Бірінші сатыдағы сотта қылмыстық істі қарау
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 СОТТЫЛЫҚ ЖАЙЫ. БАСТЫ СОТ ТАЛҚЫЛАУЫН ТАҒАЙЫНДАУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕНІ ШЕШУ ЖӘНЕ СОТ ОТЫРЫСЫНА ДАЙЫНДЫҚ ІС . ӘРЕКЕТТЕР
1.1 Қылмыстық істердің соттылығы ... ... ..10
1.2 Басты сот талқылауын тағайындау сатысының түсінігі, атқаратын қызметі және процессуалдық тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ...14
2 ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТІҢ БАСТЫ СОТ ТАЛҚЫЛАУЫНДА ҚАРАЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ШЕШІЛУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Басты сот талқылауының мәні мен мағынасы және тәртібі ... ... ... ... ... ... ... 26
2.2 Басты сот талқылауының дайындық бөлімі және оның істі дұрыс шешудегі маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.3 Соттың дәлелдемедерді зерттеуі. Дәлелдемелерді зерттеуді шектеу, сот тергеуінің аяқталуы ... ... ... ... ... 40
2.4 Қылмыстық процеске қатысушылардың дәлелдемелерді зерттеудің нәтижесін шығаруы және басты сот талқылауының аяқталуы ... ... ... ... ... ... ... .56
3 ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТІ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН ТӘРТІПТЕ ҚАРАУ ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР БОЙЫНША СОТ ПРОЦЕСІНІҢ ТИІМДІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫНЫҢ ЕҢ ҚОЛАЙЛЫ ЖАҒДАЙЫНЫҢ БІРІ
3.1 Қылмыстық істі қысқартылған тәртіпке қарау мәселелері ... ... ... ... ... ... ... .73
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ..77
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ҚАЙНАР КӨЗДЕР ТІЗІМІ.
1 СОТТЫЛЫҚ ЖАЙЫ. БАСТЫ СОТ ТАЛҚЫЛАУЫН ТАҒАЙЫНДАУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕНІ ШЕШУ ЖӘНЕ СОТ ОТЫРЫСЫНА ДАЙЫНДЫҚ ІС . ӘРЕКЕТТЕР
1.1 Қылмыстық істердің соттылығы ... ... ..10
1.2 Басты сот талқылауын тағайындау сатысының түсінігі, атқаратын қызметі және процессуалдық тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ...14
2 ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТІҢ БАСТЫ СОТ ТАЛҚЫЛАУЫНДА ҚАРАЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ШЕШІЛУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Басты сот талқылауының мәні мен мағынасы және тәртібі ... ... ... ... ... ... ... 26
2.2 Басты сот талқылауының дайындық бөлімі және оның істі дұрыс шешудегі маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.3 Соттың дәлелдемедерді зерттеуі. Дәлелдемелерді зерттеуді шектеу, сот тергеуінің аяқталуы ... ... ... ... ... 40
2.4 Қылмыстық процеске қатысушылардың дәлелдемелерді зерттеудің нәтижесін шығаруы және басты сот талқылауының аяқталуы ... ... ... ... ... ... ... .56
3 ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТІ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН ТӘРТІПТЕ ҚАРАУ ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР БОЙЫНША СОТ ПРОЦЕСІНІҢ ТИІМДІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫНЫҢ ЕҢ ҚОЛАЙЛЫ ЖАҒДАЙЫНЫҢ БІРІ
3.1 Қылмыстық істі қысқартылған тәртіпке қарау мәселелері ... ... ... ... ... ... ... .73
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ..77
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ҚАЙНАР КӨЗДЕР ТІЗІМІ.
Аудандық және оған теңестірілген сот бірінші сатыдағы соттар ретінде іс-қимыл жасайды.
Кәмелетке толмағандар істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттың, облыстық және оған теңестірілген соттың соттауына жатқызылған істерді қоспағанда, барлық қылмыстық істер аудандық және оған теңестіріген соттың соттауына жатады.
Бұрынғы одақта да, қазіргі Қазақстан Республикасында да сот органдарының жүйесін мемлекетіміздің Негізгі заңы анықтайды. Қазақстан Республикасы Конституциясының 75-бабына сәйкес Қазақстан Республикасындағы сот билігі заңмен құрылған Республиканың Жоғарғы Соты, Республикасының жергілікті және басқада соттарына берілген. Қандай да бір атаумен арналуы және төтенше соттарды құруға жол берілмейді.
Қазақстан Республикасында қылмыстық істер бойынша сот әділдігін анықтайтын сот органдарының жүйес мынадай: Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты; облыстық және оған теңестірілген соттар; аудандық және оған теңестірілген соттар.
Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады [1б.]. заңға сәйкес адамның кінәлі екендігі заңды күшіне енген сот үкімімен танылғанша ол жасалған қылмысқа кінәлі емес деп есептеледі. Бір құқық бұзушылық үшін ешкімді де қайтадан қылмыстық немесе әкімшілік жауапқа тартуға болмайды.
Кәмелетке толмағандар істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттың, облыстық және оған теңестірілген соттың соттауына жатқызылған істерді қоспағанда, барлық қылмыстық істер аудандық және оған теңестіріген соттың соттауына жатады.
Бұрынғы одақта да, қазіргі Қазақстан Республикасында да сот органдарының жүйесін мемлекетіміздің Негізгі заңы анықтайды. Қазақстан Республикасы Конституциясының 75-бабына сәйкес Қазақстан Республикасындағы сот билігі заңмен құрылған Республиканың Жоғарғы Соты, Республикасының жергілікті және басқада соттарына берілген. Қандай да бір атаумен арналуы және төтенше соттарды құруға жол берілмейді.
Қазақстан Республикасында қылмыстық істер бойынша сот әділдігін анықтайтын сот органдарының жүйес мынадай: Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты; облыстық және оған теңестірілген соттар; аудандық және оған теңестірілген соттар.
Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады [1б.]. заңға сәйкес адамның кінәлі екендігі заңды күшіне енген сот үкімімен танылғанша ол жасалған қылмысқа кінәлі емес деп есептеледі. Бір құқық бұзушылық үшін ешкімді де қайтадан қылмыстық немесе әкімшілік жауапқа тартуға болмайды.
1. Қазақстан Респуликасы Конституциясы.-Алматы: Қазақстан,1995.-48 б.
2. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі. – Алматы: ЮРИСТ, 2006-141 б.
3. Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексі. – Алматы: ЮРИСТ, 2008.-212 б.
4. Ү.Ө.Нұрмашев, Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу құқығы: оқу құралы.-Алматы: Жеті Жарғы, 2008.-368 б.
5. Е.Ерешев, Қылмыстық іс жүргізу. Жалпы бөлім: Оқулық – Алматы: «Өлке» баспасы, 2006.216 б.
6. Викторский С.И. Руский уголовный процесс: Учеб.пособие.-М:Юрид.бюро «Городец», 1997.-448с.
7. Строгович М.С. Курс советского уголовного процесса: В 2т. – М.:Наука, 1970.-Т.2.-516с.
8. 10.Уголовный процесс: Учебник для вузов/ Под ред.К.Ф.Гуценко. – М.:Зерцало, ТЕИС,1996.-509с.
9. Якупов Р.Х. Уголовный процесс: Учебник. – М, 1998.438с.
10. Нуралиева А.С. Некоторые вопросы соотношения стадии назначения главного судебного разбирательства с судебным следствием // правовая инициытива.-1998.-№4-С.12-18.
11. Ережепов Н.А. Назначение главногосудебного разбирательства вопросы решения, перспективы.-Алматы: «Данекер», 2003.-145 с.
12. Советский уголовный процесс / Под ред. Н.А.Алексеева и В.З. Лукашевича. – Л.:Издательство Ленинград ун-та,1989.-472 с.
13. Уголовный процесс КазССР/Под ред. А.М.Мамутова , Ю.Д.Ливщица.-Алма –ата: Мектеп, 1989.-Ч.11.-136 с.
14. Уголовно-процеесуальное право Российской Федерации / Под ред.П.А.Лупинской.-2-е изд.,перераб.и доп.-М.: Юрист, 1997.-591с.
15. Нарикбаев М.С., Юрченко Р.Н., Алиев М.М. Актуальные вопросы применения нового уголовного и уголовно-процесуального законодательства Республики Казахстан. – Астана.1999.-416с.
16. Верховный суд Республики Казахстан. О судебной практике по делам о преступлениях несовершеннолетнихи вовлечении их в преступную и иную антиобщественну деятельность: Норомативное постановление от 11.04.2002г. №6 // Сбор.пост. Пленума Верховного Суда Казахской ССР, Пленума Верховного Суда РК, норм.постанов. Верховного Суда РК (1961-2003гг.).- Алматы: Издательство «Норма-К», 2004.-С.347-348.
17. Конституция Республики Казахстан.-Алматы: Казахстан,1995.-48 с.
18. Нуралиева А.С. Роль судебного следствия во всестароннем, полном, объективном исследовании доказательств по уголовному делу: Автореф.дис...канд.юрид.наук.- Алматы, 1999.-С.15-17.
19. Оспанов С.Д. Уголовный процесс Республики Казахстан (Общая часть). – Алматы, 2000.-С.31.
20. Рогов И.И., Бычкова С.Ф., Биятов Т.К. УПК РК – общая характеристика (в сравнении с УПК КАзССР): Практ.пособие. – Алматы: Баспа,1998. – С.30.
21. Кореневский Ю.В. Криминалистика для судебного следствия. – М.: «Центр Юр ИнфоР», 2001.-198 с.
22. Загорский Г.И. Судебное разбирательствопо уголовному делу Юрид.лит., 1985.-112 с.
23. Бегалиев К., Шестакова А.Презумпция невиновности // Мысль. – 1993. - №8. – С.5-54.
24. Халиков К.Х. Некоторые вопросы судебного контроля за прекращением судебных дел // Вестник МЮ РК.-1996.-№1.-С.10-13.
25. Халиков К.Х. Особый характер, исключительность и полнота судебной власти // Зангер.-2003.-№5.-С.14.
26. Мами К.А. Развитие судебной системы и утверждение судебной власти в Республике Казахстан // Зангер.-2003.-№10.-С.7.
27. О проекте Консепции развития судебной системы Республики Казахстан в свете опыта судебной реформы в Российской Федерации // Зангер.-2000.-№2.-С.11-15.
28. Когамов М.Ч. Предварительное расследование уголовных дел в Республике Казахстан: состояние, организация, перспективы. – Алматы: ТОО «АянЭдет», 1988. – 176 с.
29. Е.Г. Жәкішев Криминалистика тактика.- Алматы: Жеті Жарғы, 1997.-92.
30. Строгович М.С. Курс Советского уголовного процесса: В2т. – М.:Наука, 1968.-Т.1.-470 с.
31. Гиздатов Г.Г. Судебная риторика.- Алматы: ЖетГиздатов Г.Г. Судебная риторика.- Алматы: Жеті Жарғы, 1995.-С.99.
32. Матвиенко Е.А. Судебная речь: Учеб.пособие.- Минск, 1972.-с.312.
33. Рахметов С.М., Калмухамбетова Б.А. Наказание: понятие, цели, виды порядок и наказание: Учеб.пособие.-Алматы: Жеті Жарғы, 1999.-120с.
34. Республика Казахстан Закон от 11 июля 2001г. №238. О вынесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты // Казахстанская правда.-2001.-15 июля.
35. С.Негимов. Шешендік өнер.Алматы:1997ж.
36. Кони А.Ф. Судебные речи // Собр.сог.: В 8т.-М., 1967.-Т.3.-с.585
37. Сергеич П. Искусство речи на судье. М., 1988.
38. Қ.Ө.Тәжібаев. Қылмыстық іс жүргізу: Лекциялар жинағы.-Қарағанды ҚР ҰҚК.Қарағанды жоғары мектебі. 1998.-82б.
39. Уголовно – процессуальный кодекс Республики Казахстан (Общая и Особенная часть). Комментарий / Под.ред. д-ра юрид,наук, профессора И.И.Рогова, канд. Юрид.наук К.А.Мами, д-ра юрид. Наук С.Ф.Бычковой. – Алматы: Жеті Жарғы, 2003.-448 с.
40. Шейфер С.А. Сущность и способы собирания доказательствв советском уголовном процессе.-М., 1972.-С.44.
41. Толеубекова Б.Х. Уголовно-процессуальное право Республики Казахстан: Учебник. Часть общая.- Алматы: Баспа, 1998.- С.342-343.
42. Савицкий В.М. Презумпция невиновности.- М.: Изд.Норма, 1997.-С.80.
43. Томин В.Т. Острые углы уголовного судопроизводства. – М.: Юрид.лит., 1991.-С.51.
44. Перлов И.Д. Судебное следствие в советском уголовном процессе. – М.: Госюриздат, 1955.-248 с.
45. Порубков Н.И. Допрос в советском уголовном судопроизводстве. – Минск: Выш.шк., 1973.-368с.
46. Перлов И.Д. Адвокат в советском уголовном процессе. М.: Госюриздат, 1954.-с.544 .
47. Ароцкер Л.Е. Тактика и этика Судебного допроса – М.: Юрид.лит., 1969.-120 С.
48. Бычкова С.Ф. Теория и практика судебной экспертизы, Организация назначения и производства судебной экспертизы.- Алматы: Жеты Жаргы, 1999.
49. Моисеева Т.В. Сокращенное производство в уголовном процессе // Судебная реформа в России: Проблемы совершенствования процессуального законодательства: Материалам научно-практической конференции, Москва,28 мая 2001.-М.: Городец, 2001.- С.252-257.
50. Обзор судебной практика рассмотрение уголовных дел в сокращенном порядке судами Республики Казахстан // Бюллетень Верховного суда РК. – 2004.-№7.-с.82.
51. Перлов И.Д. Судебные прения и последнее слово подсудимого в Советском уголовном процессе.- Госюриздат, 1957.-с.17 .
52. Баймуратов Г.А., Алданов М., Жумагазиев Е.Ж. Мастерство выступления на судебном процессе.- Алматы: Юрист,2002.-27с.
53. Басков В.И. Прокурор в суде первой инстанции. - – М.: Юрид.лит., 1968.-166 С.
54. Чеканов В.Я. Прокурорский надзор в суде первой инстанциипо уголовным делам. – Саратов,1962.-С.44-45.
55. Зеленин С. Последнее слово, последний шанс // Советская юстиция.- 1993.-№4. –СЛ.
2. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі. – Алматы: ЮРИСТ, 2006-141 б.
3. Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексі. – Алматы: ЮРИСТ, 2008.-212 б.
4. Ү.Ө.Нұрмашев, Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу құқығы: оқу құралы.-Алматы: Жеті Жарғы, 2008.-368 б.
5. Е.Ерешев, Қылмыстық іс жүргізу. Жалпы бөлім: Оқулық – Алматы: «Өлке» баспасы, 2006.216 б.
6. Викторский С.И. Руский уголовный процесс: Учеб.пособие.-М:Юрид.бюро «Городец», 1997.-448с.
7. Строгович М.С. Курс советского уголовного процесса: В 2т. – М.:Наука, 1970.-Т.2.-516с.
8. 10.Уголовный процесс: Учебник для вузов/ Под ред.К.Ф.Гуценко. – М.:Зерцало, ТЕИС,1996.-509с.
9. Якупов Р.Х. Уголовный процесс: Учебник. – М, 1998.438с.
10. Нуралиева А.С. Некоторые вопросы соотношения стадии назначения главного судебного разбирательства с судебным следствием // правовая инициытива.-1998.-№4-С.12-18.
11. Ережепов Н.А. Назначение главногосудебного разбирательства вопросы решения, перспективы.-Алматы: «Данекер», 2003.-145 с.
12. Советский уголовный процесс / Под ред. Н.А.Алексеева и В.З. Лукашевича. – Л.:Издательство Ленинград ун-та,1989.-472 с.
13. Уголовный процесс КазССР/Под ред. А.М.Мамутова , Ю.Д.Ливщица.-Алма –ата: Мектеп, 1989.-Ч.11.-136 с.
14. Уголовно-процеесуальное право Российской Федерации / Под ред.П.А.Лупинской.-2-е изд.,перераб.и доп.-М.: Юрист, 1997.-591с.
15. Нарикбаев М.С., Юрченко Р.Н., Алиев М.М. Актуальные вопросы применения нового уголовного и уголовно-процесуального законодательства Республики Казахстан. – Астана.1999.-416с.
16. Верховный суд Республики Казахстан. О судебной практике по делам о преступлениях несовершеннолетнихи вовлечении их в преступную и иную антиобщественну деятельность: Норомативное постановление от 11.04.2002г. №6 // Сбор.пост. Пленума Верховного Суда Казахской ССР, Пленума Верховного Суда РК, норм.постанов. Верховного Суда РК (1961-2003гг.).- Алматы: Издательство «Норма-К», 2004.-С.347-348.
17. Конституция Республики Казахстан.-Алматы: Казахстан,1995.-48 с.
18. Нуралиева А.С. Роль судебного следствия во всестароннем, полном, объективном исследовании доказательств по уголовному делу: Автореф.дис...канд.юрид.наук.- Алматы, 1999.-С.15-17.
19. Оспанов С.Д. Уголовный процесс Республики Казахстан (Общая часть). – Алматы, 2000.-С.31.
20. Рогов И.И., Бычкова С.Ф., Биятов Т.К. УПК РК – общая характеристика (в сравнении с УПК КАзССР): Практ.пособие. – Алматы: Баспа,1998. – С.30.
21. Кореневский Ю.В. Криминалистика для судебного следствия. – М.: «Центр Юр ИнфоР», 2001.-198 с.
22. Загорский Г.И. Судебное разбирательствопо уголовному делу Юрид.лит., 1985.-112 с.
23. Бегалиев К., Шестакова А.Презумпция невиновности // Мысль. – 1993. - №8. – С.5-54.
24. Халиков К.Х. Некоторые вопросы судебного контроля за прекращением судебных дел // Вестник МЮ РК.-1996.-№1.-С.10-13.
25. Халиков К.Х. Особый характер, исключительность и полнота судебной власти // Зангер.-2003.-№5.-С.14.
26. Мами К.А. Развитие судебной системы и утверждение судебной власти в Республике Казахстан // Зангер.-2003.-№10.-С.7.
27. О проекте Консепции развития судебной системы Республики Казахстан в свете опыта судебной реформы в Российской Федерации // Зангер.-2000.-№2.-С.11-15.
28. Когамов М.Ч. Предварительное расследование уголовных дел в Республике Казахстан: состояние, организация, перспективы. – Алматы: ТОО «АянЭдет», 1988. – 176 с.
29. Е.Г. Жәкішев Криминалистика тактика.- Алматы: Жеті Жарғы, 1997.-92.
30. Строгович М.С. Курс Советского уголовного процесса: В2т. – М.:Наука, 1968.-Т.1.-470 с.
31. Гиздатов Г.Г. Судебная риторика.- Алматы: ЖетГиздатов Г.Г. Судебная риторика.- Алматы: Жеті Жарғы, 1995.-С.99.
32. Матвиенко Е.А. Судебная речь: Учеб.пособие.- Минск, 1972.-с.312.
33. Рахметов С.М., Калмухамбетова Б.А. Наказание: понятие, цели, виды порядок и наказание: Учеб.пособие.-Алматы: Жеті Жарғы, 1999.-120с.
34. Республика Казахстан Закон от 11 июля 2001г. №238. О вынесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты // Казахстанская правда.-2001.-15 июля.
35. С.Негимов. Шешендік өнер.Алматы:1997ж.
36. Кони А.Ф. Судебные речи // Собр.сог.: В 8т.-М., 1967.-Т.3.-с.585
37. Сергеич П. Искусство речи на судье. М., 1988.
38. Қ.Ө.Тәжібаев. Қылмыстық іс жүргізу: Лекциялар жинағы.-Қарағанды ҚР ҰҚК.Қарағанды жоғары мектебі. 1998.-82б.
39. Уголовно – процессуальный кодекс Республики Казахстан (Общая и Особенная часть). Комментарий / Под.ред. д-ра юрид,наук, профессора И.И.Рогова, канд. Юрид.наук К.А.Мами, д-ра юрид. Наук С.Ф.Бычковой. – Алматы: Жеті Жарғы, 2003.-448 с.
40. Шейфер С.А. Сущность и способы собирания доказательствв советском уголовном процессе.-М., 1972.-С.44.
41. Толеубекова Б.Х. Уголовно-процессуальное право Республики Казахстан: Учебник. Часть общая.- Алматы: Баспа, 1998.- С.342-343.
42. Савицкий В.М. Презумпция невиновности.- М.: Изд.Норма, 1997.-С.80.
43. Томин В.Т. Острые углы уголовного судопроизводства. – М.: Юрид.лит., 1991.-С.51.
44. Перлов И.Д. Судебное следствие в советском уголовном процессе. – М.: Госюриздат, 1955.-248 с.
45. Порубков Н.И. Допрос в советском уголовном судопроизводстве. – Минск: Выш.шк., 1973.-368с.
46. Перлов И.Д. Адвокат в советском уголовном процессе. М.: Госюриздат, 1954.-с.544 .
47. Ароцкер Л.Е. Тактика и этика Судебного допроса – М.: Юрид.лит., 1969.-120 С.
48. Бычкова С.Ф. Теория и практика судебной экспертизы, Организация назначения и производства судебной экспертизы.- Алматы: Жеты Жаргы, 1999.
49. Моисеева Т.В. Сокращенное производство в уголовном процессе // Судебная реформа в России: Проблемы совершенствования процессуального законодательства: Материалам научно-практической конференции, Москва,28 мая 2001.-М.: Городец, 2001.- С.252-257.
50. Обзор судебной практика рассмотрение уголовных дел в сокращенном порядке судами Республики Казахстан // Бюллетень Верховного суда РК. – 2004.-№7.-с.82.
51. Перлов И.Д. Судебные прения и последнее слово подсудимого в Советском уголовном процессе.- Госюриздат, 1957.-с.17 .
52. Баймуратов Г.А., Алданов М., Жумагазиев Е.Ж. Мастерство выступления на судебном процессе.- Алматы: Юрист,2002.-27с.
53. Басков В.И. Прокурор в суде первой инстанции. - – М.: Юрид.лит., 1968.-166 С.
54. Чеканов В.Я. Прокурорский надзор в суде первой инстанциипо уголовным делам. – Саратов,1962.-С.44-45.
55. Зеленин С. Последнее слово, последний шанс // Советская юстиция.- 1993.-№4. –СЛ.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Д.А. ҚОНАЕВ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТІ
Жайлыбаев Жандос Көбейұлы
Бірінші сатыдағы сотта қылмыстық істі қарау
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы – Құқықтану – 5В030100 (050301)
Алматы 2012
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Д.А. Қонаев атындағы университеті
Қорғауға жіберілді
Қылмыстық құқық криминалистика
және құқық қорғау қызметі
кафедра меңгерушісі
______з.ғ.д. проф. Б.А. Абдрахманов
_____ ___________ 2012 ж.
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Бірінші сатыдағы сотта қылмыстық істі қарау
Мамандығы – Құқықтану – 5В030100 (050301)
Орындаған: _____________ Жайлыбаев Ж.К. Қолы,күні,айы,жылы
Ғылыми жетекшісі _____________ Қарагубенов К.Д.
м.ғ.к., проф Қолы,күні,айы,жылы
Нормоконтроль _____________ Торғауытова Б.А.
з.ғ.к. Қолы,күні,айы,жылы
Алматы 2012
Д.А.ҚОНАЕВ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТ
Заң факультеті
Мамандығы – Құқықтану – 5В030100 (050301)
Қылмыстық құқық, криминалистика және қылмыстық
құқық қызметі кафедрасы
Диплом жұмысын орындау үшін
ТАПСЫРМА
___________________________________ ______________________студентке
Жұмыстың тақырыбы:
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
2011ж. 14 қазан №103 жоғары оқу орнының бұйрығымен бекітілген
Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі: 20 сәуір 2012ж.
Жұмыстың жобасына берілген негізгі мәліметтер немесе дипломдық жұмыстың қысқаша мазмұны
___________________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ _______________________________
Диплом жұмысының және диплом жобасын жетілдіруге қатысты сұрақтардың қысқаша мазмұны:
а)_________________________________ ________________________________
___________________________________ _______________________________
ә)_________________________________ ________________________________
___________________________________ _______________________________
б)_________________________________ ________________________________
___________________________________ _______________________________
Ұсынылған негізгі әдебиеттер:
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Диплом жобасы бойынша берілетін кеңес
№
Бөлім
Кеңес
Орындау
мерзімі
Қолы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫ ДАЙЫНДАУ
КЕСТЕСІ
№
Тараулардың атауы,
өндірілетін сұрақтардың тізімі
Ғылыми
жетекшіге ұсыну
мерзімдері
Ескертпелер
Тапсырма берілген күн: 20 қазан 2011ж.
Кафедра меңгерушісі_________________ Терликбаев К.Т.
қолы
Жобаның жетекшісі _________________ Қарагубенов К.Д.
қолы
Тапсырманы орындауға
қабылдаған студент _________________ Ж.Жайлыбаев
қолы
Күні: 20 қазан 2011 ж.
Д.А.Қонаев атындағы Университетінің Заңтану мамандығының
Сырттай оқу бөлімінің 4 курс студенті Ж.Жайлыбаевтың
Бірінші сатыдағы сотта қылмыстық істі қарау
тақырыбы бойынша дипломдық жұмысына
Пікір
Адам өз құқықтарын жүзеге асырғанда өзінің қоғам алдындағы міндеттерін естен шығармағаны жөн. Қоғам мен азаматтардың мүдделерін қылмыстық қиянаттардан қорғау және құқықтық тәртіпті нығайту үшін мемлекет жүзеге асыратын шараларды орындауда басты роль атқаратын құқық қорғау органдары (сот, прокуратура, алдын ала тергеу және анықтау жүргізетін органдар) болып табылады. Бұл мемлекеттік органдардың қызметтері бір бірімен өзара байланысты болғанымен, олардың іс жүргізу кезіндегі өкілеттіктері бірдей емес. Мәселен, алдын ала тергеу органы бұрын болған қылмыстың мән-жайларын толық ашып, айыпталушыны қылмыстық жауапқа тартатын болса да , оның кінәлілігі жөнінде мәселені шешпейді. Осыған байланысты алдын ала тергеу жүргізу аяқталған соң тергеуші қылмыстық істің материалдарын заңдылықтың сақталуын қадағалайтын прокурорға жібереді. Прокурор алдын ала тергеу заңды түрде және толық жүргізілген деп санайтын болса, онда ол бұл қылмыстық істі тиісті соттың қарауына береді.
Адамды айыптаушы ретінде жауапқа тарту алдын –ала тергеп тексеру сатысында орталық әрекет болып табылады, өйткені бұл кезеңде бастапқы ресми айыптау қалыптасып, тағылады, яғни нақты адам – тең іс жүргізу құқытары бар айыпталушы пайда болады.
Дипломдық жұмыста ғылыми зерттеу негізінде және ғалымдардың әр түрлі көзқарастарымен ҚР ҚІЖК-нің жеке құқықтық нормаларын салыстыруда қылмыстық процестің жеке сатыларының түсінігі, мазмұны және қызметі – сот талқылауын тағайындау және оның маңызы; басты сот талқылау сатысының мәні және оны жүргізудің жалпы шарттары анықталады.
Сол себепті Ғ.Доскинаның таңдаған тақырыбы аса өзекті мәселеге арналған.
Дипломдық жұмыс жоғарғы деңгейде орындалып, Ж.Жайлыбаевтың дипломдық жұмысында көптеген тәжірибелік материалды қолданғандықтан дипломдық жұмыс оң бағаға лайық деп есептеймін.
Ғылыми жетекші, Қылмыстық құқық,
криминалистика және құқық қорғау қызметі
кафедрасының профессоры м.ғ.к Қарагубенов К.Д.
Д.А.Қонаев атындағы Университетінің Заңтану мамандығының
Сырттай оқу бөлімінің 4 курс студенті Ж.Жайлыбаевтың
Бірінші сатыдағы сотта қылмыстық істі қарау
тақырыбы бойынша дипломдық жұмысына
Сын пікір
Заңда адамның кінәлілігі шүбәсіз дәлелденген жағдайда айып тағу талабы жазылған болса, терген тексеру органдары өте қиын жағдайда тап болар еді. Олар бұдан кейін негіз болса да бұлтартпау шараларын қолдану мүмкіндігі болмағандықтан, көптеген істер бойынша тергеп тексерудің соңында айып тағуға мәжбүр болар еді, өйткені жалпы ереже бойынша бұлтартпау шарасы тек айыпталушыға ерекше жағдайларда сезікті адамға ғана қолданылады.
Мұндай жағдайды болдырмау үшін, бұлтартпау шарасын қолдануға құқылы лауазымды тұлғаларда бұл жөнінде терең білім болуы қажет, өз кезегінде заң мәжбүрлеу шараларын қолданғанда арнаулы процессуалдық кепілдіктерді көрсетеді. Яғни Ж.Жайлыбаевтың жұмысы аса өзекті тақырыпқа арналған.
Дегенмен де бұл жұмыстың кемшіліктері жоқ емес, олар төмендегідей:
Дипломдық жұмыс орындаушы, жұмысты жазу барысында тәжірибелік материалдарды аз қолданған.
Дипломдық жұмыста айыпталушыға қолданылатын бұлтартпау шаралары толық қарастырылмаған.
Бірақ, жоғарыда көрсетілген сын ескертпелер жұмыстың құндылығын төмендетпейді және дипломдық жұмыс жоғарғы бағаға лайық деп есептеймін.
Заместитель начальника
ОРППЛЕУ ДВД
г.Алматы капитан полковник Мусабаев И.М.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1 СОТТЫЛЫҚ ЖАЙЫ. БАСТЫ СОТ ТАЛҚЫЛАУЫН ТАҒАЙЫНДАУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕНІ ШЕШУ ЖӘНЕ СОТ ОТЫРЫСЫНА ДАЙЫНДЫҚ ІС – ӘРЕКЕТТЕР
Қылмыстық істердің соттылығы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
Басты сот талқылауын тағайындау сатысының түсінігі, атқаратын қызметі және процессуалдық тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2 ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТІҢ БАСТЫ СОТ ТАЛҚЫЛАУЫНДА ҚАРАЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ШЕШІЛУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Басты сот талқылауының мәні мен мағынасы және тәртібі ... ... ... ... ... ... ... 26
2.2 Басты сот талқылауының дайындық бөлімі және оның істі дұрыс шешудегі маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.3 Соттың дәлелдемедерді зерттеуі. Дәлелдемелерді зерттеуді шектеу, сот тергеуінің аяқталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
2.4 Қылмыстық процеске қатысушылардың дәлелдемелерді зерттеудің нәтижесін шығаруы және басты сот талқылауының аяқталуы ... ... ... ... ... ... ... ..56
3 ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТІ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН ТӘРТІПТЕ ҚАРАУ ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР БОЙЫНША СОТ ПРОЦЕСІНІҢ ТИІМДІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫНЫҢ ЕҢ ҚОЛАЙЛЫ ЖАҒДАЙЫНЫҢ БІРІ
3.1 Қылмыстық істі қысқартылған тәртіпке қарау мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... 73
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ҚАЙНАР КӨЗДЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...80
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда шешімін толықтай таппай, соның салдарынан біраз түсініспеушіліктің, заңсыздықтың туындауына әкеліп отырған мәселелердің бірі – қылмыстық істердің сотта қаралуы, оның тәртібі. Тақырыпты таңдауымыздың себебі – бірінші сатыдағы сотта қылмыстық істің қаралу жағдайын көрсету.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан тәуелсіздік алғалы, мемлекетіміз өз алдына даму бағытын ұстанып, жаңа құқықтық реформаны қалыптастыра бастады.
Құқықтық реформаны жүргізу барысында және ұлттық заңдарды Қазақстан Республикасы Конституциясының ережелеріне сәйкестендіруді жүргізу барысында құқықтың барлық салаларына байланысты заңдар қабылданды, нақтырақ айтсақ: қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу, азаматтық, азаматтық іс жүргізу кодекстері, сонымен қатар, қоғамның әлеуметтік – экономикалық, қоғамдық-саяси өмірін құқықтық реттеуге бағытталған басқа да көптеген құқықтық нормативтік актілер.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 75-бабына сәйкес Қазақстан Республикасындағы әділеттілік тек әділ сот арқылы ғана жүзеге асады. Әділетті сотқа жіберу мемлекеттік істің негізгі формасы болып табылады. Сот тек қана азаматтардың құқықтық қорғанысын және мемлекетті ғана қорғап қоймайды, сонымен қатар қоғамдағы демократияны (cөз бостандыңы), сот және заң алдында барлығы бірдей жауап беретінін, заң негізінде әрекет етеді. Соттың үкімінсіз немесе заңсыз ешкім де біздің мемлекеттік конституциямызда қылмыстық жазаға тартылып, негізсіз айыпталмауға тиіс.
Алға қойылған міндеттерді бұлжытпай орындау үшін қабылданған заңдар мен сот органдарының заңдары қолданудағы, сот тәжірибесінде қолданылатын қылмыстық іс жүргізу нормаларының арасындағы кемшіліктер мен олқылықтарды, құқық бұзушылықтарды болдырмау қажет.
Қазақстан Республикасы сот жүйесінің даму тұжырымдамасында елімізде жүзеге асырылатын сот жүйесінің даму кезеңдері, қазіргі сот жүйесінің жай- күйі, сот құрылысын одан әрі жетілдіру қажеттілігі сотта іс жүргізу, олардың қызметін үйлестіру, ұйымдастыруға аса ерекше мән берілген.
Осыған орай, қазіргі уақытта, азаматтардың сот әділдігіне толық сенім білдірулері артуда. Сол ісін жүргізуде туындайтын қарама-қайшылықтар мен кемшіліктерді жою аса маңызды және ол біздің заманымыздың өзекті мәселелерінің бірі болып отыр.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы қылмыстық іс жүргізу нормаларын жан-жақты талдау арқылы қылмыстық істердің бірінші сатыдағы аудандық және оған теңестірілген соттарда қаралу тәртібінің құқықтық реттелуінің кемшіліктерін анықтау.
Дипломдық жұмыста ғылыми зерттеу негізінде және ғалымдардың әр түрлі көзқарастарымен ҚР ҚІЖК-нің жеке құқықтық нормаларын салыстыруда қылмыстық процестің жеке сатыларының түсінігі, мазмұны және қызметі – сот талқылауын тағайындау және оның маңызы; басты сот талқылау сатысының мәні және оны жүргізудің жалпы шарттары анықталады.
Сонымен қатар жұмыста басты сот талқылауын тағайындауға қылмыстық іс жүргізу заңының кедергі келтіретін ережелері айқындалады және қылмыстық істі қысқартылған тәртіпте қарау мәселелері қарастырылады.
Тақырыптың зерттеу дәрежесі. Заң әдебиеттерінде сот мәжілісіне қатысты мәселелер Н.С.Алексеев, Л.Е.Ароцкер, Б.Я Арсеньев, Р.С.Белькин, А.Д.Бойков, А.С.Кобликов, В.М.Савицский, В.Л. Случаевский, М.С.Строгович, В.Т.Томин, И.Я.Фойницский, А.Л.Цыпкин, М.А.Чельцова-Бебутов, Г.А.Воробьев, Х.Ц.Рустамов, Р.Д.Рахунов, И.Л.Петрухин, П.А.Лупинская, Н.В.Радутная сияқты заңгер ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған.
Кеңес дәуірінде сот талқылауы тақырыбы (1985.ж) Г.И.Загорскийдің судьяларға арналған оқу әдістмелік пособиесінде қарастырылған. Кеңестік қылмыстық процестегі сот тергеуі мәселелері (1955.ж), сот талқылауына дайындық бөлімі (1956.ж), сот жарыссөзі және сотталушының соңғы сөзі (1957.ж) туралы И.Д.Перлованың бірқатар еңбектері қазіргі заманның заң әдебиеттерінің бағалы қайнар көзі болып табылады.
Сонымен қатар, конституциялық заңдылықтың сақталуы мен сот билігі туралы мәселелерді кешенді зерттеуде қазақстандық докторлық (Т.К.Айтмухамбетов, К.А.Мами, К.Х.Халиков) кандидаттық (К.К.Абдымомунов, Л.Ш.Берсугурова, Н.А.Ережепов, А.А.Касимов, А.С.Нуралиева, Г.Ж.Сулейменова, Ш.М.Шарипов), диссертациялар, монографиялар мен ғылыми мақалаларда (А.Ф.Аубакиров, А.Н.Ахпанов, Б.Ж.Абраимов, К.А.Бегалиев, Е.О.Алауханов, С.Ф.Бычкова, Л.Я.Гинзбург, Е.Г.Жакишев, С.З.Зиманов, А.А.Исаев, М.Ч.Когамов, С.Е.Еркенов, Ю.Д.Лившиц, М.С. Нарикбаев, Б.М.Нургалиев, Н.И.Рогов, Г.Сапаргалиев, Б.Х.Толеубекова, Р.М.Жамиева, С.Т.Тынбеков, Д.С.Чукмаитов) жұмыстарында талқыланған. Осы аталған және басқа да авторлардың еңбектерінің ғылыми және практикалық маңызы зор.
Зерттеу объектісі. Бірінші сатыдағы аудандық және оған теңестірілген соттарда қылмыстық істі қарау тәртібі.
Зерттеу мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты болып, Қазақстан Республикасындағы бірінші сатыдағы аудандық және оған теңестірілген соттарда қылмыстық істерді қарауда құқықтық тәртіпті сақтауға, қылмыстық талқылауын жүргізуде туындайтын қиыншылықтар мен жеңілдіктер мәселелеріне байланысты ғылыми негізделген ұсыныстар енгізу.
Жоғарыда көрсетілген мақсатқа жету үшін төмендегі міндеттерді шешу қажет:
Қылмыстық істің соттылығын анықтау;
Басты сот талқылауында тағайындау сатысының мәнін, мағынасын және функциясын анықтау,оның түрлерінің процессуалдық тәртібінің маңыздылығын ашу;
Басты сот талқылауы сатысының мәні мен оның мағынасын анықтау;
Басты сот талқылауының дайындық бөлімі және оның істі дұрыс шешудегі маңыздылығын анықтау;
Дәлелдемелерді зерттеуді жоспарлауда және қылмыстық іс материалдарын зерттеуде ұсыныстар жасау, жеке тергеу әрекеті өндірісінің ерекшеліктерін зерттеу;
Сот жарыссөзінің мәнін анықтау және оның мазмұнын қалыптастыру, сотталуышының соңғы сөзінде оның құқықтарын қорғау мақсатында проуцессуалдық кепілдіктерін анықтау;
Сот талқылауының қысқартылған тәртіпте жүргізілуінің тәртібі мен шартын анықтау;
Зерттеудің пәні. Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні болып қылмыстық істер бойынша бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу; басты сот талқылауы сатысының теориялық және практикалық аспектісі; айыптау және қорғау тарабының ұсынған дәлелдемелерінің зерттеу мәселелері; сот талқылауының қысқартылған тәртіпте жүргізілуінің қиындықтары мен жеңілдіктері;; сот жарыссөзінің түсінігі мен мазмұны, сотталушының соңғы сөзі және іс бойынша нәтиже шығару.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы. Қазақстан Республикасындағы бірінші сатыда аудандық және оған теңестірілген сотта қылмыстық істі қарау, оның оның ішінде қылмыстық істі алдын ала тыңдау, басты сот талқылау сатысына қатысты қылмыстық іс – жүргізудің құқықтық реттелуін кешенді зерттеуге негіз болады.
Жұмыстың ғылыми – тәжірибелік құндылығы: бірқатар ғылыми зерттеулер, әдебиеттер, заңгер ғалымдардың еңбектері бар. Олардың қазіргі таңда теориялық және тәжірибелік қажеттілігімен ерекшеленеді. Атап айтсақ, сот тәжірибесіне қаралған қылмыстық істі қылмыстық іс жүргізу заңдарына сәйкес жүргізілгендігін, жүргізілу ерекшеліктерін, тәртібін ашып көрсету. Жалпылама теория мен практиканың өзара байланысын арттыру. Осыған байланысты республикамыздың жоғару оқу орындарында қылмыстық істер жүргізу құқығы пәні бойынша дәріс және семинар сабақтарын жүргізуде. Профессорлық – оқытушы құрам мәліметтік және әдістемелік материалдар ретінде қолдана алады.
Зерттеудің әдістемелері мен әдістері. Дипломдық жұмыстың негізі бірінші сатыдағы аудандық және оған теңестірілген сотта істі қарау тәртібінің ерекшеліктеріне жалпы сипаттама беріліп, оған теориялық тұрғыдан зерттеу қажеттілігіне бағытталған.
Дипломдық жұмысты жазу барысында автор зерттеулердің жеке – ғылыми әдістерін: талдау мен синтез әдістерін, тарихи, жүйелі – құрылымдық және жүйелі – функционалдық, қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу және өзге де 22актілерді қолдану тәжірибесін зерделеуде салыстырмалы – құқықтық әдіс қолданылды.
Жұмыстық теориялық негізін отандық және ресейлік заңгерлердің еңбектері құрайды. Жұмыс тақырыбының құқықтық сипаты бойынша бірінші сатыда аудандық және оған теңестірілген соттарда істерді қарау тәртібінебайланысты отандық заңи әдебиеттерге негізделген. Бірінші сатыдағы сотта қылмыстық істі қарауды қылмыстық іс жүргізушілік құқықтық тұрғыда зерттеуде автор мемлекеттік заңдарға, оқулықтар, монографиялар және доктринаға сүйенеді.
1 СОТТЫЛЫҚ ЖАЙЫ. БАСТЫ СОТ ТАЛҚЫЛАУЫН ТАҒАЙЫНДАУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕНІ ШЕШУ ЖӘНЕ СОТ ОТЫРЫСЫНА ДАЙЫНДЫҚ ІС – ӘРЕКЕТТЕР
1.1Қылмыстық істердің соттылығы
Аудандық және оған теңестірілген сот бірінші сатыдағы соттар ретінде іс-қимыл жасайды.
Кәмелетке толмағандар істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттың, облыстық және оған теңестірілген соттың соттауына жатқызылған істерді қоспағанда, барлық қылмыстық істер аудандық және оған теңестіріген соттың соттауына жатады.
Бұрынғы одақта да, қазіргі Қазақстан Республикасында да сот органдарының жүйесін мемлекетіміздің Негізгі заңы анықтайды. Қазақстан Республикасы Конституциясының 75-бабына сәйкес Қазақстан Республикасындағы сот билігі заңмен құрылған Республиканың Жоғарғы Соты, Республикасының жергілікті және басқада соттарына берілген. Қандай да бір атаумен арналуы және төтенше соттарды құруға жол берілмейді.
Қазақстан Республикасында қылмыстық істер бойынша сот әділдігін анықтайтын сот органдарының жүйес мынадай: Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты; облыстық және оған теңестірілген соттар; аудандық және оған теңестірілген соттар.
Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады [1б.]. заңға сәйкес адамның кінәлі екендігі заңды күшіне енген сот үкімімен танылғанша ол жасалған қылмысқа кінәлі емес деп есептеледі. Бір құқық бұзушылық үшін ешкімді де қайтадан қылмыстық немесе әкімшілік жауапқа тартуға болмайды.
Қылмыстық істер жөніндегі сот әділдігі азаматтардың нәсіліне, ұлтына, жынысына, тіліне, әлеуметтік, мүліктік және лауазымдық жағдайына, тұрғылықты жеріне, діни көзқарасына, нанымына байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды (Конституция 14-бап). Соттардың барлығы сот әділдігін жүзеге асырауда 1998 жылдың 1-қаңтарынан бастап заңды күшіне енген Қылмыстық іс жүргізу кодексін (ҚІЖК) қолданады, соның баптарын басшылыққа ла отырып, қылмыстық іс бойынша заңда көрсетілген міндеттерді орындайды.
Қазақстан Республикасының ҚІЖК-де қандай қылмыстық іс қай соттың соттауына жататындығы көрстетілген. Мысалы, 290-бапта аудандық және оған теңестірілген соттың соттауына жататын, 291-1-бапта кәмелетке толмағандардың істері жөнідегі мамандандырылған ауданаралық соттың соттауына жатқызылатын қылмыстық істер, 291-бапта облыстық және оған теңестірілген соттың қарауына жататын қылмыстық істер, 292-бапта Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының соттауына жататын қылмыстық істер, 293-бапта қылмыстық істердің әскери соттардың қаралуына жатуы көрсетілген. Сонымен қатар заңда істі бір соттан екінші сотқа беру тәртібі анықталған [2б.].
Қылмыстық істерді қарауда сот мемлекеттік органдардан, мекеме мен ұйымдардан, лауазымды адамдардан, азаматтардан заңды қатал сақтауларын талап етеді. Сонымен бірге соттың өзі заң қолдануда, онда көрсетілген тәртіпті дұрыс орындап үлгі көрсетуі қажет.
Сонымен қылмыстық істердің соттылығын және қай сотта қаралуға жататындығын анықтайтын құқықтық нормалар заңнын қатал сақталуын қамтамасыз етеді, сол заңда көрсетілген тәртіп бойынша жұмыс жасап, заңды дұрыс қолдануды қамтамасыз ететін құрал болып саналады; бұл қылмыспен ойдағыдай күресуді қамтамасыз ететін құрал, қылмыспен күресудің саны мен сапасын нығайту құралы болып саналады. Мысалы, ауыр қылмыстар – қасақана адам өлтіру, геноцид, мемлекетке опасыздық тағыда басқа қылмыстар облыстық және оған теңестірілген сотта қаралады.
Егер іс қылмыс болған жердің ауданның сотына қаралатын болса, сол жерде тұратын азаматтар ашық сот мәжілісіне қатысуға құқылы және де сот істі қалай қарап жатыр, қылмысқа, қылмыскерге қандай баға берді, іс қалай шешілді деген сауалдарға тікелей жауап алады. Мұның өзі қылмыстың алдын алуға, қылмысты болдырмауға себін тигізеді. Сот мәжілісі залында отырған азаматтарға, солар арқылы басқаларға заңды қатал сақтау әрбір адамның міндеті деп көрсетіп, оларға тәрбиелік әсер етеді.
Жекелеген жағдайларда, істі мейлінше тез, жан-жақты және объективті қарау мақсатында ол тараптардың өтініші немесе келісімі бойынша бір соттан сол деңгейдегі басқа соттың қарауына берілуі мүмкін. Бұл ретте істі беруге оның сот отырысында қаралуына дейін ғана жол беріледі.
Тараптың өтініші, судьяның немесе сот төрағасының ұсынуы бойынша іс, сондай-ақ егер белгілі бір соттың барлық судьяларына бөгет болып отырған жағдайларға байланысты істі қарауға мүмкіндігі болмаса, бір соттан сол деңгейдегі басқа соттың қаралуына берілуі мүмкін.
ҚР ҚІЖК-нің 297-бабының бірінші және екінші бөлігінде көрсетілген негіздер бойынша істі бір соттан екінші сотқа беру туралы мәселені жоғары тұрған сот шешеді, бұл туралы қаулы шығартылады.
Қылмыстық істің қай сотта қаралуы дұрыс шешілген болса, ол істі толық, жан-жақты және әділетті қарауына, соттың дұрыс шешім қабылдауына кепіл болады.
Істің соттылығы – бұл барлық қылмыстық істің белгілері ҚР ҚІЖК-нің 38 тарау негізінде бірінші сатыдағы істің қай сотта, соттың қай құрамында қарастырылатыны анықталады.
Қылмыстық істің жағдайына байланысты (қылмыстың жасалған жері, субъект және оның түрі, қылмыстың характері және зақымдалған дәрежесі) сотқа жататындығы былайша айырады:
Соттылықтың тума (пәндік) белгісі;
Соттылықтың арнайы белгісі;
Соттылықтың мекендік (аумақтық) белгісі;
Соттылықтың тума белгісінде қылмыс сипаттамасы және қоғам үшін қауіптілігі анықталып, заң бойынша ол қай сотта қарастырылатыны анықталады.
Соттылықтың арнайы белгісі әскери соттардың қарауына жататын істерді анытайды.
Соттылықтың мекендік белгісі қылмыс істелген жермен байланысты, қылмыс қай жерде жасалса, сол жердің, сол ауданның сотында қаралуы тиіс.
Соттылықтың ерекше белгісін қолданғанда тектік белгі есептелмейді, аумақтық белгісі кей уақытта саналмайды, арнайы белгісі әр уақытта еске алынады. Соттылықтың тектік белгісін қолдану нәтижесінде істі аудандық немесе облыстық соттың қайсысы қарайтыны анықталады, себебі соттылықтың тектік белгісінің мәні қылмыстың сипатымен байланысты да оның саралануымен бейнеленеді. Мысалы, қылмыс ҚР ҚК-тің 96-бабы 2-бөлігі бойынша сараланса, ол істі облыстық сот қарайды, ал сол баптың 1-бөлігімен сараланса, аудандық және оған теңестірілген сот қарайды.
Қылмыстық іс қылмыс жасалған жердегі сотта қаралуға тиіс.
Егер қылмыс бір соттың қызмет жасайтын жерінде басталып, басқа соттың қызмет жасайтын жерінде аяқталса, іс тергеу аяқталған жердегі сотта қаралады.
Егер қылмыс Қазақстан Республикасынан тысқары жерінде жасалса немесе қылмыс жасалған жерді анықтау мүмкін болмаса немесе қылмыстар әр түрлі жерде жасалса, істі тергеу аяқталған жердегі сот қарайды.
Егер де қылмыстың саралануы өзгере берсе, істі қай сотта қарау мәселесін анықтау қиынға соғады. Қылмысты саралау іс қозғалғанда басталады да, айып тағылғанда анықталады, айыптау қорытындысын жазғанда саралаудың дұрыстығы тексеріледі. Қылмыс саралануының дұрыстығын прокурор істі сотқа жіберерде тағы тексереді. Сонымен, істі қай сотта қарау мәселесі ақырғы рет істі алдын ала тыңдау сатысында анықталады.
Қылмысты саралаған тергеуші істің қай сотта қаралуын анықтайды, ал прокурор саралауды өзгертсе, өзі істің қай сотта қаралуын белгілейді.
Сот істі алдын ала қарау сатысында қылмыстың саралануын өзгертсе, сол өзгеріс нәтижесінде істің өз қарауына жатпайтындығын анықтаса, істі тиісті соттың қарауына жібереді. Егер істің сол деңгейдегі басқа соттың қарауына жататындығы сот мәжілісінде анықталса, сот істің мән-жайларын толық және жан-жақты зерттеуге нұқсан келмейтін ретте ғана істі қарай береді.
Егер істің жоғары тұрған соттың немесе әскери соттың қарауына жататыны анықталса, ол барлық жағдайда сот қаралуына жатқызылуы бойынша жіберілуге тиіс. Бұлай жасалмаған күнде іс бойынша үкім бұзылуға тиіс.
Практикада мынадай жағдайлар кездеседі: егер де прокурор айыптау қорытындысы жасалған істі алып саралауын жеңіл қылмысқа өзгертсе, мәселен бұзақылыққа, яғни ҚР ҚК-нің 257-бабының 2-бөлігін , осы баптың 1-бөлігіне өзгертсе, ал сот мұндай шешіммен келіспесе, ол ҚР ҚК-тің 257-бабының 2-бөлігіне қайта көшіп, іс бойынша үкім шығаруға құқысы жоқ.
Қылмыстық істер жөніндегі сот әділдігі азаматтардың тегіне, әлеуметтік және мүліктік жағдайына, нәсілі мен ұлтына, тіліне, жынысына, біліміне, діни, көзқарасына, кәсібінің түрі мен сипатына, тұрғылықты жеріне және басқа жағдайларына қарамастан заң мен сот алдындағы теңдігі негізінде жүзеге асырылды.
ҚР ҚІЖК-нің 293-бабында сәйкес әскери соттардың қаралуына мынадай қылмыстық істер жатады:
Қазақстан Республикасы қылмыстық кодексінің 16-тарауында көзделген әскери қылмыстар туралы;
Шақыру немесе келісім шарт бойынша Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, Қазақстан Республикасының басқа да әскерлерінде және әскери құрамаларында әскери қызметін өтеп жүрген әскери қызметшілер: әскери жиындардан өтуі кезінде запастағы азаматтар өздері қызметтік міндеттерін орындауына байланысты әскери бөлімдердің, құрамалардың және мекемелердің азаматтық қызметкер адамдарды жасаған немесе осы бөлімдер, құрамалар мен мекемелер тұрған жерлерде барлық қылмыстар туралы;
шпионаж туралы.
Осыған байланысты азаматтың әскери қызметі төмендегі жағдайынан кейін басталады деп санауға болады:
Әскер қатарына шақырылған адамның әскер бөліміне жіберу
жинау орнына келгенінен басталады.
Міндетті мерзімі біткенен кейін өз еркімен тағы да әскери қызметке
қалатындарға сол туралы бұйрық шықаннан басталады;
Запастан шақырылған офицерлерге жергілікті әскери комиссариатынан әскери қызметке алынғандығын куәландыратын құжаттарды алғанан басталады[3б.].
Ал әскери қызметтің соңғы мерзімі әскери қызметтен босатылды немесе запасқа, отставкаға шықты деген бұйрық алған күннен басталады.
Бір адамды немесе адамдар тобын істері әртүрлі деңгейдегі соттарда қаралатын бірнеше қылмыс жасағаны үшін айыптау кезінде іс жоғарғы тұрған сот сатысында қаралады.
Егер әскери қызметшілер немесе ҚР ҚІЖК-нің 293-бабында аталған басқа адамдар болып табылмайтын адамдарға қатысты істі жеке іс жүргізу етіп болмаса, әскери қызметшілер немесе ҚР ҚІЖК-нің 293-бабында аталған басқа адамдар болып табылмайтын адамдарға қатысты әскери соттарда қылмыстық істерді қарауға,олар ісі әскери соттарда қаралатын әскери қызметшілермен немесе басқа адамдармен бірге қылмыс жасалғаннан басқа жағдайларда жол берілмейді.
Облыстық және оған теңестірілген соттың соттауына жатқызылған істерді қоспағанда, қылмыстарды кәмелетке толмағандардың қатысуымен жасаған адамдарға қатысты қылмыстық істер,оларды жеке іс жүргізуге бөлу мүмкін болмаған кезде кәмелетке толмағандардың істері жөнініндегі мамандандырылған ауданаралық соттардың соттауына жатады.
Қылмыстарды кәмелетке толмағандардың қатысуымен жасаған әскери қызыметшілерге қатысты қылмыстық істер, оларды жеке іс жүргізуге бөлу мүмкін болмаған кезде кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттардың соттауына жатады [4, 205-209 б.].
Соттардың арасындағы сот қаралуына жататындығы туралы дауларды жоғарғы тұрған сот шешеді, оның шешімі түпкілікті болып табылады және ол шағымдануға жатпайды.
Тараптардың бұл сотта істің қаралуға жатпайтындығы туралы арыздарын сот шешеді. Тарап (тараптар) істің сот қарауына жатпайтындығы туралы арыздарын қанағаттандырмай тастау туралы сот қаулысына жоғары тұрған сотқа шағымдануы мүмкін, ал оның шешімі түпкілікті болып табылады және оған шағым жасауға назарлық білдіруге болмайды.
1.2.Басты сот талқылауын тағайындау сатысының түсінігі, атқаратын қызметі және процессуалдық тәртібі
1997 жыл 13 желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінде - алғаш рет сот төрелігін атқару қызметі қылмыстық ізге түсу (айыптау) қызметінен анық бөлектеніп , соттың қылмыстық істі мәні бойынша қарап шешу айыптау және қорғау (қорғану) тараптарының бәсекелестігі мен олардың тең құқықтылығына негізделетіндігі қылмыстық іс жүргізу құқығының басты принциптерінің бірі ретінде көзделген . Осы принципті сақтауды қамтамасыз ету мақсатында қазіргі Қылмыстық іс жүргізу кодексіне сәйкес сот қылмыстық істі қозғамайды, сонымен қатар айыпталушы сотқа беру мәселесін шешу прокурордың функциясында жатқызылды.
Айыпталушыны сотқа прокурордың беруі заңгерлік тәжірбие ретінде тек қана революцияға дейінгі Ресейде ғана емес, сонымен қатар кеңестік дәуірде де заңшығарушылық даму тарихында орын алды.
1864 жылы Ресей қылмыстық сот іс жүргізу жарғысы сотқа берудің екі түрін білді. Біріншісі - маңыздылығы аз істер бойынша айыпталушыны сотқа беру айыптау билігінің қолында болды.
Айыпталушыны сотқа берудің екінші түрі айыпталушыға барлық құқығынан немесе барлық айырықша құқығынан айырылу мүмкіндігі төнген кезде ғана сотқа беру ерекше орган - Соттық палатамен шешілетін болған [8, 371б.].
Сотқа берудің жалпы тәртібінен басқа лауазымды адамды сотқа беру болып табылады. Бұл тәртіп келесі негіздерде жүзеге асырылады: барлығынан бұрын лауазымды тұлға іс бойынша айыпталушыға дәлелдемелерді хабарлайды, содан кейін айыпталушының түсініктемесін тыңдап, оның әрекетін тексергеннен кейін істі әкімшілік тәртіппен шешім шығарылып, қаулы шығарады немесе сәйкес органға айыпталушыны сотқа беру туралы ұсыныспен жүгінеді.
Ресейдің қылмыстық іс жүргізуінде Мемелекетік Кеңес және Мемелекеттік Дума мүшелерін, сонымен қатар министрлер Кеңесінің төрағасын, министрлерді, бас басқармаларды және басқа да жоғарғы лауазымды алғашқы үшінші класс дәрежелі мүшелерді сотқа берудің ерекше тәртібі болған [ 8,372 б.].
1928-1938жылдар аралығында Кеңес Одағы кезіндегі қылмыстық іс жүргізу заңнамасының дамуындағы айыпталушыны сотқа беру актісі прокурордың айыптау қортындысын шығарумен және айыпталушыны сотқа беру туралы шешім шығарумен қалыптасты, осыдан кейін ғана судъя немесе сот төрағасы істі сот мәжілісінде тыңдауға тағайындады. Сонымен қатар сот прокурордың сотқа беру позициасымен келіспеген жағдайда істі дайындық сот отырысында қарады, соның нәтижесінде іс бойынша қосымша тергеу немесе істі қысқарту талап етілді. Бұндай тәртіп 1958-1959 жылдары таратылды [9,182-185 б.].
Айыпталушыны сотқа беру туралы шешімді соттың өкілеттігіне беретін барлық Одақтық республикада жаңа процесуалдық тәртіп енгізілді. Бұл енгізілген тәртіптің ерекшелігі соттың айыпталушыны сотқа беру туралы қаулысы жеке судъямен шығарылған жоқ, ол алқа ретінде шығарылды, ал, реттеуші мәжіліс айыптау қортындысымен келіспеген немесе бұлтартпау шарасын өзгерту қажеттілігіне байланысы қосымша сотқа беру формасы ретінде қызмет етті.
Сонымен қатар, кәмелетке толмағандардың қылмысы мен өлім жазасы қолданылатыyдарға қатысты істердің барлығы реттеуші мәжілісте міндеттті түрде қаралатын болған.
Реттеуші отырыста сот ұйғарым түріндегі шешім қабылдайды, нақтырақ айтсақ: айыпталушыны сотқа беру, істі алдын ала тергеуге іс жүргізуге қайтару, істі тоқтата тұру , істі соттылық бойынша жіберу және істі қысқарту туралы шешімдердің бірін қабылдайды.
Айыпталушыны сотқа беру мен басты сот талқылауы арасындағы басты сот талқылауын тағайындау сатысы Қазақстанның процесуалист ғалымдары А.С.Нуралиева мен Н.А.Ережепованың еңбектерінен көрніс тапты [12,3-4б,; 13,145 б.].
А.С.Нуралиеваның еңбегіндегі аралық сатыны басты сот талқылауын тағайындау сатысы деп көрсеткені нақтырақ, себебі бұл қылмыстық іс жүргізушілік әрекетінде сот оытырысын тағайындау мәселесі шешіледі. Сот, іс құжаттарын зерттеп, іс жүргізуді тоқтата тұру немесе қысқарту туралы, т.б. шешімдердің бірін қабылдайды.
Ал, Н.А.Ережепова басты сот талқылауын тағайындау сатысын сотқа дейінгі іс жүргізу мен басты сот талқылауын сатысының арасындағы қылмыстық іс жүргізудегі сот сатысының алғашқы, жеке бір сатысы деп санайды. Онда судья қылмыстық іс материалдарымен мұқият танысып заңның талаптары толық сақталғандығын тексеріп келесі сот сатысында істің қаралу негіздерін айқындайды [13,28-32 б.].
Қылмыстық іс жүргізуде барлық сатылар бір-бірімен тығыз байланысты. Олар қылмыстық процестің бір мақсаты үшін қызмет етеді [15, 8 б.].
Басты сот талқылауын тағайындау сатысында қылмыстық істің жазбаша құжаттарын зерделеу арқылы басты сот талқылауын тағайындауға негіздердің жеткілікті екендігі тексеріледі. Бұл саты қылмыстық процестің бөлінбейтін негізгі сатысы болып саналады, барлық қылмыстық істер келесі қылмыстық іс жүргізу сатысына өту үшін немесе жіберілген кемшіліктерді қалпына келтіру мақсатында кейінгі сатыға қайтарылу үшін міндетті түрде осы сатыдан өтуі тиіс.
Басты сот талқылауын тағайындау сатысында басты сот талқылауы тағайындалу мүмкіндігі қаралады. Бұндай мүмкіндікті шешу үшін судья сот өндірісінің сатысында бірқатар сұрақтарды қарастырады, нақтырақ айтсақ істің аталған сотқа жататындығын; іс бойынша іс жүргізуді тоқтатуға не уақытша тоқтатуға әкеп соқтыратын жағдайлардың болу-болмауын; анықтау және алдын-ала тергеу жүргізу кезінде сот мәжілісін тағайындауға кедергі келтіретін қылмыстық іс жүргізу заңын бұзуға жол берілген – берілмегендігін; айыптау қорытындысының немесе айыптау хаттамасының берілген – берілмегендігін; айыпталушыға таңдап алынған бұлтартпау шарасының өзгертуге немесе тоқтатуға жататын – жатпайтындығын; қылмыспен келтірілген залалды өтеуі және мүлкін ықтимал тәркілеуді қамтамасыз ету шаралары қабылданған – қабылданбағанын; арыздар мен өтініштердің қанағаттандыруға жататын – жатпайтындығын анықтауға тиіс.
Бұл сұрақтар тек қана басты сот талқылауын тағайындау сатысында ғана шешіледі. Онсыз қылмыстық істің ары қарай қозғалуы мүмкін емес.
Қылмыстық іс жүргізу әрекетінің бұл сатысында судья тағылған айыптың дәлелденген – дәлелденбегенін, сотталушының кінәлі – кінәсіздігін қарамайды, ол тек басты сот талқылауында ғана мүмкін.
ҚІЖК-де басты сот отырысын тағайындау мәселесін шешудің екі түрлі нысаны көзделген: 1) судьяның жеке өзі шешуі; 2) алғашқы тыңдау өткізу жолымен шешу (айыптау және қорғау тараптарының қатысуымен). Бұл кезде судья істің материалдары мен мұқият танысуы арқылы алдын-ала (анықтау) жүргізу кезінде заңның талаптарының толық сақталғандығын кемшілік олқылықтардың бар-жоғын текереді. Егер алдын ала тергеу (анықтау) заңның талаптарына сай келетін деңгейде жүргізіліп, жиналған дәлелдемелер істі мәні бойынша қарап шешуге жеткілікті болса, онда судья басты сот талқылауын тағайындау туралы қаулы шығарады.
Басты сот талқылауын тағайындау сатысында судья сотқа келіп түскен қылмыстық іс бойынша ҚР ҚІЖК-нің 300-бабында көзделген мәселелерді шешкеннен кейін ҚР ҚІЖК-нің 299-бабының 2-бөлігінде көзделген шешімдердің бірін қабылдайды, яғни басты сот талқылауын тағайындайды, сол уақыттан бастап сот отырысына дайындық әрекеттерді жүргізеді немесе істі алдын ала тыңдауды жүргізу туралы шешім қабылдайды. Барлық қабылданған шешімді сот қаулы ретінде шығарады.
Басты сот талқылауын тағайындау сатысында шешім қылмыстық іс сотқа келіп түскен сәттен бастап бес тәуліктен кешіктірілмей қабылдануға тиіс.
Сондай-ақ, сот қылмыстық іс сотқа келіп түскен уақыттан бастап басты сот талқылауын тағайындау мүмкіндігін шешу негізінде тараптардың қатысуымен алдын ала тыңдауды өткізуі мүмкін.
Осылайша біз айыпталушыны сотқа беру сатысы мен басты сот талқылауы арасындағы сатыны басты сот отырысына тағайындау сатысы деп нық айта аламыз. Сонымен қатар, қылмыстық іс жүргізуде жеке дара саты ретінде қалыптасуы өте орынды деп ойлаймын және өзінің атына сай келетін барлық міндеттер мен қызметтерін атқаратын саты болып табылады.
Бұл түсінік бойынша басты сот талқылауын тағайындау сатысын, бір жағынан соттық қадағалауды, қылмыстық ізге түсу органдарының қатаң ұстауымен, заңнын сотқа дейінгі құжаттардың дұрыстығын талап етуі қызметін атқарса, екінші жағынан – басты сот талқылауына дайындық жүргізу функциясын атқарады.
Соттық қадағалау функциясын шешуде бұл сатының негізгі атқаратын әрекеттері:
қылмыстық істі қозғаудың заңдылығы мен негізділігін, іс жүргізуді және айыпталушыны сотқа беруді тексеру;
алдын ала тергеуді жүргізуде қылмыстық іс жүргізу заңын бұзушылықтарды анықтау, сол арқылы тергеу және прокуратура органдарының қызметтерін жоғарылату;
істі сот отырысында қарауға негіздердің жеткіліктілігін бекітеді, себебі ҚР ҚІЖК-нің барлық талаптарын сақтау істі сот отырысына тағайындауға негіз болады.
Басты сот отырысына тағайындау сатысының дайындық функциясы бірінші белгімен тығыз байланысты, себебі сот істі сот отырысында қаралуға дәлелді негіздер жеткілікті болған жағдайда тағайындайды және бұл сот отырысына дайындық түрі ретінде бағалануы мүмкін. Сол себепті Р.Х.Якупованың бұл сатыны істі сот отырысына дайындау деп атау керек деген ойымен келісе алмаймыз [11 б.].
Сотпен жүзеге асырылатын дайындық функциясы келесідей әрекеттермен анықталады:
айыптау мен қорғау тізімінде көрсетілген тұлғалардың жауаптарын сот отырысында зерттеу үшін олардың келуін қамтамасыз ету;
қажет болған жағдайда басты сот талқылауы басталған уақытқа дейін заттай дәлелдемелерді талап ету;
қылмыстық іс материалдарымен тараптардың танысуы.
Басты сот талқылаудың тағайындаудың маңыздылығы, айыпкерге қатысты қылмыстық іс және сотқа берілген айыптаудың шегінде ғана басты сот талқылауы жүргізіледі [3,131 б.].
Сонымен, қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауын тағайындау - бұл соттың істі алдын – ала тыңдау өткізу жолымен, сотталушының кінәлі – кінәсіздігін анықтамай, істің материалдарымен мұқият танысу арқылы заңнын талаптарының толық сақталғандығын, кемшілік олқылықтардын бар-жоғын жіне басты сот отырысын тағайындау мүмкіндіктерін анықтайтын қылмыстық процесстің бір сатысы. Сот жоғарыда көрсетілген жағдайларды анықтағаннан кейін іс бойынша басты сот отырысын тағайындайды және істі сот отырысынд қарау үшін барлық қажетті дайындықтарды жүргізеді.
Сотқа келіп түскен қылмыстық істер бойынша анықталатын мәселелер.
Қылмыстық іс жүргізу теориясы мен тәжірибесіне сәйкес, судья басты сот талқылауын тағайындау сатысында сотқа келіп түскен қылмыстық іс бойынша негізгі екі топтағы сұрақтарды қарастыруы тиіс [9; 14; 18 б.].
Бірінші топтағы анықталуға жататын сұрақтарға судьяның жеке дара қарауға тиісті мәселелері немесе сотқа дейінгі іс материалдарын зерттеумен алдын ала тыңдау өткізу арқылы, нақтырақ айтсақ: істі қарағанға заңи негіздердің бар жоқтығы; процесске қатысушы тараптардың құқықтарын қорғаудағы ҚР ҚІЖК-нің ережелерінің сақталуы; істің сотта қаралуына басқа да жағдайлардың кедергі келтірмеуі (ҚР ҚІЖК – нің 300-бап). Соттың басты сот талқылауын тағайындау мүмкіндігі туралы шешімімен кейін сот істің сот отырысында қарауға дайындық мәселелері туралы екінші топтағы сұрақтарға көшеді [3, 126 б.].
Судья басты сот отырысын тағайындау мүмкін деп шешкеннен кейін істі сот отырысында қарауды ұйымдастырумен байланысты дайындық әрекеттеріне көшеді.
Сотталушымен таңдап алынған немесе тағайындалған тұлғаның қорғаушы ретінде қылмыстық процесске қатысуы;
Судья жеке немесе алдын ала тыңдау барысында қорғаушыны, сотталушының заңды өкілдерін, сондай-ақ сотталушының тапсырмасы бойынша немесе келісімімен басқа да адамдар шақырады (ҚР ҚІЖК-нің 72-бап 1-бөлігі).
Сотталушының таңдап алынған қорғаушының көмегін пайдалану құқығы – азаматтардың конституциямен кепілдендірілген сотта өздерінің құқықтары мен бостандықтарын қорғаудағы мемлекет және оның органдарымен қамтамасыз етілетін құқықтары [19, 8 б.]. Сол себепті сот соталушының келісілген қорғаушыны сот отырысына жіберу туралы өтінішін қанағаттандыруға тиіс. Сонымен қатар, судьяның қорғаушы ретінде белгілі бір адамды шақыруға ұсыныс жасауға құқығы жоқ.
Сотталушы қорғану үшін бірнеше қорғаушыларды шақыруға құқылы, заң қорғаушылардың санына байланысты ешқандай шектеулер қоймайды [3, 31 б.].
Сотталушының сұрауы бойынша қорғаушыны сот отырысына шақырмау немесе қорғаушылар санына шек қою қылмыстық іс жүргізу заңының ережелерін бұзғандық болып, соттың шығарған үкімінің бұзылуына ықпал етеді.
Егер қорғаушы сотталушының өзімен таңдалмай және сот отырысына шақырылмаған, бірақ сот отырысына қорғаушының қатысқанын қалаған жағдайда, сот сотталушыға қорғаушы тағайындап, оның сот отырысына қатысуын қамтамасыз етуге міндетті.
Қазақстан Республикасының 13-бабы 3-бөлігі, ҚР ҚІЖК-нің 28-бабына сәйкес білікті заң көмегін алуға әркімнің құқығы бар, адвокаттарға, сотталушының жұбайына (зайыбына), жақын туыстарына немесе қоғамдық бірлестік өкілдеріне олар қорғауды қамтамасыз ететін арнайы заңды білетін және жоғары сапалы заңи көмек көрсете алатын жағдайда ғана рұқсат етіледі.
Егер сотталушының өтініші бойынша шақырылған қорғаушы жоғары сапалы заң көмегін көрсете алмайтын жағдайда, сот істі сот процесінде қарауға дайындауда адвокат тағайындау туралы мәселені шешеді. Іс бойынша қорғаушы ретінде адвокат тағайындалған жағдайда, сот, басты сот талқылауын тағайындау сатысында қорғаушы өзінің жағдайын растау үшін жеке басын куәландыратын құжаттарды және тиісті жағдайларда: адвокатурадан екендігін растайтын құжат пен заң консультациясының адвокатқа аталған іске қатысу құқығын білдіретін ордерін немесе маңызы бойынша онымен тең құжатты; қоғамдық бірлестіктің немесе оның басшы органының қорғаушыны тағайындау туралы шешімін; күдіктімен, айыпталушымен, сотталушымен туыстық қатынасын растайтын құжат пен заң консультациясының адвокатқа аталған іске қатысу құқығын білдіретін ордерін немесе маңызы бойынша онымен тең құжатты; қоғамдық бірлестіктің немесе оның басшы органының қорғаушыны тағайындау туралы шешімін; күдіктімен, айыпталушымен, сотталушымен туыстық қатынасын растайтын құжаттарын тексеруге міндетті [3,31 б.].
Сот талқылауында қорғаушыны адвокаттардың кәсіптік ұйымы немесе оның құрылымдық бөлімшелері арқылы тағайындаудың екі түрі қалыптасқан: а) ол туралы сотталушы өтінген жағдайда; б) заңға сәйкес қорғаушы сот отырысына қатысуға міндетті болғанда, ал сотталушы өзі немесе туыстары арқылы қорғаушы шақырмаған жағдайда.
Қорғаушының сот отырысына қатысуын қамтамасыз ету үшін, сот сотталушыға қорғаушы тағайындау туралы шешімімен басты сот талқылауы қаулысының көшірмесін адвокаттар алқасына немесе заң кеңсесіне жолдайды.
Сотталушы мен таңдап алынған немесе тағайындалған қорғаушының ұзақ мерзім (кемінде 5 тәулік) ішінде қатысуы мүмкін болмайтын жағдайларда сот сотталушыға басқа қорғаушы шақыруды ұсынуға немесе адвокаттардың кәсіптік ұйымы немесе оның құрылымдық бөлімшелері арқылы қорғаушы тағайындауға шаралар қолдануға құқылы.
Егер сотталушымен таңдалған немесе тағайындалған қорғаушы сырқаттануына, кезекті демалыста болуына, басқа сот отырысының болуына немесе басқа да себепті жағдайлармен байланысты ұзақ уақыт сот отырысына қатыса алмаса, сотталушы басқа қорғаушы таңдауға немесе тағайындауға өтініш жасауға құқылы, тек сотталушы жоғарыда көрсетілген әрекеттерді жасамаған кезде ғана судья сотталушыға қорғаушы тағайындай алады [9, 193 б.].
Шетелдік адвокаттарға, егер ол Қазақстан Республикасының тиісті мемлкетпен халықаралық шартында өзара негізде көзделсе, заңдарда белгіленген тәртіп пен іске қорғаушы ретінде қатысуға жол беріледі [3,30 б.]. Басты сот талқылауына шықырылатын тұлғалар туралы.
Іс материалдарын зерттегеннен кейін сот қорғаушы мен айыптаудың айыптау қортындысына енгізген тізімі бойынша тұлғаларды сот отырысына шақыру туралы шешім қабылдайды.
Сот, сотталушыны болатын сот отырысына хабарлама жіберу арқылы шақырады, егер сотталушы қамауда болса - қамауда ұстау орнының әкімшілігі арқылы хабарлайды. Егер сотқа шықырылатын тұлғалардың тізімі өзгертілсе, онда сот сотталушыға өзгертілу себебін көрсете отырып қаулы көшірмесін жолдайды.
Кәмелетке толмаған сотталушы сотқа оның ата-аналары немесе басқа заңды өкілдері арқылы, олар болмаған жағдайда қорғаншы және қамқоршы органдар арқылы шақырылады. Арнаулы балалар мекемесінде немесе қамауда ұсталатын кәмелетке толмаған – ол ұсталатын органның әкімшілігі арқылы шақырылады [3,184 б.].
Сотқа шықырылатын тұлғалардың тізімін анықтай отырып, судья басты сот талқылауына мемлекеттік айыптаушы ретінде прокурордың қатысуын қамтамасыз етуге міндетті. Ауыр және көп эпизодты істер бойынша мемлекеттік айыптауды бірнеше прокурор қолдауы мүмкін.
Жәбірленушілерді, азаматтық талапкер мен азаматтық жауапкерді шақыру туралы сотта күмән тумайды, себебі олар сотқа шықырылатын тұлғалардың тізіміне алғашқы болып енгізіледі.
Сарапшыны шақыру, егер істің мән-жайына байланысты сарапшының дұрыс қорытынды беруі және сотта жауап алу қажет болып табылса, онда ол сотқа шақырылатын тұлғалардың тізіміне енгізіледі. Сонымен қатар, егер сараптама сарапшылар комиссисымен өткізіліп, акт жасалған жағдайда, сотқа комиссия мүшелерінің барлығын шақыру қажет.
Сотталушының қатысуынсыз істі қарау.
Бұл мәселені сот ҚР ҚІЖК-нің 315-бабының талаптарына сәйкес алдын ала тыңдауда шешеді. Қылмыстық істі сотталушының қатысуынсыз қарау келесі жағдайларда ғана рұқсат ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Д.А. ҚОНАЕВ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТІ
Жайлыбаев Жандос Көбейұлы
Бірінші сатыдағы сотта қылмыстық істі қарау
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы – Құқықтану – 5В030100 (050301)
Алматы 2012
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Д.А. Қонаев атындағы университеті
Қорғауға жіберілді
Қылмыстық құқық криминалистика
және құқық қорғау қызметі
кафедра меңгерушісі
______з.ғ.д. проф. Б.А. Абдрахманов
_____ ___________ 2012 ж.
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Бірінші сатыдағы сотта қылмыстық істі қарау
Мамандығы – Құқықтану – 5В030100 (050301)
Орындаған: _____________ Жайлыбаев Ж.К. Қолы,күні,айы,жылы
Ғылыми жетекшісі _____________ Қарагубенов К.Д.
м.ғ.к., проф Қолы,күні,айы,жылы
Нормоконтроль _____________ Торғауытова Б.А.
з.ғ.к. Қолы,күні,айы,жылы
Алматы 2012
Д.А.ҚОНАЕВ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТ
Заң факультеті
Мамандығы – Құқықтану – 5В030100 (050301)
Қылмыстық құқық, криминалистика және қылмыстық
құқық қызметі кафедрасы
Диплом жұмысын орындау үшін
ТАПСЫРМА
___________________________________ ______________________студентке
Жұмыстың тақырыбы:
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
2011ж. 14 қазан №103 жоғары оқу орнының бұйрығымен бекітілген
Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі: 20 сәуір 2012ж.
Жұмыстың жобасына берілген негізгі мәліметтер немесе дипломдық жұмыстың қысқаша мазмұны
___________________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ _______________________________
Диплом жұмысының және диплом жобасын жетілдіруге қатысты сұрақтардың қысқаша мазмұны:
а)_________________________________ ________________________________
___________________________________ _______________________________
ә)_________________________________ ________________________________
___________________________________ _______________________________
б)_________________________________ ________________________________
___________________________________ _______________________________
Ұсынылған негізгі әдебиеттер:
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Диплом жобасы бойынша берілетін кеңес
№
Бөлім
Кеңес
Орындау
мерзімі
Қолы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫ ДАЙЫНДАУ
КЕСТЕСІ
№
Тараулардың атауы,
өндірілетін сұрақтардың тізімі
Ғылыми
жетекшіге ұсыну
мерзімдері
Ескертпелер
Тапсырма берілген күн: 20 қазан 2011ж.
Кафедра меңгерушісі_________________ Терликбаев К.Т.
қолы
Жобаның жетекшісі _________________ Қарагубенов К.Д.
қолы
Тапсырманы орындауға
қабылдаған студент _________________ Ж.Жайлыбаев
қолы
Күні: 20 қазан 2011 ж.
Д.А.Қонаев атындағы Университетінің Заңтану мамандығының
Сырттай оқу бөлімінің 4 курс студенті Ж.Жайлыбаевтың
Бірінші сатыдағы сотта қылмыстық істі қарау
тақырыбы бойынша дипломдық жұмысына
Пікір
Адам өз құқықтарын жүзеге асырғанда өзінің қоғам алдындағы міндеттерін естен шығармағаны жөн. Қоғам мен азаматтардың мүдделерін қылмыстық қиянаттардан қорғау және құқықтық тәртіпті нығайту үшін мемлекет жүзеге асыратын шараларды орындауда басты роль атқаратын құқық қорғау органдары (сот, прокуратура, алдын ала тергеу және анықтау жүргізетін органдар) болып табылады. Бұл мемлекеттік органдардың қызметтері бір бірімен өзара байланысты болғанымен, олардың іс жүргізу кезіндегі өкілеттіктері бірдей емес. Мәселен, алдын ала тергеу органы бұрын болған қылмыстың мән-жайларын толық ашып, айыпталушыны қылмыстық жауапқа тартатын болса да , оның кінәлілігі жөнінде мәселені шешпейді. Осыған байланысты алдын ала тергеу жүргізу аяқталған соң тергеуші қылмыстық істің материалдарын заңдылықтың сақталуын қадағалайтын прокурорға жібереді. Прокурор алдын ала тергеу заңды түрде және толық жүргізілген деп санайтын болса, онда ол бұл қылмыстық істі тиісті соттың қарауына береді.
Адамды айыптаушы ретінде жауапқа тарту алдын –ала тергеп тексеру сатысында орталық әрекет болып табылады, өйткені бұл кезеңде бастапқы ресми айыптау қалыптасып, тағылады, яғни нақты адам – тең іс жүргізу құқытары бар айыпталушы пайда болады.
Дипломдық жұмыста ғылыми зерттеу негізінде және ғалымдардың әр түрлі көзқарастарымен ҚР ҚІЖК-нің жеке құқықтық нормаларын салыстыруда қылмыстық процестің жеке сатыларының түсінігі, мазмұны және қызметі – сот талқылауын тағайындау және оның маңызы; басты сот талқылау сатысының мәні және оны жүргізудің жалпы шарттары анықталады.
Сол себепті Ғ.Доскинаның таңдаған тақырыбы аса өзекті мәселеге арналған.
Дипломдық жұмыс жоғарғы деңгейде орындалып, Ж.Жайлыбаевтың дипломдық жұмысында көптеген тәжірибелік материалды қолданғандықтан дипломдық жұмыс оң бағаға лайық деп есептеймін.
Ғылыми жетекші, Қылмыстық құқық,
криминалистика және құқық қорғау қызметі
кафедрасының профессоры м.ғ.к Қарагубенов К.Д.
Д.А.Қонаев атындағы Университетінің Заңтану мамандығының
Сырттай оқу бөлімінің 4 курс студенті Ж.Жайлыбаевтың
Бірінші сатыдағы сотта қылмыстық істі қарау
тақырыбы бойынша дипломдық жұмысына
Сын пікір
Заңда адамның кінәлілігі шүбәсіз дәлелденген жағдайда айып тағу талабы жазылған болса, терген тексеру органдары өте қиын жағдайда тап болар еді. Олар бұдан кейін негіз болса да бұлтартпау шараларын қолдану мүмкіндігі болмағандықтан, көптеген істер бойынша тергеп тексерудің соңында айып тағуға мәжбүр болар еді, өйткені жалпы ереже бойынша бұлтартпау шарасы тек айыпталушыға ерекше жағдайларда сезікті адамға ғана қолданылады.
Мұндай жағдайды болдырмау үшін, бұлтартпау шарасын қолдануға құқылы лауазымды тұлғаларда бұл жөнінде терең білім болуы қажет, өз кезегінде заң мәжбүрлеу шараларын қолданғанда арнаулы процессуалдық кепілдіктерді көрсетеді. Яғни Ж.Жайлыбаевтың жұмысы аса өзекті тақырыпқа арналған.
Дегенмен де бұл жұмыстың кемшіліктері жоқ емес, олар төмендегідей:
Дипломдық жұмыс орындаушы, жұмысты жазу барысында тәжірибелік материалдарды аз қолданған.
Дипломдық жұмыста айыпталушыға қолданылатын бұлтартпау шаралары толық қарастырылмаған.
Бірақ, жоғарыда көрсетілген сын ескертпелер жұмыстың құндылығын төмендетпейді және дипломдық жұмыс жоғарғы бағаға лайық деп есептеймін.
Заместитель начальника
ОРППЛЕУ ДВД
г.Алматы капитан полковник Мусабаев И.М.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1 СОТТЫЛЫҚ ЖАЙЫ. БАСТЫ СОТ ТАЛҚЫЛАУЫН ТАҒАЙЫНДАУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕНІ ШЕШУ ЖӘНЕ СОТ ОТЫРЫСЫНА ДАЙЫНДЫҚ ІС – ӘРЕКЕТТЕР
Қылмыстық істердің соттылығы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
Басты сот талқылауын тағайындау сатысының түсінігі, атқаратын қызметі және процессуалдық тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2 ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТІҢ БАСТЫ СОТ ТАЛҚЫЛАУЫНДА ҚАРАЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ШЕШІЛУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Басты сот талқылауының мәні мен мағынасы және тәртібі ... ... ... ... ... ... ... 26
2.2 Басты сот талқылауының дайындық бөлімі және оның істі дұрыс шешудегі маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.3 Соттың дәлелдемедерді зерттеуі. Дәлелдемелерді зерттеуді шектеу, сот тергеуінің аяқталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
2.4 Қылмыстық процеске қатысушылардың дәлелдемелерді зерттеудің нәтижесін шығаруы және басты сот талқылауының аяқталуы ... ... ... ... ... ... ... ..56
3 ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТІ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН ТӘРТІПТЕ ҚАРАУ ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР БОЙЫНША СОТ ПРОЦЕСІНІҢ ТИІМДІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫНЫҢ ЕҢ ҚОЛАЙЛЫ ЖАҒДАЙЫНЫҢ БІРІ
3.1 Қылмыстық істі қысқартылған тәртіпке қарау мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... 73
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ҚАЙНАР КӨЗДЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...80
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда шешімін толықтай таппай, соның салдарынан біраз түсініспеушіліктің, заңсыздықтың туындауына әкеліп отырған мәселелердің бірі – қылмыстық істердің сотта қаралуы, оның тәртібі. Тақырыпты таңдауымыздың себебі – бірінші сатыдағы сотта қылмыстық істің қаралу жағдайын көрсету.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан тәуелсіздік алғалы, мемлекетіміз өз алдына даму бағытын ұстанып, жаңа құқықтық реформаны қалыптастыра бастады.
Құқықтық реформаны жүргізу барысында және ұлттық заңдарды Қазақстан Республикасы Конституциясының ережелеріне сәйкестендіруді жүргізу барысында құқықтың барлық салаларына байланысты заңдар қабылданды, нақтырақ айтсақ: қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу, азаматтық, азаматтық іс жүргізу кодекстері, сонымен қатар, қоғамның әлеуметтік – экономикалық, қоғамдық-саяси өмірін құқықтық реттеуге бағытталған басқа да көптеген құқықтық нормативтік актілер.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 75-бабына сәйкес Қазақстан Республикасындағы әділеттілік тек әділ сот арқылы ғана жүзеге асады. Әділетті сотқа жіберу мемлекеттік істің негізгі формасы болып табылады. Сот тек қана азаматтардың құқықтық қорғанысын және мемлекетті ғана қорғап қоймайды, сонымен қатар қоғамдағы демократияны (cөз бостандыңы), сот және заң алдында барлығы бірдей жауап беретінін, заң негізінде әрекет етеді. Соттың үкімінсіз немесе заңсыз ешкім де біздің мемлекеттік конституциямызда қылмыстық жазаға тартылып, негізсіз айыпталмауға тиіс.
Алға қойылған міндеттерді бұлжытпай орындау үшін қабылданған заңдар мен сот органдарының заңдары қолданудағы, сот тәжірибесінде қолданылатын қылмыстық іс жүргізу нормаларының арасындағы кемшіліктер мен олқылықтарды, құқық бұзушылықтарды болдырмау қажет.
Қазақстан Республикасы сот жүйесінің даму тұжырымдамасында елімізде жүзеге асырылатын сот жүйесінің даму кезеңдері, қазіргі сот жүйесінің жай- күйі, сот құрылысын одан әрі жетілдіру қажеттілігі сотта іс жүргізу, олардың қызметін үйлестіру, ұйымдастыруға аса ерекше мән берілген.
Осыған орай, қазіргі уақытта, азаматтардың сот әділдігіне толық сенім білдірулері артуда. Сол ісін жүргізуде туындайтын қарама-қайшылықтар мен кемшіліктерді жою аса маңызды және ол біздің заманымыздың өзекті мәселелерінің бірі болып отыр.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы қылмыстық іс жүргізу нормаларын жан-жақты талдау арқылы қылмыстық істердің бірінші сатыдағы аудандық және оған теңестірілген соттарда қаралу тәртібінің құқықтық реттелуінің кемшіліктерін анықтау.
Дипломдық жұмыста ғылыми зерттеу негізінде және ғалымдардың әр түрлі көзқарастарымен ҚР ҚІЖК-нің жеке құқықтық нормаларын салыстыруда қылмыстық процестің жеке сатыларының түсінігі, мазмұны және қызметі – сот талқылауын тағайындау және оның маңызы; басты сот талқылау сатысының мәні және оны жүргізудің жалпы шарттары анықталады.
Сонымен қатар жұмыста басты сот талқылауын тағайындауға қылмыстық іс жүргізу заңының кедергі келтіретін ережелері айқындалады және қылмыстық істі қысқартылған тәртіпте қарау мәселелері қарастырылады.
Тақырыптың зерттеу дәрежесі. Заң әдебиеттерінде сот мәжілісіне қатысты мәселелер Н.С.Алексеев, Л.Е.Ароцкер, Б.Я Арсеньев, Р.С.Белькин, А.Д.Бойков, А.С.Кобликов, В.М.Савицский, В.Л. Случаевский, М.С.Строгович, В.Т.Томин, И.Я.Фойницский, А.Л.Цыпкин, М.А.Чельцова-Бебутов, Г.А.Воробьев, Х.Ц.Рустамов, Р.Д.Рахунов, И.Л.Петрухин, П.А.Лупинская, Н.В.Радутная сияқты заңгер ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған.
Кеңес дәуірінде сот талқылауы тақырыбы (1985.ж) Г.И.Загорскийдің судьяларға арналған оқу әдістмелік пособиесінде қарастырылған. Кеңестік қылмыстық процестегі сот тергеуі мәселелері (1955.ж), сот талқылауына дайындық бөлімі (1956.ж), сот жарыссөзі және сотталушының соңғы сөзі (1957.ж) туралы И.Д.Перлованың бірқатар еңбектері қазіргі заманның заң әдебиеттерінің бағалы қайнар көзі болып табылады.
Сонымен қатар, конституциялық заңдылықтың сақталуы мен сот билігі туралы мәселелерді кешенді зерттеуде қазақстандық докторлық (Т.К.Айтмухамбетов, К.А.Мами, К.Х.Халиков) кандидаттық (К.К.Абдымомунов, Л.Ш.Берсугурова, Н.А.Ережепов, А.А.Касимов, А.С.Нуралиева, Г.Ж.Сулейменова, Ш.М.Шарипов), диссертациялар, монографиялар мен ғылыми мақалаларда (А.Ф.Аубакиров, А.Н.Ахпанов, Б.Ж.Абраимов, К.А.Бегалиев, Е.О.Алауханов, С.Ф.Бычкова, Л.Я.Гинзбург, Е.Г.Жакишев, С.З.Зиманов, А.А.Исаев, М.Ч.Когамов, С.Е.Еркенов, Ю.Д.Лившиц, М.С. Нарикбаев, Б.М.Нургалиев, Н.И.Рогов, Г.Сапаргалиев, Б.Х.Толеубекова, Р.М.Жамиева, С.Т.Тынбеков, Д.С.Чукмаитов) жұмыстарында талқыланған. Осы аталған және басқа да авторлардың еңбектерінің ғылыми және практикалық маңызы зор.
Зерттеу объектісі. Бірінші сатыдағы аудандық және оған теңестірілген соттарда қылмыстық істі қарау тәртібі.
Зерттеу мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты болып, Қазақстан Республикасындағы бірінші сатыдағы аудандық және оған теңестірілген соттарда қылмыстық істерді қарауда құқықтық тәртіпті сақтауға, қылмыстық талқылауын жүргізуде туындайтын қиыншылықтар мен жеңілдіктер мәселелеріне байланысты ғылыми негізделген ұсыныстар енгізу.
Жоғарыда көрсетілген мақсатқа жету үшін төмендегі міндеттерді шешу қажет:
Қылмыстық істің соттылығын анықтау;
Басты сот талқылауында тағайындау сатысының мәнін, мағынасын және функциясын анықтау,оның түрлерінің процессуалдық тәртібінің маңыздылығын ашу;
Басты сот талқылауы сатысының мәні мен оның мағынасын анықтау;
Басты сот талқылауының дайындық бөлімі және оның істі дұрыс шешудегі маңыздылығын анықтау;
Дәлелдемелерді зерттеуді жоспарлауда және қылмыстық іс материалдарын зерттеуде ұсыныстар жасау, жеке тергеу әрекеті өндірісінің ерекшеліктерін зерттеу;
Сот жарыссөзінің мәнін анықтау және оның мазмұнын қалыптастыру, сотталуышының соңғы сөзінде оның құқықтарын қорғау мақсатында проуцессуалдық кепілдіктерін анықтау;
Сот талқылауының қысқартылған тәртіпте жүргізілуінің тәртібі мен шартын анықтау;
Зерттеудің пәні. Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні болып қылмыстық істер бойынша бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу; басты сот талқылауы сатысының теориялық және практикалық аспектісі; айыптау және қорғау тарабының ұсынған дәлелдемелерінің зерттеу мәселелері; сот талқылауының қысқартылған тәртіпте жүргізілуінің қиындықтары мен жеңілдіктері;; сот жарыссөзінің түсінігі мен мазмұны, сотталушының соңғы сөзі және іс бойынша нәтиже шығару.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы. Қазақстан Республикасындағы бірінші сатыда аудандық және оған теңестірілген сотта қылмыстық істі қарау, оның оның ішінде қылмыстық істі алдын ала тыңдау, басты сот талқылау сатысына қатысты қылмыстық іс – жүргізудің құқықтық реттелуін кешенді зерттеуге негіз болады.
Жұмыстың ғылыми – тәжірибелік құндылығы: бірқатар ғылыми зерттеулер, әдебиеттер, заңгер ғалымдардың еңбектері бар. Олардың қазіргі таңда теориялық және тәжірибелік қажеттілігімен ерекшеленеді. Атап айтсақ, сот тәжірибесіне қаралған қылмыстық істі қылмыстық іс жүргізу заңдарына сәйкес жүргізілгендігін, жүргізілу ерекшеліктерін, тәртібін ашып көрсету. Жалпылама теория мен практиканың өзара байланысын арттыру. Осыған байланысты республикамыздың жоғару оқу орындарында қылмыстық істер жүргізу құқығы пәні бойынша дәріс және семинар сабақтарын жүргізуде. Профессорлық – оқытушы құрам мәліметтік және әдістемелік материалдар ретінде қолдана алады.
Зерттеудің әдістемелері мен әдістері. Дипломдық жұмыстың негізі бірінші сатыдағы аудандық және оған теңестірілген сотта істі қарау тәртібінің ерекшеліктеріне жалпы сипаттама беріліп, оған теориялық тұрғыдан зерттеу қажеттілігіне бағытталған.
Дипломдық жұмысты жазу барысында автор зерттеулердің жеке – ғылыми әдістерін: талдау мен синтез әдістерін, тарихи, жүйелі – құрылымдық және жүйелі – функционалдық, қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу және өзге де 22актілерді қолдану тәжірибесін зерделеуде салыстырмалы – құқықтық әдіс қолданылды.
Жұмыстық теориялық негізін отандық және ресейлік заңгерлердің еңбектері құрайды. Жұмыс тақырыбының құқықтық сипаты бойынша бірінші сатыда аудандық және оған теңестірілген соттарда істерді қарау тәртібінебайланысты отандық заңи әдебиеттерге негізделген. Бірінші сатыдағы сотта қылмыстық істі қарауды қылмыстық іс жүргізушілік құқықтық тұрғыда зерттеуде автор мемлекеттік заңдарға, оқулықтар, монографиялар және доктринаға сүйенеді.
1 СОТТЫЛЫҚ ЖАЙЫ. БАСТЫ СОТ ТАЛҚЫЛАУЫН ТАҒАЙЫНДАУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕНІ ШЕШУ ЖӘНЕ СОТ ОТЫРЫСЫНА ДАЙЫНДЫҚ ІС – ӘРЕКЕТТЕР
1.1Қылмыстық істердің соттылығы
Аудандық және оған теңестірілген сот бірінші сатыдағы соттар ретінде іс-қимыл жасайды.
Кәмелетке толмағандар істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттың, облыстық және оған теңестірілген соттың соттауына жатқызылған істерді қоспағанда, барлық қылмыстық істер аудандық және оған теңестіріген соттың соттауына жатады.
Бұрынғы одақта да, қазіргі Қазақстан Республикасында да сот органдарының жүйесін мемлекетіміздің Негізгі заңы анықтайды. Қазақстан Республикасы Конституциясының 75-бабына сәйкес Қазақстан Республикасындағы сот билігі заңмен құрылған Республиканың Жоғарғы Соты, Республикасының жергілікті және басқада соттарына берілген. Қандай да бір атаумен арналуы және төтенше соттарды құруға жол берілмейді.
Қазақстан Республикасында қылмыстық істер бойынша сот әділдігін анықтайтын сот органдарының жүйес мынадай: Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты; облыстық және оған теңестірілген соттар; аудандық және оған теңестірілген соттар.
Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады [1б.]. заңға сәйкес адамның кінәлі екендігі заңды күшіне енген сот үкімімен танылғанша ол жасалған қылмысқа кінәлі емес деп есептеледі. Бір құқық бұзушылық үшін ешкімді де қайтадан қылмыстық немесе әкімшілік жауапқа тартуға болмайды.
Қылмыстық істер жөніндегі сот әділдігі азаматтардың нәсіліне, ұлтына, жынысына, тіліне, әлеуметтік, мүліктік және лауазымдық жағдайына, тұрғылықты жеріне, діни көзқарасына, нанымына байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды (Конституция 14-бап). Соттардың барлығы сот әділдігін жүзеге асырауда 1998 жылдың 1-қаңтарынан бастап заңды күшіне енген Қылмыстық іс жүргізу кодексін (ҚІЖК) қолданады, соның баптарын басшылыққа ла отырып, қылмыстық іс бойынша заңда көрсетілген міндеттерді орындайды.
Қазақстан Республикасының ҚІЖК-де қандай қылмыстық іс қай соттың соттауына жататындығы көрстетілген. Мысалы, 290-бапта аудандық және оған теңестірілген соттың соттауына жататын, 291-1-бапта кәмелетке толмағандардың істері жөнідегі мамандандырылған ауданаралық соттың соттауына жатқызылатын қылмыстық істер, 291-бапта облыстық және оған теңестірілген соттың қарауына жататын қылмыстық істер, 292-бапта Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының соттауына жататын қылмыстық істер, 293-бапта қылмыстық істердің әскери соттардың қаралуына жатуы көрсетілген. Сонымен қатар заңда істі бір соттан екінші сотқа беру тәртібі анықталған [2б.].
Қылмыстық істерді қарауда сот мемлекеттік органдардан, мекеме мен ұйымдардан, лауазымды адамдардан, азаматтардан заңды қатал сақтауларын талап етеді. Сонымен бірге соттың өзі заң қолдануда, онда көрсетілген тәртіпті дұрыс орындап үлгі көрсетуі қажет.
Сонымен қылмыстық істердің соттылығын және қай сотта қаралуға жататындығын анықтайтын құқықтық нормалар заңнын қатал сақталуын қамтамасыз етеді, сол заңда көрсетілген тәртіп бойынша жұмыс жасап, заңды дұрыс қолдануды қамтамасыз ететін құрал болып саналады; бұл қылмыспен ойдағыдай күресуді қамтамасыз ететін құрал, қылмыспен күресудің саны мен сапасын нығайту құралы болып саналады. Мысалы, ауыр қылмыстар – қасақана адам өлтіру, геноцид, мемлекетке опасыздық тағыда басқа қылмыстар облыстық және оған теңестірілген сотта қаралады.
Егер іс қылмыс болған жердің ауданның сотына қаралатын болса, сол жерде тұратын азаматтар ашық сот мәжілісіне қатысуға құқылы және де сот істі қалай қарап жатыр, қылмысқа, қылмыскерге қандай баға берді, іс қалай шешілді деген сауалдарға тікелей жауап алады. Мұның өзі қылмыстың алдын алуға, қылмысты болдырмауға себін тигізеді. Сот мәжілісі залында отырған азаматтарға, солар арқылы басқаларға заңды қатал сақтау әрбір адамның міндеті деп көрсетіп, оларға тәрбиелік әсер етеді.
Жекелеген жағдайларда, істі мейлінше тез, жан-жақты және объективті қарау мақсатында ол тараптардың өтініші немесе келісімі бойынша бір соттан сол деңгейдегі басқа соттың қарауына берілуі мүмкін. Бұл ретте істі беруге оның сот отырысында қаралуына дейін ғана жол беріледі.
Тараптың өтініші, судьяның немесе сот төрағасының ұсынуы бойынша іс, сондай-ақ егер белгілі бір соттың барлық судьяларына бөгет болып отырған жағдайларға байланысты істі қарауға мүмкіндігі болмаса, бір соттан сол деңгейдегі басқа соттың қаралуына берілуі мүмкін.
ҚР ҚІЖК-нің 297-бабының бірінші және екінші бөлігінде көрсетілген негіздер бойынша істі бір соттан екінші сотқа беру туралы мәселені жоғары тұрған сот шешеді, бұл туралы қаулы шығартылады.
Қылмыстық істің қай сотта қаралуы дұрыс шешілген болса, ол істі толық, жан-жақты және әділетті қарауына, соттың дұрыс шешім қабылдауына кепіл болады.
Істің соттылығы – бұл барлық қылмыстық істің белгілері ҚР ҚІЖК-нің 38 тарау негізінде бірінші сатыдағы істің қай сотта, соттың қай құрамында қарастырылатыны анықталады.
Қылмыстық істің жағдайына байланысты (қылмыстың жасалған жері, субъект және оның түрі, қылмыстың характері және зақымдалған дәрежесі) сотқа жататындығы былайша айырады:
Соттылықтың тума (пәндік) белгісі;
Соттылықтың арнайы белгісі;
Соттылықтың мекендік (аумақтық) белгісі;
Соттылықтың тума белгісінде қылмыс сипаттамасы және қоғам үшін қауіптілігі анықталып, заң бойынша ол қай сотта қарастырылатыны анықталады.
Соттылықтың арнайы белгісі әскери соттардың қарауына жататын істерді анытайды.
Соттылықтың мекендік белгісі қылмыс істелген жермен байланысты, қылмыс қай жерде жасалса, сол жердің, сол ауданның сотында қаралуы тиіс.
Соттылықтың ерекше белгісін қолданғанда тектік белгі есептелмейді, аумақтық белгісі кей уақытта саналмайды, арнайы белгісі әр уақытта еске алынады. Соттылықтың тектік белгісін қолдану нәтижесінде істі аудандық немесе облыстық соттың қайсысы қарайтыны анықталады, себебі соттылықтың тектік белгісінің мәні қылмыстың сипатымен байланысты да оның саралануымен бейнеленеді. Мысалы, қылмыс ҚР ҚК-тің 96-бабы 2-бөлігі бойынша сараланса, ол істі облыстық сот қарайды, ал сол баптың 1-бөлігімен сараланса, аудандық және оған теңестірілген сот қарайды.
Қылмыстық іс қылмыс жасалған жердегі сотта қаралуға тиіс.
Егер қылмыс бір соттың қызмет жасайтын жерінде басталып, басқа соттың қызмет жасайтын жерінде аяқталса, іс тергеу аяқталған жердегі сотта қаралады.
Егер қылмыс Қазақстан Республикасынан тысқары жерінде жасалса немесе қылмыс жасалған жерді анықтау мүмкін болмаса немесе қылмыстар әр түрлі жерде жасалса, істі тергеу аяқталған жердегі сот қарайды.
Егер де қылмыстың саралануы өзгере берсе, істі қай сотта қарау мәселесін анықтау қиынға соғады. Қылмысты саралау іс қозғалғанда басталады да, айып тағылғанда анықталады, айыптау қорытындысын жазғанда саралаудың дұрыстығы тексеріледі. Қылмыс саралануының дұрыстығын прокурор істі сотқа жіберерде тағы тексереді. Сонымен, істі қай сотта қарау мәселесі ақырғы рет істі алдын ала тыңдау сатысында анықталады.
Қылмысты саралаған тергеуші істің қай сотта қаралуын анықтайды, ал прокурор саралауды өзгертсе, өзі істің қай сотта қаралуын белгілейді.
Сот істі алдын ала қарау сатысында қылмыстың саралануын өзгертсе, сол өзгеріс нәтижесінде істің өз қарауына жатпайтындығын анықтаса, істі тиісті соттың қарауына жібереді. Егер істің сол деңгейдегі басқа соттың қарауына жататындығы сот мәжілісінде анықталса, сот істің мән-жайларын толық және жан-жақты зерттеуге нұқсан келмейтін ретте ғана істі қарай береді.
Егер істің жоғары тұрған соттың немесе әскери соттың қарауына жататыны анықталса, ол барлық жағдайда сот қаралуына жатқызылуы бойынша жіберілуге тиіс. Бұлай жасалмаған күнде іс бойынша үкім бұзылуға тиіс.
Практикада мынадай жағдайлар кездеседі: егер де прокурор айыптау қорытындысы жасалған істі алып саралауын жеңіл қылмысқа өзгертсе, мәселен бұзақылыққа, яғни ҚР ҚК-нің 257-бабының 2-бөлігін , осы баптың 1-бөлігіне өзгертсе, ал сот мұндай шешіммен келіспесе, ол ҚР ҚК-тің 257-бабының 2-бөлігіне қайта көшіп, іс бойынша үкім шығаруға құқысы жоқ.
Қылмыстық істер жөніндегі сот әділдігі азаматтардың тегіне, әлеуметтік және мүліктік жағдайына, нәсілі мен ұлтына, тіліне, жынысына, біліміне, діни, көзқарасына, кәсібінің түрі мен сипатына, тұрғылықты жеріне және басқа жағдайларына қарамастан заң мен сот алдындағы теңдігі негізінде жүзеге асырылды.
ҚР ҚІЖК-нің 293-бабында сәйкес әскери соттардың қаралуына мынадай қылмыстық істер жатады:
Қазақстан Республикасы қылмыстық кодексінің 16-тарауында көзделген әскери қылмыстар туралы;
Шақыру немесе келісім шарт бойынша Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, Қазақстан Республикасының басқа да әскерлерінде және әскери құрамаларында әскери қызметін өтеп жүрген әскери қызметшілер: әскери жиындардан өтуі кезінде запастағы азаматтар өздері қызметтік міндеттерін орындауына байланысты әскери бөлімдердің, құрамалардың және мекемелердің азаматтық қызметкер адамдарды жасаған немесе осы бөлімдер, құрамалар мен мекемелер тұрған жерлерде барлық қылмыстар туралы;
шпионаж туралы.
Осыған байланысты азаматтың әскери қызметі төмендегі жағдайынан кейін басталады деп санауға болады:
Әскер қатарына шақырылған адамның әскер бөліміне жіберу
жинау орнына келгенінен басталады.
Міндетті мерзімі біткенен кейін өз еркімен тағы да әскери қызметке
қалатындарға сол туралы бұйрық шықаннан басталады;
Запастан шақырылған офицерлерге жергілікті әскери комиссариатынан әскери қызметке алынғандығын куәландыратын құжаттарды алғанан басталады[3б.].
Ал әскери қызметтің соңғы мерзімі әскери қызметтен босатылды немесе запасқа, отставкаға шықты деген бұйрық алған күннен басталады.
Бір адамды немесе адамдар тобын істері әртүрлі деңгейдегі соттарда қаралатын бірнеше қылмыс жасағаны үшін айыптау кезінде іс жоғарғы тұрған сот сатысында қаралады.
Егер әскери қызметшілер немесе ҚР ҚІЖК-нің 293-бабында аталған басқа адамдар болып табылмайтын адамдарға қатысты істі жеке іс жүргізу етіп болмаса, әскери қызметшілер немесе ҚР ҚІЖК-нің 293-бабында аталған басқа адамдар болып табылмайтын адамдарға қатысты әскери соттарда қылмыстық істерді қарауға,олар ісі әскери соттарда қаралатын әскери қызметшілермен немесе басқа адамдармен бірге қылмыс жасалғаннан басқа жағдайларда жол берілмейді.
Облыстық және оған теңестірілген соттың соттауына жатқызылған істерді қоспағанда, қылмыстарды кәмелетке толмағандардың қатысуымен жасаған адамдарға қатысты қылмыстық істер,оларды жеке іс жүргізуге бөлу мүмкін болмаған кезде кәмелетке толмағандардың істері жөнініндегі мамандандырылған ауданаралық соттардың соттауына жатады.
Қылмыстарды кәмелетке толмағандардың қатысуымен жасаған әскери қызыметшілерге қатысты қылмыстық істер, оларды жеке іс жүргізуге бөлу мүмкін болмаған кезде кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттардың соттауына жатады [4, 205-209 б.].
Соттардың арасындағы сот қаралуына жататындығы туралы дауларды жоғарғы тұрған сот шешеді, оның шешімі түпкілікті болып табылады және ол шағымдануға жатпайды.
Тараптардың бұл сотта істің қаралуға жатпайтындығы туралы арыздарын сот шешеді. Тарап (тараптар) істің сот қарауына жатпайтындығы туралы арыздарын қанағаттандырмай тастау туралы сот қаулысына жоғары тұрған сотқа шағымдануы мүмкін, ал оның шешімі түпкілікті болып табылады және оған шағым жасауға назарлық білдіруге болмайды.
1.2.Басты сот талқылауын тағайындау сатысының түсінігі, атқаратын қызметі және процессуалдық тәртібі
1997 жыл 13 желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінде - алғаш рет сот төрелігін атқару қызметі қылмыстық ізге түсу (айыптау) қызметінен анық бөлектеніп , соттың қылмыстық істі мәні бойынша қарап шешу айыптау және қорғау (қорғану) тараптарының бәсекелестігі мен олардың тең құқықтылығына негізделетіндігі қылмыстық іс жүргізу құқығының басты принциптерінің бірі ретінде көзделген . Осы принципті сақтауды қамтамасыз ету мақсатында қазіргі Қылмыстық іс жүргізу кодексіне сәйкес сот қылмыстық істі қозғамайды, сонымен қатар айыпталушы сотқа беру мәселесін шешу прокурордың функциясында жатқызылды.
Айыпталушыны сотқа прокурордың беруі заңгерлік тәжірбие ретінде тек қана революцияға дейінгі Ресейде ғана емес, сонымен қатар кеңестік дәуірде де заңшығарушылық даму тарихында орын алды.
1864 жылы Ресей қылмыстық сот іс жүргізу жарғысы сотқа берудің екі түрін білді. Біріншісі - маңыздылығы аз істер бойынша айыпталушыны сотқа беру айыптау билігінің қолында болды.
Айыпталушыны сотқа берудің екінші түрі айыпталушыға барлық құқығынан немесе барлық айырықша құқығынан айырылу мүмкіндігі төнген кезде ғана сотқа беру ерекше орган - Соттық палатамен шешілетін болған [8, 371б.].
Сотқа берудің жалпы тәртібінен басқа лауазымды адамды сотқа беру болып табылады. Бұл тәртіп келесі негіздерде жүзеге асырылады: барлығынан бұрын лауазымды тұлға іс бойынша айыпталушыға дәлелдемелерді хабарлайды, содан кейін айыпталушының түсініктемесін тыңдап, оның әрекетін тексергеннен кейін істі әкімшілік тәртіппен шешім шығарылып, қаулы шығарады немесе сәйкес органға айыпталушыны сотқа беру туралы ұсыныспен жүгінеді.
Ресейдің қылмыстық іс жүргізуінде Мемелекетік Кеңес және Мемелекеттік Дума мүшелерін, сонымен қатар министрлер Кеңесінің төрағасын, министрлерді, бас басқармаларды және басқа да жоғарғы лауазымды алғашқы үшінші класс дәрежелі мүшелерді сотқа берудің ерекше тәртібі болған [ 8,372 б.].
1928-1938жылдар аралығында Кеңес Одағы кезіндегі қылмыстық іс жүргізу заңнамасының дамуындағы айыпталушыны сотқа беру актісі прокурордың айыптау қортындысын шығарумен және айыпталушыны сотқа беру туралы шешім шығарумен қалыптасты, осыдан кейін ғана судъя немесе сот төрағасы істі сот мәжілісінде тыңдауға тағайындады. Сонымен қатар сот прокурордың сотқа беру позициасымен келіспеген жағдайда істі дайындық сот отырысында қарады, соның нәтижесінде іс бойынша қосымша тергеу немесе істі қысқарту талап етілді. Бұндай тәртіп 1958-1959 жылдары таратылды [9,182-185 б.].
Айыпталушыны сотқа беру туралы шешімді соттың өкілеттігіне беретін барлық Одақтық республикада жаңа процесуалдық тәртіп енгізілді. Бұл енгізілген тәртіптің ерекшелігі соттың айыпталушыны сотқа беру туралы қаулысы жеке судъямен шығарылған жоқ, ол алқа ретінде шығарылды, ал, реттеуші мәжіліс айыптау қортындысымен келіспеген немесе бұлтартпау шарасын өзгерту қажеттілігіне байланысы қосымша сотқа беру формасы ретінде қызмет етті.
Сонымен қатар, кәмелетке толмағандардың қылмысы мен өлім жазасы қолданылатыyдарға қатысты істердің барлығы реттеуші мәжілісте міндеттті түрде қаралатын болған.
Реттеуші отырыста сот ұйғарым түріндегі шешім қабылдайды, нақтырақ айтсақ: айыпталушыны сотқа беру, істі алдын ала тергеуге іс жүргізуге қайтару, істі тоқтата тұру , істі соттылық бойынша жіберу және істі қысқарту туралы шешімдердің бірін қабылдайды.
Айыпталушыны сотқа беру мен басты сот талқылауы арасындағы басты сот талқылауын тағайындау сатысы Қазақстанның процесуалист ғалымдары А.С.Нуралиева мен Н.А.Ережепованың еңбектерінен көрніс тапты [12,3-4б,; 13,145 б.].
А.С.Нуралиеваның еңбегіндегі аралық сатыны басты сот талқылауын тағайындау сатысы деп көрсеткені нақтырақ, себебі бұл қылмыстық іс жүргізушілік әрекетінде сот оытырысын тағайындау мәселесі шешіледі. Сот, іс құжаттарын зерттеп, іс жүргізуді тоқтата тұру немесе қысқарту туралы, т.б. шешімдердің бірін қабылдайды.
Ал, Н.А.Ережепова басты сот талқылауын тағайындау сатысын сотқа дейінгі іс жүргізу мен басты сот талқылауын сатысының арасындағы қылмыстық іс жүргізудегі сот сатысының алғашқы, жеке бір сатысы деп санайды. Онда судья қылмыстық іс материалдарымен мұқият танысып заңның талаптары толық сақталғандығын тексеріп келесі сот сатысында істің қаралу негіздерін айқындайды [13,28-32 б.].
Қылмыстық іс жүргізуде барлық сатылар бір-бірімен тығыз байланысты. Олар қылмыстық процестің бір мақсаты үшін қызмет етеді [15, 8 б.].
Басты сот талқылауын тағайындау сатысында қылмыстық істің жазбаша құжаттарын зерделеу арқылы басты сот талқылауын тағайындауға негіздердің жеткілікті екендігі тексеріледі. Бұл саты қылмыстық процестің бөлінбейтін негізгі сатысы болып саналады, барлық қылмыстық істер келесі қылмыстық іс жүргізу сатысына өту үшін немесе жіберілген кемшіліктерді қалпына келтіру мақсатында кейінгі сатыға қайтарылу үшін міндетті түрде осы сатыдан өтуі тиіс.
Басты сот талқылауын тағайындау сатысында басты сот талқылауы тағайындалу мүмкіндігі қаралады. Бұндай мүмкіндікті шешу үшін судья сот өндірісінің сатысында бірқатар сұрақтарды қарастырады, нақтырақ айтсақ істің аталған сотқа жататындығын; іс бойынша іс жүргізуді тоқтатуға не уақытша тоқтатуға әкеп соқтыратын жағдайлардың болу-болмауын; анықтау және алдын-ала тергеу жүргізу кезінде сот мәжілісін тағайындауға кедергі келтіретін қылмыстық іс жүргізу заңын бұзуға жол берілген – берілмегендігін; айыптау қорытындысының немесе айыптау хаттамасының берілген – берілмегендігін; айыпталушыға таңдап алынған бұлтартпау шарасының өзгертуге немесе тоқтатуға жататын – жатпайтындығын; қылмыспен келтірілген залалды өтеуі және мүлкін ықтимал тәркілеуді қамтамасыз ету шаралары қабылданған – қабылданбағанын; арыздар мен өтініштердің қанағаттандыруға жататын – жатпайтындығын анықтауға тиіс.
Бұл сұрақтар тек қана басты сот талқылауын тағайындау сатысында ғана шешіледі. Онсыз қылмыстық істің ары қарай қозғалуы мүмкін емес.
Қылмыстық іс жүргізу әрекетінің бұл сатысында судья тағылған айыптың дәлелденген – дәлелденбегенін, сотталушының кінәлі – кінәсіздігін қарамайды, ол тек басты сот талқылауында ғана мүмкін.
ҚІЖК-де басты сот отырысын тағайындау мәселесін шешудің екі түрлі нысаны көзделген: 1) судьяның жеке өзі шешуі; 2) алғашқы тыңдау өткізу жолымен шешу (айыптау және қорғау тараптарының қатысуымен). Бұл кезде судья істің материалдары мен мұқият танысуы арқылы алдын-ала (анықтау) жүргізу кезінде заңның талаптарының толық сақталғандығын кемшілік олқылықтардың бар-жоғын текереді. Егер алдын ала тергеу (анықтау) заңның талаптарына сай келетін деңгейде жүргізіліп, жиналған дәлелдемелер істі мәні бойынша қарап шешуге жеткілікті болса, онда судья басты сот талқылауын тағайындау туралы қаулы шығарады.
Басты сот талқылауын тағайындау сатысында судья сотқа келіп түскен қылмыстық іс бойынша ҚР ҚІЖК-нің 300-бабында көзделген мәселелерді шешкеннен кейін ҚР ҚІЖК-нің 299-бабының 2-бөлігінде көзделген шешімдердің бірін қабылдайды, яғни басты сот талқылауын тағайындайды, сол уақыттан бастап сот отырысына дайындық әрекеттерді жүргізеді немесе істі алдын ала тыңдауды жүргізу туралы шешім қабылдайды. Барлық қабылданған шешімді сот қаулы ретінде шығарады.
Басты сот талқылауын тағайындау сатысында шешім қылмыстық іс сотқа келіп түскен сәттен бастап бес тәуліктен кешіктірілмей қабылдануға тиіс.
Сондай-ақ, сот қылмыстық іс сотқа келіп түскен уақыттан бастап басты сот талқылауын тағайындау мүмкіндігін шешу негізінде тараптардың қатысуымен алдын ала тыңдауды өткізуі мүмкін.
Осылайша біз айыпталушыны сотқа беру сатысы мен басты сот талқылауы арасындағы сатыны басты сот отырысына тағайындау сатысы деп нық айта аламыз. Сонымен қатар, қылмыстық іс жүргізуде жеке дара саты ретінде қалыптасуы өте орынды деп ойлаймын және өзінің атына сай келетін барлық міндеттер мен қызметтерін атқаратын саты болып табылады.
Бұл түсінік бойынша басты сот талқылауын тағайындау сатысын, бір жағынан соттық қадағалауды, қылмыстық ізге түсу органдарының қатаң ұстауымен, заңнын сотқа дейінгі құжаттардың дұрыстығын талап етуі қызметін атқарса, екінші жағынан – басты сот талқылауына дайындық жүргізу функциясын атқарады.
Соттық қадағалау функциясын шешуде бұл сатының негізгі атқаратын әрекеттері:
қылмыстық істі қозғаудың заңдылығы мен негізділігін, іс жүргізуді және айыпталушыны сотқа беруді тексеру;
алдын ала тергеуді жүргізуде қылмыстық іс жүргізу заңын бұзушылықтарды анықтау, сол арқылы тергеу және прокуратура органдарының қызметтерін жоғарылату;
істі сот отырысында қарауға негіздердің жеткіліктілігін бекітеді, себебі ҚР ҚІЖК-нің барлық талаптарын сақтау істі сот отырысына тағайындауға негіз болады.
Басты сот отырысына тағайындау сатысының дайындық функциясы бірінші белгімен тығыз байланысты, себебі сот істі сот отырысында қаралуға дәлелді негіздер жеткілікті болған жағдайда тағайындайды және бұл сот отырысына дайындық түрі ретінде бағалануы мүмкін. Сол себепті Р.Х.Якупованың бұл сатыны істі сот отырысына дайындау деп атау керек деген ойымен келісе алмаймыз [11 б.].
Сотпен жүзеге асырылатын дайындық функциясы келесідей әрекеттермен анықталады:
айыптау мен қорғау тізімінде көрсетілген тұлғалардың жауаптарын сот отырысында зерттеу үшін олардың келуін қамтамасыз ету;
қажет болған жағдайда басты сот талқылауы басталған уақытқа дейін заттай дәлелдемелерді талап ету;
қылмыстық іс материалдарымен тараптардың танысуы.
Басты сот талқылаудың тағайындаудың маңыздылығы, айыпкерге қатысты қылмыстық іс және сотқа берілген айыптаудың шегінде ғана басты сот талқылауы жүргізіледі [3,131 б.].
Сонымен, қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауын тағайындау - бұл соттың істі алдын – ала тыңдау өткізу жолымен, сотталушының кінәлі – кінәсіздігін анықтамай, істің материалдарымен мұқият танысу арқылы заңнын талаптарының толық сақталғандығын, кемшілік олқылықтардын бар-жоғын жіне басты сот отырысын тағайындау мүмкіндіктерін анықтайтын қылмыстық процесстің бір сатысы. Сот жоғарыда көрсетілген жағдайларды анықтағаннан кейін іс бойынша басты сот отырысын тағайындайды және істі сот отырысынд қарау үшін барлық қажетті дайындықтарды жүргізеді.
Сотқа келіп түскен қылмыстық істер бойынша анықталатын мәселелер.
Қылмыстық іс жүргізу теориясы мен тәжірибесіне сәйкес, судья басты сот талқылауын тағайындау сатысында сотқа келіп түскен қылмыстық іс бойынша негізгі екі топтағы сұрақтарды қарастыруы тиіс [9; 14; 18 б.].
Бірінші топтағы анықталуға жататын сұрақтарға судьяның жеке дара қарауға тиісті мәселелері немесе сотқа дейінгі іс материалдарын зерттеумен алдын ала тыңдау өткізу арқылы, нақтырақ айтсақ: істі қарағанға заңи негіздердің бар жоқтығы; процесске қатысушы тараптардың құқықтарын қорғаудағы ҚР ҚІЖК-нің ережелерінің сақталуы; істің сотта қаралуына басқа да жағдайлардың кедергі келтірмеуі (ҚР ҚІЖК – нің 300-бап). Соттың басты сот талқылауын тағайындау мүмкіндігі туралы шешімімен кейін сот істің сот отырысында қарауға дайындық мәселелері туралы екінші топтағы сұрақтарға көшеді [3, 126 б.].
Судья басты сот отырысын тағайындау мүмкін деп шешкеннен кейін істі сот отырысында қарауды ұйымдастырумен байланысты дайындық әрекеттеріне көшеді.
Сотталушымен таңдап алынған немесе тағайындалған тұлғаның қорғаушы ретінде қылмыстық процесске қатысуы;
Судья жеке немесе алдын ала тыңдау барысында қорғаушыны, сотталушының заңды өкілдерін, сондай-ақ сотталушының тапсырмасы бойынша немесе келісімімен басқа да адамдар шақырады (ҚР ҚІЖК-нің 72-бап 1-бөлігі).
Сотталушының таңдап алынған қорғаушының көмегін пайдалану құқығы – азаматтардың конституциямен кепілдендірілген сотта өздерінің құқықтары мен бостандықтарын қорғаудағы мемлекет және оның органдарымен қамтамасыз етілетін құқықтары [19, 8 б.]. Сол себепті сот соталушының келісілген қорғаушыны сот отырысына жіберу туралы өтінішін қанағаттандыруға тиіс. Сонымен қатар, судьяның қорғаушы ретінде белгілі бір адамды шақыруға ұсыныс жасауға құқығы жоқ.
Сотталушы қорғану үшін бірнеше қорғаушыларды шақыруға құқылы, заң қорғаушылардың санына байланысты ешқандай шектеулер қоймайды [3, 31 б.].
Сотталушының сұрауы бойынша қорғаушыны сот отырысына шақырмау немесе қорғаушылар санына шек қою қылмыстық іс жүргізу заңының ережелерін бұзғандық болып, соттың шығарған үкімінің бұзылуына ықпал етеді.
Егер қорғаушы сотталушының өзімен таңдалмай және сот отырысына шақырылмаған, бірақ сот отырысына қорғаушының қатысқанын қалаған жағдайда, сот сотталушыға қорғаушы тағайындап, оның сот отырысына қатысуын қамтамасыз етуге міндетті.
Қазақстан Республикасының 13-бабы 3-бөлігі, ҚР ҚІЖК-нің 28-бабына сәйкес білікті заң көмегін алуға әркімнің құқығы бар, адвокаттарға, сотталушының жұбайына (зайыбына), жақын туыстарына немесе қоғамдық бірлестік өкілдеріне олар қорғауды қамтамасыз ететін арнайы заңды білетін және жоғары сапалы заңи көмек көрсете алатын жағдайда ғана рұқсат етіледі.
Егер сотталушының өтініші бойынша шақырылған қорғаушы жоғары сапалы заң көмегін көрсете алмайтын жағдайда, сот істі сот процесінде қарауға дайындауда адвокат тағайындау туралы мәселені шешеді. Іс бойынша қорғаушы ретінде адвокат тағайындалған жағдайда, сот, басты сот талқылауын тағайындау сатысында қорғаушы өзінің жағдайын растау үшін жеке басын куәландыратын құжаттарды және тиісті жағдайларда: адвокатурадан екендігін растайтын құжат пен заң консультациясының адвокатқа аталған іске қатысу құқығын білдіретін ордерін немесе маңызы бойынша онымен тең құжатты; қоғамдық бірлестіктің немесе оның басшы органының қорғаушыны тағайындау туралы шешімін; күдіктімен, айыпталушымен, сотталушымен туыстық қатынасын растайтын құжат пен заң консультациясының адвокатқа аталған іске қатысу құқығын білдіретін ордерін немесе маңызы бойынша онымен тең құжатты; қоғамдық бірлестіктің немесе оның басшы органының қорғаушыны тағайындау туралы шешімін; күдіктімен, айыпталушымен, сотталушымен туыстық қатынасын растайтын құжаттарын тексеруге міндетті [3,31 б.].
Сот талқылауында қорғаушыны адвокаттардың кәсіптік ұйымы немесе оның құрылымдық бөлімшелері арқылы тағайындаудың екі түрі қалыптасқан: а) ол туралы сотталушы өтінген жағдайда; б) заңға сәйкес қорғаушы сот отырысына қатысуға міндетті болғанда, ал сотталушы өзі немесе туыстары арқылы қорғаушы шақырмаған жағдайда.
Қорғаушының сот отырысына қатысуын қамтамасыз ету үшін, сот сотталушыға қорғаушы тағайындау туралы шешімімен басты сот талқылауы қаулысының көшірмесін адвокаттар алқасына немесе заң кеңсесіне жолдайды.
Сотталушы мен таңдап алынған немесе тағайындалған қорғаушының ұзақ мерзім (кемінде 5 тәулік) ішінде қатысуы мүмкін болмайтын жағдайларда сот сотталушыға басқа қорғаушы шақыруды ұсынуға немесе адвокаттардың кәсіптік ұйымы немесе оның құрылымдық бөлімшелері арқылы қорғаушы тағайындауға шаралар қолдануға құқылы.
Егер сотталушымен таңдалған немесе тағайындалған қорғаушы сырқаттануына, кезекті демалыста болуына, басқа сот отырысының болуына немесе басқа да себепті жағдайлармен байланысты ұзақ уақыт сот отырысына қатыса алмаса, сотталушы басқа қорғаушы таңдауға немесе тағайындауға өтініш жасауға құқылы, тек сотталушы жоғарыда көрсетілген әрекеттерді жасамаған кезде ғана судья сотталушыға қорғаушы тағайындай алады [9, 193 б.].
Шетелдік адвокаттарға, егер ол Қазақстан Республикасының тиісті мемлкетпен халықаралық шартында өзара негізде көзделсе, заңдарда белгіленген тәртіп пен іске қорғаушы ретінде қатысуға жол беріледі [3,30 б.]. Басты сот талқылауына шықырылатын тұлғалар туралы.
Іс материалдарын зерттегеннен кейін сот қорғаушы мен айыптаудың айыптау қортындысына енгізген тізімі бойынша тұлғаларды сот отырысына шақыру туралы шешім қабылдайды.
Сот, сотталушыны болатын сот отырысына хабарлама жіберу арқылы шақырады, егер сотталушы қамауда болса - қамауда ұстау орнының әкімшілігі арқылы хабарлайды. Егер сотқа шықырылатын тұлғалардың тізімі өзгертілсе, онда сот сотталушыға өзгертілу себебін көрсете отырып қаулы көшірмесін жолдайды.
Кәмелетке толмаған сотталушы сотқа оның ата-аналары немесе басқа заңды өкілдері арқылы, олар болмаған жағдайда қорғаншы және қамқоршы органдар арқылы шақырылады. Арнаулы балалар мекемесінде немесе қамауда ұсталатын кәмелетке толмаған – ол ұсталатын органның әкімшілігі арқылы шақырылады [3,184 б.].
Сотқа шықырылатын тұлғалардың тізімін анықтай отырып, судья басты сот талқылауына мемлекеттік айыптаушы ретінде прокурордың қатысуын қамтамасыз етуге міндетті. Ауыр және көп эпизодты істер бойынша мемлекеттік айыптауды бірнеше прокурор қолдауы мүмкін.
Жәбірленушілерді, азаматтық талапкер мен азаматтық жауапкерді шақыру туралы сотта күмән тумайды, себебі олар сотқа шықырылатын тұлғалардың тізіміне алғашқы болып енгізіледі.
Сарапшыны шақыру, егер істің мән-жайына байланысты сарапшының дұрыс қорытынды беруі және сотта жауап алу қажет болып табылса, онда ол сотқа шақырылатын тұлғалардың тізіміне енгізіледі. Сонымен қатар, егер сараптама сарапшылар комиссисымен өткізіліп, акт жасалған жағдайда, сотқа комиссия мүшелерінің барлығын шақыру қажет.
Сотталушының қатысуынсыз істі қарау.
Бұл мәселені сот ҚР ҚІЖК-нің 315-бабының талаптарына сәйкес алдын ала тыңдауда шешеді. Қылмыстық істі сотталушының қатысуынсыз қарау келесі жағдайларда ғана рұқсат ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz