Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру

Жоспар
Кіріспе

КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
ҚОРЫТЫНДЫ

Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті- ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді. Бұл міндеттерді шешу үшін, әрбір білім беру мекемедегі ұжымының, әрбір мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы, барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа практикаға, жаңа қарым-қатынасқа өту қажеттігі туындайды.
Қазіргі кездегі жоғары білім беру қоғам талаптарын қанағаттандырудың бірнеше жүйелерін қарастырады, яғни ғылымды, білімді және өндірісті интеграциялау түрі ретінде ғылыми оқу-өндірістік кешендер құру; оқытуды және студент еңбегін дараландыру, білім беруді ізгілендіру; оқытушылардың кәсіби даярлығына жоғары талап қою, жоғары оқу орнында болашақ мұғалімдерді даярлау мен олардың кәсіби деңгейін көтеруде педагогикалық мұғалімдерді жаңа технологиялар негізінде көтеру. Мұндай үдеріс әлемнің түрлі елдерде өздерінің ұлттық ерекшеліктеріне, экономикалық жағдайына, білім беру жүйесінің дәстүрлеріне қарай әртүрлі деңгейде көрініс тапқан.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ 378.02:37.6.013.41
Қолжазба құқығында

САДУОВА ЖАНАР НҰРӘЛІҚЫЗЫ

Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ мұғалімдердің кәсіби
бағыттылығын қалыптастыру

13.00.08 – Кәсіптік білім беру теориясы мен әдістемесі

Педагогика ғылымдарының кандидаты
ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның

А В Т О Р Е Ф Е Р А Т Ы

Қазақстан Республикасы
Түркістан, 2008
Жұмыс Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазқ-түрік университетінде
орындалған

Ғылыми жетекшілері педагогика ғылымдарының
докторы,
профессор
Керимов Л.К.

педагогика
ғылымдарының докторы,
доцент
Беркімбаев К.М.

Ресми оппоненттері: педагогика ғылымдарының
докторы,
профессор Кенжебеков Б.Т.

педагогика ғылымдарының
кандидаты,
доцент Сарбасова Қ.А.

Жетекші ұйым: Евразиялық гуманитарлық
институт

Қорғау 2008 жылы ______________сағат_____ Қ.А.Ясауи атындағы
Халықаралық қазақ-түрік университеті жанындағы педагогика ғылымдарының
докторы ғылыми дәрежесін беру жөніндегі Д 14.61.35 диссертациялық кеңесінің
мәжілісінде өтеді. Мекен-жайы: 161200, Түркістан қаласы, Университет
қалашығы, Мәдениет орталығы, кіші мәжіліс залы.

Диссертациямен Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университетінің кітапханасында танысуға болады. Мекен-жайы: 161200,
Түркістан қаласы, Университет қалашығы, Мәдениет орталығы.

Автореферат 2008 жылы ______________таратылды.

Диссертациялық кеңестің
Ғалым хатшысы
Беркімбаев К.М.

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының Білім туралы
Заңында: Білім беру жүйесінің басты міндеті- ұлттық және жалпы адамзаттық
құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды
қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті
жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді
ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу -
деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді. Бұл
міндеттерді шешу үшін, әрбір білім беру мекемедегі ұжымының, әрбір
мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы, барлық жаңалықтар мен қайта құру,
өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа практикаға, жаңа қарым-қатынасқа өту
қажеттігі туындайды.
Қазіргі кездегі жоғары білім беру қоғам талаптарын қанағаттандырудың
бірнеше жүйелерін қарастырады, яғни ғылымды, білімді және өндірісті
интеграциялау түрі ретінде ғылыми оқу-өндірістік кешендер құру; оқытуды
және студент еңбегін дараландыру, білім беруді ізгілендіру; оқытушылардың
кәсіби даярлығына жоғары талап қою, жоғары оқу орнында болашақ мұғалімдерді
даярлау мен олардың кәсіби деңгейін көтеруде педагогикалық мұғалімдерді
жаңа технологиялар негізінде көтеру. Мұндай үдеріс әлемнің түрлі елдерде
өздерінің ұлттық ерекшеліктеріне, экономикалық жағдайына, білім беру
жүйесінің дәстүрлеріне қарай әртүрлі деңгейде көрініс тапқан.
Жеке тұлғаны жан-жақты дамыту шеңберінде білім берудің мақсаты мен
мәнінің өзгеруі білім беру технологиясы деп алатын жаңа ұғымның пайда
болуына ықпал етті. Бұл ұғымның мәнін білім беру үдерісін өздігінше
дамытатын жүйе деп түсінуге болады, онда білім алушылардың қызметі жетекші
фактор болып табылып, оқыту мұғалім мен білім алушының субьектаралық өзара
әрекетін қарастыратын және олардың мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін
рефлексиялық басқару ретінде көрінеді.
ЖОО-да білім беру технологияларын пайдаланудың тиімділігі болашақ
мұғалімнің кәсіби іс-әрекетін дұрыс ұйымдастыра алуымен байланысты.
Педагогикалық іс-әрекеттің қыр-сырын әртүрлі салада қарастырған ауқымды
зерттеу еңбектері баршылық. Мәселен, болашақ мұғалімнің кәсіби мәнді
сапаларын қалыптастыру және тұлғасын дамыту, педагогикалық іс-әрекеттің
дидактикалық негіздерін айқындау, ЖОО-да оқу үдерісінің тиімділігін
арттыру мәселелері қазақстандық ғалымдар- А.П.Сейтешов, Н.Д.Хмель,
С.А.Ұзақбаева, Л.К.Керимов, Б.Р.Айтмамбетова, Б.Әдікәрімұлы,
М.А.Құдайқұлов, А.Е.Әбілқасымова, Ғ.К.Ділімбетова, В.В.Егоров, М.Ж.Жадрина,
А.А.Калюжный, М.С.Молдабекова, З.А.Исаева, Б.К.Момынбаев, Г.Ж.Меңлібекова,
Г.К.Нұрғалиева, С.А.Жолдасбекова, М.Н.Сарыбеков, Қ.Сарбасова, Ә.Абуов,
Б.С.Имандосова және т.б. еңбектерінде қарастырған.
Болашақ түрлі сала мамандарының кәсіби бағыттағы даярлығын екі қырынан
қалыптастыру бойынша ғалымдар еңбектерінің маңызы зор. Олар: С.Ж.Пірәлиев,
Л.А.Шкутина, С.Ә.Әбдіманапов, К.М.Беркімбаев, Ж.К.Оңалбек т.б. болашақ
мұғалімдерді кәсіби дярлау; Б.Кенжебеков, Б.А.Оспанова, болашақ
мұғалімдердің кәсіби құзіреттілігі мен креативтілігі туралы еңбектері бар.
Оқу-тәрбие үдерісін жетілдіру мақсатында педагогикалық технология-ларды
ұсынған Н.П.Гузиктің, В.М.Монаховтың, В.Ф.Шаталовтың, Т.Галиевтың,
Л.Бектұрғановалардың еңбектері және т.б. ғылыми тұрғыдан практикалық мәні
зор еңбектері біздің зерттеу жұмысымызда басшылыққа алынды.
Педагогикалық технологияларды білім беру саласында пайдаланудың әдіс-
тәсілдері, шарттары, дидактикалық-әдістемелік негіздері В.П.Беспалько,
Ж.А. Қараев, Ш.Т.Таубаева, Б.Т.Барсай, Д.М.Жүсібалиева, М.В.Кларин,
Қ.Ө.Қариева, С.А.Көшімбетова, Қ.Қабдықайырұлы, А.А.Саипов, Г.К.Селевко,
Б.К.Төлбасова, Л.А.Шкутина және т.б. ғалымдардың зерттеу еңбектерінің
арқауы болды.
Біз жоғарыда аталған еңбектерге талдау жасай отырып бүгінгі таңда жаңа
педагогикалық технологияларды оқу- тәрбие үдерісінде пайдалану мәселесінің
ғылыми- теориялық тұрғыда әлі де болса шешімін таппай отырғандығын
анықтадық.
Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығына бүгінгі өркениетті қоғамның
сұранысы мен оларды жоғары оқу орындарында даярлауда жаңа технологияларды
пайдаланып теориялық және практикалық білім беруді жетілдіруде әдістемелік
нұсқаулардың жоқтығы арасында қарама-қайшылықтар бар екені анық байқалады.
Осы қайшылықтардың шешімін іздестіру біздің зерттеу мәселемізді айқындауға
және тақырыпты Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру деп таңдауымызға негіз
болды.
Зерттеудің нысаны: Болашақ мұғалімдерді жоғары оқу орнында кәсіби
даярлық үдерісі.
Зерттеудің пәні: Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру.
Зерттеудің мақсаты: Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде болашақ
мұғалімдердің кәсіби - бағыттылығын қалыптастыруды теориялық-әдістемелік
тұрғыдан негіздеу, оны ғылыми-әдістемелік нұсқаулар негізінде жетілдіру.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер, болашақ мұғалімдердің кәсіби
бағыттылығын қалыптастыратын жаңа педагогикалық технологиялардың мәні мен
мазмұны теориялық тұрғыдан айқындалып, моделі жасалса және педагогикалық
жүйе ұсынылып тәжірибеге ендірілсе, онда бүгінгі қоғамға қызмет ететін
білікті және бәсекеге қабілетті мұғалім мамандары даярланады, өйткені бұл
қазіргі білім беру саласындағы қоғамдық сұраныс.
Зерттеудің міндеттері:
- болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлаудағы жаңа педагогикалық
технологиялардың мәні мен мазмұнын теориялық тұрғыдан негіздеу.
- болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру моделін жасау,
өлшемдері, көрсеткіштері мен деңгейлерін анықтау.
- болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырудағы
педагогикалық практикалардың мүмкіндіктерін айқындау.
- жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану арқылы болашақ
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру жүйесін құру.
- ұсынылған әдістемелік жүйенің нәтижесін тәжірибелік-экспериментте
тексеру және тәжірибеге ендіру.
Зерттеудің жетекші идеясы. Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыт-тылығын
қалыптастыруда жаңа технологияларды пайдалану қазіргі заман талабына сай
білікті мамандардың даярлығын жетілдіре түседі.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері. Тұтас педагогикалық
үрдісінде технологиялар бойынша тұжырымдар, жеке тұлғаның әлеуметтік мәні
туралы философиялық, психологиялық қағидалар, жеке тұлғалық – бағдарлы
білім беру теориясы, ғылым мен практиканы кіріктіру теориясын құрайды.
Зерттеудің көздері. Қазақстан Республикасының Білім беру туралы Заңы
(1999), Қазақстанның-2030 даму стратегиялық бағдарламасы; Қазақстан
Республикасында 2015 жылға дейінгі білім беруді дамытудың тұжырымдамасы
(2004); Отандық және алыс-жақын шетелдік педагог ғалымдардың зерттеліп
отырған мәселе бағытындағы еңбектері; Қазақстан Республикасы үкіметінің
ресми құжаттары, заңдары, қаулы-қарарлары, оқу-әдістемелік құралдар,
бағдарламалар, автордың өзінің жеке басына тән іс-әрекет тәжірибесі.
Зерттеудің әдістері. Зерттеу проблемасы бойынша философиялық,
психологиялық, педагогикалық ғылыми әдебиеттерге, жоғары және арнайы оқу
орындарының оқу-тәрбие үдерісінің құжаттарына талдау жасау; бақылау,
әңгімелесу, сауалнамалар жүргізу; озық тәжірибелерді зерделеу, эксперимент
жүргізу, алынған нәтижелерді математикалық тұрғыдан өңдеу.
Зерттеудің теориялық мәні мен ғылыми жаңалығы:
1. Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ мұғалімнің кәсіби
бағыттылығының қалыптасуына теориялық тұрғыдан талдау жасалынды.
2. Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру моделі
жасалып, өлшемдері, көрсеткіштер мен деңгейлері нақтыланды.
3. Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырудағы
педагогикалық практикалардың мүмкіндіктерін айқындау.
4. Жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану арқылы болашақ
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыратын жүйесі құрылды.
5. Ұсынылған әдістемелік жүйенің нәтижесін тәжірибелік-экспериментте
тексеріліп және тәжірибелік-экспериментте дәлелденді.
Зерттеудің практикалық маңызы. Зерттеудің нәтижелері бойынша жоғары
оқу орнының студенттеріне арналған жаңа педагогикалық технология-лардың
мазмұндық сипаттамасы, болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын
қалыптастыру моделі мен педагогикалық жүйесі, Мұғалім іс-әрекетінің
психологиялық-педагогикалық негіздері және Қазіргі педагогикалық
технологиялар атты арнайы курс бағдарламалары болашақ ұстаздардың кәсіби
бағыттылығын қалыптастыру мақсатында жоғары оқу орындарының тәжірибесіне
ендірілді.
Зерттеу нәтижелерін жоғары және арнайы орта педагогикалық оқу
орындарындағы мұғалім мамандарын даярлауда және Республикалық, аймақтық
мұғалімдердің кәсіби білімін жетілдіру институттарында пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
1. Жаңа педагогикалық технологиялардың ғылыми-теориялық мазмұны болашақ
мұғалім мамандарының педагогикалық білімдерін жетілдіріп қана қоймайды, ол
кәсіби бағыттылықты қалыптастырудың жетекші құралы болып табылады, өйткені,
ол оқу-тәрбие үдерісінің тиімділігін арттырып білікті, шығармашыл,
белсенді мұғалімдерді даярлауға септігін тигізеді.
2. Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру моделі
мотивациялық, мазмұндық, іс-әрекеттік компоненттері бірлігінде байқалады
және нақты өлшемдер мен көрсеткіштер және деңгейлер арқылы сипатталады.
3. Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырудағы
педагогикалық практикалардың мүмкіндіктерін айқындау.
4. Жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану арқылы болашақ
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыратын жүйесі.
5. Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырудың
педагогикалық жүйесі Мұғалім іс-әрекетінің психологиялық-педагогикалық
негіздері және Қазіргі педагогикалық технологиялар атты арнайы курс
бағдарламалары, Педагогика, Жалпы психология және педагогика негіздері,
Студенттердің педагогикалық практикасы, Жас ерекшелік және педагогикалық
психология, Психология мамандығына кіріспе пәндері және педагогикалық
практика және арнайы курстар арқылы жүзеге асырылады.
Зерттеу кезеңдері. Зерттеу үш кезеңге сәйкес жүргізілді.
Алғашқы кезеңде (2002-2004 ж.ж.) зерттеудің теориялық негіздері
анықталды, философиялық, психологиялық, педагогикалық ғылыми-әдіс-темелік
зерттеулер мен педагогикалық технологиялар бойынша әдебиеттер терең
меңгеріліп, теориялық тұрғыдан талданды, зерттеудің ғылыми аппараты
анықталды.
Екінші кезеңде (2004-2006 ж.ж.) ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге,
қазіргі ғылым мен техниканың даму жағдайындағы, психологиялық және
педагогикалық бағыттағы пәндердің мазмұнын жетілдірудегі басты идеяларға,
жоғары оқу орындарында психология және педагогиканы оқытудағы алдыңғы
қатарлы озат тәжірибелер мен әдістерге сүйене отырып, қазіргі педагогикалық
технология, мұғалім іс-әрекетінің психологиялық-педагогикалық негізі курс-
тарының мазмұны анықталып, бағдарлама құрастырылды; оқытушыларға және
студенттерге арналған әдістемелік нұсқаулар дайындалды, экспериментке
қатысушылардың әр түлі топтары үшін тәжірибелік-педагогикалық жұмыстар-дың
бағдарламасы мен әдістемесі жасақталып, анықтау және қалыптастыру, бақылау
эксперименттері жүргізілді.
Үшінші кезеңде (2006-2007 ж.ж.) Жоғары оқу орындарында Қазіргі
педагогикалық технологиялар, Мұғалім іс-әрекетінің психологиялық-педа-
гогикалық негізі атты арнайы курстары жасалынып тәжірибелік тексеруден
өткізіліп, алынған нәтижелер психологиялық және педагогикалық бағыттағы
пәндердің құрамды бөліктері бойынша эксперименттік және бақылау топтарының
оларды игеру деңгейлерін салыстыру әдісімен өңделді; теориялық және
тәжірибелік тексеру жұмыстарының нәтижелері жүйеленіп, тұтас зерттеу
бойынша қорытындылар шығарылды және әдістемелік ұсыныстар жасалды.
Зерттеу базасы. Тәжірибелік-зерттеу жұмыстары Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ
Түркістан орталығы және Кентау институтында, М.Әуезов атындағы ОҚМУ-да
жүргізілді.
Зерттеу нәтижелерін талқылау және ендіру. Диссертациялық жұмыстың
негізгі нәтижелері Халықаралық (Шымкент, 2004, 2007, Қарағанда, 2005,
Көкшетау, 2005, 2007, Кентау, 2006, Тараз, 2007, Семей, 2007, Отырар,
2007, Алматы, 2007), республикалық (Шымкент, 2004, 2005) ғылыми-практикалық
және ғылыми-теориялық конференцияларда, республикалық педагогикалық
оқуларда (Шымкент, Түркістан, Кентау 2002-2007) және Қ.А.Ясауи атындағы
Халықаралық қазақ-түрік университетінің жыл сайынғы өтетін
конференцияларда, ғылыми-әдістемелік семинарларда, сонымен қатар Оңтүстік
Қазақстан облыстық, аймақтық, қалалық білім беру басқармаларында баяндалды,
мерзімді ғылыми-педагогикалық басылымдарда, жинақтарда, бағдарламаларда,
әдістемелік нұсқауларда, оқу-әдістемелік құралдарда, электронды оқулықтарда
көрініс тапты. Жалпы саны –29.
Диссертация құрылымы. Диссертация кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды
мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Кіріспе бөлімде зерттеудің көкейкестілігі, мақсаты, нысаны, пәні,
міндеттері, ғылыми болжамы, жетекші идеясы, зерттеудің теориялық және
әдіснамалық негіздері, зерттеу көздері, әдістері мен кезеңдері беріледі
және ғылыми жаңалығы, практикалық мәні, қорғауға ұсынылған қағидалар
мазмұндалады.
Жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану арқылы болашақ
мұғалімдерді кәсіби даярлаудың теориялық негіздері атты бірінші бөлімде
Отандық және алыс-жақын шетелдік педагог ғалымдардың ғылыми зерттеу
еңбектеріне талдау жасай отырып, инновация, технология, жаңа
технология және т.б. ұғымдардың мазмұны мен мәніне ғылыми-теориялық
тұрғыдан мазмұндық сипаттама жасалып, теориялық негізі анықталды. Жаңа
педагогикалық технологиялар негізінде болашақ мұғалімдердің кәсіби
бағыттылығын қалыптастыру моделі ұсынылады.
Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру әдістемесі
атты екінші бөлімде болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылы-ғын
қалыптастыратын жаңа технологиялардың педагогикалық жүйесі жасалып оның
тиімділігін айқындау мақсатында әдістемлік нұсқаулар, арнайы курс
бағдарламалары ұсынылады, тәжірибелік-эксперимент жұмыстарының әрбір
кезеңдеріндегі нәтижелері мазмұндалды, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар
беріледі.
Қорытындыда болжамды дәлелдейтін зерттеудің негізгі нәтижелері мен
тұжырымдары мазмұндалады, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беріледі және
қарастырылып отырған мәселенің келешекте зерделенетін бағыттары айқындалды.
Қосымшада зерттеу жұмыстарында қолданылған ақпараттық техно-логиялар
бойынша, зерттеу нәтижелерін оқу орындарында ендіру анықта-малары
келтіріледі.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Техникалық прогресс пен ғылыми ақпарат көлемінің ұлғаюы, мектептегі
білім беру мазмұнын және оқу-тәрбие орындарының іс-әрекет қағидаларын қайта
құрылуының бәрі мұғалімнің кәсіби біліктілігі мен тұлғасына, бүкіл
педагогикалық үдерістің тұлғалық бағдарлануына қойылатын талаптардың сөзсіз
арта түсуіне алып келеді. Бүгінгі таңда кез-келген оқу орындарында оқу
үдерісін жетілдіру үшін жаңа педагогикалық технологияларын пайдаланудың
тиімділігін практиканың өзі дәлелдеп отыр. Мұның өзі аталған мәселенің
теориялық негіздемесін жасау қажеттілігін туындатады.
Технология ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп
қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының дидактикалық
ұғымдармен байланысы сан алуан: оқытудың технологиясы, педагогикалық
технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас
технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік
технология, топтық оқыту технологиясы және т.б. Бұл технологиялардың қайсы
түрі болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да әрбір автор технология
дегеніміз не? - деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға
өз анықтамасын беруге тырысады. Нәтижесінде, дәл қазіргі кезде білім беру
жүйесінде жүріп жатқан үдерістердің технологиясына түсіндіретін жалпы
анықтама жоқ.
Білім беру жүйесі – басқару органдарынан, түрлі типтегі және деңгейдегі
білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын қамтамасыз
ететін қаржы қорлары мен материалдық обьектілерден, ғылыми орталықтардан
тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл білім беру
жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру, қаржыландыру,
мониторинг және т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, білім беру
технологиясы деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Көптеген
авторлар бұл жағдайды интуиция деңгейінде түсінеді де, бұл ұғымды тек қана
оқытушы мен білім алушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған үдерістерге ғана
қатысты қолданады. Егер бұл үрдісті оқыту үдерісі деп атайтын болсақ, онда
оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің
қарастыратынымыз да технологияның осы түрі.
Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде болашақ мұғалімдерінің
даярлығын жоғары оқу орнының қабырғасында жетілдіру оқу үдерісін жобалау
арқылы іске асырылады. Болашақ мұғалімдердің кәсіби-педагогикалық даярлығын
қамтамасыз ететін барлық оқу пәндері үшін оқу үдерісін жобалаудың бірегей
алгоритмі жаңа оқу мақсатын құрып, соған сәйкес оқу пәндерінің жаңа
мазмұнын, оқытудың жаңа технологияларын жасауды көздейді (Кесте 1).
Кесте 1 Жаңа педагогикалық технологиялардың мақсаты және мазмұндық
нобайы

Білім беру жүйесіндегі реформалар мен қазіргі мектептің тұлғалық-
бағдарлы оқытуға бет бұруы болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығы-ның
даярлығына жаңа талаптар қояды. Білім беру жүйесі дамуының қазіргі кезеңі
жаңа парадигмаға өтудің жолдарын іздестірумен, яғни білім берудің жаңа
мақсатының жетістіктерімен байланысты.
Жаңа парадигманың маңызды компоненті – тұлғаның өзіндік даму
тұжырымдамасы болып табылады. Өзіндік даму – бұл ішкі және сыртқы әлеммен
байланысу қабілетін қалпына келтіру. Тұлғаның әртүрлі саладағы
икемділіктері мен қабілеттерін дамыту оның дербес ерекшеліктеріне, өзіндік
талдау, өзіндік баға беру қабілеттеріне байланысты, мұның өзі әрбір
студентке ерекше қатынас керек екендігін, оларға өзін көрсетуге, дамытуға
мүмкіндік жасау қажеттігін дәлелдейді. Сондықтан біздің зерттеуіміз болашақ
мамандарды дәстүрлі формада даярлаумен қатар жаңа педагогикалық
технологиялар негізінде жетілдіруді көздейді.
Әдістемелік тұрғыдан алып қарағанда, студенттерді тұлғалы-бағдарлы
оқытуды модельдеу білім беру жүйесінің үш функциясын көрсетеді:
- орнын толтыру, яғни тұлғаның базалық біліміндегі ақтаңдақтарды жою;
- бейімдеу, яғни пәндік және функциональдық жағынан неғұрлым жаңа
білім, талаптар ұсыну;
- дамыту, яғни тұлғаның шығармашылық тұғыдан өсуіне ықпал ету және оның
әр түрлі рухани қажеттіліктерін қанағаттандыру.
Кәсіби тұлғаны дайындау үшін нағыз педагогикалық, білімді-педагогикалық
бір бүтін болу керек және педагогикалық квадраттың барлық мазмұнына ие болу
қажет. Яғни, білім беру, оқыту, тәрбиелеу, дамыту болып саналады. Бұл тек
қана білім беру мекемесінің талабына тиісті емес, сонымен қатар әрбір оқу
тобының, циклының, факультеттің, кафедраның, оқытушыны, студенттің,
тыңдаушының іс-әрекетіне қатысты.
Жоғары оқу орнындағы білім беру жүйесі психологиялық-педагогикалық
талаптарды ұстанған жағдайда болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығы
талапқа сай қалыптасады. Оларға:
1. Білім беру мекемесінің іс-әрекеті толығымен оның басты мақсатына
жетуге тәуелді. Ал басты мақсат кәсіби тұлға дайындау, олардың өздерін
өмірде қалыптастыра алу қабілетін мәдениетті, демократиялық, гуманды,
құқықтық және қарқынды дамушы азаматтық қоғамның құрылу қажеттігіне сәйкес
ұйымдастыру. Білім беру мекемесін басқару егер бірбүтін жұмысқа және оның
нәтижесіне, нәтижеге жету кепілділігі қамтамасыз етілген болса, ол
эффективті болмақ. Керек бағытта жұмыс жасап, студенттерді керек болады
деген принциппен оқыту маңызды емес, әрбір түлектің барлық педагогикалық
және психологиялық құрамдар негізінде қажетті білімділікке қол жеткізу
маңызды. Бұл нәрсе бар болғанымен, жалпы практикада қажетті нақтылық және
қатаң тәртіппен аз жағдайда жасалады.
2. Білім беру үдерісінің студенттерге тұлға және болашақ маман ретінде
бағытталуы. Барлық білім беру мекемесі онда оқитындар үшін болады. Білім
беру мекемесінің басты мақсаты- жоғары білімді тұлға мамандарды дайындау.
Басты оптималды нәтиже- жоғары білімді тұлға маман. Әрбір педагогикалық
жүйе элементінің басшылықтың, оқытушының, студенттің, білім берудегі
жаңашыл тәсілдер студенттерді өз ісінің маманы етіп дайындаудағы беретін
білімдеріне байланысты болып келеді. Осыған жұмыс істемейтіндердің барлығы
аяусыз және жылдам шешіммен шектелуі қажет.
Бұлардың барлығы білім берудің модернизациясында, білім беруде,
оқытуды, педагогикалық ықпалдастықта, ортада жүзеге асуы қажет.
3. Кәсіби білімдендіру үдерісінде кәсіби тұлғаны даярлау мақсат қана
емес, сонымен бірге процестің тиімділігінің міндетті жағдайы. Білім
бағдарламасын меңгеру студенттің тұлға ретінде қандай екендігіне
байланысты. Егер адам пассивті, өздігінен оқымайтын болса оны бір нәрсеге
үйрету қиын. Жоғары оқу орнының бағдарламасын тек қан егер студент өзін
қызығушылығы бар, мәдениетті тұлға және нағыз маман, жауапкершілігі мол,
ерікті, талапты тұлға ретінде көрсетсе ғана сәтті меңгеруге болады.
Түсінуге және меңгеруге ұмтылмайтын адамнан артық соқыр және керең
болмайды. Егер мұғалім студенттердің тұлғасын қалыптастыруға мән бермесе,
онда мұғалімнің әрбір педагогикалық іс-әрекеті нәтижесіз болмақ. Мұның тек
қана мақсат емес, сонымен бірге олардың жеке кәсіби педагогикалық
сәттілігінің кепілі екенін түсінбесе ол тіпті өзінің оқу ережесін меңгерте
алмайды. Ол қаншалықты ғылыми және мамандық біліктілікке не болмаса тұлғаны
қалыптастыруға дайын болмаса, студенттерді көп нәрсеге үйрете алмайды. Бұл
тұрғыда ол өзінің орнында емес екендігінің белгісі, ал оны қалап, бірақ
жасай алмаса- бұл кәсібисіздік, студенттермен 5 жыл бойы әр күні 6-8
сағатта жұмыс жасайтын педагогикалық ұжымның мүмкіндіктері, тұлға маман
қалыптастыру мақсатына жетуде жоғары потенциалды қамтиды және ол бүтіндей
ұйымдастырылуы тиіс.
4. Студенттердің оқуының максималды интенсификациясы. Ешнәрсе адамның
ақылының және қасиетінің қазынасы бола алмайды, егер оның іс-әрекеті
белсенді болмаса. Профессионализмнің барлық компоненттері әр уақыттада
оқытушы және студенттің ұзақ және тер төгіп атқарған еңбегінің жемісі. Оқу
тек қана студент тұлғасының педагогикалық және психологиялық толы іс-
әрекетінде активтілік танытқан жағдайда нәтижелі болмақ. Білім алушының
оқып үйренудегі сәттілігі оның мотив қажеттілігінің (жеке мақсат,
жоспарлар, мамандықты таңдау мотиві, оқуға қатынасының мотиві және т.с.с.)
моральді қарым-қатынасының (міндетті болу, жауапкершілік, ақылдылық,
шыншылдық, еңбексүйгіштік, өзіне сын көзбен қарау және т.с.с.), еркі
(мақсатқа бағыттылығы, белсенділігі, ұйымдастырушылығы, қабілеті) мен
пропорционал болып келеді.
Студентті оқытудағы максимальді интенсификация оларды білім беру
мекемесіндегі жұмыстың әдістеріне оқытуды, олардың жеке өз бетінше жұмыс
жасауына жағдайды қалыптастыруды, осыған көбірек уақыт бөлуді талап етеді.
Оқумен қызықтыру, өзін болашақ маман және тұлға етіп қалыптастыруға түрткі
жүйесін құру қажет. Білім беру мекемесінде білім алушыларды оқуға зорлап
емес, олардың өздігінше оқығысы келетіндей етіп жағдай жасау маңызды.
Қалаусыз оқу білім алушы үшін оған жүктелген, жұмысына жат бұл жауыздықтан
құтылу үшін әртүрлі әрекеттер жасап, бірақ диплом алу үшін уақытша шыдау
керек деген психологиялық сенімді қалыптастырған.
5. Білім беру үдерісін тиімді психологиялық-педагогикалық технология
негізінде құру. Соңғы жылдарда білім беруді ұйымдастыруда көп нәрсе
өзгергенімен, педагогикалық технологияларды айтарлықтай өзгерістер жоқ.
Яғни, білім беру және оқыту формалары, әдістері, сонымен қатар
мемлекетімізде және дүниеде жаратылған жаңалықтармен толықтыруды, оларды
бүтіндей пайдаланудағы өзерістер көп емес. Әрбір мұғалімнен дәстүрлі
педагогиканы меңгеруді талап етеді. Мұны бағаламау және ескіріп қалған деп
санау дұрыс емес. Бірақ біздегі және шет елдегі оқытушы- шешендердің
тәжірбиесі жоғары оқу орнының және мұғалімдерінің әдіснамалық дүниетанымын
толықтыратын көптеген педагогикалық технологиялар болғанымен дұрыс
қолданылмай жатыр.
6. Білім беру үдерісін басқаруды оқытушы-мамандардың жоғары адами және
педагогикалық мәдениеттілікпен жүзеге асыруы. Олар арнайы педагогикалық,
материалды емес, рухани, жоғары гуманды, құнды мақсатқа ие болуы қажет
етеді. Педагогикалық ұжымның әрбір мүшесі білім беру процесінің белгілі
аймағында арнайы ұйымастырушы және қарапйым жұмысшы болып табылады. Білім
беру процесінің басты әрекет етуші фигурасы, яғни мұғалім, қажеттіліктерді
жүзеге асырмаса, өзінің тәжірибесі, білімі, қабілеттіліктерін көрсетпесе,
өзінің жүрегінің бөлшегін бермесе, сабақтардың құрғақ түрін инттелектісі
және кәсіби әрекеттерімен жандандырмаса барлығы қағазға жазылған жақсы
тілек болып қалмақ.
Студенттердің кәсіби тұлғасының қалыптасуы психология және
педагогиканың практикада өткізілуіне, теориялық жағдайларына сүйенбейтін
болса және жоғары оқу орнының білім беру жүйесінің ұйымдастырылуы бойынша
негізгі құжаттарға айналмаса сол күйінде қалып қоюы мүмкін.
Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде болашақ мұғалімдердің кәсіби
бағыттылығын қалыптастыру оқытушылардан да, студенттерден де осы әрекеттің
түпкі мақсатын саналы түрде ұғынуды талап етеді. Мұның өзі осы зерттеу
аумағы бойынша нақтылы бағыт болуын айғақтайды. Біз осының барлығын және
модель құрудың ерекшеліктерін ескере отырып, зерттеу барысында жалпы
жетекші теориядан туындайтын талаптарға сәйкес жаңа педагогикалық
технологиялар болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру
моделін жасадық. Модельдің аясында компоненттер, өлшемдер, көрсеткіштері,
деңгейлер қарастырылады (Сурет 1).
Модельді жасауда алдын-ала сараланған әдістер пайдаланылып
(психологиялық-педагогикалық, әдістемелік-тәжірибелік зерттеулерге
теориялық талдау; педагогикалық оқу орындарындағы оқу-тәрбие үдерісінің
барысын бақылау; мұғалімдер мен студенттер арасында сауалнамалар жүргізу;
болашақ мұғалімдер қызметінің нәтижелілігін талдау; мұғалімдер мен
студенттердің өзін-өзі бағалауы, сұрақ-жауап), сандық және сапалық жағынан
талдаудан өткен материалдар басшылыққа алынды. Бұл моделдің құрамын
анықтауды, біз болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлық деңгейлерін бағалап,

сараптау туралы мәселені шешу және оны қалыптастырудың эксперимент жүйесін
жасаудың маңызды алғышарты ретінде қарастырдық.
Жаңа педагогикалық технологиялар - болашақ мұғалімдердің кәсіби
бағыттылығын қалыптастыру моделін педагог біліктілігі берілген маман
сипаттамасының құрамдас бөлігі ретінде қарастырған жөн
Модель (Model, simulator) – үғымы, біріншіден ќасиеттері белгілі бір
маѓынадаѓы ж‰йеніњ немесе процестіњ ќасиеттеріне ±ќсас объектілер немесе
процестер ж‰йесі; екіншіден, сериялы б±йымдарды жаппай µндіруге арналѓан
‰лгі, эталон; кез-келген бір объекті ж±мысы. Модельге ќойылатын негізгі
талап – оныњ ќасиеттерініњ негізгі объектіге сєйкес келуі, яѓни
барабарлыѓы.
Жоғарыда біз ұсынған модельдің үш құрамдас бөлігі бір-біріне өзара
ықпал етеді, бірін-бірі толықтырып, дамыта түседі.
Осы модельдің өлшемдері мен көрсеткіштерінің арқатынасының әр түрлі
дәрежеде көрініс беруіне байланысты, жоғары оқу орындарында оқитын
студенттердің педагогика пәндерінің материалдарын меңгерудегі білім мен
практикалық біліктері және әлемнің біртұтас ғылыми бейнесінің қалыптасуының
мүмкін болатын төрт шартты деңгейі анықталды:
Жоғары деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті және жаңа
педагогикалық технологиялар бойынша білімді жетік меңгерген, оларды кез-
келген білім беру мекеме практикасында еркін іске асыра алады, жаңашылдық
тұрғысынан шығармашылыққа және өзін-өзі жетілдіруге деген тұрақты
ынтасымен, жүйелі мүддесімен сипатталады. Болашақ мұғалімдер жаңа
педагогикалық технологияларды пайдалану мәселесі бойынша қосымша
әдебиеттерді оқып-үйреніп, білім беру саласының жұмыс жасауының шынайы
жағдайына сүйене келе, білім алушылардың жас және дербес ерекшеліктеріне
бейімдей отырып, қызметтерінде ғылыми-практикалық ақпаратты іріктеп
пайдаланады. Оқу-тәрбие үдерісінде жаңа педагогикалық технологияларды
пайдаланып, ұйымдастырылуы оларда қанағат сезімін тудырады. Бұл деңгейдегі
болашақ мұғалімдердің білімдері толыққандылығымен, жүйелілігімен
ерекшеленеді, олар бар білімдерін нақтылы іс жүзіндегі жағдаятпен оңай
байланыстыра алады. Олардың икемділіктеріне шығырмашылық сипат тән,
мақсатты-мәнді, психологиялық-педагогикалық қызметтің заңдылықтары
деңгейінде негізделген, жалпы білім беретін оқу орындары жағдайында жаңа
педагогикалық технологияларды пайдаланып, жұмыс істеудің табиғаты мен
ерекшеліктеріне сәй келеді. Болашақ мұғалімдер жеке іс-әрекеттерін өз
беттерімен қарқынды-түзетіп сараптау, жаңа педагогикалық технологияларды
пайдаланудың тиісті бағасы мен өзара бағасын беру. Олардың істері мен
мінездері ішкі серпіліс пен жауапкершілік негізінде жүзеге асады.
Қиыншылық туындай қалса, болашақ мұғалімдер жағдайды тек түзетіп қана
қоймайды, сонымен бірге оның ықтимал өзгерістерін сарапттайды, қияншылықтан
шығудың жаңа, тапқыр шешімдерін жасайды.
Жеткілікті деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті және жаңа
педагогикалық технологиялар бойынша білімі жеткілікті, оларды іс жүзінде
асырудың әдіс-тәсілдерін, жолдарын, құралдарын, әдістемесін меңгерген,
теория мен практикадан алған білім, білік, дағдысын практикада
мүмкіндігінше пайдалануға тырысады. Кей жағдайда шығармашылық көзқарас
танытады. Олардың білімдері жеткілікті түрде берік, әрі жүйеленген, алайда
кейде нақты нақтылы жағдайда бұларды пайдалануында қиндықтар туындайды.
Икемділіктерін тек белгілі бір жағдайда ғана табыспен, жүйелі және саналы
түрде қолданады. Бұл деңгейдегі болашақ мұғалімдерде әрқашан жаңа
педагогикалық технологияларды қолдануға деген рефлексиялық әрекеттің
басымдылығы бола бермейді.
Орташа деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті мен жаңа
педагогикалық технологиялар туралы жалпы білім бар, бірақ оларды іс жүзінде
іске асырудың әдіс-тәсілдерін, жолдарын, құралдарын, әдісте-месін толық
меңгермеген, теория мен практикадан алған білім, білік, дағдысын практикада
анық көрсете алмайды. Бұл деңгейдегі болашақ мұғалімдердің білімі
толымсыз. Бүтіндей алғанда , білімдері жеткілікті түрде берік әрі жүйелі
емес. Олардың іс-әрекеттері толық көлемінде тұжырымдалмаған, психологиялық-
педагогикалық заңдылықтармен және жаңа педагогикалық технологияларды
пайдалану ерекшеліктерімен жеткілікті байланыстырылмаған, мәні мен
мазмұныныа сәйкес келмей жатады. Болашақ мұғалімдер жаңа педагогикалық
технологиялардың кәсіби қызметінің міндеттерін шешу тәжірибесін сирек
талдайды.
Төмен деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті мен жаңа
педагогикалық технологиялардың мәнін жете түсінбейді, олардың құрылымдық
компоненттерін, мазмұнын жән ерекшеліктерін толық білмейді. Бұл деңгей
болашақ мұғалімдердің жаңа педагогикалық технологияларды оқу-тәрбие
үдерісінде ұйымдастыруға даяр еместігін сипаттайды.
Аталған модель бізге жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығының қалыптасу деңгейін зерттеп білуге,
принциптер жүйесін анықтауға және педагогикалық шарттарды айқындауға
мүмкіндік берді.
Педагогикалық практикада студенттердің кәсіби бағыттылығын
қалыптастырудың өлшемдері мен көрсеткіштерін ажыратуға мүмкіндік береді.
Алғашқы өлшем мамандығына қызығуы, яғни кәсіби қызығуы болып, төмендегі
көрсеткіштер арқылы анықталады: мұғалім мамандығы туралы білімі, жүмыс
істеуге қажеттілігі, мамандығына қызығуы, мамандығын таңдау мотиві; екінші
өлшем педагогикалық құзырлығы: қоғамның әрбір мүшесін оқыту және тәрбиелеу
туралы білімі, талдау, жобалау, құрастыру, ұйымдастыра білуі,
коммуникативтік біліктіліктері; үшінші өлшем ғылыми-шығармашылық қабілеті:
психология, педагогика, әдістемелерден білімі, өздігімен ізденуі,
зерттеушілік қабілетінің болуы.
Студенттердің педагогикалық практикасының педагогикалық мүмкіндіктеріне
негіздеме жасай отырып, біз оның сандық және сапалық сипатын көрсететін
теориялық нобайын ұсынамыз (Сурет 2).

Сурет 2- Педагогикалық практикада студенттердің кәсіби бағыттылығын
қалыптастыру нобайы
Сонымен, эксперимент ретінде біз ерекшеліктерді, байланыстарды,
заңдылықтарды анықтау үшін арнайы жасалған жағдайлардағы педагогикалық
факторлар мен жағдайларды, фактілер мен құбылыстарды, ‰дерістерді зерттеуге
байланысты танымдық операциялар жүйесін түсінеміз.
Педагогикалық экспериментке мына ерекшеліктер тән болады:
- педагогикалық ‰деріске зерттеу және болжамның міндетіне сәйкес
маңызды өзгерістерді әдейі енгізу;
- оның біртұтас сипатын бұзбай, құбылыстардың арасындағы
байланыстарды көруге мүмкіндік беретін педагогикалық ‰дерісті ұйымдастыру;
- терең сапалы талдау және мүмкіндігінше педагогикалық ‰деріске
енгізілген жаңа компоненттерді және барлық ‰деріс нәтижелерін дәлірек
сандық өлшеу.
Экспериментке мына міндеттер қойылды.
1. Педагогикалық пәндерді оқыту барысында оқу ‰дерісініњ құры-лымын
оңтайландыру;
2. Эксперименттік зерттеу барысында жасалған жұмыс бағдар-ламаларын, арнайы
курс бағдарламаларын педагогикалық пәндерді оқытуда тәжірибеден өткізу;
3. Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру үшін жасалған
педагогикалық жүйені практикаға ендіру;
4. Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ мұғалімдердің кәсіби
бағыттылығын қалыптастыру ‰дерісінің тиімділігін қамта-масыздандыратын
оңтайлы әдістемелік технологияларды және құралдарды айқындау;
5. Тәжірибелі-эксперимент жұмысы нәтижелерінің математикалық- статистикалық
өңдемесін көрсету.
Тәжірибелі-эксперимент жұмысы Қ.А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ-
түрік университетінде, М.Ауезов атындағы ОҚМУ-да өткізілді. Экспериментке
педагогика және психология мамандығының 250 студенті қатысты, оның 130-ы
эксперимент тобында, 120-ы бақылау тобында.
Алға қойылған міндеттерді түбегейлі шешу және қозғаған ғылыми болжамның
дұрыстығын тексеру мақсатында студенттермен экспериментттік жұмыс (анықтау,
қалыптастыру, бақылау) жүргізілді.
Анықтау экспериментінің негізгі мақсаты - болашақ мұғалімдер мен
педагогика және психология мамандарының жаңа педагогикалық технологиялар
туралы ойларын анықтау болды.
Анықтау эксперименті барысында үш компонент бойынша (мазмұндық,
мотивациялық, іс-әрекеттік) даярланған анкеталық сұрақтар, сауалнама,
әңгімелесу, тест, бақылау әдістері, арнайы тапсырмалар жүйесі қолданып жаңа
педагогикалық технологиялар арқылы болашақ мұғалімдердің кәсіби
бағыттылығының қалыптасу деңгейі анықталды. Эксперимент нәтижесі
студенттердің жаңа педагогикалық технологиялар туралы білімінің
төмендігін, педагогикалық технологиялар тек педагогика сабағында ғана
қысқаша меңгерілетінін, оны студенттердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру
мақсатында пайдаланылмайтынын көрсетті. Арнайы пән ретінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.