 800,0 млн. теңгеден асатын 2000-нан аса
жобаны қаржыландырды. 20 мыңнан аса жұмыс орны мақұлданып, құрылды
Оның ішінде жобалық қаржыландыру бойынша 19 000,0 млн. теңгемен 1 700-
ден аса жоба, қаржы лизингі бойынша 2 500,0 млн. теңгеден асатын сомаға 200
жоба қаржыландырылды.
Қор 2004 жылдан бастап қаржы лизингі бойынша Бағдарламаны жүзеге асыра
бастады. ШКС жобаларын қаржы лизингі бойынша қаржыландырудың басты мақсаты
жоғарытехнологиялы және бәсекелесті жаңа өндіріске негізделген еліміздің
өнеркәсіп базасын дамыту, ШКС қазіргі заманғы жабдықтарды, жаңа
технологияларды сатып алу, шығаратын өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін
арттыру, оперативті шығындарды төмендету үшін нақтылы мүмкіншілік беру
болып табылады.
Қордың осы қызмет түрінің актуальдылығы ірі лизинг компаниялардың
бастапқы бизнестің кішігірім жобаларын қаржыландырмайтындығы туралы фактіні
күшейте түсті. Лизинг көмегімен шағын бизнес кәсіпорындарының бірден бір
негізгі проблемалары – кепілдік қамтамасыздығының жетіспеушілігі немесе
болмауы жөніндегі проблемалар шешілді.
ШКС жобаларын жобалық қаржыландыру және қаржы лизингі бойынша
қаржыландыру шарттары бір заемшыға 120 000 АЕК-ке дейін жылдығы 10% сыйақы
ставкасымен және негізгі қарыз бойынша 12 айға дейін жеңілдік мерзіммен
қаржыландырудың максималды лимитін қарастырған.
1.2 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің даму
тарихына шолу
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың “Қазақстан өз дамуындағы жаңа
серпіліс жасау қарсаңында” атты Жолдауында “Шағын кәсіпкерлікті дамыту
қоры” АҚ халықтың кәсіпкерлік әлеуеті мен бастамашылығын іске асыруға
ұмтылған түрлі топтар үшін қаржы ресурстары мен сараптама жасаудың нақты
қайнарына айналуға тиіс екендігі және Қордың өкілдік желісін кеңейту,
өңірлердегі кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған жұмысты күшейту қажеттілігі
айтылды.
Жалпы алғанда, жүзеге асырып отырған қызметі осы Жолдауға сәйкес
Қордың алдына қойылған міндеттерімен толық сәйкес келеді деп айтуға болады.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қаржы ресурстарына қол жетімділігін
қамтамасыз ету үшін 2005 жылдан бастап 2007 жылға дейінгі үш жыл ішінде
Қорды капиталдандыруға республикалық бюджеттен 10 млрд. теңгеден бөлінетін
болады, оның 20 миллиарды қазірдің өзінде бөлініп қойған.
2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қордың жарғылық капиталы 18
млрд.-тан астам теңгені, активтері – 23 151,5 млн. теңгені, міндеттемелері
– 4 697,4 млн. теңгені, меншікті капиталы – 18 454 млн. теңгені құрады.
Қордың несиелік портфелі жылдың басында 18,77 млрд. теңге болды және
шағын кәсіпкерлікті қаржылық қолдаудың мынадай бағдарламалары есебінен
қалыптасады:
− Еуропалық Қайта құру және даму банкінің Қазақстандағы шағын бизнесті
дамыту бағдарламасы;
− Азия Даму банкінің ауылшаруашылық секторы үшін бағдарламалық займның
екінші траншы;
− Отандық тауар өндірушілерді қолдау жөніндегі шаралар бағдарламасы;
− Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне (оның ішінде әйелдер
кәсіпкерлігіне) ҚР бюджеті есебінен несие беру бағдарламасы;
− Шағын қалаларды қолдаудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасы;
− Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне Қордың меншікті қаражаты есебінен
несие беру;
− Шағын кәсіпкерлік субъектілерін Ақмола облысы әкімшілігімен бірлесіп
қаржыландыру бағдарламасы;
− Қазақстанда микрокредиттеу жүйесін дамыту бағдарламасы;
− екінші деңгейдегі банктерден шағын кәсіпкерлік субъектілері алатын
несиелерге кепілдік беру;
− жобалық қаржыландыру және қаржы лизингі.
Кәсіпкерлікті қаржылық қолдаумен қамтамасыз ету мәселесі шешімін тапты
деуге әлі ерте. Несиеге қолжетімділігі оларды ресімдеудің күрделілігінен
және пайыздық мөлшерлемелердің жоғарылығынан шектеулі болып отыр. Шағын
және орта кәсіпкерлік субъектілерін несиелендіру саласындағы ахуалды
түбегейлі өзгерту үшін қаржыландырудың банктерде қалыптасқан тетіктерінен
өзге қосымша нысандары мен тетіктерін дамыту қажет.
Қазіргі уақытта экономиканың қаржы-кредит секторында, әдеттегідей,
ұзақ мерзімді несиелерді қажет етпейтін сауда және қызмет көрсету
саласындағы шағын бизнес кәсіпорындары басым, яғни шағын кәсіпкерлік
субъектілеріне екінші деңгейдегі банктер берген несиелердің жалпы сомасының
40%-ға жуығы сауда саласына келеді. Бірінші кезекте бұл осы
кәсіпорындардағы инвестициялық кезеңнің қысқалығымен түсіндіріледі.
Сонымен қатар, өндірістік шағын кәсіпорындар сауда кәсіпорындарындай емес,
өздерінің негізгі қорларын жетілдіру және қызметтерін кеңейту үшін барынша
арзан және ұзақ мерзімді несиелерді қажет етеді.
Қалыптасқан ахуалдың негізі рынок заңдарында жатыр. Шағын бизнесте
сауда саласының басымдығы оған бастапқы күрделі салымның төмендігімен,
шығындардың тез өтімділігімен және жеткілікті жоғары тиімділікпен
байланысты. Кәсіпкерлер үшін осы саланың тартымдылығы қысқа мерзімді
несиелерге деген сұранысты қалыптастырады, өйткені несиенің артығымен
алынған анағұрлым жоғары құны түскен пайдамен өтеледі.
Сондай-ақ несиені кепілмен қамтамасыз ету проблемасы бұрынғыша өзекті
болып тұр, әсіресе ауылдық жерлерде. Проблеманың түйіні кепілмен қамтамасыз
етудің болмауында немесе жетіспеушілігінде және банк сарапшыларының
берілген кепілді бағалау ерекшелігінде болып табылады.
Кепілге қойылатын мүліктің болмауы немесе жетіспеушілігі проблемасы
оның рыноктық құнымен және өтімділігімен өте тығыз байланысты. Бүгінгі күні
екінші деңгейдегі банктер кепіл ретінде жылжымайтын мүлікті, жабдықтарды,
айналымдағы қаражаттарды, көлік құралдарын, кепілдемелерді, бағалы
қағаздарды қабылдайды. Кепіл құны мен өтімділігін банктің сарапшылары
анықтайды.
Екінші деңгейдегі банктердің тәуекелдерін сақтандыру және несиені
қайтаруға кепілдік беру жүйесін енгізу саласындағы шетел тәжірибесі, осы
жүйені енгізу арқылы банктердің тәуекелдерін едәуір дәрежеде төмендетуге,
өтініштерді қарау және несиені беру мерзімін қысқартуға, әрі шағын бизнес
кәсіпорнының қаржы-кредиттік ресурстарына қол жеткізуіне кеңінен мүмкіндік
туғызатынын көрсетеді.
Осыған байланысты, Қор өткен жылдан бастап шағын кәсіпкерлік
субъектілеріне екінші деңгейдегі банктер беретін несиелерге кепілдік беруге
кірісті, оны іске асыру үшін 2005 жылы республикалық бюджеттен 4,6 млрд.
теңге және ағымдағы жылы 5 млрд. теңге бөлінді.
Бастапқы кезеңде Қор арқылы несие тәуекелдерін сақтандыру енгізілмек,
бұл болашақта “банк-кәсіпкер – сақтандыру компаниясы” қаржылық қарым-
қатынас тізбегін (Қордың қатысуынсыз) құруға және сақтандырудың жаңа түрі
“Кәсіпкерлік тәуекелдерді сақтандыруды” дамытуға негіз болмақ.
Бүгінгі таңда микрокредиттік ұйымдардың және кредиттік
серіктестіктердің дамуына үлкен үміт артылып отыр, өйткені бұл ұйымдардың
жұмыстарының технологиялары мен ресімдері кәсіпкерліктің шағын нысандарын
қаржыландыруға бағытталған.
Сондықтан Қорға 2005 жылы микрокредиттік ұйымдарды құруға және жұмыс
істеп тұрған микрокредиттік ұйымдарды несиелеуге республикалық бюджеттен 3
млрд. теңге, ал ағымдағы жылы 4 млрд. теңге бөлінді.
Бұдан басқа, Қордың жобалық қаржыландыру және қаржы лизингі бойынша,
оның ішінде франчайзинг және факторинг, шағын кәсіпкерлік субъектілерінің
жобаларын екінші деңгейдегі банктермен бірлесіп қаржыландыру; шағын
кәсіпкерлік субъектілерінің нәтижелі жобаларын қайта қаржыландыру;
оралмандарға, жастарға, зейнетақы жасындағы әлеуетті кәсіпкерлерге,
қолөнершілерге, мүгедектерге арналған несие желілері; шағын кәсіпкерлік
субъектілерін қолдау инфрақұрылымына қатысушыларды несиелендіру
бағдарламасы жөніндегі қызметтері дамуда.
Жақын арада аудан орталықтарында және шағын қалаларда өкілдіктер ашу
арқылы Қордың филиалдық-өкілдік желісін одан әрі кеңейту жоспарлануда.
Әсіресе өңірлердегі кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған жұмыстың
тиімділігі ақпараттық-талдау, консалтингтік және оқу-әдістемелік
қызметтерді ұсыну арқылы көтерілмек.
Сонымен, өткен жылы Қор шешімімен “Республикалық кәсіпкерлік
тәжірибесінің оқу орталығы” ЖШС құрылды.
Бұл оқу орталығының негізгі мақсаты – қызмет көрсетудің
орталықтандырылған жүйесін құру және халыққа кәсіпкерліктің негіздерін
оқыту, ел өңірлерінде Кәсіпкерлікті қолдау орталықтарын қалыптастыру және
дамыту, оларға оқытушыларды дайындау, сондай-ақ республика өңірлерінде
кәсіпкерліктің даму деңгейіне талдау жүргізу, кәсіпкерлерді ақпараттық-
талдау және әдістемелік қамтамасыз ету, оның ішінде ара-қашықты
консалтингті дамыту және кәсіпкерлерді ара-қашықты оқыту элементтерін
енгізу бойынша Қордың жұмысы жалғастырылады.
Сонымен қатар, кәсіпкерлік мәселелері бойынша ғылыми-зерттеу орталығын
құру жоспарлануда. Бұл орталық өңірлерде және тұтас Қазақстан бойынша
кәсіпкерлік саласының дамуын зерттеумен, шетелдік тәжірибені оқып-
үйренумен және т.б. айналысатын болады.
Мысалы, Жапонияда Шағын және орта бизнес жөніндегі зерттеу институты
(JSBRІ) бар, ол шағын және орта бизнес мәселелері жөніндегі талдау
орталығы, шағын және орта бизнес саласындағы мемлекеттік саясат пен заң
жобаларын дайындау жөніндегі кеңес беруші орган болып табылады. Шағын және
орта бизнес жөніндегі зерттеу институты бейінді зерттеулер жүргізу, шағын
және орта бизнес мәселелері бойынша ақпараттарды жинау және оларды
мемлекеттік ұйымдарға ұсыну мақсатында құрылған.
Мемлекет басшысының Жолдауында Қазақстанның аймақтық дамуының жаңа
бағыты, әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорация – аймақтық даму институты туралы
айтылған.
Қор әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясын құру идеясына алғаш назар
аударғандардың бірі болғанын атап айту қажет.
Қазіргі уақытта Қор батыс облыстарының әкімшіліктерімен бірлесе
отырып, орталығы Маңғыстау облысында болатын корпорация құру мәселесін
талқылауда. Бұл корпорация Қазақстанның батыс өңірінің аймақтық даму
институты болады деп пайымдалуда.
Өз кезегінде, жоғарыда атап көрсетілген міндеттерді орындау шағын
кәсіпкерлік субъектілері санының ұлғаюына, шағын бизнесте жұмыс істейтін
адамдар санының өсуіне, ЖӨІ-де шағын кәсіпкерліктің қосқан үлесінің
артуына, ел экономикасының басымдықты бағыттарының дамуына, кәсіпкерлердің
бәсекеге қабілетті өнім шығаруына, Қазақстан экономикасының шикізат
бағыттылығынан сервисті-технологиялық дамуға өтуіне, еліміздің орта тобын
құруға алып келетін болады.
1.3 Шетелде шағын және орта кәсіпорындарды дамыту іс шаралары
Дамыған шет мемлекеттердің несиелік операцияларының ішіндегі ең көп
тараған түрі тұтыну несиесі. Тұтыну несиесі бөлшек саудамен тығыз
байланысты: бір жағынан, тауар айналымының ұлғаюына сай несиенің көлемі
өседі, сонымен қатар, тауарды несиеге алу сұранысы туындайды; екінші
жағынан, халыңты несиелеудің өсуі, сұраныстың төлем қабілеттігін ұлғайтады.
Мұндай тәуелділік, әсіресе бұгінгі тауарлар нарығын толтыру жағдайында
пайда болуда.
Тұтыну несиесінің дамуы әр түрлі елдерде әр қалай дәрежеде
қалыптасуда. Италия мен Жапонияда халықтың қарызының жалпы сомасы, сол
елдің ішкі жиынтық, өнімінің 10%-ын, Германия мен Францияда — 30%-ын, ал
Ұлыбритания мен АҚШ-та 60%-ын құрайды екен.
Бұл елдердің тәжірибелерінде тұтыну несиесін ең қымбат тауарларды:
автомобиль, электр тұрмыстық құралдарды, жиһаздарды және т.е.с сатып алу
барысында жиі пайдаланады. [4, 97]
Бұл елдердің тұтыну несиесінің жартысынан көп бөлігі автомобилдерді
сату үлесіне тиеді. Экономикалың мазмұны жағынан тұтыну несиесі банктік
несиенің бір бөлігі ретінде, оның басты бағыты тек жеке тұлғалармен тікелей
байланысты болып келеді.
Сондықтан да, несиенің бұл формасының экономикасы дамыған елдерде
кеңінен пайдалануының екі түрлі себебі бар: біріншісі, субъективті, яғни
бұл несие хальққа ең жоғарғы деңгейде материалдық, игіліктерге қол
жеткізуге қолайлы жағдай жасаса; екіншісі, объективті, яғни кез келген
қоғамның дамуының басты бір экономикалың мәселесі — бұл дайын өнімді өткізу
десек, ендеше тұтыну несиесін қолдану аталған мәселені шешуге мұмкіндік
береді. Тұтыну несиесі көптеген елдердің экономикасында маңызды рөл
атқарады, сондықтан да, оны мемлекеттік ұйымдар тарапынан белсенді түрде
реттеп отыру қажет. Мұндай реттеуді екі түрге бөледі: берілу және пайдалану
деңгейінде реттеу.
Берілу деңгейінде мемлекет тұтынушыларды ынталандыруға тиіс.
Ағылшын және Швейцария банктерінің тәжірибесінде банк топтарының
(синдикат) көлемді сома беретін синдикаттьң несие формасы қолданылады. Бұл
жағдайда қатысушы-банктің біреуі басқарушы және төлеушінің өкілі қызметін
атқарады.
Германия мен Жапонияда консорциумдық несие де кең дамуда. Ол
синдикаттық несиеден екі және одан да көп несие беруді ұйымдастырушысы және
басқарушысы болуымен ерекшеленеді. Консорциумдық несие әдетте өте ірі
сомаға (30 млн. АҚШ долл. жоғары) беріледі.
Бұндай қарыз несие көлемін ұлғайтып, банктің несиелік қауіпін
төмендетеді. Келісімде несие өкілінің, басқарушының және басқа несие беруші
мен борышқордың кұқы мен міндеттері көрсетіледі.
Германиядағы 4000-ға жуық, жұмыс жасайтын несиелік мекемелер, олардың
қызметінің түрлеріне қарай әмбебап және мамандандырылған банктерге немесе
оларды қүқықтық формаларына байланысты жеке және қоғамдық құқықтық
несиелік мекемелерге бөлінеді.
Жеке коммерциялык, банктер секторы 350-ге жуық немесе олардың 7000-нан
астам филиалдарын және 200 мыңдай қызметкерлерін қамтиды.
Бұл секторға үш ірі банк, 200-дей аймақтық банктер, 80 жеке банкирлер
және 60-қа жуык, шетел банктерінің филиалдары кіреді. Жеке коммерциялык,
банктердің ортақ, маңызды белгісі — қысқа мерзімді несиелік келісім
істерімен айналысу. [6, 145]
Соңғы кездері ұзақ, мерзімде несие беру көлемі де артып келеді.
Әсіресе, жеке коммерциялык, банктер бағалы қағаздарға күрделі қаржы жұмсау
саласында кеңес беру, мүлікті басқару барысында қарқындылық танытуда.
Германиядағы банктік жүйенің басты буынын коммерциялык, банктер
құрайды. Оларды, ең бастысы, үлкен бір әмбебаптық. дәрежелері ажыратып
тұрады. Іс жүзінде олар айналыспайтын банктік операцйялар жоқтың қасы десе
болады.
Олардың үлесіне Германияның несиелік институттары жүзеге асыратын
операциялардың жалпы көлемінің 34 бөлігі тиеді.
Экономиканың өсуін ынталандыратын, бірақ инфляциялық процестерге
әкелмейтін ақша массасының мөлшерін белгілеу орталық банктің басты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА КӘСІПКЕРЛІГІНІҢ ЖАҒДАЙЫ
ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МАҒЛҰМАТ 5
1.1Шағын және орта кәсіпкерліктің ел экономикасындағы маңызы және
рөлі 5
1.2Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің даму тарихына
шолу 12
1.3Шетелде шағын және орта кәсіпорындарды дамыту іс шаралары 16
2 ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕС – ЭКОНОМИКА ТҰРАҚТЫЛЫҒЫНЫҢ КЕПІЛІ
18
2.1Қазақстан Республикасының шағын және орта бизнесті дамыту
стратегиясының бағыттары 18
2.2Шығыс Қазақстан облысында шағын кәсіпорындарды дамытудағы ел 23
банктерінің рөлі
2.32005 – 2007 жылдар аралығында Қазақстан Республикасының және
Шығыс Қазақстан облысының шағын кәсіпорындарының даму жағдайына
талдау 25
ҚОРЫТЫНДЫ 30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 32
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту ол – кез келген ел экономикасының
негізі. Дамыған елдердің тәжірибелері көрсетіп отырғандай, шағын және орта
бизнесті қалыптастыру мен дамыту экономиканы нығайту үшін қолайлы
алғышарттар жасайды. Атап айтқанда, салалық және өңірлік монополизм
жойылады, рынокта тауарлар мен қызметтер көбейеді, жаңа жұмыс орындары
ашылады, ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктері өмірге енгізіледі, қоғам
тұрақтылығының кепілі болып табылатын орта тап қалыптасады. Нәтижесінде
шағын және орта кәсіпкерлік жүздеген мың адамдар үшін тартымды сипатқа ие
болып, нарық экономикасының қажетті элементіне айналады.
Сөз жоқ, шағын және орта бизнесті дамыту мемлекеттен ішкі қолайлы
жағдайлар туғызуды талап етеді. Мәселен, Шығыс және Орталық Еуропа
елдерінде шағын және орта кәсіпорындарға тиесілі ІЖӨ үлесінің айтарлықтай
өсуіне мақсатты бюджеттік субсидиялар мен салық салудағы айтарлықтай
жеңілдіктер арқылы қол жеткізілді. Оның сыртында көптеген басқа да
елдердегі сияқты Венгрияда да қолданыстағы заңдарға өзгертулер енгізген
кезде ол өзгерістердің шағын және орта кәсіпкерлікке қалай әсер ететіні
туралы қорытынды жасау міндетті болып табылады.
Біздің елімізде де шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мемлекеттік
саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады. Ел басшылығы ол істі
табысты жүзеге асырудың мемлекеттің одан әрі экономикалық және саяси дамуын
айқындайтынын жақсы түсінеді. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасы
Президентінің “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” атты Қазақстан халқына 2007
жылдың 28 наурызындағы Жолдауында шағын және орта бизнеске қолдау
көрсетудің жүйелі іс-қимылдары баяндала отырып, кәсіпкерлік ортаны одан әрі
нығайтуға айрықша көңіл бөлінген.
Елде қазірдің өзінде шағын және орта бизнесті дамыту үшін негіз
қалыптасқанын мойындау қажет. Тіркелген шағын кәсіпкерлік субъектілерінің
саны жылдан жылға өсіп келеді. Мәселен, соңғы 5 жылда олардың саны 2 есе
артты. Жұмыс істеп тұрған бүкіл шаруашылық субъектілері құрылымындағы
олардың үлесінің 91,4 пайыз құрауы да осыны нақты айғақтайды. Қазіргі таңда
елде 106 мыңға жуық шағын және орта бизнес кәсіпорындары жұмыс істейді.
Шағын және орта кәсіпкерлік өндірген өнімдер мен қызметтер елдің ІЖӨ
құрылымында қазірдің өзінде 30 пайыздан асады.
Осылайша, мемлекет бүгінгі күні кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің
нарық экономикасының толыққанды қатысушысы ретінде өз қызметтерін жүзеге
асыруларына қажетті жағдайды қамтамасыз етіп отыр. Шағын және орта
кәсіпорындармен жұмыс істетуді көздейтін жалпыұлттық институттар құрылуда.
Шағын және орта бизнеске атаулы қолдау көрсетуді жүзеге асыратын арнаулы
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту қоры құрылып, табысты жұмыс жүргізуде.
Дамушы мемлекет экономикасының негiзгi дiңгегi — шағын және орта
бизнес. Қазақстанда шағын және орта бизнестiң даму деңгейi.
Осыған байланысты курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан
Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің, соның ішінде Шығыс Қазақстан
облысындағы шағын кәсіпкерліктің қазіргі жағдайын, болашақта даму
бағыттарына талдау жасау. Осы айтылғандардан курстық жұмыстың міндеттері
төмендегідей анықталады:
- Орта және шағын бизнес субъектілерін дамыту үшін қалыпты жағдайлар жасау
- Бизнесті жүргізу саласында кеңестік және қызмет түрінде көмек көрсету
және кәсіпкерлік субъектілерін қолдау
- Жеке сектордың экономикалық дамуы және кәсіпкерлікті жылжыту
- Кәсіпкерлерді ақпараттандыру үшін басылымдардың шығарылуы
- Шаруашылық субъектілерін мемлекеттік тіркеу және қайта тіркеуін жүзеге
асыруға көмек көрсету
- Тауарлар мен қызметтердің рыногына мониторинг
- Шағын және орта бизнестің инфроқұрылымдарын дамыту және қалыптастыру
- Шығыс Қазақстан облысындағы шағын кәсіпорындардың дамуына талдау жасау
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА
КӘСІПКЕРЛІГІНІҢ ЖАҒДАЙЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МАҒЛҰМАТ
1.1 Шағын және орта кәсіпкерліктің ел экономикасындағы маңызы
және рөлі
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту ол – кез келген ел экономикасының
негізі. Дамыған елдердің тәжірибелері көрсетіп отырғандай, шағын және орта
бизнесті қалыптастыру мен дамыту экономиканы нығайту үшін қолайлы
алғышарттар жасайды. Атап айтқанда, салалық және өңірлік монополизм
жойылады, рынокта тауарлар мен қызметтер көбейеді, жаңа жұмыс орындары
ашылады, ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктері өмірге енгізіледі, қоғам
тұрақтылығының кепілі болып табылатын орта тап қалыптасады. Нәтижесінде
шағын және орта кәсіпкерлік жүздеген мың адамдар үшін тартымды сипатқа ие
болып, нарық экономикасының қажетті элементіне айналады.
“Атамекен” жалпыұлттық одағының бағдарламасын жүзеге асыру шағын және
орта өнеркәсіп кәсіпорындарын технологиялық жаңалықтарға тезірек бейімдеуге
бағытталған, бизнестегі инновациялық саясатқа да дәл осындай көзқарас
қарастырылуда. Бәсекеге қабілетті және экспортқа бағдарланған өндірістердің
бизнестің неғұрлым жоғары сатысында тұрғаны және әлдеқайда артық
мүмкіндіктерге ие екені еш құпия емес. Соның бір көрінісіндей, жаңа
технологиялық кәсіпорындар құрылып, университеттер мен өнеркәсіп секторы
арасындағы байланыстарды нығайту қарастырылуда.
Кәсіпкерлікке қолдау көрсету үшін бес мемлекеттік бағдарлама
қабылданып, жүзеге асырылуда. Кәсіпкерлікті дамыту үшін қолайлы жағдайлар
жасауға және бизнестің билікпен арадағы іс-қимылдарының жаңа моделін құруға
бағытталған “Жеке кәсіпкерлік туралы” Қазақстан Республикасының Заңы
қабылданды. Кәсіпкерлердің белсенділігін ынталандыруды көздейтін
айтарлықтай салықтық жеңілдіктер заңдық деңгейде қарастырылды. Оның
сыртында, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес және салық салуды жақсарту
жөнінен үлкен жұмыстар атқарылды. Мәселен, осылайша сыбайлас жемқорлыққа
қарсы күрес, шағын және орта бизнесті жеделдете дамыту шаралары жөнінде
бағдарламалар әзірленіп, салық заңына түзетулер енгізілді.
Бизнесті құру жолындағы көптеген бюрократтық кедергілер біртіндеп
алынып тасталуда. Соңғы жылдардың өзінде ғана лицензияланатын 350-ге тарта
сан-алуан қызмет түрлері қысқартылды. Кейбір лицензияларды беру ісі өңірлік
деңгейге ауыстырылып, процедуралар айтарлықтай оңайлатылды.
Қордың құрылуына Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 4 шілдедегі
Жеке кәсіпкерлікті қорғау және қолдау туралы Заңы және:
− 1992 ж. 5 мамырдағы Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті
қолдау және дамыту жөніндегі 1992-1994 жж. арналған мемлекеттік
бағдарлама туралы;
− 1994 ж.10 маусымдағы Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті
қолдау және дамыту жөніндегі 1994-1996 жж. арналған мемлекеттік
бағдарлама туралы ҚР Президентінің бірқатар қаулылары себеп болды.
Бірінші кезең – 1997-2001 жж.
Бірінші кезең 1997ж. Қордың құрылуымен байланысты. Осы жылдары
мемлекеттік органдар шағын кәсіпкерлікті қолдауға және дамытуға бағытталған
бірқатар заңдарды, жарлықтар мен қаулыларды қабылдаған.
− 1997 – Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 6 наурыздағы
Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау көрсетуді және оны дамытуды
күшейту шаралары туралы № 3398 Жарлығы
− Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 26 сәуірдегі Шағын
кәсіпкерлікті дамыту қорын құру туралы № 665 Қаулысы
− Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы Шағын
кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау туралы № 131-1 Заңы
− Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы Жеке кәсіпкерлік
туралы № 135-1 Заңы
− – Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 31 желтоқсандағы
Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдау
жөніндегі 1999-2000 жж. арналған мемлекеттік бағдарлама туралы №4189
Жарлығы;
− – Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 7 мамырдағы
Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдау
жөніндегі 2001-2002 жж. арналған мемлекеттік бағдарлама туралы №597
Жарлығы;
Бұл мерзім Қордың отандық тауарөндірушілерді қолдау бойынша шаралар
Бағдарламасы жөніндегі мемлекеттік бюджет қаражатын, сондай-ақ
− ЕБРР;
− АБР-ң кредит желілерін пайдалануды есепке алу және оны бақылау
агенттігінің функциясын орындауымен суреттеледі.
Еуропалық қайта құру және даму банкінің кредит желісі – Қазақстандағы
шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы
Еуропалық қайта құру және даму банкі (ЕҚҚДБ) Орталық және Шығыс Еуропа
елдерінде экономикалық өзгертулерге жәрдемдесу мақсатында, 1991 жылы
халықаралық шарт негізінде құрылған. ЕБРР бірден бір мейлінше табысты
жобаларының бірі 1998 жылдан бері Қормен бірлесе жүргізіліп отырған
Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы болып табылады.
ЕБРР мен жобалар бастамашысы болып танылатын Қазақстан Республикасы
Үкіметінің ортақ мақсаттарына сәйкес, Қазақстанның шағын бизнес
Бағдарламасының басты міндеті елдегі барлық шағын бизнестің қаржы
ресурстарына қол жеткізуін қамтамасыз ету қажетті институционалдық
құрылымдар мен кредиттеу әдісін енгізуді дамыту арқылы болып отыр.
Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы бойынша ЕБРР-мен 10
жыл мерзімге 77 500 000 АҚШ долларына заем туралы келісім жасалды. Аталған
Бағдарлама бойынша кредиттеу заемшыларға кредит беру шарттарын өздігінше
анықтайтын және де экономика саласының барлық кәсіпорындары
қаржыландырылатын уәкілетті екінші деңгейдегі банктер арқылы жүзеге
асырылады.
Бағдарламаның басты міндеті кезінде ресми қаржыландыру көздеріне кол
жеткізе алмаған кәсіпорындарды кредиттеу болып табылады.
1998 ж. мамыр айынан 2007ж. мамыр айына дейінгі мерзімде қатысушы
банктер жалпы сомасы 2 216,10 млн. АҚШ долл. барлығы 237 000 жобаны., оның
25,63% – микрокредиттер (568,09 млн.АҚШ долл. 180 253 жоба) және 74,37% –
шағын кредиттер (1 648,01 млн. АҚШ долл. 56 747 жоба).
Қазақстандағы шағын бизнес Бағдарламасы шеңберінде серіктес банктерде
IPC (Internationale Projekt Consult) халықаралық фирма консультанттарының
қатысуымен шағын кәсіпорындарға берілетін қомақты кредит санын банктер
жедел түрде қарастыруы үшін арнайы әзірленген әдіс бойынша жұмыс жасайтын
шағын бизнесті кредиттеу жөніндегі секторлар құрылған.
Oтандық тауарөндірушілерді қолдау жөніндегі шаралар Бағдарламасы
Отандық тауарөндірушілерді қолдау жөніндегі шаралар Бағдарламасы
бойынша Қор екінші деңгейдегі 6 банкке 22 716,1 мың АҚШ долл. мөлшерінде
ақша аударды.
Аталған Бағдарлама бойынша трактор, цемент, тыңайтқыш, мақта және
күнбағыс майын, сүт өнімдерін, буып-түйетін материалдар және т.б. шығаратын
ірі жобаларға қолдау көрсетілді.
Қазақстан Республикасы Үкіметі отандық тауарөндірушілердің 14
инвестициялық жобасын қаржыландыруды мақұлдады. Бағдарламаны жүзеге асыру
барысында 5 537 жұмыс орны құрылды.
Атаған Бағдарламаны Қор дайындады, ал заемшылар қайтарған қаражат
келешекте Қор ШКС тікелей кредиттеуге пайдаланатын қаражат Қордың жарғылық
капиталын ұлғайтуға бағытталған.
Азия даму банкінің ауылшаруашылығы секторы үшін бағдарламалық заемның
екінші траншы
Азия даму банкі (АДБ) бағдарламалық заемдарының қаражаты
ауылшаруашылық өнімдерін, машина-технологиялық стансалар үшін
ауылшаруашылық техникасын өндіру және қайта өңдеу жөніндегі жабдықтарды
сатып алуды кредиттеу, ауылшаруашылық өнімдерін сату үшін көзделген азық-
түлік көтерме базары мен базардың өзге инфрақұрылымдарын құру үшін, сонымен
қатар қажетті айналым қаражаттарын қаржыландыру үшін тағайындалған.
Бағдарлама жүзеге асырылғаннан бастап, кредит қаражаты екінші
деңгейдегі уәкілетті банктер арқылы соңғы заемшыға ұсынылды. АДБ заемының
екінші траншы қаражатын меңгеруге екінші деңгейдегі 12 банк және Семей-
Финанс АҚ қатысты.
2004 ж. желтоқсан айында ҚР Қаржы министрлігі мен Қор арасында кредит
келісіміне қол қойылған, осыған сәйкес Қор жобаларды Бағдарламалық
заемдардың екінші траншы қаражаты есебінен өз бетінше кредиттеуге құқығы
бар.
Бағдарлама жүзеге асырылғаннан бастап, 2007ж. 1 қазанға шаққанда Қор
тарапынан жалпы сомасы 54 675,4 мың АҚШ долларына 95 жоба қаржыландырылды.
Бағдарлама бойынша 4 719 жұмыс орны құрылып, құпталды.
Екінші кезең – 2002-2004 жж.
2001 - 2002 жж. ел экономикасының жоғары қарқынмен өсуі және
Қазақстанның ІЖӨ ортажылдық өсімінің 11,6% -ға дейін, 2003-2004 жж. 9,3%
өсуі Қазақстан Үкіметіне шағын кәсіпкерлікке үлкен қолдау көрсетуге
мүмкіншілік берді.
Осы жылдары бірқатар жарлықтар шықты:
2003 – Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 ж. 17 мамырдағы
Қазақстан Республикасының 2003-2015 жж. арналған индустриалды-
инновациялық даму стратегиясы туралы № 1096 Жарлығы.
2004 – Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 ж. 29 желтоқсандағы
Қазақстан Респуб-ликасындағы шағын кәсіпкерлікті 2004-2006 жж. дамыту
және қолдау жөніндегі мемлекеттік Бағдарлама туралы № 1268 Жарлығы.
Кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі мемлекеттік саясат Қазақстан
Республикасының 2003-2015 жж. арналған индустриалды-инновациялық даму
стратегиясының 2003 ж. бекітілуіне байланысты жаңа шабытқа ие болды.
Стратегияның басты міндеттерінің бірі – жеке секторды қолдайтын және
бәсекелі артықшылықты жетілдіретін, нақты өндірістерде қосымша құн
элементтерін меңгеретін, ғылыми және жоғарғы технологиялы экспортқа
бағытталған өндірістерді құруды ынталандыратын, елдің экспорттық әлеуетін
тауар мен қызмет көрсету пайдасына әртараптандыратын, әлемдік сапа
стандартын енгізетін, ықпалдастықты әлемдік ғылыми-техникалық және
инновациялық процестерге қосылу жолымен әлемдік экономика деңгейіне
ұштастыратын кәсіпкерлік климат орнату және қоғамдық институттар құрылымын
құру болып табылады.
Осы мерзімде Қор барлық филиал желісін құрған еді. Енді кәсіпкерлерге
көрсетілетін қолдау тек облыстық маңызы бар қалаларда ғана емес, және де
ауылдық жерлерде де мүмкін болады.
2002 ж. бастап, Қор шағын бизнесті өз қаражаты есебінен жылдығы 12%
-бен 5 жылға кредиттеуді, 2004 ж. маусым айынан бастап, проценттік ставка
жылдығы 10% -ға дейін төмендеді.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері кредиттерін қаржыландыру сол кезде
екінші деңгейдегі банктер арқылы және тікелей өз меншігі есебінен жүзеге
асырылды.
Жаңа бағдарламалар:
− ШКС-ті республикалық бюджет есебінен кредиттеу Бағдарламасы;
− Шағын қалаларды 2004-2006 жж. дамыту Бағдарламасы жүзеге асырылуда.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерін (оның ішінде әйелдер кәсіпкерлігін)
Қазақстан Республикасы бюджеті есебінен кредиттеу Бағдарламасы
Аталған бағдарламаның мақсаты ШКС-тің қалыптасуы мен экономикалық
өсуін ынталандыру, оның ішінде Қазақстан экономикасын дамытудың приоритетті
бағыттарына сүйене отырып, әйелдер кәсіпкерлігін дамыту, шағын кәсіпкерлік
және жеке жұмысбастылық саласында жаңа жұмыс орындарын құруға жәрдемдесу.
ШКС (оның ішінде әйелдер кәсіпкерлігін) республикалық бюджет қаражаты
есебінен кредиттеу Бағдарламасының басында табиғи монополияларды реттеу
және бәсекелестікті қорғау Агенттігі мен Қор кредит қаражаты лимиттерін
барлық облыстарға бөлуді әзірлеп, бекітті. Кредит берілетін жобалар үшін
приоритетті бағыттар тізбесі белгіленді..
Бағдарламаны жүзеге асыру 2002 ж. маусым айында басталған, ол 2008
жылы аяқталуы тиіс. 2007 жылғы 1 қазанға шаққанда Қор республикалық
бюджеттен жалпы сомасы 793,8 млн. теңгеге 301 жоба (оның ішінде әйелдер
кәсіпкерлігі бойынша 250,2 млн. теңгеге 97 жоба) қаржыландырды.Осы
бағдарлама бойынша 2 000 жуық жұмыс орны құрылып, мақұлданды.
Қазіргі уақытта бағдарлама бойынша қаржыландыру қайтарылатын қаражат
есебінен жүргізіледі.
Қазақстанда халық саны 50 мың адамнан аспайтын 60 шағын қала бар. Оның
ішінде 41 шағын қала шағын қалалар санының 68% және ауылдық аудандар
санының 25% құрайтын тиісті ауылдық аудандардың әкімшілік орталықтары
болып табылады.
Шағын қалалардағы өнеркәсіпті өндіріс бір-екі саладағы көрсетілген
мамандандырумен сипатталады. Өзге салалар шамалы дамыған немесе өнеркәсіпті
кәсіпорындары мүлде жоқ.. Өндіріс көлемінің төмендеуі немесе қала
құрылысымен айналысатын кәсіпорындардың тоқтап қалуы қаладағы әлеуметтік-
экономикалық жағдайдың жалпы құлдырауына алып келеді.
Шағын қалалардың әлеуметтік-экономикалық дамуына жағдайлар жасау
мақсатында, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен Шағын қалаларды
2004-2006 жж.дамыту Бағдарламасы қа-былданды, оның міндеті шағын қалаларды
олардың функционалдық топологисына сәйкес дамы-тудың негізгі бағыттарын
анықтау, сондай-ақ өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдарды да-мыту,
шағын қалалардағы халықты жұмыспен қамтамасыз етуді күшейту болып табылады.
Шағын қалалардағы инвестициялық жобаларды кредиттеу және шағын
кәсіпкерлікті дамыту үшін жарғылық капиталды толықтыруға республикалық
бюджеттен Қорға 1 500 млн. теңге бөлінген.
Қор Бағдарламаны жүзеге асыруды қамтамасыз ету мақсатында, ШКС үшін
бағдарламада
белгіленген барлық қалаларда ақпаратты-консультациялық семинарлар
өткізді. Бұл шараға
шағын қалалар әкімдіктері үлкен көмек көрсетті. 2007 ж. 1 қаңтарға
шаққанда, осы бағдарлама бойынша жалпы сомасы 1 484,4 млн. теңгеге 281 жоба
қаржыландырылды. 2 935 жұмыс орындары ашылып, мақұлданды.2006 ж.
бағдарлама толықтай орындалып, жұмысын аяқтады.
Кезең Қор қызметіне елеулі ықпал еткен заңдар, жарлықтар мен қаулылар
қабылдануымен сипатталады.
2005 – Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 ж. 12 мамырдағы
Қазақстан Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлікті 2005-2007 жж.
дамыту жөніндегі жеделдетілген шаралар Бағдарламасын бекіту туралы № 450
қаулысы
2006 – Қазақстан Республикасының 2006 ж. 31 қаңтардағы Жеке
кәсіпкерлік туралы туралы
№ 124-III Заңы
2006 – Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасының
2007-2024 жж. тұрақты даму кезеңіне өту концепциясы туралы Жарлығы
2005 жылы мамыр айында Қазақстан Республикасы Үкіметі Қазақстан
Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлікті 2005-2007 жж. дамыту
жөніндегі жеделдетілген шаралар Бағдарламасын қабылдаған. Жеделдетілген
шаралар Бағдарламасы шағын және орта кәсіпкерлік саласындағы заңды
жетілдіруді, өмірге бейімді инфрақұрылымдық жүйені құруды, Қор рөлін шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың жүйеқұрушы элементі ретінде күшейтуді,
ШКС кредиттеу мөлшерін ұлғайтуды және т.б. қарастырады.
Осы бағдарламаға сәйкес, 2005-2007 жж. аралығында республикалық
бюджеттен Қорға шағын кәсіпкерлікті қолдау үшін 29 млрд. теңге мөлшерінде
капитализациялауға қаражат бөлінген.
Республикамыздағы әлеуметтік-экономикалық жағдайды тұрақтандыру,
мемлекет тарапынан Қор қызметін қолдаудың өсуі, Қордың ШКС-ті қаржылай
қолдау бойынша жинақтаған тәжірибесі, жұмысқа төселген кадрлық және
техникалық әлеует, республикамыздың барлық өңірлерінде ашылған Қор
филиалдарының желісі Қорды еліміздегі шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі
мемлекеттік институт ретінде нығайтуға объективті негіз болды және де ШКС-
ті қаржылай қолдау жөніндегі жаңа бағдарламаларды жүзеге асыруға түрткі
болды:
− Жобалық қаржыландыру және лизинг;
− Қазақстанда микрокредиттеу жүйесін дамыту Бағдарламасы;
− Екінші деңгейдегі банктерден алатын ШКС кредиттеріне кепілдік беру;
− Кәсіпкерлікті қолдау орталықтары арқылы ШКС оқыту-әдістемелік,
ақпаратты-аналитикалық және консалтингтік қолдау көрсету.
Жобалық қаржыландыру және лизинг
Жобалық қаржыландыру Қордың шағын кәсіпкерлікті қаржылай қолдау
жөніндегі бірден-бір негізгі бағдарламаларының бірі болып табылады. Оның
мақсаты шағын бизнесті қолдау жөніндегі мемлекеттік саясаттың артықшылықты
бағыттары бойынша ШКС жобаларын қаржылай қолдау, сонымен қатар банк секторы
әлсіз қамтылған аймақтардағы кредит ресурстарына ШКС-ң қол жеткізушілігін
қамтамасыз ету болып табылады.
Қор тәуекелін азайту және ШКС-ті заем қаражаттарын басқару дағдысына
оқыту үшін жүзеге асырылатын жобаның құрама элементтерін кезеңмен (транштық
– алдыңғы соманы табысты меңгеру нәтижесі бойынша) қаржыландыру енгізілді;
бизнес-жоспарды әзірлеу және жобаны жүзеге асыру барысында тегін
консультация беру.
ШКС үшін республикамыздың шалғай жатқан елді-мекендері мен шағын
қалаларынан, кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымын жаңадаң бастаушы
қатысушылар үшін және кепілдік қамтамасыздығының жетіспеушілігі салдарынан
өндіріс саласында проблемаларға, ЕДБ пайыздық ставкаларының жоғары болуына,
ШКС активтерінің төмен құнына және бастапқы бизнесті банктердің кредиттеуге
ниетінің жоқтығына кездескен жобалары бар өзге ШКС үшін, Қордың жобалық
қаржыландыру және қаржы лизингі бойынша көрсеткен қызметі олардың
жобаларын, әсіресе, өндірістік бағыттағы жобаларын жүзеге асыру үшін жалғыз
жол болып табылады.
ШКС-ті кредиттеу мақсатында Қордың жарғылық капиталын өсіруге
республикалық бюджеттен бөлінген қомақты көлемдегі қаражаттың арқасында,
2007ж. 1 қазанға шаққанда, Қор өз қаражаты есебінен жобалық қаржыландыру
және лизинг бойынша жалпы сомасы 21 800,0 млн. теңгеден асатын 2000-нан аса
жобаны қаржыландырды. 20 мыңнан аса жұмыс орны мақұлданып, құрылды
Оның ішінде жобалық қаржыландыру бойынша 19 000,0 млн. теңгемен 1 700-
ден аса жоба, қаржы лизингі бойынша 2 500,0 млн. теңгеден асатын сомаға 200
жоба қаржыландырылды.
Қор 2004 жылдан бастап қаржы лизингі бойынша Бағдарламаны жүзеге асыра
бастады. ШКС жобаларын қаржы лизингі бойынша қаржыландырудың басты мақсаты
жоғарытехнологиялы және бәсекелесті жаңа өндіріске негізделген еліміздің
өнеркәсіп базасын дамыту, ШКС қазіргі заманғы жабдықтарды, жаңа
технологияларды сатып алу, шығаратын өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін
арттыру, оперативті шығындарды төмендету үшін нақтылы мүмкіншілік беру
болып табылады.
Қордың осы қызмет түрінің актуальдылығы ірі лизинг компаниялардың
бастапқы бизнестің кішігірім жобаларын қаржыландырмайтындығы туралы фактіні
күшейте түсті. Лизинг көмегімен шағын бизнес кәсіпорындарының бірден бір
негізгі проблемалары – кепілдік қамтамасыздығының жетіспеушілігі немесе
болмауы жөніндегі проблемалар шешілді.
ШКС жобаларын жобалық қаржыландыру және қаржы лизингі бойынша
қаржыландыру шарттары бір заемшыға 120 000 АЕК-ке дейін жылдығы 10% сыйақы
ставкасымен және негізгі қарыз бойынша 12 айға дейін жеңілдік мерзіммен
қаржыландырудың максималды лимитін қарастырған.
1.2 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің даму
тарихына шолу
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың “Қазақстан өз дамуындағы жаңа
серпіліс жасау қарсаңында” атты Жолдауында “Шағын кәсіпкерлікті дамыту
қоры” АҚ халықтың кәсіпкерлік әлеуеті мен бастамашылығын іске асыруға
ұмтылған түрлі топтар үшін қаржы ресурстары мен сараптама жасаудың нақты
қайнарына айналуға тиіс екендігі және Қордың өкілдік желісін кеңейту,
өңірлердегі кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған жұмысты күшейту қажеттілігі
айтылды.
Жалпы алғанда, жүзеге асырып отырған қызметі осы Жолдауға сәйкес
Қордың алдына қойылған міндеттерімен толық сәйкес келеді деп айтуға болады.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қаржы ресурстарына қол жетімділігін
қамтамасыз ету үшін 2005 жылдан бастап 2007 жылға дейінгі үш жыл ішінде
Қорды капиталдандыруға республикалық бюджеттен 10 млрд. теңгеден бөлінетін
болады, оның 20 миллиарды қазірдің өзінде бөлініп қойған.
2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қордың жарғылық капиталы 18
млрд.-тан астам теңгені, активтері – 23 151,5 млн. теңгені, міндеттемелері
– 4 697,4 млн. теңгені, меншікті капиталы – 18 454 млн. теңгені құрады.
Қордың несиелік портфелі жылдың басында 18,77 млрд. теңге болды және
шағын кәсіпкерлікті қаржылық қолдаудың мынадай бағдарламалары есебінен
қалыптасады:
− Еуропалық Қайта құру және даму банкінің Қазақстандағы шағын бизнесті
дамыту бағдарламасы;
− Азия Даму банкінің ауылшаруашылық секторы үшін бағдарламалық займның
екінші траншы;
− Отандық тауар өндірушілерді қолдау жөніндегі шаралар бағдарламасы;
− Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне (оның ішінде әйелдер
кәсіпкерлігіне) ҚР бюджеті есебінен несие беру бағдарламасы;
− Шағын қалаларды қолдаудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасы;
− Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне Қордың меншікті қаражаты есебінен
несие беру;
− Шағын кәсіпкерлік субъектілерін Ақмола облысы әкімшілігімен бірлесіп
қаржыландыру бағдарламасы;
− Қазақстанда микрокредиттеу жүйесін дамыту бағдарламасы;
− екінші деңгейдегі банктерден шағын кәсіпкерлік субъектілері алатын
несиелерге кепілдік беру;
− жобалық қаржыландыру және қаржы лизингі.
Кәсіпкерлікті қаржылық қолдаумен қамтамасыз ету мәселесі шешімін тапты
деуге әлі ерте. Несиеге қолжетімділігі оларды ресімдеудің күрделілігінен
және пайыздық мөлшерлемелердің жоғарылығынан шектеулі болып отыр. Шағын
және орта кәсіпкерлік субъектілерін несиелендіру саласындағы ахуалды
түбегейлі өзгерту үшін қаржыландырудың банктерде қалыптасқан тетіктерінен
өзге қосымша нысандары мен тетіктерін дамыту қажет.
Қазіргі уақытта экономиканың қаржы-кредит секторында, әдеттегідей,
ұзақ мерзімді несиелерді қажет етпейтін сауда және қызмет көрсету
саласындағы шағын бизнес кәсіпорындары басым, яғни шағын кәсіпкерлік
субъектілеріне екінші деңгейдегі банктер берген несиелердің жалпы сомасының
40%-ға жуығы сауда саласына келеді. Бірінші кезекте бұл осы
кәсіпорындардағы инвестициялық кезеңнің қысқалығымен түсіндіріледі.
Сонымен қатар, өндірістік шағын кәсіпорындар сауда кәсіпорындарындай емес,
өздерінің негізгі қорларын жетілдіру және қызметтерін кеңейту үшін барынша
арзан және ұзақ мерзімді несиелерді қажет етеді.
Қалыптасқан ахуалдың негізі рынок заңдарында жатыр. Шағын бизнесте
сауда саласының басымдығы оған бастапқы күрделі салымның төмендігімен,
шығындардың тез өтімділігімен және жеткілікті жоғары тиімділікпен
байланысты. Кәсіпкерлер үшін осы саланың тартымдылығы қысқа мерзімді
несиелерге деген сұранысты қалыптастырады, өйткені несиенің артығымен
алынған анағұрлым жоғары құны түскен пайдамен өтеледі.
Сондай-ақ несиені кепілмен қамтамасыз ету проблемасы бұрынғыша өзекті
болып тұр, әсіресе ауылдық жерлерде. Проблеманың түйіні кепілмен қамтамасыз
етудің болмауында немесе жетіспеушілігінде және банк сарапшыларының
берілген кепілді бағалау ерекшелігінде болып табылады.
Кепілге қойылатын мүліктің болмауы немесе жетіспеушілігі проблемасы
оның рыноктық құнымен және өтімділігімен өте тығыз байланысты. Бүгінгі күні
екінші деңгейдегі банктер кепіл ретінде жылжымайтын мүлікті, жабдықтарды,
айналымдағы қаражаттарды, көлік құралдарын, кепілдемелерді, бағалы
қағаздарды қабылдайды. Кепіл құны мен өтімділігін банктің сарапшылары
анықтайды.
Екінші деңгейдегі банктердің тәуекелдерін сақтандыру және несиені
қайтаруға кепілдік беру жүйесін енгізу саласындағы шетел тәжірибесі, осы
жүйені енгізу арқылы банктердің тәуекелдерін едәуір дәрежеде төмендетуге,
өтініштерді қарау және несиені беру мерзімін қысқартуға, әрі шағын бизнес
кәсіпорнының қаржы-кредиттік ресурстарына қол жеткізуіне кеңінен мүмкіндік
туғызатынын көрсетеді.
Осыған байланысты, Қор өткен жылдан бастап шағын кәсіпкерлік
субъектілеріне екінші деңгейдегі банктер беретін несиелерге кепілдік беруге
кірісті, оны іске асыру үшін 2005 жылы республикалық бюджеттен 4,6 млрд.
теңге және ағымдағы жылы 5 млрд. теңге бөлінді.
Бастапқы кезеңде Қор арқылы несие тәуекелдерін сақтандыру енгізілмек,
бұл болашақта “банк-кәсіпкер – сақтандыру компаниясы” қаржылық қарым-
қатынас тізбегін (Қордың қатысуынсыз) құруға және сақтандырудың жаңа түрі
“Кәсіпкерлік тәуекелдерді сақтандыруды” дамытуға негіз болмақ.
Бүгінгі таңда микрокредиттік ұйымдардың және кредиттік
серіктестіктердің дамуына үлкен үміт артылып отыр, өйткені бұл ұйымдардың
жұмыстарының технологиялары мен ресімдері кәсіпкерліктің шағын нысандарын
қаржыландыруға бағытталған.
Сондықтан Қорға 2005 жылы микрокредиттік ұйымдарды құруға және жұмыс
істеп тұрған микрокредиттік ұйымдарды несиелеуге республикалық бюджеттен 3
млрд. теңге, ал ағымдағы жылы 4 млрд. теңге бөлінді.
Бұдан басқа, Қордың жобалық қаржыландыру және қаржы лизингі бойынша,
оның ішінде франчайзинг және факторинг, шағын кәсіпкерлік субъектілерінің
жобаларын екінші деңгейдегі банктермен бірлесіп қаржыландыру; шағын
кәсіпкерлік субъектілерінің нәтижелі жобаларын қайта қаржыландыру;
оралмандарға, жастарға, зейнетақы жасындағы әлеуетті кәсіпкерлерге,
қолөнершілерге, мүгедектерге арналған несие желілері; шағын кәсіпкерлік
субъектілерін қолдау инфрақұрылымына қатысушыларды несиелендіру
бағдарламасы жөніндегі қызметтері дамуда.
Жақын арада аудан орталықтарында және шағын қалаларда өкілдіктер ашу
арқылы Қордың филиалдық-өкілдік желісін одан әрі кеңейту жоспарлануда.
Әсіресе өңірлердегі кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған жұмыстың
тиімділігі ақпараттық-талдау, консалтингтік және оқу-әдістемелік
қызметтерді ұсыну арқылы көтерілмек.
Сонымен, өткен жылы Қор шешімімен “Республикалық кәсіпкерлік
тәжірибесінің оқу орталығы” ЖШС құрылды.
Бұл оқу орталығының негізгі мақсаты – қызмет көрсетудің
орталықтандырылған жүйесін құру және халыққа кәсіпкерліктің негіздерін
оқыту, ел өңірлерінде Кәсіпкерлікті қолдау орталықтарын қалыптастыру және
дамыту, оларға оқытушыларды дайындау, сондай-ақ республика өңірлерінде
кәсіпкерліктің даму деңгейіне талдау жүргізу, кәсіпкерлерді ақпараттық-
талдау және әдістемелік қамтамасыз ету, оның ішінде ара-қашықты
консалтингті дамыту және кәсіпкерлерді ара-қашықты оқыту элементтерін
енгізу бойынша Қордың жұмысы жалғастырылады.
Сонымен қатар, кәсіпкерлік мәселелері бойынша ғылыми-зерттеу орталығын
құру жоспарлануда. Бұл орталық өңірлерде және тұтас Қазақстан бойынша
кәсіпкерлік саласының дамуын зерттеумен, шетелдік тәжірибені оқып-
үйренумен және т.б. айналысатын болады.
Мысалы, Жапонияда Шағын және орта бизнес жөніндегі зерттеу институты
(JSBRІ) бар, ол шағын және орта бизнес мәселелері жөніндегі талдау
орталығы, шағын және орта бизнес саласындағы мемлекеттік саясат пен заң
жобаларын дайындау жөніндегі кеңес беруші орган болып табылады. Шағын және
орта бизнес жөніндегі зерттеу институты бейінді зерттеулер жүргізу, шағын
және орта бизнес мәселелері бойынша ақпараттарды жинау және оларды
мемлекеттік ұйымдарға ұсыну мақсатында құрылған.
Мемлекет басшысының Жолдауында Қазақстанның аймақтық дамуының жаңа
бағыты, әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорация – аймақтық даму институты туралы
айтылған.
Қор әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясын құру идеясына алғаш назар
аударғандардың бірі болғанын атап айту қажет.
Қазіргі уақытта Қор батыс облыстарының әкімшіліктерімен бірлесе
отырып, орталығы Маңғыстау облысында болатын корпорация құру мәселесін
талқылауда. Бұл корпорация Қазақстанның батыс өңірінің аймақтық даму
институты болады деп пайымдалуда.
Өз кезегінде, жоғарыда атап көрсетілген міндеттерді орындау шағын
кәсіпкерлік субъектілері санының ұлғаюына, шағын бизнесте жұмыс істейтін
адамдар санының өсуіне, ЖӨІ-де шағын кәсіпкерліктің қосқан үлесінің
артуына, ел экономикасының басымдықты бағыттарының дамуына, кәсіпкерлердің
бәсекеге қабілетті өнім шығаруына, Қазақстан экономикасының шикізат
бағыттылығынан сервисті-технологиялық дамуға өтуіне, еліміздің орта тобын
құруға алып келетін болады.
1.3 Шетелде шағын және орта кәсіпорындарды дамыту іс шаралары
Дамыған шет мемлекеттердің несиелік операцияларының ішіндегі ең көп
тараған түрі тұтыну несиесі. Тұтыну несиесі бөлшек саудамен тығыз
байланысты: бір жағынан, тауар айналымының ұлғаюына сай несиенің көлемі
өседі, сонымен қатар, тауарды несиеге алу сұранысы туындайды; екінші
жағынан, халыңты несиелеудің өсуі, сұраныстың төлем қабілеттігін ұлғайтады.
Мұндай тәуелділік, әсіресе бұгінгі тауарлар нарығын толтыру жағдайында
пайда болуда.
Тұтыну несиесінің дамуы әр түрлі елдерде әр қалай дәрежеде
қалыптасуда. Италия мен Жапонияда халықтың қарызының жалпы сомасы, сол
елдің ішкі жиынтық, өнімінің 10%-ын, Германия мен Францияда — 30%-ын, ал
Ұлыбритания мен АҚШ-та 60%-ын құрайды екен.
Бұл елдердің тәжірибелерінде тұтыну несиесін ең қымбат тауарларды:
автомобиль, электр тұрмыстық құралдарды, жиһаздарды және т.е.с сатып алу
барысында жиі пайдаланады. [4, 97]
Бұл елдердің тұтыну несиесінің жартысынан көп бөлігі автомобилдерді
сату үлесіне тиеді. Экономикалың мазмұны жағынан тұтыну несиесі банктік
несиенің бір бөлігі ретінде, оның басты бағыты тек жеке тұлғалармен тікелей
байланысты болып келеді.
Сондықтан да, несиенің бұл формасының экономикасы дамыған елдерде
кеңінен пайдалануының екі түрлі себебі бар: біріншісі, субъективті, яғни
бұл несие хальққа ең жоғарғы деңгейде материалдық, игіліктерге қол
жеткізуге қолайлы жағдай жасаса; екіншісі, объективті, яғни кез келген
қоғамның дамуының басты бір экономикалың мәселесі — бұл дайын өнімді өткізу
десек, ендеше тұтыну несиесін қолдану аталған мәселені шешуге мұмкіндік
береді. Тұтыну несиесі көптеген елдердің экономикасында маңызды рөл
атқарады, сондықтан да, оны мемлекеттік ұйымдар тарапынан белсенді түрде
реттеп отыру қажет. Мұндай реттеуді екі түрге бөледі: берілу және пайдалану
деңгейінде реттеу.
Берілу деңгейінде мемлекет тұтынушыларды ынталандыруға тиіс.
Ағылшын және Швейцария банктерінің тәжірибесінде банк топтарының
(синдикат) көлемді сома беретін синдикаттьң несие формасы қолданылады. Бұл
жағдайда қатысушы-банктің біреуі басқарушы және төлеушінің өкілі қызметін
атқарады.
Германия мен Жапонияда консорциумдық несие де кең дамуда. Ол
синдикаттық несиеден екі және одан да көп несие беруді ұйымдастырушысы және
басқарушысы болуымен ерекшеленеді. Консорциумдық несие әдетте өте ірі
сомаға (30 млн. АҚШ долл. жоғары) беріледі.
Бұндай қарыз несие көлемін ұлғайтып, банктің несиелік қауіпін
төмендетеді. Келісімде несие өкілінің, басқарушының және басқа несие беруші
мен борышқордың кұқы мен міндеттері көрсетіледі.
Германиядағы 4000-ға жуық, жұмыс жасайтын несиелік мекемелер, олардың
қызметінің түрлеріне қарай әмбебап және мамандандырылған банктерге немесе
оларды қүқықтық формаларына байланысты жеке және қоғамдық құқықтық
несиелік мекемелерге бөлінеді.
Жеке коммерциялык, банктер секторы 350-ге жуық немесе олардың 7000-нан
астам филиалдарын және 200 мыңдай қызметкерлерін қамтиды.
Бұл секторға үш ірі банк, 200-дей аймақтық банктер, 80 жеке банкирлер
және 60-қа жуык, шетел банктерінің филиалдары кіреді. Жеке коммерциялык,
банктердің ортақ, маңызды белгісі — қысқа мерзімді несиелік келісім
істерімен айналысу. [6, 145]
Соңғы кездері ұзақ, мерзімде несие беру көлемі де артып келеді.
Әсіресе, жеке коммерциялык, банктер бағалы қағаздарға күрделі қаржы жұмсау
саласында кеңес беру, мүлікті басқару барысында қарқындылық танытуда.
Германиядағы банктік жүйенің басты буынын коммерциялык, банктер
құрайды. Оларды, ең бастысы, үлкен бір әмбебаптық. дәрежелері ажыратып
тұрады. Іс жүзінде олар айналыспайтын банктік операцйялар жоқтың қасы десе
болады.
Олардың үлесіне Германияның несиелік институттары жүзеге асыратын
операциялардың жалпы көлемінің 34 бөлігі тиеді.
Экономиканың өсуін ынталандыратын, бірақ инфляциялық процестерге
әкелмейтін ақша массасының мөлшерін белгілеу орталық банктің басты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz