Құқықтық сана мен құқықтық мәдениет құқықтық әрекет етуді қамтамасыз ету
1 Құқықтық мәдениет
2 Құқықтық сананың негізгі белгілері
3 Мемлекеттік құқықтық реформа бағдарламасы
2 Құқықтық сананың негізгі белгілері
3 Мемлекеттік құқықтық реформа бағдарламасы
Құқықтық мәдениет дегеніміз бұл жалпы мәдениеттің бөлігі, ол құқықтық сферадағы адамдардың тапқан барлық құндылықтың жиынтығы. Оның түрлері: қоғам, әлеуметтік топтар, тұлға болып табылады. Қоғамның құқықтық мәдениетінің көрсеткіштеріне жататындар:
-азаматтардың және лауазымды адамдардың құқық санасының деңгейі, олардың құқықтық нормалардың тұжырымдамаларын орындауға сенімділігі;
-заңдарды жетілдіру деңгейі(ғылыми негізділігі, тиімділігі);
-заңдылық пен құқықтық тәртіптің деңгейі;
-құқыққолдану, сонын ішінде құқыққорғау органдарының қызмет деңгейі, олардың қажетті материалдармен жабдықталуы;
-заң шығару техникасының даму деңгейі;
-құқықшығармашылық және құқықты іске асыру мәдениетінің деңгейі.
Тұлғаның құқықтық мәдениетінің деңгейі:
-құқықтық білу мен түсіну;
-азаматтардың және лауазымды адамдардың құқық санасының деңгейі, олардың құқықтық нормалардың тұжырымдамаларын орындауға сенімділігі;
-заңдарды жетілдіру деңгейі(ғылыми негізділігі, тиімділігі);
-заңдылық пен құқықтық тәртіптің деңгейі;
-құқыққолдану, сонын ішінде құқыққорғау органдарының қызмет деңгейі, олардың қажетті материалдармен жабдықталуы;
-заң шығару техникасының даму деңгейі;
-құқықшығармашылық және құқықты іске асыру мәдениетінің деңгейі.
Тұлғаның құқықтық мәдениетінің деңгейі:
-құқықтық білу мен түсіну;
1) Баянов Е., “Мемлекет және құқық негіздері”, оқулық, Алматы, “Жеті жарғы”, 2001,137-142 б. Ағдарбеков Т.
2) “Құқық және мемлекет теориясы”, 2002 Автор: Қосжанов Аслан. С Баққұлов Құқық негіздері Оқулық 2 ші басылым Алматы,2004-248 бет.
3 )Баймұратова Гүлмира Абенқызы ХҚТУ доцент оқу әдістемелік құралы Түркістан 2011ж 135 бет.
4) Заң ғылымдарынығ докторы, профессор З.Ж Кенжалиев
5) Әпенов. С. Құқықтық статистика: Оқулық-Алматы Жеті жарғы 2004-392 бет.
6) Пікір жазған: Сәкен Өзбекұлы. ҚР. Заң ғылымдары академиясының академигі З.ғ.д профессор А.Ағдарбеков Оқу құралы Алматы 2006-256 бет.
7) Сәкен Өзбекұлы З.ғ.д профессор Абай сыйлығының лауреты Е.А Оңғарбаев Е.Нүрпейісов М. Жұмағұлов з.ғ.д доцент Ағдарбеков Т.
8) Ташимов.Л, Айнурал.С, Ергөбек.Қ, Райымбердиев.Т З.Т. Ағдарбекова, М.С Данимбаева.
9) Ашитов З.О Табанов С. А
10) Сапарғалиев Ғ. Ибраева А
2) “Құқық және мемлекет теориясы”, 2002 Автор: Қосжанов Аслан. С Баққұлов Құқық негіздері Оқулық 2 ші басылым Алматы,2004-248 бет.
3 )Баймұратова Гүлмира Абенқызы ХҚТУ доцент оқу әдістемелік құралы Түркістан 2011ж 135 бет.
4) Заң ғылымдарынығ докторы, профессор З.Ж Кенжалиев
5) Әпенов. С. Құқықтық статистика: Оқулық-Алматы Жеті жарғы 2004-392 бет.
6) Пікір жазған: Сәкен Өзбекұлы. ҚР. Заң ғылымдары академиясының академигі З.ғ.д профессор А.Ағдарбеков Оқу құралы Алматы 2006-256 бет.
7) Сәкен Өзбекұлы З.ғ.д профессор Абай сыйлығының лауреты Е.А Оңғарбаев Е.Нүрпейісов М. Жұмағұлов з.ғ.д доцент Ағдарбеков Т.
8) Ташимов.Л, Айнурал.С, Ергөбек.Қ, Райымбердиев.Т З.Т. Ағдарбекова, М.С Данимбаева.
9) Ашитов З.О Табанов С. А
10) Сапарғалиев Ғ. Ибраева А
Құқықтық сана мен құқықтық мәдениет құқықтық әрекет етуді қамтамасыз ету.
Құқықтық мәдениет дегеніміз бұл жалпы мәдениеттің бөлігі, ол құқықтық сферадағы адамдардың тапқан барлық құндылықтың жиынтығы. Оның түрлері: қоғам, әлеуметтік топтар, тұлға болып табылады. Қоғамның құқықтық мәдениетінің көрсеткіштеріне жататындар:
-азаматтардың және лауазымды адамдардың құқық санасының деңгейі, олардың құқықтық нормалардың тұжырымдамаларын орындауға сенімділігі;
-заңдарды жетілдіру деңгейі(ғылыми негізділігі, тиімділігі);
-заңдылық пен құқықтық тәртіптің деңгейі;
-құқыққолдану, сонын ішінде құқыққорғау органдарының қызмет деңгейі, олардың қажетті материалдармен жабдықталуы;
-заң шығару техникасының даму деңгейі;
-құқықшығармашылық және құқықты іске асыру мәдениетінің деңгейі.
Тұлғаның құқықтық мәдениетінің деңгейі:
-құқықтық білу мен түсіну;
-тұлғаның сеніміне қарай құқықты құрметтеу:
-өз істерін заңға сәйкестендіру әдеті;
құқықтық белсенділік.
Сондықтан да болар құқықтық мәдиниет құқықтық нигилизмге қарама-қайшы келетін құбылыс.
Құқықтық нигилізімнің нысандарының пайда болуының басты себебі-құқықтық тәрбиенің жоқтығы, адамдардың негізгі бөлігінің заңнан хабардар болмауы (соқырлығы), өз елінің заңдарын білмеуі.
Құқықтық нигилизмнің нысандарының көріністері:
-қолданылып жүрген заңдарды және өзге норматиптік құқықтық актілерді тікелей қасақана бұзуы;
-заң тұжырымдарын жаппай сақтамау және орындамау;
-актілерді қайшылықтарына және бірін-бірін жоюға бағытталғанына қарамастан шығару; -заңдылықты саяси, идеологиялық және тәжірбиелік қажеттілігіне байланысты алмастыру;
-барлық деңгейдегі мемлекеттік өкілді және басқарушы органдарының іс-қимылдарының үйлесімсіздігі;
-адамның құқықтарын әсіресе өмір сүру, абырой, ар-ождан,қадір-қасиет, тұрғын үй, мүліктік құқықтары бұзу;
-тәуелсіздік идеяны және мемлекеттік тұтастық идеяларды сепаратизммен алмастыру. Демек,заң нигилизмі, жалпы алғанда, құқықтық құндылығын жоққа шығарады.
Жоғарыдағы айтылғандардың қайсысы болсада құқықтық сананың дамымауына әкеп соқтырады. Құқықтық сана дегеніміз құқық туралы идеялардың, көзқарастардың жиынтығы. Мұның арқасында адам құқықты танып-білумен қатар өмірмен ұштастырылған тәжірбие қызметін ұйымдастырады. Сөйтіп, құқықтық сана жеке адамда, жеке адамдардың топтарында және бүкіл қоғамда бар.
Оларды жекеленген (дара) құқықтық сана, топтық құқықтық сана, мамандандырылған (кәсіптік) және бұқаралық құқықтық сана деп бөлуге болады.
Құқықтық сананың негізгі белгілері:
)ол қоғамдық сананың бір нысаны болып табылады;
)идеялардың теориялардан, сезімталдықтан т.б компроненттерінен тұрады;
)құқықтық сананың компоненттеріне ие-бұл әр түрлі құқық субьектілері болып табылуы;
)оның қазіргі кездегі заманға, әрі өткен кездерге де және болашаққа бағытталғандығы;
)қоғам дамуының әр кезеңінде құқық нысаны болып табылады;
)құқық субьектілерін әлеуметтік құқықтық жағдайларға бағдарлайды, оларға тиісті іс-әрекет (кей уақытта құқыққа сай болмауы да мүмкін) таңдай алуға және құқықтық мәнді шешім қабылдауға мүмкіндік туғызады, яғни адамдардың қызметін реттегіш "ішкі механизімі" ретінде көрінеді.
Құқықтық сананың құрылымы-бұл құқықтық сананың құрылысы, тұтастығын қамтамасыз ететін негізгі элементері мен байланыстарының орыналасуы. Оның элементтері болып құқықтық идеология (теория, идиялар, санаттар, принциптер, тұжырымдамалар), конструкциялар сындырлар, құқықтық психология (сезім, эмоция, мотивтер, мүдделер, елестер, психологиялық күиі, т.б.), мінездемелік элеметтер дағды, құндылық, бағдар, іс-әрекетке дайындығы табылады. Құқықтық сананың түрлеріне жеке дара, топтастық, бұқаралық қоғамдық, мамандандырылған
кәсіпкерлік,ғылыми теориялық, саналық, санасыздық және т.б. жатады.
Құқықтық сананың кемшіліктері де болатынын біз білеміз. Әсіресе оны бұрмалау кезінде анық сезінеміз. Құқықтық сананың деформациясы дегеніміз жағымды идияларды, нанымды, сезімді және т.б. бұрмалау бұзу. Оның әр түрі бар. Олар: құқықтық инфантилизм (жақсы заң дайындығы бар деп сенетіндердің, шын мәнінде,заң білімінің жеткіліксіздігі, заңды білуге, үйренуге қалайда болмасын қалыптаспағандығы), құқықтық нигилизм білімсіздік, яғни құқықтың әлеуметтік құндылығын жоққа шығару, заңның талаптарын саналы түрде орындамау, құқықтық сананың бір бөлігі құқықты сақтау мен құрметтеу талаптарына ашық сын козбен қарау, құқықтық" сананың қайта тууы"(құқықтық сананың бұрмалануының еің өріс кел деңгейіне жетуі, құрамына қасақана қылмыстың енуі, бұл заңдылыққа қарсы жоқ); құқықтық дилетантизм (заңмен еркін айналасу, немесе заңның құндылығына немғұрайлықпен қарап заң жағдайларына дұрыс баға бере алмай түсіну); құқықтық фетишизм (әлеуметтік-экономикалық,саяси және өзге де міндеттерді шешудегі заң құралдарының рөлі туралы жалған түсініктеме)
Кез келген құқықтық тұжырымдамалар адамдардың санасына бағытталған. Адам құқықтық тыйым салуды, рұқсатты және міндеттілікті қалай жан-тәнімен қабылдаса, солай оны орындайды, немесе оған немқұрайлы қарап салақтық жасайды, тіпті оны бұзуға дейін баратынын өмір көрсетуде. Ерікті және саналы түрде заңдарды орындап, құрметтеген адамда құқықтық сана мен құқықтық мәдениеті өте жоғары болады. Бірақта кейбір адамдар қорқып, үрейленудің әсері мен заңдарды орындайтынын біз білеміз, өйткені олар құқықты бұзатын болса, тиісті жазаға ұшырайтынын біледі.
Қоғамның ең басты мақсаты бүкіл адамдардың құқықты саналықпен орындаулары, оған құрметпен қарап, оз іс-әрекеттерін заңдармен ұштастыру болып табылады. Ол үшін заңдарды жетілдіре түсуіміз керек, олар адамға қызмет көрсетулері тиіс және жас заңгер кадрларын дәйекті дайындауға өз көмегін тигізу қажет. Құқықтық институт дегеніміз заң нормаларының алғашқы бірігушілігі, ол құқық саласындағы пәнінің белгілері бір бөлігін тұтас күйінде реттеуді қамтамасыз етеді. Мысалы, мемлекеттік құқықтағы азаматтық институт, қылмыс құқығындағы қажетті қорғану институты, қылмыс құқығын Құқықтық нақтылықты, құқықтың және құқық жүйесінің дамуына ықпал ететін факторларды ерекше түрде тану құқықтық сана болып табылады. Моральмен, дінмен, өнермен, ғылыммен қатар, құықтық сана қоғамдық сананың нысаны болып саналады, оның өмір шындығын көрсететін өзіне тән ерекше объектісі бар. Құқықтық сана дегеніміз, адамдардың қолданылып жүрген жәен тілек ететін құқыққа көзқарасын білдіретін түсініктер мен сезімдердің, бағалар мен мақсатардың жиынтығы. Мысалы, азаматтардың жаңа заңға мақұлдау немесе жақтырмау, нормативтік құқықтық актінің жобасы жөнінде пайымдау және т.б. түріндегі әсері. Құқықтық сананың мәні оның бағалаушылық сипатында. Қолданылып жүрген заң нормаларын нақты қоғамдық қатынастармен және әлеуметтік топтардың мүдделерімен арақатынасын белгілей отырып, құқықтық сана құқықтың мүмкіндігінше қандай болуға тиіс екендігін анықтайды. Ол субъектінің қолданылып жүрген құқық нормаларын сақтауға немесе бұзуға деген белгілі бір көзқарасын қалыптастырады. Соның нәтижесінде мұндай баға бұдан әрі мінез-құлық себебіне айналуы мүмкін. Құқықтық сана әлеуметтік құбылыстарды ерекше бағалай отырып, қоғамдық сананың басқа нысандарымен өзара әрекет етеді. Мәселен, меншіктің экономикалық санамен қатынастары тұрмыс деңгейі мен тұрмыс салтының алғашқы негіздерінің бірі ретінде, адамгершілік санамен қатынастары- ізгілік пен зұлымдық тұрғысынан, құқықытық санамен қатынастары олардың заңдылығын тану тұрғысынан қарастырылады. Құқықтық сана өзінің сабақтастығымен, мәдени-тарихи мазмұнымен күшті. Құқық туралы көзқарастар, түсініктер, идеялар мен теориялар ұрпақтан ұрпаққа сол арқылы беріліп отырады. Өткендегі құқықтық жетістіктердің қазіргімен, бір өркениеттің басқалармен қабылдануы, кеңестерден кейінгі көптеген мемлекеттердің құқықтық жүйелерінің батыс конституционализмі мен дәстүрлі нормаларының идеялары мен конструкцияларын қабылдауы. Әртүрлі мәдени-тарихи қоғамдастықтың құқық туралы, ретеу әдістері мен жауакершілік түрлері туралы түсініктері әртүрлі болдаы. Түрлі елдер мен құрлықтардағы құқықтық сананың ерекшеліктері де осыдан. Жағымды құқықтағы өзгерістердің табиғи ықпалына ұшырай отырып, құқықтық сана құқық жүйесі мен қоғамдық қатынастарға күшті кері әсер етеді, дамуға себепші болуы не әлеуметтік процестерді тежеуі мүмкін. Мысалы, АҚШ-тың бабасы болған негізін қалаушылардың озық құқықтық санасының Солтүстік Америкадағы қоғамдық процестерді демократияға, бостандық пен гүлденуге қалай ілгерілеткені мәлім. Адам мен азамат құқықтарының, заң үстемдігінің, билікті бөлісудің, тәуелсіз сот әділдігінің идеялары өмірде орнықты, олар осыдан екі жүз жылдан астам уақыт бұрын Тәуелсіздік декларациясы мен АҚШ Конституциясында тұжырымдалған болатын және олар дүниежүзілік құқықтық санаға ықпалын осы кезге дейін жоғалтқан жоқ. Және басқа бір, неғұрлым жақындағы мысал: көптеген жылдар бойы қалыптасқан әлеуметтік дейтін құқықтық сана жинақталатын зейнетақы құқығының дүниежүзілік практикасы негізінде ортақ зейнетақылық құқық қатынастарын толғағы жеткен реформалаудағы жанталаса “қарсылық көрсетті”.
Құқықтық сана- сан қырлы феномен. Оның жеке адам мен қоғамның рухани даму ерекшеліктеріне байланысты өз құрылымы бар. Құқықтық сананы негізгі екі элемент: құқықтық психология және құқықтық идеология құрайды. Құқықтық психология болып жатқан оқиғалар мен құбылыстардан қызбалықпен, тіпті есі кете терең әсер алуға қабілетті адамға тән психикамен байланысты. Ол құқықтық санада көбінесе стихиялы түрде, құқыққа және құқықтық шындыққа көзқарас бейнелетін сезім, көңіл-күйі, сүйкімділік пен сүйкімсіздік, реніш түрінде қалыптасады. Мәселен, бұл жасалған қылмыс жөнінде ашынушылық және оның құрбанына жаны ашушылық, әділ сот үкіміне қанағаттану сезімі; қылмыстық жазадан қорқу немесе Конституцияны құрметтеу болуы мүмкін. Құқықтық сезімдер, көңіл-күй көп жағдайда әлеуметтік ортаның, жеке адамның тікелей араласатын ортасының ықпалының әсерімен қалыптасатынын ескеру керек. Көптеген социологиялық зерттеулерде адамның белгілі бір ортада болғанда, өзі басқа адамдармен байланыс жасамаған кездегіге қарағанда, көбінесе мүлде өзгеше сезініп, ойлап, әрекет жасайтыны атап өтілген. Жеке адамның құқықтық сансының деңгейімен ерекшеліктерін анықтау ұшін оның отбасыыны, ұжымының, бейресми араласатын топтарының және тиісті әлеуметтік жіктерінің әлеуметтік-құнды бағдарын білу қажет болатыны сондықтан. Құқықтық сананың құбылмалы элементі көңіл-күйі болып табылады, өйткені ол өзгеріп отырады, құқықтық идеяларды таратудың көмегімен иландыру мен көтермелеуге сәйкес келетін саналы әсерге бейім болуы мүмкін. Адамдардың дағдысына, олардың тұрмыс-салтына енетін нәрсе құқықтық сананың белгілі-бір әдет-ғұрыптар мен дәстүрлерді сақтауға байланысты тұрақты элементтерін айқындайды. Қылмыстық, қылмыстық атқару, әкімшілік, сондай-ақ азаматтық құқықта сол заңдарға қоғамдық құқықтық сана арқылы және оны мақұлдауымен адамдардың әдет-ғұрпымен сенгізілген кінәден арылу туралы, зиянды жуып-шаю туралы, моральдық нұқсанның орнын толтыру туралы ережелер кездесетіні анық. Құқықтық санадағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Құқықтық мәдениет дегеніміз бұл жалпы мәдениеттің бөлігі, ол құқықтық сферадағы адамдардың тапқан барлық құндылықтың жиынтығы. Оның түрлері: қоғам, әлеуметтік топтар, тұлға болып табылады. Қоғамның құқықтық мәдениетінің көрсеткіштеріне жататындар:
-азаматтардың және лауазымды адамдардың құқық санасының деңгейі, олардың құқықтық нормалардың тұжырымдамаларын орындауға сенімділігі;
-заңдарды жетілдіру деңгейі(ғылыми негізділігі, тиімділігі);
-заңдылық пен құқықтық тәртіптің деңгейі;
-құқыққолдану, сонын ішінде құқыққорғау органдарының қызмет деңгейі, олардың қажетті материалдармен жабдықталуы;
-заң шығару техникасының даму деңгейі;
-құқықшығармашылық және құқықты іске асыру мәдениетінің деңгейі.
Тұлғаның құқықтық мәдениетінің деңгейі:
-құқықтық білу мен түсіну;
-тұлғаның сеніміне қарай құқықты құрметтеу:
-өз істерін заңға сәйкестендіру әдеті;
құқықтық белсенділік.
Сондықтан да болар құқықтық мәдиниет құқықтық нигилизмге қарама-қайшы келетін құбылыс.
Құқықтық нигилізімнің нысандарының пайда болуының басты себебі-құқықтық тәрбиенің жоқтығы, адамдардың негізгі бөлігінің заңнан хабардар болмауы (соқырлығы), өз елінің заңдарын білмеуі.
Құқықтық нигилизмнің нысандарының көріністері:
-қолданылып жүрген заңдарды және өзге норматиптік құқықтық актілерді тікелей қасақана бұзуы;
-заң тұжырымдарын жаппай сақтамау және орындамау;
-актілерді қайшылықтарына және бірін-бірін жоюға бағытталғанына қарамастан шығару; -заңдылықты саяси, идеологиялық және тәжірбиелік қажеттілігіне байланысты алмастыру;
-барлық деңгейдегі мемлекеттік өкілді және басқарушы органдарының іс-қимылдарының үйлесімсіздігі;
-адамның құқықтарын әсіресе өмір сүру, абырой, ар-ождан,қадір-қасиет, тұрғын үй, мүліктік құқықтары бұзу;
-тәуелсіздік идеяны және мемлекеттік тұтастық идеяларды сепаратизммен алмастыру. Демек,заң нигилизмі, жалпы алғанда, құқықтық құндылығын жоққа шығарады.
Жоғарыдағы айтылғандардың қайсысы болсада құқықтық сананың дамымауына әкеп соқтырады. Құқықтық сана дегеніміз құқық туралы идеялардың, көзқарастардың жиынтығы. Мұның арқасында адам құқықты танып-білумен қатар өмірмен ұштастырылған тәжірбие қызметін ұйымдастырады. Сөйтіп, құқықтық сана жеке адамда, жеке адамдардың топтарында және бүкіл қоғамда бар.
Оларды жекеленген (дара) құқықтық сана, топтық құқықтық сана, мамандандырылған (кәсіптік) және бұқаралық құқықтық сана деп бөлуге болады.
Құқықтық сананың негізгі белгілері:
)ол қоғамдық сананың бір нысаны болып табылады;
)идеялардың теориялардан, сезімталдықтан т.б компроненттерінен тұрады;
)құқықтық сананың компоненттеріне ие-бұл әр түрлі құқық субьектілері болып табылуы;
)оның қазіргі кездегі заманға, әрі өткен кездерге де және болашаққа бағытталғандығы;
)қоғам дамуының әр кезеңінде құқық нысаны болып табылады;
)құқық субьектілерін әлеуметтік құқықтық жағдайларға бағдарлайды, оларға тиісті іс-әрекет (кей уақытта құқыққа сай болмауы да мүмкін) таңдай алуға және құқықтық мәнді шешім қабылдауға мүмкіндік туғызады, яғни адамдардың қызметін реттегіш "ішкі механизімі" ретінде көрінеді.
Құқықтық сананың құрылымы-бұл құқықтық сананың құрылысы, тұтастығын қамтамасыз ететін негізгі элементері мен байланыстарының орыналасуы. Оның элементтері болып құқықтық идеология (теория, идиялар, санаттар, принциптер, тұжырымдамалар), конструкциялар сындырлар, құқықтық психология (сезім, эмоция, мотивтер, мүдделер, елестер, психологиялық күиі, т.б.), мінездемелік элеметтер дағды, құндылық, бағдар, іс-әрекетке дайындығы табылады. Құқықтық сананың түрлеріне жеке дара, топтастық, бұқаралық қоғамдық, мамандандырылған
кәсіпкерлік,ғылыми теориялық, саналық, санасыздық және т.б. жатады.
Құқықтық сананың кемшіліктері де болатынын біз білеміз. Әсіресе оны бұрмалау кезінде анық сезінеміз. Құқықтық сананың деформациясы дегеніміз жағымды идияларды, нанымды, сезімді және т.б. бұрмалау бұзу. Оның әр түрі бар. Олар: құқықтық инфантилизм (жақсы заң дайындығы бар деп сенетіндердің, шын мәнінде,заң білімінің жеткіліксіздігі, заңды білуге, үйренуге қалайда болмасын қалыптаспағандығы), құқықтық нигилизм білімсіздік, яғни құқықтың әлеуметтік құндылығын жоққа шығару, заңның талаптарын саналы түрде орындамау, құқықтық сананың бір бөлігі құқықты сақтау мен құрметтеу талаптарына ашық сын козбен қарау, құқықтық" сананың қайта тууы"(құқықтық сананың бұрмалануының еің өріс кел деңгейіне жетуі, құрамына қасақана қылмыстың енуі, бұл заңдылыққа қарсы жоқ); құқықтық дилетантизм (заңмен еркін айналасу, немесе заңның құндылығына немғұрайлықпен қарап заң жағдайларына дұрыс баға бере алмай түсіну); құқықтық фетишизм (әлеуметтік-экономикалық,саяси және өзге де міндеттерді шешудегі заң құралдарының рөлі туралы жалған түсініктеме)
Кез келген құқықтық тұжырымдамалар адамдардың санасына бағытталған. Адам құқықтық тыйым салуды, рұқсатты және міндеттілікті қалай жан-тәнімен қабылдаса, солай оны орындайды, немесе оған немқұрайлы қарап салақтық жасайды, тіпті оны бұзуға дейін баратынын өмір көрсетуде. Ерікті және саналы түрде заңдарды орындап, құрметтеген адамда құқықтық сана мен құқықтық мәдениеті өте жоғары болады. Бірақта кейбір адамдар қорқып, үрейленудің әсері мен заңдарды орындайтынын біз білеміз, өйткені олар құқықты бұзатын болса, тиісті жазаға ұшырайтынын біледі.
Қоғамның ең басты мақсаты бүкіл адамдардың құқықты саналықпен орындаулары, оған құрметпен қарап, оз іс-әрекеттерін заңдармен ұштастыру болып табылады. Ол үшін заңдарды жетілдіре түсуіміз керек, олар адамға қызмет көрсетулері тиіс және жас заңгер кадрларын дәйекті дайындауға өз көмегін тигізу қажет. Құқықтық институт дегеніміз заң нормаларының алғашқы бірігушілігі, ол құқық саласындағы пәнінің белгілері бір бөлігін тұтас күйінде реттеуді қамтамасыз етеді. Мысалы, мемлекеттік құқықтағы азаматтық институт, қылмыс құқығындағы қажетті қорғану институты, қылмыс құқығын Құқықтық нақтылықты, құқықтың және құқық жүйесінің дамуына ықпал ететін факторларды ерекше түрде тану құқықтық сана болып табылады. Моральмен, дінмен, өнермен, ғылыммен қатар, құықтық сана қоғамдық сананың нысаны болып саналады, оның өмір шындығын көрсететін өзіне тән ерекше объектісі бар. Құқықтық сана дегеніміз, адамдардың қолданылып жүрген жәен тілек ететін құқыққа көзқарасын білдіретін түсініктер мен сезімдердің, бағалар мен мақсатардың жиынтығы. Мысалы, азаматтардың жаңа заңға мақұлдау немесе жақтырмау, нормативтік құқықтық актінің жобасы жөнінде пайымдау және т.б. түріндегі әсері. Құқықтық сананың мәні оның бағалаушылық сипатында. Қолданылып жүрген заң нормаларын нақты қоғамдық қатынастармен және әлеуметтік топтардың мүдделерімен арақатынасын белгілей отырып, құқықтық сана құқықтың мүмкіндігінше қандай болуға тиіс екендігін анықтайды. Ол субъектінің қолданылып жүрген құқық нормаларын сақтауға немесе бұзуға деген белгілі бір көзқарасын қалыптастырады. Соның нәтижесінде мұндай баға бұдан әрі мінез-құлық себебіне айналуы мүмкін. Құқықтық сана әлеуметтік құбылыстарды ерекше бағалай отырып, қоғамдық сананың басқа нысандарымен өзара әрекет етеді. Мәселен, меншіктің экономикалық санамен қатынастары тұрмыс деңгейі мен тұрмыс салтының алғашқы негіздерінің бірі ретінде, адамгершілік санамен қатынастары- ізгілік пен зұлымдық тұрғысынан, құқықытық санамен қатынастары олардың заңдылығын тану тұрғысынан қарастырылады. Құқықтық сана өзінің сабақтастығымен, мәдени-тарихи мазмұнымен күшті. Құқық туралы көзқарастар, түсініктер, идеялар мен теориялар ұрпақтан ұрпаққа сол арқылы беріліп отырады. Өткендегі құқықтық жетістіктердің қазіргімен, бір өркениеттің басқалармен қабылдануы, кеңестерден кейінгі көптеген мемлекеттердің құқықтық жүйелерінің батыс конституционализмі мен дәстүрлі нормаларының идеялары мен конструкцияларын қабылдауы. Әртүрлі мәдени-тарихи қоғамдастықтың құқық туралы, ретеу әдістері мен жауакершілік түрлері туралы түсініктері әртүрлі болдаы. Түрлі елдер мен құрлықтардағы құқықтық сананың ерекшеліктері де осыдан. Жағымды құқықтағы өзгерістердің табиғи ықпалына ұшырай отырып, құқықтық сана құқық жүйесі мен қоғамдық қатынастарға күшті кері әсер етеді, дамуға себепші болуы не әлеуметтік процестерді тежеуі мүмкін. Мысалы, АҚШ-тың бабасы болған негізін қалаушылардың озық құқықтық санасының Солтүстік Америкадағы қоғамдық процестерді демократияға, бостандық пен гүлденуге қалай ілгерілеткені мәлім. Адам мен азамат құқықтарының, заң үстемдігінің, билікті бөлісудің, тәуелсіз сот әділдігінің идеялары өмірде орнықты, олар осыдан екі жүз жылдан астам уақыт бұрын Тәуелсіздік декларациясы мен АҚШ Конституциясында тұжырымдалған болатын және олар дүниежүзілік құқықтық санаға ықпалын осы кезге дейін жоғалтқан жоқ. Және басқа бір, неғұрлым жақындағы мысал: көптеген жылдар бойы қалыптасқан әлеуметтік дейтін құқықтық сана жинақталатын зейнетақы құқығының дүниежүзілік практикасы негізінде ортақ зейнетақылық құқық қатынастарын толғағы жеткен реформалаудағы жанталаса “қарсылық көрсетті”.
Құқықтық сана- сан қырлы феномен. Оның жеке адам мен қоғамның рухани даму ерекшеліктеріне байланысты өз құрылымы бар. Құқықтық сананы негізгі екі элемент: құқықтық психология және құқықтық идеология құрайды. Құқықтық психология болып жатқан оқиғалар мен құбылыстардан қызбалықпен, тіпті есі кете терең әсер алуға қабілетті адамға тән психикамен байланысты. Ол құқықтық санада көбінесе стихиялы түрде, құқыққа және құқықтық шындыққа көзқарас бейнелетін сезім, көңіл-күйі, сүйкімділік пен сүйкімсіздік, реніш түрінде қалыптасады. Мәселен, бұл жасалған қылмыс жөнінде ашынушылық және оның құрбанына жаны ашушылық, әділ сот үкіміне қанағаттану сезімі; қылмыстық жазадан қорқу немесе Конституцияны құрметтеу болуы мүмкін. Құқықтық сезімдер, көңіл-күй көп жағдайда әлеуметтік ортаның, жеке адамның тікелей араласатын ортасының ықпалының әсерімен қалыптасатынын ескеру керек. Көптеген социологиялық зерттеулерде адамның белгілі бір ортада болғанда, өзі басқа адамдармен байланыс жасамаған кездегіге қарағанда, көбінесе мүлде өзгеше сезініп, ойлап, әрекет жасайтыны атап өтілген. Жеке адамның құқықтық сансының деңгейімен ерекшеліктерін анықтау ұшін оның отбасыыны, ұжымының, бейресми араласатын топтарының және тиісті әлеуметтік жіктерінің әлеуметтік-құнды бағдарын білу қажет болатыны сондықтан. Құқықтық сананың құбылмалы элементі көңіл-күйі болып табылады, өйткені ол өзгеріп отырады, құқықтық идеяларды таратудың көмегімен иландыру мен көтермелеуге сәйкес келетін саналы әсерге бейім болуы мүмкін. Адамдардың дағдысына, олардың тұрмыс-салтына енетін нәрсе құқықтық сананың белгілі-бір әдет-ғұрыптар мен дәстүрлерді сақтауға байланысты тұрақты элементтерін айқындайды. Қылмыстық, қылмыстық атқару, әкімшілік, сондай-ақ азаматтық құқықта сол заңдарға қоғамдық құқықтық сана арқылы және оны мақұлдауымен адамдардың әдет-ғұрпымен сенгізілген кінәден арылу туралы, зиянды жуып-шаю туралы, моральдық нұқсанның орнын толтыру туралы ережелер кездесетіні анық. Құқықтық санадағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz