Электротехниканың теориялық негіздері
1 Дәріс тақырыбы: НЕГІЗГІ АНЫҚТАМАЛАР, ТҮСІНІКТЕМЕЛЕР ЖӘНЕ ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІНІҢ ТЕОРИЯСЫНЫҢ ЗАҢДАРЫ
2 Дәріс тақырыбы: ТҰРАҚТЫ ЭҚК ЖӘНЕ ТОКТАРЫ БАР ЭЛЕКТР ТІЗБЕГІН ЕСЕПТЕУДІҢ ҚАСИЕТТЕРІ МЕН ӘДІСТЕРІ.
3 Дәріс тақырыбы: БІРФАЗАЛЫ СИНУСОИДАЛЫ ТОКТЫҢ ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІ. КИРХГОФ ЗАҢДАРЫ, АЙНЫМАЛЫ ТОКТЫҢ ТАРМАҚТАЛҒАН ЖӘНЕ ТАРМАҚТАЛМАҒАН ТІЗБЕКТЕРІ.
4 Дәріс тақырыбы: БІРФАЗАЛЫ СИНУСОИДАЛЫ ТОКТЫҢ ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІ. КИРХГОФ ЗАҢДАРЫ, АЙНЫМАЛЫ ТОКТЫҢ ТАРМАҚТАЛҒАН ЖӘНЕ ТАРМАҚТАЛМАҒАН ТІЗБЕКТЕРІ.
5 Дәріс тақырыбы: АЙНЫМАЛЫ ТОКТЫҢ ТАРМАҚТАЛҒАН ТІЗБЕКТЕРІ
6 Дәріс тақырыбы: ҮШФАЗАЛЫ ТІЗБЕКТЕР
7 Дәріс тақырыбы: МАГНИТТТІК ТІЗБЕКТЕР.
8 Дәріс тақырыбы: ТӨРТПОЛЮСТІК. ЭЛЕКТРЛІК ФИЛЬТРЛЕР.
9 Дәріс тақырыбы: ШОҒЫРЛАНДЫРҒАН ПАРАМЕТРЛЕРІ БАР СЫЗЫҚТЫ ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІНДЕГІ АУЫСПАЛЫ ПРОЦЕСТЕР.
10 Дәріс тақырыбы: СИНУСОИДАЛЫ ЕМЕС ПЕРИОДТЫ ТОКТАРДЫҢ СЫЗЫҚТЫ ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІ.
11 Дәріс тақырыбы: СИНУСОИДАЛЫ ЕМЕС ТІЗБЕКТЕРДЕГІ РЕЗОНАНСТЫ ҚҰБЫЛЫСТАР.
12 Дәріс тақырыбы: СЫЗЫҚТЫ ЕМЕС ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІ.
13 Дәріс тақырыбы: ҮЛЕСТІРУЛІ ПАРАМЕТРЛЕРІ БАР ТІЗБЕКТЕР.
14 Дәріс тақырыбы: БҰРМАЛАУСЫЗ СЫЗЫҚТАР.
15 Дәріс тақырыбы: ҰЗЫН СЫЗЫҚТЫҢ КІРІС КЕДЕРГІСІ.
2 Дәріс тақырыбы: ТҰРАҚТЫ ЭҚК ЖӘНЕ ТОКТАРЫ БАР ЭЛЕКТР ТІЗБЕГІН ЕСЕПТЕУДІҢ ҚАСИЕТТЕРІ МЕН ӘДІСТЕРІ.
3 Дәріс тақырыбы: БІРФАЗАЛЫ СИНУСОИДАЛЫ ТОКТЫҢ ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІ. КИРХГОФ ЗАҢДАРЫ, АЙНЫМАЛЫ ТОКТЫҢ ТАРМАҚТАЛҒАН ЖӘНЕ ТАРМАҚТАЛМАҒАН ТІЗБЕКТЕРІ.
4 Дәріс тақырыбы: БІРФАЗАЛЫ СИНУСОИДАЛЫ ТОКТЫҢ ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІ. КИРХГОФ ЗАҢДАРЫ, АЙНЫМАЛЫ ТОКТЫҢ ТАРМАҚТАЛҒАН ЖӘНЕ ТАРМАҚТАЛМАҒАН ТІЗБЕКТЕРІ.
5 Дәріс тақырыбы: АЙНЫМАЛЫ ТОКТЫҢ ТАРМАҚТАЛҒАН ТІЗБЕКТЕРІ
6 Дәріс тақырыбы: ҮШФАЗАЛЫ ТІЗБЕКТЕР
7 Дәріс тақырыбы: МАГНИТТТІК ТІЗБЕКТЕР.
8 Дәріс тақырыбы: ТӨРТПОЛЮСТІК. ЭЛЕКТРЛІК ФИЛЬТРЛЕР.
9 Дәріс тақырыбы: ШОҒЫРЛАНДЫРҒАН ПАРАМЕТРЛЕРІ БАР СЫЗЫҚТЫ ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІНДЕГІ АУЫСПАЛЫ ПРОЦЕСТЕР.
10 Дәріс тақырыбы: СИНУСОИДАЛЫ ЕМЕС ПЕРИОДТЫ ТОКТАРДЫҢ СЫЗЫҚТЫ ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІ.
11 Дәріс тақырыбы: СИНУСОИДАЛЫ ЕМЕС ТІЗБЕКТЕРДЕГІ РЕЗОНАНСТЫ ҚҰБЫЛЫСТАР.
12 Дәріс тақырыбы: СЫЗЫҚТЫ ЕМЕС ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІ.
13 Дәріс тақырыбы: ҮЛЕСТІРУЛІ ПАРАМЕТРЛЕРІ БАР ТІЗБЕКТЕР.
14 Дәріс тақырыбы: БҰРМАЛАУСЫЗ СЫЗЫҚТАР.
15 Дәріс тақырыбы: ҰЗЫН СЫЗЫҚТЫҢ КІРІС КЕДЕРГІСІ.
Электр тізбегі деп электромагниттік процестері кернеу мен ток күші көмегімен сипатталатын электр тогын жүргізуге арналған қондырғылар жиыны. Электр тізбегіндегі электромагниттік процестерді ток, кернеу, кедергі, ЭҚК, индуктивтік, сыйымдылық түсініктерінің көмегімен сипаттауға болады. Электр тізбектерінің элементтері деп электротехникалық қондырғылардың электрлік және магниттік қасиеттерін сақтайтын үлгілері.
Ток күші. Кернеу. Кедергі.
Электр тогы – электр зарядтарының бағытталған қозғалысы. Өткізгіштің көлденең қимасы арқылы тасымалданатын зарядты бөлшектердің уақыт аралығына тең шама.
Электр тогының бағыты бар. Ол оң зарядтың бағыты. Металдар мен вакуумдық құралдарда электр тогы дегеніміз теріс зарядталған бөлшектердің (электрон) қозғалысы. Электролиттерде электр тогы дегеніміз оң және теріс зарядтардың (иондардың) қозғалысы.
Кернеу - өткізгіштің екі ұштарының арасындағы потенциалдардың айырмасы.
Ток күші. Кернеу. Кедергі.
Электр тогы – электр зарядтарының бағытталған қозғалысы. Өткізгіштің көлденең қимасы арқылы тасымалданатын зарядты бөлшектердің уақыт аралығына тең шама.
Электр тогының бағыты бар. Ол оң зарядтың бағыты. Металдар мен вакуумдық құралдарда электр тогы дегеніміз теріс зарядталған бөлшектердің (электрон) қозғалысы. Электролиттерде электр тогы дегеніміз оң және теріс зарядтардың (иондардың) қозғалысы.
Кернеу - өткізгіштің екі ұштарының арасындағы потенциалдардың айырмасы.
ДӘРІСТІК КЕШЕН
Электротехниканың теориялық негіздері
Глоссарий (сөздік, анықтама)
Электромагниттік процестер кернеу, ЭҚК, ток көзі кекілді интергралды
түсініктермен сипатталатын процестер.
Электр тізбегі нақты бір қызметті атқаратын тізбектің элементі деп
аталатын жеке бөлшектерден құралады. Тізбектің негізгі элементі болып
электр энергиясының ток көздері мен қабылдағыштар болып табылады.
Электр энергиясын өткізетін электротехникалық құралдарды генераторлар
немесе электр энергиясының көзі деп аталады, ал оны тұтынатын құралдар –
қабылдағыштар деп аталады.
Әр элементте басқа элементтерімен жалғауға болатын қысқыштарды
(полюстер) көруге болады. Элементтердің екі немесе көпполюсті түрлері
болады.
Электр тізбегіндегі барлық элементтерді активті немесе пассивті деп
бөлуге болады. Құрамында электр энергиясының көзі болса, активті, ал
энергия ыдыраса (резмсторлар) немесе жиналса (индуктивті катушка немесе
конденсаторлар) элементтер пассивті деп аталады.
Егер элементтер сызықты дифференциалмен немесе алгебралық өрнектермен
сипатталса онда сызықты, ал кері жағдайда сызықты емес деп атайды.
Теңдеулерде айнымалыларды, оның туындыларын және интегралдарын
байланыстыратын коэффициенттер параметрлердің элементтері деп аталады.
Егер тізбекте тек қана сызықты элементтер болса, ондай тізбектер
сызықты деп аталады.
Дәріс -1
Дәріс тақырыбы: НЕГІЗГІ АНЫҚТАМАЛАР, ТҮСІНІКТЕМЕЛЕР ЖӘНЕ ЭЛЕКТР
ТІЗБЕКТЕРІНІҢ ТЕОРИЯСЫНЫҢ ЗАҢДАРЫ.
1.1 Дәрістің мақсаты: Электр тізбектерінің теориясының негізгі
анықтамалары мен түсініктемелерімен таныстыру.
1.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1 Электр тізбегі және элементтері.
2 Ток күші. Кернеу. Кедергі.
3. Индуктивтік. Сыйымдылық.
4 Ом заңы
5 Кирхгоф заңдары.
6 Джоуль-Ленц заңы.
Дәрістің тезисі
1 сұрақ: Электр тізбегі және элементтері.
Электр тізбегі деп электромагниттік процестері кернеу мен ток күші
көмегімен сипатталатын электр тогын жүргізуге арналған қондырғылар жиыны.
Электр тізбегіндегі электромагниттік процестерді ток, кернеу, кедергі, ЭҚК,
индуктивтік, сыйымдылық түсініктерінің көмегімен сипаттауға болады. Электр
тізбектерінің элементтері деп электротехникалық қондырғылардың электрлік
және магниттік қасиеттерін сақтайтын үлгілері.
2 сұрақ: Ток күші. Кернеу. Кедергі.
Электр тогы – электр зарядтарының бағытталған қозғалысы. Өткізгіштің
көлденең қимасы арқылы тасымалданатын зарядты бөлшектердің уақыт аралығына
тең шама.
Электр тогының бағыты бар. Ол оң зарядтың бағыты. Металдар мен
вакуумдық құралдарда электр тогы дегеніміз теріс зарядталған бөлшектердің
(электрон) қозғалысы. Электролиттерде электр тогы дегеніміз оң және теріс
зарядтардың (иондардың) қозғалысы.
Кернеу - өткізгіштің екі ұштарының арасындағы потенциалдардың айырмасы.
Электртехника құрылғыларында вольтпен өлшенетін кернеулер әртүрлі:
стандартты кернеу 127-220 В., трамвай мен темір жолының арасындағы кернеу
600 В., найзағай жарқылы кезінде пайда болған кернеу 100000 кВ.
Кедергі – тізбектің идеал элементі.
.
Кедергі арқылы өтетін токтың осы кедергідегі кернеуге тәуелділік
графигі вольт-амперлік сипаттама деп аталады. Сызықтық кедергі ток осіне
көлбеулік түзуінің тангенс бұрышына пропорционал.
3 сұрақ: Индуктивтік. Сыйымдылық. Магнит өрісінің негізгі қатысын
магнит ағыныңы үздіксіздік принципі сипаттайды.
.
- магнит ағыны
- магнит өрісінің индукциясы
- аудан
Тогы бар контурдың магнит өрісін магниттік ілінісу сипаттайды.
.
- контурдың шумақ саны, k=1, 2, 3 ... n
4 сұрақ: Ом заңы. 1827 жылы неміс физигі Ом тұжырымдады. Ом заңы
өткізгіш арасындағы ток күші, кернеу, кедергіні байланыстырады.
Математикалық жазбасы:
.
Заңдағы тәуелділікті вольт-амперлік сипаттама арқылы көрсетуге болады.
а – түзу сызықты екіполюстік.
б – ток күші артқанда, кедергі артады.
в - ток күші артқанда, кедергі кемиді.
5 сұрақ: Кирхгоф заңдары.
1845 жылы неміс физигі Кирхгоф электр тізбегінің тепе-теңдік шарттарын
тұжырымдады.
Кирхгофтың бірінші заңы. Тізбектің кез-келген түйіндегі токтардың
қосындысы нольге тең.
немесе
Түйінге келетін токтардың қосындысы кететін токтардың қосындысына тең.
Кіретін токтың таңбасы - оң, ал шығатын токтың таңбасы – сол. Суреттегі
түйінге келетін токтарды көрсетейік:
а суреті - ,
б суреті
Кирхгофтың бірінші заңы.
Тұйық контурдағы кернеулердің алгебралық қосындысы нольге тең.
немесе .
Тұйық контурдағы кернеулердің алгебралық қосындысы ЭҚК-нің алгебралық
қосындысына тең.
.
Кернейдің бағыты токтың бағытымен бағыттас болса – оң таңба, ал қарсы
болса– теріс таңбаны аламыз.
Мысалы, заңды қолдану үшін мына контурды қарастырайық.
Токтың бағыты сағат тілінің бағытымен бағыттас, таңбаларын ескеріп
мынаны жазамыз:
немесе
.
6 сұрақ: Джоуль-Ленц заңы. 1844 жылы орыс академигі Ленц және ағылшын
физигі Джоуль жылудың электр тогымен бөліну заңын тұжырымдады.
немесе
Қуатты мына өрнекпен анықтайды:
1.3 Өзін - өзі бақылауға арналған тапсырмалар:
1 Электр тізбегі және элементтері.
2 Ток күші. Кернеу. Кедергі.
3. Индуктивтік. Сыйымдылық.
4 Ом заңы
5 Кирхгоф заңдары.
6 Джоуль-Ленц заңы.
1.4 Әдебиеттер тізімі.
Негізгі әдебиеттер: 1-5
Қосымша әдебиеттер: 6-10
Дәріс - 2
Дәріс тақырыбы: ТҰРАҚТЫ ЭҚК ЖӘНЕ ТОКТАРЫ БАР ЭЛЕКТР ТІЗБЕГІН ЕСЕПТЕУДІҢ
ҚАСИЕТТЕРІ МЕН ӘДІСТЕРІ.
2.1 Дәрістің мақсаты: Тұрақты токты есептеудің әдістерімен таныстыру.
2.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1 Потенциалды диаграмма.
2 Қарапайы тізбекті есептеу.
3 Күрделі тізбекті есептеу.
4 Электр тізбегінің қуаттарының балансы.
Дәрістің тезисі
1 сұрақ: Потенциалды диаграмма.
Потенциалды диаграмма деп тізбек бөлігімен немесе тұйық контур бойымен
потенциалдың таралу графигін айтады. Абцисса осіне (х) кедергіні, ал
ордината осіне (у) потенциал салынады.
Тізбектің потенциалды диаграммасы:
2 сұрақ: Қарапайы тізбекті есептеу.
Бір контурдан тұратын тізбекті есептеу үшін Кирхгофтың екінші заңын
түрлендіруге болады:
осыдан
Егер контурда ЭҚК мен ішкі кедергісі болса,онда өрнек төмендегідей
болады: .
3 сұрақ: Күрделі тізбекті есептеу.
Электр тізбегіндегі пассивті екіполюстік тізбектей немесе параллель
жалғанбаса тізбекті күрделі тізбек деп атауға болады. Осындай тізбектерді
Кирхгоф заңдарымен және арнайы әдістермен анықтауға болады.
Контурлық токтар әдісі. Бұл әдіс ағылшын физигі Максвелл тұжырымдаған.
Тізбектің әр контурында өзінің контурлық тогы болады. Контурлық токты
контурлық токтар әдісі бойынша анықтау үшін:
1) тізбектің тармақ, түйін, контур санын анықтау
2) тармақтардағы токтың бағытын және контурдағы токтың бағытын таңдап алу.
3) Кирхгофтың 1-ші заңы бойынша түйінге әсер ететін токтардың алгебралық
қосындысын жазу.
4) сан мәндерін қойып теңдеулер жүйесін жазамыз
5) теңдеуді матрицалық формада шешу
6) негізгі және қосымша анықтауыштарды анықтау.
7) шыққан қосымша анықтауышты негізгіге бөліп тізбек түйіндеріндегі
токтарды табамыз.
8) солар арқылы тармақтардағы токтарды тауып, заңды негізге алып жазылған
теңдеуге қойып тексереміз.
Түйіндік потенциалдар әдісі. Контурлық токты түйіндік потенциалдар
әдісі бойынша анықтау үшін:
1) тізбектің тармақ, түйін, контур санын анықтау
2) тармақтардағы токтың бағытын және контурдағы токтың бағытын таңдап алу.
3) Кирхгофтың 1-ші заңы бойынша түйінге әсер ететін токтардың алгебралық
қосындысын жазу.
4) сан мәндерін қойып теңдеулер жүйесін жазамыз
5) теңдеуді матрицалық формада шешу
6) негізгі және қосымша анықтауыштарды анықтау.
7) шыққан қосымша анықтауышты негізгіге бөліп тізбек түйіндеріндегі
токтарды табамыз.
8) солар арқылы тармақтардағы токтарды тауып, заңды негізге алып жазылған
теңдеуге қойып тексереміз.
4. сұрақ: Электр тізбегінің қуаттарының балансы.
Джоуль-Ленц заңына сәйкес жұмыс мынаған тең:
Тұрақты ток тізбегіндегі тізбектің қуаты: немесе . Тізбек
қуатының балансы: .
2.4 Әдебиеттер тізімі.
Негізгі әдебиеттер: 1-5
Қосымша әдебиеттер: 6-10
Дәріс -3
Дәріс тақырыбы: БІРФАЗАЛЫ СИНУСОИДАЛЫ ТОКТЫҢ ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІ.
КИРХГОФ ЗАҢДАРЫ, АЙНЫМАЛЫ ТОКТЫҢ ТАРМАҚТАЛҒАН ЖӘНЕ ТАРМАҚТАЛМАҒАН
ТІЗБЕКТЕРІ.
3.1 Дәрістің мақсаты: Бірфазалы синусоидалы токтың электр тізбектерінің
анықтамалары мен заңдарын оқыту.
3.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1 Негізгі түсініктері мен анықтамалары
2 Синусоидалы кернеудің генераторының жұмыс істеу принципі.
3 Синуоидалы тогы бар тізбектегі активті кедергі.
Дәрістің тезисі
1 сұрақ: Негізгі түсініктері мен анықтамалары
Күрделі сигналды құрастырушының қарапайым формасы уақыттың синусоидалы
функциясы болады. Синусоидалы кернеу электр тізбегінің негізгі қорек
кернеуі болады.
Период деп электр тогының лездік мәндері қайталанатын уақыттың
өзгерісі.
Перидты токтың теңдеуі:
,
мұндағы k – кез-келген сан, T – айнымалы токтың периоды.
Бір секундтағы ток периодының саны жиілік деп аталады. Жиілік периодқа
кері шама.
Жиіліктің өлшеу бірлігі герц (1 Гц). Жиіліктің диапазондары
төмендегідей:
1) техникалық жиілік 50 ден 500 Гц аралығында,
2) дыбыстық жиілік 10 кГц-ге дейін,
3) жоғарғы жиілік 10 кГц бастап жоғары.
2 сұрақ: Синусоидалы кернеудің генераторының жұмыс істеу принципі.
Техникалық жиіліктегі синусоидалы кернеудің генераторы ретінде
электромагнитті генератор қолданылады. Дыбыстық және радиожиіліктердің көзі
ретінде шамды және жартылайөткізгішті генераторлар қолданылады. Кез келген
генераторлар синусоидалы кернеудің немесе синусоидалы токтың генераторы
ретінде қолданылады.
Шаманың гармоникалық өзгергендегі ең үлкен мән амплитуда деп аталады.
ЭҚК-нің лездік мәні
Бұрыштық жылдамдықтың электр градусымен анықталса, ол бұрыштық үдеу деп
аталады.
3 сұрақ: Синуоидалы тогы бар тізбектегі активті кедергі..
Кернеуі u=Um sin ωt болатын генератор қосқышына активті кедергісі
бар резистор қолданылған.
Токтың және кернеудің бағыттары бағыттас. Ом заңына сәйкес қосқыштағы
кедергі мынаған тең:
,
мұндағы .
Активті кедергідегі ток та синусоидалы, активті кедергіде ток синус
заңымен өзгерсе, кернеуде осы заңмен өзгереді.
3.3 Өзін - өзі бақылауға арналған тапсырмалар:
1.Период пен жиілік деп нені айтады?
2.Синусоидалы кернеу өзгереді?
3.Айнымалы токтың Ом заңы.
4.Активті кедергі анықтамасы.
3.4 Әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер: 1-5
Қосымша әдебиеттер: 6-10
Дәріс -4
Дәріс тақырыбы: БІРФАЗАЛЫ СИНУСОИДАЛЫ ТОКТЫҢ ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІ.
КИРХГОФ ЗАҢДАРЫ, АЙНЫМАЛЫ ТОКТЫҢ ТАРМАҚТАЛҒАН ЖӘНЕ ТАРМАҚТАЛМАҒАН
ТІЗБЕКТЕРІ.
4.1 Дәрістің мақсаты: Cинусоидалы токтың электротехниканың негізгі
заңдары.
4.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1 Индуктивтіліктегі синусоидалы ток
2 Сыйымдылықтағы синусоидалы ток
3 Айнымалы ток тізбегіндегі кернеу.
Дәрістің тезисі
1 сұрақ: Индуктивтіліктегі синусоидалы ток
Кернеудің лездік мәні мен токтың лездік мәнін анықтайтын өрнек алынған.
.
Индуктивтілік синус заңымен өзгерсін:
Сонда
,
Индуктивтіліктегі кернеу амплитудасы
Сонымен индуктивтіліктегі синусоидалы токка кернеу синусоидалы екнін
көреміз.
.
ωL көбейткіші индуктивтілік кедергі деп аталады. Оммен өлшеніп ХL-мен
белгіленеді:
Индуктивтілік кедергі ХL, активті кедергіден айырмашылығы бар.
2. сұрақ: Сыйымдылықтағы синусоидалы ток .
Сыйымдылық – энергияны электр өрісіне жинайтын қасиеті бар идеал
конденсатор.
Егер сыйымдылыққа синус заңымен өзгеретін кернеу әсер етсе u=Um sin
ωt, онда сыйымдылықта ток мынадай болады:
.
Сонымен сыйымдылықтағы синусоидалы кернеуге ток синусоидалы. Бұл кезде
ток кернеуден π2 бұрышқа озып отырады.
Уақыттық және векторлық диаграммалары суретте көрсетілген.
1ωС шамасы кедергінің шамасына ие, Оммен өлшенеді, сыйымдылық кедергі
деп аталады, XC белгіленеді.
.
3. сұрақ: Айнымалы токтың қуаты
Сызықты электр тізбегіне кернеу u = Um sin(ωt+φ ). және ток i = Im
sinωt әсер етсін. Лездік қуаты мынаған тең:
.
.
Лездік қуаттың орташа мәні активті қуат деп аталады:
Осыдан
.
UI көбейткіші толық қуат деп аталады.
S = UI (BA).
Электр тізбегін зерттеуде реактивті қуаты айтылады.
.
.
4.3 Өзін - өзі бақылауға арналған тапсырмалар:
1 . Индуктивтілік дегеніміз не?
2 Индуктивт ікедергі қалай анықталады?
3 Конденсатор неден тұрады?
4 Сыйымдылықтың өлшем бірлігі.
5 Айнымалы токтағы қуат қалай анықталады?
4.4 Әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер: 1-5
Қосымша әдебиеттер: 6-10
Дәріс -5
Дәріс тақырыбы: АЙНЫМАЛЫ ТОКТЫҢ ТАРМАҚТАЛҒАН ТІЗБЕКТЕРІ.
5.1 Дәрістің мақсаты: Айнымалы токтың тармақталған тізбектерін
қарастыру.
5.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1 Кирхгофтың 1-ші заңы
2 Өткізгіш әдісі
Дәрістің тезисі
1 сұрақ: Кирхгофтың 1-ші заңы
Айнымалы токтың тармақталған тізбегі үшін Кирхгофтың 1-ші заңы былй
жазылады:
Тізбекті параллель жалғанғанын зерттеуде активті (Ia) және реактивті
(Ip) токтар толық токты құрайды деп санаған дұрыс. Активті токтың бағыты
кернеу бағытымен бағыттас, реактивті токтың бағыты кернеудің бағытынан
-ге қалып отырады.
Векторлық диаграмманы салу үшін алдымен тармақталған тізбекке жалпы болатын
кернеуден бастайды.
2 сұрақ Өткізгіш әдісі.
Айнымалы ток тізбегінде өткізгіштің үш түрін көрсетеді: активті,
реактивті, толық.
Векторлық диаграммадан токтың активті құраушысы мынаған тең болатыны
көруге болады.
Мұндағы активті өткізгіш деп аталады.
Реактивті құрастырушысы мынаған тең:
Мұндағы индуктивтілігі бар тізбектің реактивті кедергісі.
5.3 Өзін - өзі бақылауға арналған тапсырмалар:
1 Реактивті кедергінің мәні неде?
2 Резистор, индуктивті катушка немесе конденсатор элементтерінің
қайсысын ток формасын анықтауда шунттың орнына қолданады?
3 Тұрақты ток тізбегінде индуктивті катушка немесе конденсатор неліктен
қолданылмайды?
5.4 Әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер: 1-5
Қосымша әдебиеттер: 6-10
Дәріс -6
Дәріс тақырыбы: ҮШФАЗАЛЫ ТІЗБЕКТЕР.
6.1 Дәрістің мақсаты: Үшфазалы тізбектерінің негізгі анықтамалары мен
заңдарымен таныстыру.
6.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1 Жұлдыздап қосу
2 Үшбұрыштап қосу
Дәрістің тезисі
1 сұрақ: Жұлдыздап қосу
Үшфазалы тізбектер қазіргі заманғы электроэнергияда кең өріс алды.
Оларды электр энергиясын тасымалдауға қолданылады. Аз мөлшерде өткізгішті
қолдану үшін генератор орамдары мен қабылдағыштың фазасын жұлдыздап немесе
үшбұрыштап қосады.
Генератор орамдарын 0 бейтарап нүктесіне қосады. Генератор мен
қабылдағыштың 0 нүктелерін қосатын өткізгіш нейтралды өткізгіш деп
аталады, ал фазаның А, В, С, қысқыштарына қосылғандарды – сызықты өткізгіш
деп атаыдй.
Сызықты және фазалы кернеулердің байланысы: .
2 сұрақ Үшбұрыштап қосу.
Қабылдағыштың үш фазаларын фазалық кедергімен ZAB, ZBC, ZCA сызықты
өткізгіштер арқылы қоссақ, қабылдағыштар үшбұрыштап жалғанады.
Ерекшелігі фазалық кернеу сызықты кернеуге пропорционал болады, яғни
Ucp=UA. Фазалық ток мына формуламен анықталады:
; ;
Сызықты ток былай анықталады:
; ;
6.3 Өзін - өзі бақылауға арналған тапсырмалар:
1 Үшфазалы генераторда жұмыс істеу принципі
2 Үшфазалық жүйенің негізгі артықшылықтары
3 Үшфазалы жалғаудағы негізгі тізбектер.
4 Жұлдыздап және үшбұрыштап қосқан кездегі сызықты және фазалық
шамалардың байланысы
6.4 Әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер: 1-5
Қосымша әдебиеттер: 6-10
Дәріс -7
Дәріс тақырыбы: МАГНИТТТІК ТІЗБЕКТЕР.
7.1 Дәрістің мақсаты: Магнитттік тізбектердің негізгі заңдары.
7.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1 Магнитттік тізбектердің түсініктері
2 Магнитттік тізбектерді анықтаудағы әдістер
3 Есептеудің графикалық әдістері
Дәрістің тезисі
1 сұрақ: Магнитттік тізбектердің түсініктері
Тұрақты токтың сызықты емес резистивті тізбектерін есептеудің әдістерін
сызықты емес магнитті тізбектеріне жатқызуға болады. Ол үшін магнитті
тізбектің эквивалентті электр тізбегін құруға болады.
Сызықты емес магнитті тізбектің сипаттамасы болып тәуелділігі
анықталады. Бұл тәуелділікті ферромагнитті материалды анықтайды.
Тұрақты ағын кезіндегі магнитті тізбекті есептеуде магнитттеудің негізгі
қисығын қолданады. тәуелділіктің ілмек тәріздес сипаты тұрақты
магнитті есептеуде және оның негізіндегі электротехникалық құрылғыларды
көруде ескеріледі.
2 сұрақ: Магнитттік тізбектерді анықтаудағы әдістер
Магниттік тізбектерді есептеу кезінде екі есеп кезігеді:
- магниттік ағын тударатын магниттелу күшін табу
- тізбектің әр бөлігіндегі магниттік ағынды табу.
Есептің екінші түрі күрделі.
Жалпы есептеу кезінде мынадай әдістер пайдаланылады:
- үнемі
- графикалық
- итерционды
Магнитті тізбектер өзінің кескіні бойынша тармақталған және
тармақталмаған болып бөлінеді. Тармақталмаған тізбектің барлық бөлігіндегі
ағынға бірдей, яғни тізбектің әртүрлі бөлігі өзара тізбектей жалғанған.
Тармақталған магниттік тізбек құрамына екі немесе одан да көп контурлар
кіреді.
3 сұрақ Есептеудің графикалық әдістері.
Графикалық әдіспен есептің екінші түрі, яғни кері есептер шешіледі.
Есептеуде магнитті тізбектің кескіні және геометриялық өлшемдері,
ферромагнитті материалдың магниттеудің қисығы (немесе қисықтары), сонымен
қатар НС орамдары беріледі. Магитті өткізгіштің әр бөлігіндегі ағындардың
(индукцияның) мәндерін табу қажет.
Тап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Электротехниканың теориялық негіздері
Глоссарий (сөздік, анықтама)
Электромагниттік процестер кернеу, ЭҚК, ток көзі кекілді интергралды
түсініктермен сипатталатын процестер.
Электр тізбегі нақты бір қызметті атқаратын тізбектің элементі деп
аталатын жеке бөлшектерден құралады. Тізбектің негізгі элементі болып
электр энергиясының ток көздері мен қабылдағыштар болып табылады.
Электр энергиясын өткізетін электротехникалық құралдарды генераторлар
немесе электр энергиясының көзі деп аталады, ал оны тұтынатын құралдар –
қабылдағыштар деп аталады.
Әр элементте басқа элементтерімен жалғауға болатын қысқыштарды
(полюстер) көруге болады. Элементтердің екі немесе көпполюсті түрлері
болады.
Электр тізбегіндегі барлық элементтерді активті немесе пассивті деп
бөлуге болады. Құрамында электр энергиясының көзі болса, активті, ал
энергия ыдыраса (резмсторлар) немесе жиналса (индуктивті катушка немесе
конденсаторлар) элементтер пассивті деп аталады.
Егер элементтер сызықты дифференциалмен немесе алгебралық өрнектермен
сипатталса онда сызықты, ал кері жағдайда сызықты емес деп атайды.
Теңдеулерде айнымалыларды, оның туындыларын және интегралдарын
байланыстыратын коэффициенттер параметрлердің элементтері деп аталады.
Егер тізбекте тек қана сызықты элементтер болса, ондай тізбектер
сызықты деп аталады.
Дәріс -1
Дәріс тақырыбы: НЕГІЗГІ АНЫҚТАМАЛАР, ТҮСІНІКТЕМЕЛЕР ЖӘНЕ ЭЛЕКТР
ТІЗБЕКТЕРІНІҢ ТЕОРИЯСЫНЫҢ ЗАҢДАРЫ.
1.1 Дәрістің мақсаты: Электр тізбектерінің теориясының негізгі
анықтамалары мен түсініктемелерімен таныстыру.
1.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1 Электр тізбегі және элементтері.
2 Ток күші. Кернеу. Кедергі.
3. Индуктивтік. Сыйымдылық.
4 Ом заңы
5 Кирхгоф заңдары.
6 Джоуль-Ленц заңы.
Дәрістің тезисі
1 сұрақ: Электр тізбегі және элементтері.
Электр тізбегі деп электромагниттік процестері кернеу мен ток күші
көмегімен сипатталатын электр тогын жүргізуге арналған қондырғылар жиыны.
Электр тізбегіндегі электромагниттік процестерді ток, кернеу, кедергі, ЭҚК,
индуктивтік, сыйымдылық түсініктерінің көмегімен сипаттауға болады. Электр
тізбектерінің элементтері деп электротехникалық қондырғылардың электрлік
және магниттік қасиеттерін сақтайтын үлгілері.
2 сұрақ: Ток күші. Кернеу. Кедергі.
Электр тогы – электр зарядтарының бағытталған қозғалысы. Өткізгіштің
көлденең қимасы арқылы тасымалданатын зарядты бөлшектердің уақыт аралығына
тең шама.
Электр тогының бағыты бар. Ол оң зарядтың бағыты. Металдар мен
вакуумдық құралдарда электр тогы дегеніміз теріс зарядталған бөлшектердің
(электрон) қозғалысы. Электролиттерде электр тогы дегеніміз оң және теріс
зарядтардың (иондардың) қозғалысы.
Кернеу - өткізгіштің екі ұштарының арасындағы потенциалдардың айырмасы.
Электртехника құрылғыларында вольтпен өлшенетін кернеулер әртүрлі:
стандартты кернеу 127-220 В., трамвай мен темір жолының арасындағы кернеу
600 В., найзағай жарқылы кезінде пайда болған кернеу 100000 кВ.
Кедергі – тізбектің идеал элементі.
.
Кедергі арқылы өтетін токтың осы кедергідегі кернеуге тәуелділік
графигі вольт-амперлік сипаттама деп аталады. Сызықтық кедергі ток осіне
көлбеулік түзуінің тангенс бұрышына пропорционал.
3 сұрақ: Индуктивтік. Сыйымдылық. Магнит өрісінің негізгі қатысын
магнит ағыныңы үздіксіздік принципі сипаттайды.
.
- магнит ағыны
- магнит өрісінің индукциясы
- аудан
Тогы бар контурдың магнит өрісін магниттік ілінісу сипаттайды.
.
- контурдың шумақ саны, k=1, 2, 3 ... n
4 сұрақ: Ом заңы. 1827 жылы неміс физигі Ом тұжырымдады. Ом заңы
өткізгіш арасындағы ток күші, кернеу, кедергіні байланыстырады.
Математикалық жазбасы:
.
Заңдағы тәуелділікті вольт-амперлік сипаттама арқылы көрсетуге болады.
а – түзу сызықты екіполюстік.
б – ток күші артқанда, кедергі артады.
в - ток күші артқанда, кедергі кемиді.
5 сұрақ: Кирхгоф заңдары.
1845 жылы неміс физигі Кирхгоф электр тізбегінің тепе-теңдік шарттарын
тұжырымдады.
Кирхгофтың бірінші заңы. Тізбектің кез-келген түйіндегі токтардың
қосындысы нольге тең.
немесе
Түйінге келетін токтардың қосындысы кететін токтардың қосындысына тең.
Кіретін токтың таңбасы - оң, ал шығатын токтың таңбасы – сол. Суреттегі
түйінге келетін токтарды көрсетейік:
а суреті - ,
б суреті
Кирхгофтың бірінші заңы.
Тұйық контурдағы кернеулердің алгебралық қосындысы нольге тең.
немесе .
Тұйық контурдағы кернеулердің алгебралық қосындысы ЭҚК-нің алгебралық
қосындысына тең.
.
Кернейдің бағыты токтың бағытымен бағыттас болса – оң таңба, ал қарсы
болса– теріс таңбаны аламыз.
Мысалы, заңды қолдану үшін мына контурды қарастырайық.
Токтың бағыты сағат тілінің бағытымен бағыттас, таңбаларын ескеріп
мынаны жазамыз:
немесе
.
6 сұрақ: Джоуль-Ленц заңы. 1844 жылы орыс академигі Ленц және ағылшын
физигі Джоуль жылудың электр тогымен бөліну заңын тұжырымдады.
немесе
Қуатты мына өрнекпен анықтайды:
1.3 Өзін - өзі бақылауға арналған тапсырмалар:
1 Электр тізбегі және элементтері.
2 Ток күші. Кернеу. Кедергі.
3. Индуктивтік. Сыйымдылық.
4 Ом заңы
5 Кирхгоф заңдары.
6 Джоуль-Ленц заңы.
1.4 Әдебиеттер тізімі.
Негізгі әдебиеттер: 1-5
Қосымша әдебиеттер: 6-10
Дәріс - 2
Дәріс тақырыбы: ТҰРАҚТЫ ЭҚК ЖӘНЕ ТОКТАРЫ БАР ЭЛЕКТР ТІЗБЕГІН ЕСЕПТЕУДІҢ
ҚАСИЕТТЕРІ МЕН ӘДІСТЕРІ.
2.1 Дәрістің мақсаты: Тұрақты токты есептеудің әдістерімен таныстыру.
2.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1 Потенциалды диаграмма.
2 Қарапайы тізбекті есептеу.
3 Күрделі тізбекті есептеу.
4 Электр тізбегінің қуаттарының балансы.
Дәрістің тезисі
1 сұрақ: Потенциалды диаграмма.
Потенциалды диаграмма деп тізбек бөлігімен немесе тұйық контур бойымен
потенциалдың таралу графигін айтады. Абцисса осіне (х) кедергіні, ал
ордината осіне (у) потенциал салынады.
Тізбектің потенциалды диаграммасы:
2 сұрақ: Қарапайы тізбекті есептеу.
Бір контурдан тұратын тізбекті есептеу үшін Кирхгофтың екінші заңын
түрлендіруге болады:
осыдан
Егер контурда ЭҚК мен ішкі кедергісі болса,онда өрнек төмендегідей
болады: .
3 сұрақ: Күрделі тізбекті есептеу.
Электр тізбегіндегі пассивті екіполюстік тізбектей немесе параллель
жалғанбаса тізбекті күрделі тізбек деп атауға болады. Осындай тізбектерді
Кирхгоф заңдарымен және арнайы әдістермен анықтауға болады.
Контурлық токтар әдісі. Бұл әдіс ағылшын физигі Максвелл тұжырымдаған.
Тізбектің әр контурында өзінің контурлық тогы болады. Контурлық токты
контурлық токтар әдісі бойынша анықтау үшін:
1) тізбектің тармақ, түйін, контур санын анықтау
2) тармақтардағы токтың бағытын және контурдағы токтың бағытын таңдап алу.
3) Кирхгофтың 1-ші заңы бойынша түйінге әсер ететін токтардың алгебралық
қосындысын жазу.
4) сан мәндерін қойып теңдеулер жүйесін жазамыз
5) теңдеуді матрицалық формада шешу
6) негізгі және қосымша анықтауыштарды анықтау.
7) шыққан қосымша анықтауышты негізгіге бөліп тізбек түйіндеріндегі
токтарды табамыз.
8) солар арқылы тармақтардағы токтарды тауып, заңды негізге алып жазылған
теңдеуге қойып тексереміз.
Түйіндік потенциалдар әдісі. Контурлық токты түйіндік потенциалдар
әдісі бойынша анықтау үшін:
1) тізбектің тармақ, түйін, контур санын анықтау
2) тармақтардағы токтың бағытын және контурдағы токтың бағытын таңдап алу.
3) Кирхгофтың 1-ші заңы бойынша түйінге әсер ететін токтардың алгебралық
қосындысын жазу.
4) сан мәндерін қойып теңдеулер жүйесін жазамыз
5) теңдеуді матрицалық формада шешу
6) негізгі және қосымша анықтауыштарды анықтау.
7) шыққан қосымша анықтауышты негізгіге бөліп тізбек түйіндеріндегі
токтарды табамыз.
8) солар арқылы тармақтардағы токтарды тауып, заңды негізге алып жазылған
теңдеуге қойып тексереміз.
4. сұрақ: Электр тізбегінің қуаттарының балансы.
Джоуль-Ленц заңына сәйкес жұмыс мынаған тең:
Тұрақты ток тізбегіндегі тізбектің қуаты: немесе . Тізбек
қуатының балансы: .
2.4 Әдебиеттер тізімі.
Негізгі әдебиеттер: 1-5
Қосымша әдебиеттер: 6-10
Дәріс -3
Дәріс тақырыбы: БІРФАЗАЛЫ СИНУСОИДАЛЫ ТОКТЫҢ ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІ.
КИРХГОФ ЗАҢДАРЫ, АЙНЫМАЛЫ ТОКТЫҢ ТАРМАҚТАЛҒАН ЖӘНЕ ТАРМАҚТАЛМАҒАН
ТІЗБЕКТЕРІ.
3.1 Дәрістің мақсаты: Бірфазалы синусоидалы токтың электр тізбектерінің
анықтамалары мен заңдарын оқыту.
3.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1 Негізгі түсініктері мен анықтамалары
2 Синусоидалы кернеудің генераторының жұмыс істеу принципі.
3 Синуоидалы тогы бар тізбектегі активті кедергі.
Дәрістің тезисі
1 сұрақ: Негізгі түсініктері мен анықтамалары
Күрделі сигналды құрастырушының қарапайым формасы уақыттың синусоидалы
функциясы болады. Синусоидалы кернеу электр тізбегінің негізгі қорек
кернеуі болады.
Период деп электр тогының лездік мәндері қайталанатын уақыттың
өзгерісі.
Перидты токтың теңдеуі:
,
мұндағы k – кез-келген сан, T – айнымалы токтың периоды.
Бір секундтағы ток периодының саны жиілік деп аталады. Жиілік периодқа
кері шама.
Жиіліктің өлшеу бірлігі герц (1 Гц). Жиіліктің диапазондары
төмендегідей:
1) техникалық жиілік 50 ден 500 Гц аралығында,
2) дыбыстық жиілік 10 кГц-ге дейін,
3) жоғарғы жиілік 10 кГц бастап жоғары.
2 сұрақ: Синусоидалы кернеудің генераторының жұмыс істеу принципі.
Техникалық жиіліктегі синусоидалы кернеудің генераторы ретінде
электромагнитті генератор қолданылады. Дыбыстық және радиожиіліктердің көзі
ретінде шамды және жартылайөткізгішті генераторлар қолданылады. Кез келген
генераторлар синусоидалы кернеудің немесе синусоидалы токтың генераторы
ретінде қолданылады.
Шаманың гармоникалық өзгергендегі ең үлкен мән амплитуда деп аталады.
ЭҚК-нің лездік мәні
Бұрыштық жылдамдықтың электр градусымен анықталса, ол бұрыштық үдеу деп
аталады.
3 сұрақ: Синуоидалы тогы бар тізбектегі активті кедергі..
Кернеуі u=Um sin ωt болатын генератор қосқышына активті кедергісі
бар резистор қолданылған.
Токтың және кернеудің бағыттары бағыттас. Ом заңына сәйкес қосқыштағы
кедергі мынаған тең:
,
мұндағы .
Активті кедергідегі ток та синусоидалы, активті кедергіде ток синус
заңымен өзгерсе, кернеуде осы заңмен өзгереді.
3.3 Өзін - өзі бақылауға арналған тапсырмалар:
1.Период пен жиілік деп нені айтады?
2.Синусоидалы кернеу өзгереді?
3.Айнымалы токтың Ом заңы.
4.Активті кедергі анықтамасы.
3.4 Әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер: 1-5
Қосымша әдебиеттер: 6-10
Дәріс -4
Дәріс тақырыбы: БІРФАЗАЛЫ СИНУСОИДАЛЫ ТОКТЫҢ ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІ.
КИРХГОФ ЗАҢДАРЫ, АЙНЫМАЛЫ ТОКТЫҢ ТАРМАҚТАЛҒАН ЖӘНЕ ТАРМАҚТАЛМАҒАН
ТІЗБЕКТЕРІ.
4.1 Дәрістің мақсаты: Cинусоидалы токтың электротехниканың негізгі
заңдары.
4.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1 Индуктивтіліктегі синусоидалы ток
2 Сыйымдылықтағы синусоидалы ток
3 Айнымалы ток тізбегіндегі кернеу.
Дәрістің тезисі
1 сұрақ: Индуктивтіліктегі синусоидалы ток
Кернеудің лездік мәні мен токтың лездік мәнін анықтайтын өрнек алынған.
.
Индуктивтілік синус заңымен өзгерсін:
Сонда
,
Индуктивтіліктегі кернеу амплитудасы
Сонымен индуктивтіліктегі синусоидалы токка кернеу синусоидалы екнін
көреміз.
.
ωL көбейткіші индуктивтілік кедергі деп аталады. Оммен өлшеніп ХL-мен
белгіленеді:
Индуктивтілік кедергі ХL, активті кедергіден айырмашылығы бар.
2. сұрақ: Сыйымдылықтағы синусоидалы ток .
Сыйымдылық – энергияны электр өрісіне жинайтын қасиеті бар идеал
конденсатор.
Егер сыйымдылыққа синус заңымен өзгеретін кернеу әсер етсе u=Um sin
ωt, онда сыйымдылықта ток мынадай болады:
.
Сонымен сыйымдылықтағы синусоидалы кернеуге ток синусоидалы. Бұл кезде
ток кернеуден π2 бұрышқа озып отырады.
Уақыттық және векторлық диаграммалары суретте көрсетілген.
1ωС шамасы кедергінің шамасына ие, Оммен өлшенеді, сыйымдылық кедергі
деп аталады, XC белгіленеді.
.
3. сұрақ: Айнымалы токтың қуаты
Сызықты электр тізбегіне кернеу u = Um sin(ωt+φ ). және ток i = Im
sinωt әсер етсін. Лездік қуаты мынаған тең:
.
.
Лездік қуаттың орташа мәні активті қуат деп аталады:
Осыдан
.
UI көбейткіші толық қуат деп аталады.
S = UI (BA).
Электр тізбегін зерттеуде реактивті қуаты айтылады.
.
.
4.3 Өзін - өзі бақылауға арналған тапсырмалар:
1 . Индуктивтілік дегеніміз не?
2 Индуктивт ікедергі қалай анықталады?
3 Конденсатор неден тұрады?
4 Сыйымдылықтың өлшем бірлігі.
5 Айнымалы токтағы қуат қалай анықталады?
4.4 Әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер: 1-5
Қосымша әдебиеттер: 6-10
Дәріс -5
Дәріс тақырыбы: АЙНЫМАЛЫ ТОКТЫҢ ТАРМАҚТАЛҒАН ТІЗБЕКТЕРІ.
5.1 Дәрістің мақсаты: Айнымалы токтың тармақталған тізбектерін
қарастыру.
5.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1 Кирхгофтың 1-ші заңы
2 Өткізгіш әдісі
Дәрістің тезисі
1 сұрақ: Кирхгофтың 1-ші заңы
Айнымалы токтың тармақталған тізбегі үшін Кирхгофтың 1-ші заңы былй
жазылады:
Тізбекті параллель жалғанғанын зерттеуде активті (Ia) және реактивті
(Ip) токтар толық токты құрайды деп санаған дұрыс. Активті токтың бағыты
кернеу бағытымен бағыттас, реактивті токтың бағыты кернеудің бағытынан
-ге қалып отырады.
Векторлық диаграмманы салу үшін алдымен тармақталған тізбекке жалпы болатын
кернеуден бастайды.
2 сұрақ Өткізгіш әдісі.
Айнымалы ток тізбегінде өткізгіштің үш түрін көрсетеді: активті,
реактивті, толық.
Векторлық диаграммадан токтың активті құраушысы мынаған тең болатыны
көруге болады.
Мұндағы активті өткізгіш деп аталады.
Реактивті құрастырушысы мынаған тең:
Мұндағы индуктивтілігі бар тізбектің реактивті кедергісі.
5.3 Өзін - өзі бақылауға арналған тапсырмалар:
1 Реактивті кедергінің мәні неде?
2 Резистор, индуктивті катушка немесе конденсатор элементтерінің
қайсысын ток формасын анықтауда шунттың орнына қолданады?
3 Тұрақты ток тізбегінде индуктивті катушка немесе конденсатор неліктен
қолданылмайды?
5.4 Әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер: 1-5
Қосымша әдебиеттер: 6-10
Дәріс -6
Дәріс тақырыбы: ҮШФАЗАЛЫ ТІЗБЕКТЕР.
6.1 Дәрістің мақсаты: Үшфазалы тізбектерінің негізгі анықтамалары мен
заңдарымен таныстыру.
6.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1 Жұлдыздап қосу
2 Үшбұрыштап қосу
Дәрістің тезисі
1 сұрақ: Жұлдыздап қосу
Үшфазалы тізбектер қазіргі заманғы электроэнергияда кең өріс алды.
Оларды электр энергиясын тасымалдауға қолданылады. Аз мөлшерде өткізгішті
қолдану үшін генератор орамдары мен қабылдағыштың фазасын жұлдыздап немесе
үшбұрыштап қосады.
Генератор орамдарын 0 бейтарап нүктесіне қосады. Генератор мен
қабылдағыштың 0 нүктелерін қосатын өткізгіш нейтралды өткізгіш деп
аталады, ал фазаның А, В, С, қысқыштарына қосылғандарды – сызықты өткізгіш
деп атаыдй.
Сызықты және фазалы кернеулердің байланысы: .
2 сұрақ Үшбұрыштап қосу.
Қабылдағыштың үш фазаларын фазалық кедергімен ZAB, ZBC, ZCA сызықты
өткізгіштер арқылы қоссақ, қабылдағыштар үшбұрыштап жалғанады.
Ерекшелігі фазалық кернеу сызықты кернеуге пропорционал болады, яғни
Ucp=UA. Фазалық ток мына формуламен анықталады:
; ;
Сызықты ток былай анықталады:
; ;
6.3 Өзін - өзі бақылауға арналған тапсырмалар:
1 Үшфазалы генераторда жұмыс істеу принципі
2 Үшфазалық жүйенің негізгі артықшылықтары
3 Үшфазалы жалғаудағы негізгі тізбектер.
4 Жұлдыздап және үшбұрыштап қосқан кездегі сызықты және фазалық
шамалардың байланысы
6.4 Әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер: 1-5
Қосымша әдебиеттер: 6-10
Дәріс -7
Дәріс тақырыбы: МАГНИТТТІК ТІЗБЕКТЕР.
7.1 Дәрістің мақсаты: Магнитттік тізбектердің негізгі заңдары.
7.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:
1 Магнитттік тізбектердің түсініктері
2 Магнитттік тізбектерді анықтаудағы әдістер
3 Есептеудің графикалық әдістері
Дәрістің тезисі
1 сұрақ: Магнитттік тізбектердің түсініктері
Тұрақты токтың сызықты емес резистивті тізбектерін есептеудің әдістерін
сызықты емес магнитті тізбектеріне жатқызуға болады. Ол үшін магнитті
тізбектің эквивалентті электр тізбегін құруға болады.
Сызықты емес магнитті тізбектің сипаттамасы болып тәуелділігі
анықталады. Бұл тәуелділікті ферромагнитті материалды анықтайды.
Тұрақты ағын кезіндегі магнитті тізбекті есептеуде магнитттеудің негізгі
қисығын қолданады. тәуелділіктің ілмек тәріздес сипаты тұрақты
магнитті есептеуде және оның негізіндегі электротехникалық құрылғыларды
көруде ескеріледі.
2 сұрақ: Магнитттік тізбектерді анықтаудағы әдістер
Магниттік тізбектерді есептеу кезінде екі есеп кезігеді:
- магниттік ағын тударатын магниттелу күшін табу
- тізбектің әр бөлігіндегі магниттік ағынды табу.
Есептің екінші түрі күрделі.
Жалпы есептеу кезінде мынадай әдістер пайдаланылады:
- үнемі
- графикалық
- итерционды
Магнитті тізбектер өзінің кескіні бойынша тармақталған және
тармақталмаған болып бөлінеді. Тармақталмаған тізбектің барлық бөлігіндегі
ағынға бірдей, яғни тізбектің әртүрлі бөлігі өзара тізбектей жалғанған.
Тармақталған магниттік тізбек құрамына екі немесе одан да көп контурлар
кіреді.
3 сұрақ Есептеудің графикалық әдістері.
Графикалық әдіспен есептің екінші түрі, яғни кері есептер шешіледі.
Есептеуде магнитті тізбектің кескіні және геометриялық өлшемдері,
ферромагнитті материалдың магниттеудің қисығы (немесе қисықтары), сонымен
қатар НС орамдары беріледі. Магитті өткізгіштің әр бөлігіндегі ағындардың
(индукцияның) мәндерін табу қажет.
Тап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz