Физикалық есептер-оқушы мен студенттің физикалық білімі құрылымының маңызы

Жоспар
Кіріспе

1 Физика есептерін шығарудың тәсілдері мен әдістемесі.
2. Физика есептерінің түрлері, әр түрлі негіздері бойынша классификациялау
3 Шешімі белгілі күрделі мәтіндік есепті қарапайымдылар қатарына бөлу әдісі.
4 Физиканың мәтіндік есептерінің аналитикалық тәсілі.
5. Физикалық есептер.оқушы мен студенттің физикалық білімі құрылымының маңызды бір элементі
6. Тесттік (сынау) сипаты бар тапсырмалар, оларға қойылатын жалпы талаптар
7. Есептерді шығару тәсілдерін алгоритмдеу

Физиканың мәтіндік есептері. Мәтіндік есептер берліген жағдайда оқушылардың мәлімет-хабарды алуы және оны өңдеуі. Мәтіндік есепті математикалық символдарға және мәтіннен тыс формаларға қайта құру. Сандық және сапалық мәтіндік есептер. Жаттығу және комбинациялық есептер. Тарихи, техникалық, биофизикалық және басқа мағынадағы есептер. Мәтіннен тыс формадағы есептердің негізгі мәліметтерін беру. Мәтіндік есептердің формалары: график, таблица, диаграмма және т.б. қабылдау кезінде оқушылардың мәлімет-хабарды алу және өңдеу үрдісіндегі ерекшеліктер.Физикалық есептер – оқушы мен студенттің физикалық білімі құрылымының маңызды бір элементі.
Қазіргі уақытта мәтінді “ шешу әдісі” және “шешу жолдары” туралы бір нақты түсінік қалыптаспаған. Әдіскерлердің, тәрбиешілерді, ғылымдардың, жалпы теориялық мәтін саласында жұмыс істеушілердің зертеулері осы уақытқа дейін шешу жолдары мен әдістері арқылы физикалық мәтіндердің нақты бір жіктелуін берген жөн . Әрбір мұғалім , оқытушы немесе зеттеуші өз ойынан және тәжірибесінен тұжырымдай келе жұмысшы гипотезалар ретінде әртүрлі әдіс¬-тәсілдер және жолдар түсінігін пайдаланады.Және де олар осы түсініктерді синонимдер деп түсіндіреді. Сонымен қатар дәл қазіргі уақытта кез-келген физикалық мәтіндік есептердің жалпы қабылданған әдіс-тәсілдерімен жолдары қабылданған. Қазіргі уақытта физиканың жеке бөлімдеріндегі мәтіндік есептерді шешудің спецификалық әдіс- тәсілдері мен жолдары жеткілікті түрде зерттеліп , кейбір алгоритмдер құрылып , олардың шешу жолдары көрсетілген. Мәтіндік есептердің нақты түріне арналған шешудің әдіс-тәсілдері мен жолдары бар. Мысалы, мәтіндік, графикалық, эксперементальдық , таблица , диаграмма және тағы басқалалар.

Пән: Физика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

пайдаланады. ( 1 кесте)
Кестеде әртүрлі заттардың қайнау және кристалдану нүктелері бір
атмосфералық қысым үшін берілген. Көп ретте, температураларды өлшеуге,
температуралық параметр үшін көлем алынатын, сұйық термометрлер
қолданылады. Олар шыныдан жасады және 200-ден 600 С-ға дейін өлшей алады.
Бұл термометрлер сұйық, кварцтан жасалған, копиллер түтіктермен
жалғанған, көлемге құйылады. Тұрмыстық параметрлердің дене үшін сипаты
пайдаланылады. Сынап – 39,80 С-да қатады, ал қалыпты қысымда 357,25 С-да
қайнайды. Бұданда жоғары температураларды өлшеуге пирттіктермометрлер
қолданылады, ал пентан құйылғандары – 2000С-ға дейінгі температураларды
өлшейді. Сұйық термометрлерде шкаланың ең кіші бөлігінің құны 0,010С.

Практикада термометрлік дене ретінде, қасиеттері идеал газға
жақын, H2 ,N2, не газдарын пайдаланылатын термометрлер жиі қолданылады.
Бұларда температура өзгерісін, тұрақты көлемдегі қысым өзгерістері арқылы
бағалайды. Газдың термометрмен 2-ден 1300 к температураларды өлшей алады.

Мысалы, платина және т.б. таза металдардың температуралары 0-ден
10000С аралығында сызықты өседі, сондықтан оларды электрлік термометрлерде
көп пайдаланылады. Бұларда термометрлік дене ретінде металл жіп алынады,
ал температуралық параметр кедергі. Платиналық электрлік термометр
-25,34-тен +630,740С температуралар аралығында эталондық термометр болып
табылады.

Электрлік кедергі термометрлік денелерге жартылай өткізгіштер
(T;O2 MgO-ның, қоспалары, Mn, Cu,Co, Ni тотықтары) пайдаланады. Жартылай
өткізгіштердің кедергілері температураға байланысты өседі. Термометрдің
сезгіштігі 10-30С-дан жоғары болмайды.

Тепе-теңдік күй 00-С

Сутектің үштік нүктесі -259,340

Оттектің үштік нүктесі -259,789

Сутектің үштік нүктесі 252,870

Судың үштік нүктесі -182,962

Мұздың балқу нүктесі 0,010

Судың қайнау нүктесі 0,800

Мырыштың қайнау нүктесі 100,000

Күмістің кристалдану нүктесі 419,505

Алтынның кристалдану нүктесі 961,930.10,64,430

Температураларды өлшеу үшін, дәнекерленген екі, әртекті металдарды да
пайдаланады. Оны термопара деп атайды.

Дәнекерленген және жалғанған А және в өткізгіштерінің бір үшін
қыздырып не суытатын болса, t1 және t2 дәнекерлерінің арсында 10С-ға,
шамамен, 1 105 В-қа термоэлектрлік қозғаушы күш пайда болады.

Егер t1, дәнекердің температурасын тұрақты ұстаса термометрлік қозғаушы
күш. Тек екінші дәнекердің температурасына тәуелді болады. Көбінесе t1 ,
дәнекер еріген мұзға батырылып қайтады, ал t2 қызған денеден жалғанады.
Термопаралық ЭҚҚ-і мен термисторлар арқылы 10000-С-тан жоғары
температураларды өлшеуге, олардың қасиеттеріннің кенет өзгеретініне
байланысты,қолдану қиынға түседі.Сондықтан бұдан жоғары температураларды,
зерттелінетін дененің сәуле шығару интенсивтілігін пайдаланылатын,
пирометрлермен өлшейді. Ал өте төменгі температураларда, жылу өткізгіштік
құбылыстық әсерінен зерттелетін дененің әсерінен температурасын өзгертуіне
байланысты, айтылған термометрлерді қолдануға болмайды. Мұндай заттардың
температуралары зерттелетін дененің қасиетіне байланысты қасиетінің
өзгерістері (магниттік термометрге) арқылы анықталады.

1. Массасы 0,8 кг сутек Корно циклін жасайды. Ең жоғарғы қысым P1=106
Па, ең төменгі қысым P3=105 Па. Ең кіші көлем V1=12 м3, ең үлкен
көлем V3=12 м3. Изотермиялар мен адиабаталардың қиылысу
нүктелеріндегі күй параметрлерін анықтаңдар. Сутек екі атомды газ
болғандықтан і=5
Берілгені:

m=8кг

P1=106Па

V1=2 м3

P3=105Па

I=5

Шешуі: Карно циклі екі изотермиядан және екі адиабаталардан құрылады.

12 қисығы газдың изотермиялық ұлғаюын сипаттайды. Ондай болса 1-қиылысу
нүктесі үшін К.Менделеев теңдеуі

P1V1=mM*RT1 (1)

Бұл теңдеуден газдың бастапқы T1 температурасы табылады.

T1=P1*V1=MmR=106*2*0.0020.8*8.31= 601K

Мұнда M=0,002 кгмоль=сутектің молярлық массасы 12 қисығы изотерма
болғандықтан T1=T2=601К.

Осы тұжырым 34 қисығы изотермия сығылу үшін де орындалады. 3 нүктесі
үшін P3V3=mM*RT3, мұнан T3=P3V3*Mm*R (2)

Теңдеуден T3=105*12*0,0020,8*8,31=361К қисығы изотерма болғандықтан
T3=T4=361К 2 қиысу нүктесі үшін мына теңдеулерді жазуға болады.

P1V1=P2V2 (3) (Бойль-Мариотт заңы)

P2V2=P3V3 (4) (Пуассон теңдеуі)

(4) теңдеуі (3) теңдеуге бөлу арқылы 2-ші қиысу нүктесіндегі көлем
табылады.

(P3V3 P1 V1)= V2V2 немесе V2=(P3V3P1V1)1V=3,262м3

Мұндағы U=CPCV - адиабаталық көрсеткіш

Сутек үшін Сu=(i+22)* R1, fk Cv=(I2)*R

Олай болса, U=2((i2)*R)=(i+2)R=1.4

Енді (3) теңдеуден 2-ші қиылысу нүктесіндегі газдың қысымы P2 табылады.

Себебі U2 белгілі

P2= P1 U1 U2=106*23.262=6.13105Па

Соңғы 4 нүкте үшін де (3) және (4) теңдеулерге ұқсас екі теңдеу жазылады.
Себебі U2 белгілі

P2= P1*U1U2=106*23,262=6,13105 Па

Соңғы 4 нүкте үшін де (3) және (4) теңдеулерге ұқсас екі теңдеу жазылады.
Себебі, 34 қысығы изотерма, ал 41 қисығы адиабата.

P4V4=P3V3 (5) P4V4=P1V1 (6)

(6) теңдеуді (5) теңдеуге бөлу арқылы 4-ші қиысу нүктесіндегі көлем
табылады.

P1 U1 P3 U3= U4=1

Бұл нәтиже (5) теңдеуден 4-ші нүктедегі P4 қилысуды анықтауға
мүмкіндік береді.

P4=P2V3V4=105*127.17=1.68*105Па.

Физика есептерін шығарудың тәсілдері мен әдістемесі.

Физикалық есептерді шығару тәсілдерінің мынадай түрлері кездеседі:

1)Арифметикалык, тәсілде есептер математикалық тендеулер кұрылмай,
арифметикалық амалдардың жәрдемімен, сұрақтар қою
арқылы шығарылады. Бұл тәсіл, мысалы, жылу мөлшерін
анықтауда көп қолданылады.

2)Алгебралык, тәсіл физикалық формулалардың негізінде
математикалық теңдеулер құру арқылы есептер шығарғанда
қолданылады. Мұндай есептер физиканың әр тарауында көп-ақ. Күрделі, қиын
есептердің көбісі осы тәсілмен шығарылады.

3)Геометриялық, тәсіл физикалық есептерді шығаруда
фигуралардың геометриялық және тригонометриялық қасиеттерін қолдану қажет
болған жағдайда пайдаланылады. Мұндай тәсіл кинематика, статика,
электростатика, фотометрия, геометриялық оптика тарауларына есептер
шығаруда көп қолданылады.

4)Графиктік тәсіл арқылы есептер шығарылғанда, олардың
жауаптары, түрлі графиктерді талдау негізінде алынады.

5))Эксперименттік тәсіл бойынша есептер эксперимент
жүргізудің негізінде шешіледі.

6)Аналитикалық, тәсілде есептің мазмұны жеке қарапайым
элементтерге жіктеліп, жан-жақты талданып, соның негізінде табуға
қажетті шаманы бірден анықтаудың зандылықтары қарастырылады.

Яғни есептің жауабына қатысты формуланы бірден тауып аламыз да, ол
арқылы есепті
басқа теріс жолдарға бұлтандатпай, оған берілген мәндерді қойып есептейміз.
Бізді бірден есептің мақсатына жетелейді. Мұндай
тәсілді кластағы оқушылардың білім дәрежесі (логикалық ойлауы мен
математикалық ебдейлігі) жоғары болған жағдайда қолдану
тиімді, әйтпесе, күрделі физикалық құбылыстарды дұрыс талдап, оған қатысты
формулаларды түрлендіріп, керекті ең соңғы теңдеуді
шығарып алу балаларға қиынға соғады.

7) Синтетикалык, тәсілмен (жекеден жалпыға көшу)
шығарғанда, есептің берілгендері бойынша қандай шамаларды алдымен
табуға болса, соны ретімен анықтап, ең ақырында ғана
есептің шешуіне жетеміз. Бұл тәсілдің әдістемелік қолайлылығы, берілген
сан мәндері арқылы алғашында мүмкін болған
шамаларды оңай анықтап, есептің жауабына бірте-бірте келеміз,яғни ғылымдағы
"қателесу және байқап көру" әдісіне ұқсас. Бірақ,
бұл жол бізді әрқашан қажетті ақырғы формулаға алып келе
бермей, кейде тіпті оқушыларды басқа теңдеулерге "алып қашып" кетуі де
мүмкін. Есепті шешудегі аралық кезеңдерді дұрыс талдай
білуді талап етеді. Сондықтан да, аналитикалық тәсілді жоғары, ал
синтетикалық амалды төменгі кластарда пайдаланған әдістемелік жағынан
тиімді деп есептелінеді.

Политехникалық есеп мысалы ретінде алынған есепті аналитикалық . және
синтетикалық тәсілдермен шығарып көрсетейік Көп жағдайда физикалық есептер
біріккен түрде аналитикалық - синтетикалык, тәсілмен де шығарылады, ал
кейде 4-5 тәсілдер араласып-қосылып, кешенді формада да шешіледі.

Берілгені:

m=280

t= 10 A

h=35 Fk h,t

g=10

Fk-? B

P

Аналитикалық тәсіл

Шешуі:

Қорытқы күш: R=P-FK

P=mg R=ma

FK=P-R=mg-ma

h=at22 a=2*ht2

FK=mg-m 2ht2

FK=2500H

Синтетикалық тәсіл

Шешуі:

h=at22 a=2ht2

P=mg R=ma

R=P-Fk

Fk=P-R=mg-ma

Fk=mg-m 2ht2

Логикалық талдау схемасы:

mg- Fk=ma

Fk=mg-ma

a=2ht2

Fk=m(g-2ht2)

Логикалық талдау схемасы:

P-R=mg-ma

a=2ht2

R=m2ht2

P-R= Fk

Mg-m2ht2= Fk

Fk=m(g-2ht2)

Физика есептерін шығаруда анықтамалық кестелер, логарифмдік сызғыш,
микрокалькулятор, ЭЕМ, тексеру-оқыту машиналары, арнаулы дидактикалық
тапсырмалар мен программаланған сын жұмыстары жайлы оқу құралдар кең
қолданылуы керек.

Жалпы алғанда, физика есептерін шығарудың әдістемесі мынадай негізгі
кезеңдерден (мұғалімнің не оқушының қызметінен) тұрады:

1) есептің текстін оқу және талдау, терминдер мен шамалардың мәндерін
түсіндіру. Тексті кітаптан 1 -2 рет оқу. Талдауды мынадай сұрақтарға жауап
алу арқылы жүргізуге болады: Лифт қалай қозғалып барады? Ол қандай
қозғалыста? 10 секундте қанша тереңдікке түскен? Нені табуды сұрайды?
Қанаттың керілу күші Ғк қалай бағытталған?

2) есептің шартын жазу, тиісті сурет-схемаларды салуды
есептің шығарылуынан көріңіз;

3) физикалық мағынасын ашу мақсатында есептің мазмұнын
(кұбылыстарды, процестерді) талдау, есепті шығаруға қажетті ұғымдар мен
заңдарды қайталап, еске түсіру; есепте бірқалыпты үдемелі қозғалыс
қарастырылады (Vо=0). Демек, а = 2Һt2

Лифтінің салмағы Р = mg, Ньютонның екінші заңы бойынша F = mа.

4) есепті шығарудың (эксперимент жасаудың) жоспарын жасау,
физикалық константа мен кесте мәліметтерін пайдалану, график-
суретті талдау (мысалы, синтетикалық тәсіл үшін);
физикалық константа g = 9,8 мс2 (кестеден алынады). Бірқалыпты үдемелі
қозғалыс үшін а = 2Һt2 және Р мен R. күштерді табу арқылы.соңғы
формуланы ( Ғк = Р - R. ) жазуға болады. Суретте көрсетілгендей, лифт 10
с ішінде А нүктесінен В нүктесіне барады.

5)физикалық шамалардың мәндерін бірдей SI системасына келтіру (g =
9,8 мс2);

6)берілген және табуға керекті шамалардың байланыстарын көрсететін
заңдылықтарды анықтау, тиісті формулаларды табу:
біркалыпты үдемелі қозғалыс, Ньютонның екінші заңы: а=2һt2,

7) теңдеулер системасын шешу (эксперименттің приборларын
дайындау) Ғк = m(g - 2Һt2) ;

8)табуға керекті шаманы есептеп шығару және талқылау (эксперименттің
нәтижелерін талдау, жазу);

9) есепті шығарудың баска да тәсілдерін қарастыру (мысалы, ана-
литикалық тәсіл), олардың ең тиімдісін таңдап алу (класс
оқушыларының орташа дайындық жағдайында, синтетикалық тәсіл тиімді деп
санаймыз).

Физика есептерін шығарудың тура төте жолы - есепті алгоритмдеу.
Алгоритмді түзу процесін есепті алгоритмдеу деп атайды. Ал алгоритм
дегеніміз- есепті шығару тәсілдерінің реттелген дұрыс тізбегі. Алгоритмнің
айны-қатесіз дұрыс (оптимал) жолы, жалпы алғанда, оның мынадай алгоритмдық
құрылымына сүйеніп түзіледі: есепті шешу кезеңдері - 1) есептің шартымен
танысу, 2) есепті шешудің жоспарын жасау, 3) жоспарды жүзеге асыру, 4)
есептің шешімін тексеру; бұл кезеңдерді жүзеге асырудың амалдары - есеп
шығарудың бағдар бағытын айқындау, оны орындау, шығарылған есептің
нәтижесін байқап көру.

§ 2. Физика есептерінің түрлері, әр түрлі негіздері бойынша
классификациялау

Физиканың мәтіндік есептері. Мәтіндік есептер берліген жағдайда
оқушылардың мәлімет-хабарды алуы және оны өңдеуі. Мәтіндік есепті
математикалық символдарға және мәтіннен тыс формаларға қайта құру. Сандық
және сапалық мәтіндік есептер. Жаттығу және комбинациялық есептер. Тарихи,
техникалық, биофизикалық және басқа мағынадағы есептер. Мәтіннен тыс
формадағы есептердің негізгі мәліметтерін беру. Мәтіндік есептердің
формалары: график, таблица, диаграмма және т.б. қабылдау кезінде
оқушылардың мәлімет-хабарды алу және өңдеу үрдісіндегі
ерекшеліктер.Физикалық есептер – оқушы мен студенттің физикалық білімі
құрылымының маңызды бір элементі.

Қазіргі уақытта мәтінді “ шешу әдісі” және “шешу жолдары” туралы
бір нақты түсінік қалыптаспаған. Әдіскерлердің, тәрбиешілерді,
ғылымдардың, жалпы теориялық мәтін саласында жұмыс істеушілердің
зертеулері осы уақытқа дейін шешу жолдары мен әдістері арқылы физикалық
мәтіндердің нақты бір жіктелуін берген жөн . Әрбір мұғалім , оқытушы
немесе зеттеуші өз ойынан және тәжірибесінен тұжырымдай келе жұмысшы
гипотезалар ретінде әртүрлі әдіс-тәсілдер және жолдар түсінігін
пайдаланады.Және де олар осы түсініктерді синонимдер деп түсіндіреді.
Сонымен қатар дәл қазіргі уақытта кез-келген физикалық мәтіндік
есептердің жалпы қабылданған әдіс-тәсілдерімен жолдары қабылданған.
Қазіргі уақытта физиканың жеке бөлімдеріндегі мәтіндік есептерді шешудің
спецификалық әдіс- тәсілдері мен жолдары жеткілікті түрде зерттеліп ,
кейбір алгоритмдер құрылып , олардың шешу жолдары көрсетілген. Мәтіндік
есептердің нақты түріне арналған шешудің әдіс-тәсілдері мен жолдары
бар. Мысалы, мәтіндік, графикалық, эксперементальдық , таблица , диаграмма
және тағы басқалалар.

Физиканың мәтіндік есептерінің шешуінің әдіс-тәсілдерімен жолдарының
негізделуі мен анализінен шешу жолы және осы бөлімнің негізі анықталады.

Мәтіндерді шешу тәсілдері анализ және синтез сияқты субъектің
тірлік ой аукымына байланысты, қазіргі уақытта мәтіндік есептерді шешу
жолдарының ең жиі қолданылатындары бар. Олар келесілер:

- аналитикалық

- синтетикалық

- аналитика-синтетикалық

Бұл әдіс-тәсілдер мәтінді шешуші субъекттің мәтінді шешудегі негізгі
акттың сипатымен кезектілігін өрнектейді Мұны басқаша айтқанда мәтіндік
есепті шешу процесіндегі шешу , яғни мәтінді шешудегі жолдарды
анықтайды.

Физиканың мәтіндік есептерін шығарудың әдіс тәсілдері.

Физикалық мәтіндік есептерді шешу кезінде анология тәсілін
пайдалану кейбір мәтіндік есептер түрлерін шешуде ,кейбір авторлар
бойынша жемісті болып , яғни авторлардың ұсынысы бойынша қабылданып
отыр . Бірақ бұл тәсіл методикалық әдебиеттерде жеке тәсіл ретінде
көрсетілген . Біздің ойымызша анологияны тәсіл ретінде емес , физикалық
мәтіндік есепті шешу түрі деп қарастырғанымыз дұрыс , ал содан соң
біз өз көз қарасымызды негіздейміз.

Мәтінді шешудің негізгі тәсілдерін және оларға сәйкес
келетін ой ауқымының түрлерін схемада келесі түрде көрсетуге
болады:

Мәтіндік есептерді шешудің аналитикалық және синтетикалық
тәсілдері таза түрінде өте сирек кездеседі . Ең жиі және көп
қолданылатын тәсіл – комбинерленген анолитика – синтетикалық түрі.

Енді жоғарыда көрсетілген немесе жоғарыда келтірілген шешу
тәсілдерінің үлгілерін қарастырайық .

Есеп: 280 кг лифт кабинасы тең жылдамдықпен шахтада түсіп
келе жатыр. Алғашқы 10 секундта ол 35 метр жүріп өтті . Тростың
тартылыс күшін анықтау керек.

Физикалық есептердің шешу әдістері

Мәтіндік есепті шешу үшін тек қана сәйкес келетін шешім жолын таңдау ғана
мәтіннің дұрыс жауабын(шешімін) анықтауға мүмкіндік бермейді. Сондықтан да
бұл үшін берілген шешім жолын анықтауда мәтіннің жағдайларына сәйкес
әрекеттер тізбегін жасау керек. Ол үшін мәтін сипаты және обьекттіні
логикалық түрде шығарып, математикалық немесе экспериментальдық
процедуралар жасау керек. Осыдан кейін таңдалған шешім жолы кейбір шешім
әдістері арқылы ғана орындалуы мүмкін.Физикалық мәтіндік есептерді шешу
әдістері әр түрлі болып келеді. Сондықтан да оқушылардың сол әдістердің
барлық түрін қолдана

білуі, олардың қабілетін көрсетеді .Және олардың мәтіндерді шешу қабілетін
көрсетеді.Методикалық және арнайы оқулықтарда, яғни физикалық оқулықтарда
мәтіннің шешім әдістері көрсетілген .Көбінесе авторлар бұл
сөздерді,түсініктерді әдіс, жолдар, тәсілдер және тағы басқаларын
синоним сөздер ретінде қолданады .Бұлар ,яғни синоним

Сурет 1 - Мәтіндік есептерді шешу жіктемесі

ретінде қолданылуы өзін ақтамайды .Өйткені әдіс және жол түсінігі тек
мәтін шешіміне келу жағын ғана сипаттайды. Олар субъекттіге тек шешім
жолдарын іздеуде және жопарлауда ғана көмектесуі мүмкін. Сонымен қатар
нақты кезектілігін ғана анықтайды. Шешімнің өзі (жауап немесе мәтінді ,яғни
оның қателігін қанағаттандыратын) тек белгілі әдістер кезектілігінен ғана
алынуы мүмкін. Барлық толықтыққа талпынбай тек керекті және ең көп
қолданылатын , сонымен қатар осы физикалық мәтіндік есептерді шешуде
эффектифті әдістерді ғана айқындайық. Оларды кез-келген оқушы міндетті
түрде білуі тиіс.

Шешімі белгілі күрделі мәтіндік есепті қарапайымдылар қатарына бөлу
әдісі.

Кейбір физикалық мәтіндер анализі кезінде олардың мәтіншелер
қатарына бөлінгенін анықтауға болады. Осыдан келіп олардың жауабын табу осы
мәтіннің шешімін пайдалану арқылы жүреді.Осы арқылы аралық нүктелерді
пайдалану мәтіннің соңғы шешіміне әкеледі. Мұндай соңғы шешімдерді құрамдас
деп атауға болады. Соңғы мәтіннен ерекшелене тін мәтіншелер саны мәтіннің
құрылысының күрделілігінен, бөлу масштабына және анықталуына байланысты.
Қандай мәтіндік есептерді қарапайым(тревальды) деп атауға болады. Осыған
байланысты біз алда қарапайым (тривиальды) есеп түсінігін есепкласын
белгілеуде қолданылатын боламыз. Олар сол мәтіндік есепті шешу үшін
оқушыларға белгілі бір физикалық формуланы және бірнеше математикалық
операцияларды қажет етеді. Осындай тривиальды есептердің мысалдарын
қарастырайық.

Есеп №1.

m массалы дене, F күшінің әсерінен қандай жылдамдықпен қозғалады?

Есеп №2.

және параллель байланысқан резисторы бар тізбектің жалпы кенеуі
неге тең ?

Есеп №3.

Көлемі V ыдыста ,T температурадағы нақты газ қысымын анықтау керек?

Жоғарыда келтірілген мәтіндік есептерді тривиальды мәтіндерге жатқызуға
болады,өйткені оқушылар бұл мәтіндік есептерді шешу үшін тек бір ғана
заңды(формуланы) білу жеткілікті .Басқа сөзбен айтқанда, бұл негізгі(соңғы
) формулаларды,сол немесе басқа физикалық заңдылықты сипаттайд деуге
болды.Бұларды қарапайымдылар деп атауға болады,яғни анықталған мәтіндік
есептер .

Соңғы есепті тривиальды қатарларға бөлу әдісін көрсетейік.Олардың шешімін
оқушыларға белгілі деп есептейік.Оларға келесі мысалдар келтірілген:

Есеп №4. Бір бұрыштан горизонтқа лақтырылған дене, лақтырылған нүктесінен
S қашықтықта жерге түсті .Оның түскен максимальдық биіктігі h. Дененің ұшу
бұрышы мен бастапқы жылдамдығы неге тең болады?

Бұл есеп қарапайым есеп бөліктер қатарына бөлінуі мүмкін.Ал олардың
шешімі қарапайым қатарларда белгілі .

Есеп а) Дене белгілі бір бастапқы жылдамдықпен жағары қарай вертикальды
лақтырылған .Осы жерден біз дененің көтерілгендегі максимальды биіктігін
және сол биіктікке жеткенше уақытын анықтау керек.

Есеп б) Біз дененің жоғары вертикальды көтерілу уақыты, оның төмен түсу
уақытына тең екенін дәлелдеуіміз керек.

Есеп в) Жоғары қарай горизонт бұрышымен лақтырылған дененің күрделі
қозғалысы екі қарапайым қозғалыс қорытындысына тең деп алып, яғни
вертикальды жылдамдықпен және горизонтальды бірдеңгейлілігін көрсету
керек.

Есеп г) Дененің ұшу уақыты мен дененің максимальды биіктікке көтерілу
уақытының арақатынасы қандай?

Есеп д) Белгілі бұрышпен горизонтқа лақтырылған дене бастапқы
жылдамдықпен S жол жүрді.Ұшу бұрышын анықтау керек.

№4 есеп басқаларынан, яғни жоғарыда келтірілген есептерден
ерекшеленетін есеп бөлшектерінен тұрады .Сонымен қатар оқушылар бұл есепті
тривиальділерге жатқызуға болады.

Шешімі белгілі қарастырылып отырған есептің аналогиялық түрдегі мәлімет
әдісі

Кей жағдайларда жаңа есеп жағдайында яғни алдыңғы есептеулер мен
салыстырғанда тек есеп объекттілері немесе белгілі сипаттамалардың сандық
мағынасы өзгеруі ,немесе басқа жүйелік бірлікткердегі физикалық көлемдері
берілу мүмкін .Ал кей жағдайда есепте тек табылуы керек заттар ғана өзгеруі
мүмкін .Бұл жерде анықталуы кере зат берілген есепте бірдей болы мүмкін
,Яғни өзгертілмеген.Ал кей жағдайларда керісінше болуы мүмкін сондықтан да
мұндай мәтіндік есептер көбінесе жалпы есеп немесе анлаогтық және жеке
жағдайларда анықталған болады.Осыдан келіп , жеке қарапайым есептер қатарын
жіктеп шешкен соң , жалпы есепті шешу керек. Олар алдыңғы жеке есептеулерді
қамтиды .Бұл жағдайда оқушылардың қамту қабілеті қалыптасады.Олар үйренген
әдістерін және нақты есеп шешуді бөліп алған бөлімдерінің көмегімен басқа
жалпы мәтіндк есептерді шығарады.Солардың кейбіреулеріне мысалдар
келтірейік.

Есеп №1, Салмағы 70 кг шаңғышы тау шыңынан сырғанап тусуде.Оның
горизонтқа қатысты бұрышы 30 градус .Шаңғышының тау шыңынан түскенде 100 м
жерді қанша уақытта жүретінін анықтау керек .Үйкеліс коэффициенті 0,035-ке
тең .Ауаның кедергі күші есептелмейді.

Есеп№2. Бөлшек 40 градус еңкейю бұрышымен біркелкі сырғанап келе
жатыр.Бөлшектің үйкеліс коэффициентін анықтау қажет. Бөлшек қозғалысы
кезінде ауаның кедергі күші екені алынбайды.

Есеп№3. Тау басынан сырғанап келе жатқан шаналар 5 с-та 50 м жол
жүреді.Шаналардың бұл кездегі жылдамдығы алғашқы жылдамдығынан 3 есе өсті
.Үйкеліс күші 0,05 ке тең болғандағы таудың горизонтқа қатысты еңкею
бұрышын анықтау керек?Ауаның кедергі күші есептелінбейді.

Жоғарыда келтірілген барлық мәтіндік есептер оларды объекттер
анықталуына байланысты аналогиялық болып табылады.Олаға берілген мәтіндік
есеп жағдайы да және анықталу сипаттары да әр түрлі .Бұл берілген
есептердің берілу де бірдей болады.Сондықтан да оқушылардың есеп жағдайынан
оның жалпы құрылысын ,жалпы тәсілдерін және аналогиялық мәтіндік есептердің
шешу жолдарын көре білу керек.

Ал басқа жағдайларда есептегі шарттың өзгеруі(қайта құрылуы)
объекттер мен сипаттауларды ғана емес, оның негізінде басқа сипаттамалар
мен процестер жаататын , шарттары бізге бұрыннан таныс мәтіндік есептерді
қамтуы мүмкін .Яғни бұл жағдайда аналогия қарапайым емес ,ол өте күрделілеу
немесе ассоцативті.Жеке оны құрастыруға белгілі бір бөлшектеліп және
тәжірибие керек .Мұндай аналогиялар мсалыға кейбір мәтіндік есептьерді
қарастырғанда оларды тізбек бойынша электр тогының өтуі және өткізгш
жүйедегі трубалар аврқлы сұйықтың механикалық қозғалуы сияқты мәтіндік
есептер және тағы басқа формадағы есептер болуы мүмкін.Оқушылар бұл
есептерді шығару үшін есеп структурасын ,яғни ондағы шарттарды дұрыс
түсінуі қажет.Мұндай мәтіндік еисеп түріне мысал келтірейік.

Есеп№4. Электрондар жиыны 10 кв потенциалдар айырмасы бар
жылдамдықпен параллель орналасқан жалпақ пластиналар арасымен өткен .Бұл
жерде электрондар жиынтығы конденсатор пластиналарына қандай ток күшін
берген езде , өзінің біріншілік конденсатордан шыққан бұрышынан максимальды
бұрышқа ауытқуын есептеу керек? Конденсатор пластинасының ұзындығы 10 см
–ге тең ,ал конденсаторда орналасқан осы екі пластинканың арасындағы
қашықтық 3 см –ге тең болып келеді

Бұл мәтіндік есептің өзінде электрлік түсінік немесе электрлік
сипаттау болуына қарамастан тек таза механикалық сияқты шешілуі мүмкін
. Өйткені бұл мәтіндік есеп шарты дененің ауырлық күші алаңында қозғалысы
мәтіндік есептеріне ұқсас. Жылдамдықтың еркін түсу үдеуі g, бұл мәтіндік
есепте жылдамдықтың бір қалыптылығы өзіндік жылдамдықты a деп есептейді.
Бұл бірқалыпты а жылдамдықпен электрон қозғалуда. Оның жылдамдығы
конденсатор арасындағы электронның аландағы электрлік ток күшіне байланысты
. Жылдамдау жалпақ конденсатор біртекті болғандықтан оның электрлік
кеңстіктегі жылдамдығы әрқашан күшке байланысты болады.

Электронның мұндай біртекті кеңістіктегі қозғалу траекториясы
парабола түзеді және екі құрамдас бөліктерінің қозғалыс нәтижесі болып
табылады: горизонталь біркелкі жылдамдықпен және осыған тең
вертикальды V жылдамдықпен . Осыдан келіп, электрондық кеңістіктегі
электрон қозғалысы дененің ауырлық күш кеңістігіндегі қозғалысына сай
келеді. Мұндай мәтіңдік есептерді шешу үшін Ньютонның екінші заңын
пайдалануға негізделген . Тек g қызметін , яғни ролін а атқара алады. Ал
әсер етуші күш болып электрондық кеңістік сипатымен анықталып күш табылады:

F=ma
=ma

Мұндағы:

m- электрон массасы, е- электрон заряды, - потенсиялдар айырмасы,
d- конденсатор пластиналарының арақашықтығы, оның ішінде Е-ток күші мен
электрлік өріс түзеді.

Оқушыларды бір дененің басқа денеге қозғалысы және сонымен қатар
олардың өздерінің жерге қарай қоззғалуы сияқты мәтіндік есептер біраз
қиындықтар тудырады. Ол қиындықтар негізінен есептеу жүйесін дұрыс таңдай
алмауымен байланысты. Мектептік физика курсында негізінен тек тік бұрышты
(декарттық) есептеу жүйесі қолданылатнын ескеріп есептеудің оптимальды
жүйесін таңдағанда біз мұны әрқашан есте сақтауымыз керек:

1) Қозғалыссыз денені , яғни есептеу денесін таңдау .
2) Координациялық остер бағытын таңдау .
3) Есептеудің басталу уақытын таңдау
Мәтіндік есепті шешу үшін тек қана сәйкес келетін шешім жолын таңдау
ғана мәтіннің дұрыс жауабын(шешімін) анықтауға мүмкіндік бермейді.Сондықтан
да бұл үшін берілген шешім жолын анықтауда мәтіннің жағдайларына сәйкес
әрекеттер тізбегін жасау керек .Ол үшін мәтін сипаты және обьекттіні
логикалық түрде шығарып, математикалық немесе экспериментальдық
процедуралар жасау керек.Осыдан кейін таңдалған шешім жолы кейбір шешім
әдістері арқылы ғана орындалуы мүмкін.Мәтіндік есепті шешу үшін тек қана
сәйкес келетін шешім жолын таңдау ғана мәтіннің дұрыс жауабын(шешімін)
анықтауға мүмкіндік бермейді.Сондықтан да бұл үшін берілген шешім жолын
анықтауда мәтіннің жағдайларына сәйкес әрекеттер тізбегін жасау керек .Ол
үшін мәтін сипаты және обьекттіні логикалық түрде шығарып, математикалық
немесе экспериментальдық процедуралар жасау керек.Осыдан кейін таңдалған
шешім жолы кейбір шешім әдістері арқылы ғана орындалады.

Қазіргі уақытта кез-келген физикалық мәтіндік есептердің жалпы
қабылданған әдіс-тәсілдерімен жолдары қабылданған. Қазіргі уақытта
физиканың жеке болімдеріндегі мәтіндік есептерді шешудің спецификалық
әдіс- тәсілдері мен жолдары жеткілікті түрде зерттеліп , кейбір алгоритмдер
құрылып , олардың шешу жолдары көрсетілген. Мәтіндік еептердің нақты
түріне арналған шешудің әдіс –тәсілдері мен жолдарын қарастырдық.

Физиканың мәтіндік есептерінің аналитикалық тәсілі.

Бұл тәсілде алдымен текстік формадағы анықталу сипаты
есептеледі, сонан соң қарастырып отырған объектінің анықталушымен
байланысты түзілісі немесе функциялық процесі есептеледі . Одан кейін
барып осы жеке сипаттау зертеулерін аламыз. Мәтіннің берілуі мен
анықталуы анықталу жағдайында ма . Егер де жоқ болса басқа
сипаттаулар , яғни алдыңғылармен функциялық баланысты есептеу
процесін жалғастырамыз , мәтін жағдайымен анықталғанша .Біздің жағдайда
аналитикалық жолдардың кезектілігі келесі түрде көрінеді:

1.Анықталу сипаты болып трос тартылыс күші болып табылады.

2.Кабина тең жылдамдықпен түсіп келе жатыр.

Шешімі :Қозғалыс бағыты –төмен , жылдамдықтың қозғалыс күші –біркелкі.

3. Кабинаға ауырлық күші әсер етуде .Ол төмен
бағытталған . Және де жоғары бағытталған тростың тартылыс күші F әсер
етуде . Шешімі: кабинаның жылдамдық қозғалысы осы бірдей әрекеттесуші
күштермен анықталды:(Ньтонның екінші заңы).

4. Бұл заң қозғалыс жылдамдығын дене массасына әсер етуші
күшпен байланысты, яғни , немесе
Осыдан анықтатушы сипаты :

5.Анық емес артқы немесе соңғы қалдық сипат – қалдық
қозғалыстың тең бағытын жылдамдық заңынан табуы мүмкін : Жолдың
функциялық бағыныштылығы қозғалыс уақыты мен жылдамдық үлкендігі
формуламен анықталады:

t – уақыт.

6.Күштің жұмыс бағытын және жылдамдығын ескере отырып
мына түрдегі алгебралық теңдеуге (физикалық мәтіннің алгебралық
модулі) келеміз:

мұнда анықталатын сипаттау тек берілген сипаттаулармен ғана
функционалдық байланыста. Жоғарыда келтірілген мәтіннің
аналитикалық шешімін схема түрінде былай көрсетуге болады:

S t

Сурет 2 - Мәтінді шешудің аналитикалық әдісінің сызбасы

Мұнда сипаттау шыңы физикалық түсініктер табылады. Ал тарамдары
(қабырғалары) болып түзу сызықтық , олардың шыңдарының өзара
байланысының функциялық байланысының символы болып табылады. Сонымен
қатар граф шыңдары тік бұрыш ретінде суреттеледі. Егер сипаттау
(түсінік) мәтін жағдайында белгісіз (берілген ) және айналымда
берілген болса , бұл жағдайда бұл түсінік немесе сипаттау анық
немесе анық емес соңғы болады . Бірақ міндетті түрде мәтін текстінде
анықталған.

Мәтіндік есептерді шешудің синтетикалық тәсілі.

Бұл шешу тәсілінде алдымен берілген мәтін объектілерінің
анықтылығы соңғы сипаттауларымен функциональдық бағыныштығы
анықталады. Сонан соң барып олардың арасындағы байланыс пен
сипатталған анықталушы ізделінеді.Яғни синтезделеді.

Олай шешудің бұл тәсілінде сипаттаулар арасындағы әр түрлі
функциялық байланыстары алынып көрінеді. Яғни қарастырып отырған
мәтіннің берілу жағдайында анықталатын зат пен басқаларымен
байланысты формула анықталғанша . Мәтінді шешудің синтетикалық тәсілі
шешім тісілі жоспарының біріншілік іздеу процесін адекватты
көрсетеді (диффузды – шашыраңқы , хаотипті жол) .Яғни көбінесе субъект
ойы жолдарды іздеуде болады . Бұл жолдар мәтін сұрағын
қанағаттандыратын болуы қажет.

Мәтіннің жоғарыда келтірілген синтетикалық тәсілінің шешімін
(көптеген тұжырымдардың бірімен ) , бұл кезде басқа тұжырымдар
кезектілігімен иллюстрациялауға болады.

1. Лифт кабинасы бір жылдамдықпен қозғалуда ,яғни , осыдан
келіп осы жағдайда қозғалыс сипаты анық берілген:жол және
уақыт,яғни формула негізі : ,енді қозғалыс жылдамдығын
анықтауға болады:

2. Бұл қозғалыс кабинаға біркелкі әсер етуші барлық
күштердің тек кейбіреулерінің әсерінен туындап отыр , яғни бұл
қозғалыс жылдамдығы .

Мұнда:

3. Ньютонның екінші заңы бойынша :

4. Кабина жылдамдықпен төмен түсуде.Оған тек екі күш
әсер етуде- ауырлық күші ,төмен бағытталған , және жоғары
бағытталған тростың тартылыс күші .Осы екі күштің бірдей әсер
етуі төмен бағытталған қозғалыс жылдамдығын қамтамассыз етуде .

Біз осы күштердің бағытталған әрекетінен келесі формуланы аламыз:

Бұдан

Еске түсірейік,

осыдан біз нақты аламыз:

Қарастырылып отырған мәтіннің шешу тәсілінің синтетикалық
тәсілінің граф – схемасы төмендегідей:

Cурет 3 - Мәтінді шешудің синтетикалық тәсілінің сызбасы

Мәтінді шешудің аналитикалық тәсілінде анықталушы сипаттаудың
(белгісіз заттық ) орналастырылуы және орнығуынан басталады. Және
субъект белгілі мәтін сипаттаулар жағдайында аралық сипаттаулар
арасындағы сипаттаулардың функциональдық байланысымен қозғалады:

Яғни шешуші процесі схема бойынша :

Белгісіз анықтаушыдан аралық сипаттаулар және мәтіннің объектер
сипаттаулар жағдайынан басталады. Ал синтетикалық тісілде қозғаыс
субъект ойларында қарама –қарсы бағытта жүреді:объекттің белгілі
сипаттау жолдарынан және олардың соңғысының анықталушымен
синтезделуінен.

Мәтінді шешудің аналитикалық тәсілінен тағы бір мысал
келтірейік:

Есеп №2, Диаметрі d мыс сымынан жасалған катушкадан u кернеулі
күшпен ток өтеді . Мыс сымның немесе проводтың ұзындығы қандай?

Физикалық мәтіндік есептерді шешудің жолдары.

Таңдалған шешу тәсілінің нақты мәтінді шешу үшін таңдамалы
шешу(немесе олпрдың кезектілігінің )жолдарының орындалуы қажет.Осыдан келіп
мәтінді шешу жолы – бұл белгілі заттардың езектілігі.Олар таңдалған шешу
тәсілімен мәтінді шешу кезінде субъектпен алынады.

Берілген шешу жолдарына жіктелу орындалу кезінде оқушының
қабылдауының анықталған тәсілінің сипатын көрсетеді.

Құнды мәтіндерді көбіне логикалық жолмен шешеді,яғни бір нәрсені түсіндіру
,болмаса қарастырылып отырған процесті айқындау үшін басқа түрдегі
мәтіндерді шешу кезінде шешудің бір жолы субъекттің таңдап алынған
тәсілінің орындалуының шешім кезектілігін,тұжырымын және әрекетін
анықтайды.

Математикалық жол:

Математикалық жол көбіне сандық (көбейтулер) мәтіндерді шешуде,
сонымен қатар графикалық мәтіндерді шешуде кеңінен қолданылады.Берілген
мәтіннің объективтік сипатына , яғни математикалық сипатына байланысты ,
берілген мәтін арифметикалық , алгебралық, геометриялық немесе графикалық
орындалуы мүмкін.

Экспериментальды жол:

Экспериментальды жол,аты айтып тұрғандай мәтінді шешу процесі
кезінде физикалық эксперимент жүргізу және анықталушы заттың санын анықтау
арқылы табу болып табылады. Бұл шешім жолы анықталушы затты анықтай тұра
,оның физикалық құрылымындағы қарастырылып отырған мәтін жағдайын анық
түсіндіруге мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта шаруашылықтың барлық
саласында сонымен қатар білім беру сферасында кең ауқымды электронды
есептеуші машиналарды қолдана бастауда. Соңғысының соңғы үлгілері өз
қолданушысына үлкен мүмкіндіктер береді.Программамен жабдықталған әр түрлі
сипаттағы мәтіндерді шешуінің кең болуы сонымен қатар мектепте де болуы кең
ауқымды мәтіндік есептерді шешуге мүмкіндік береді.Осыдан келіп біз шешудің
жаңа жолын ,яғни шешудің компьютерлік жолын енгізуімізге болады.

Мәтіндік есепті шешу үшін тек қана сәйкес келетін шешім жолын
таңдау ғана мәтіннің дұрыс жауабын (шешімін) анықтауға мүмкіндік бермейді.
Сондықтан да бұл үшін берілген шешім жолын анықтауда мәтіннің жағдайларына
сәйкес әрекеттер тізбегін жасау керек .Ол үшін мәтін сипаты және обьекттіні
логикалық түрде шығарып, математикалық немесе экспериментальдық
процедуралар жасау керек. Осыдан кейін таңдалған шешім жолы кейбір шешім
әдістері арқылы ғана орындалуы мүмкін. Мәтіндік есепті шешу үшін тек қана
сәйкес келетін шешім жолын таңдау ғана мәтіннің дұрыс жауабын(шешімін)
анықтауға мүмкіндік бермейді. Сондықтан да бұл үшін берілген шешім жолын
анықтауда мәтіннің жағдайларына сәйкес әрекеттер тізбегін жасау керек. Ол
үшін мәтін сипаты және обьекттіні логикалық түрде шығарып, математикалық
немесе экспериментальдық процедуралар жасау керек. Осыдан кейін таңдалған
шешім жолы кейбір шешім әдістері арқылы ғана орындалады.

Қазіргі уақытта кез-келген физикалық мәтіндік есептердің жалпы
қабылданған әдіс-тәсілдерімен жолдары қабылданған. Қазіргі уақытта
физиканың жеке болімдеріндегі мәтіндік есептерді шешудің спецификалық
әдіс- тәсілдері мен жолдары жеткілікті түрде зерттеліп , кейбір алгоритмдер
құрылып, олардың шешу жолдары көрсетілген. Мәтіндік еептердің нақты
түріне арналған шешудің әдіс-тәсілдері мен жолдарын қарастырдық. .

§ 3. Физикалық есептер-оқушы мен студенттің физикалық білімі
құрылымының маңызды бір элементі

Физикадан есеп шығару — оқу жұмысының қажетті элементі. Есептер қандай
да бір нақты жағдайларда болып өтетін құбылыстарға физикалық заңдарды
қолдануды талап ететін жаттығулар үшін материал береді. Сондықтан олардың
оқушылардың білімін нақтылауда, жалпы заңдардың түрлі көрінісін көре білуді
дарытуда үлкен маңызы бар. Мұндай нақтылаусыз білімдердің практикалық
бағасы болмайды, кітап жүзінде қалады.

Есептер шығару физикалық заңдарды тереңірек және берік меңгеруге,
логикалық ойлаудың дамуына, ұғымдылық, инициативалы болуға, ерік және
койылған мақсатқа жетудегі табандылыққа себі тиеді, физикаға қызығушылығын
оятады, өзіндік жұмыс дағдыларын бойына сіңіруге көмектеседі және өзіндік
ой қорытуда бірден-бір құрал болып табылады.

Есептер шығару процесінде кейде сабақта жаңа ұғымдар және формулалар
енгізуге, оқып үйренілетін заңдылықтарды түсіндіру, жаңа материалдың
мазмұнына жақындата түсуге болады.

Физикалық есептердің мазмұны оқушылардың табиғат пен техника жөніндегі
білім шеңберін кеңейтеді. Оқушылар есептерді шығарғанда тікелей физикадан
алған білімдерін қолдану қажеттілігімен кездеседі, теория мен практиканың
байланысын тереңірек сезінеді.

Есептер шығару — қайталауды, пысықтауды және оқушылардың білімін
тексерудің маңызды құралы.

Есептің түрлері және оларды шығару тәсілдері. Физика есептері мазмұны және
дидактикалық мақсаттарына сай алуан түрлі. Оларды түрлі мазмұндағы көптеген
есептер үшін неғұрлым типтік қасиеттерін бейнелейтін әр түрлі белгілеріне
қарай классификациялауға болады. Әдістемелік әдебиетте осы мәселеге
байланысты түрлі көзқарастар кездеседі, бұл оның жеткіліксіз зерттелгенін
көрсетеді.

Бұл мәселені қарастырғанда есептерді классификациялау, басқа да ғылыми
ұғымдар сияқты, түрлі белгілеріне қарай — классификацияның мақсатына
байланысты жүзеге асырылатынын ескеру керек. Атап айтқанда, есептер былай
классификациялануы мүмкін:

• ондағы қамтылған информацияның берілу тәсілі бойынша;
• шығарудың негізгі тәсілі — есепте қойылған сұрақтың жауабын алу
бойынша;
• мазмұны және басқа белгілері бойынша.
Классификациялау мақсаты түрліше болуы мүмкін. Егер, мысалы, есептер
политехникалық білімді жүзеге асыруға, кәсіптік бағдарлауға қандай мөлшерде
себі тиетінін білгіміз келсе, онда барлық есептерді мазмұны бойынша
классификациялаймыз да, оқулықтар мен есептер жинағындағы барлық есептің
қандай проценті өндірістік-техникалық мазмұнды, ал қандай мөлшерде
абстрактілі есептер екендігін санаймыз. Кейбір жағдайларда бірқатар
есептерді шығаруды жалпы тұрғыдан айқындау мақсатында немесе шешудің
алгоритмін құруда есептерді шығару тәсілдері бойынша классификациялау
ыңғайлы.

Есептерді онда қамтылған информация бойынша классификациялай отырып,
біз есептер шартының айтылу тәсіліне басты назар аударамыз. Келтірілген
классификациялардың кез келгені толық және соңына дейін жүйелі болмайды,
өйткені кейде бірдей есептер классификациялау тәсіліне қарай түрліше
топтарға жатқызылуы мүмкін. Сөйте тұра, методикалық мақсаттарда есептерді
классификациялауды қолдану пайдалы. Есептерді классификациялаудың
біріншісіне толығырақ тоқталайық.

Физикалық есептерді айтылу тәсіліне қарай негізгі төрт түрге бөлуге
болады: текстілі, эксперименттік, графиктік және сурет – есеп. Олардың
әрқайсысы өз кезегінде сандық (немесе есептеу) және сапалық (немесе сұрақ-
есептер) болып бөлінеді. Сонымен бірге есептің негізгі түрлерін қиындық
дәрежесіне қарай оңай және қиын, жаттықтыру есептері мен творчестволық
есептер және басқа типтерге бөлуге болады.

Физиканы оқу процесінде мәтіндік есептер жиірек пайдала-нылады. Бұл
есептер — шартты сөзбен берілген, дәлме-дәл, әрі олардың шартында физикалық
константалардан басқа барлық қажетті мәліметтері бар есептер. Шығару
тәсілдеріне қарай оларды сұрақ-есептер және есептеу есептері деп бөледі.

Сұрақ-есептер — бұл шығару кезінде қандай да бір физикалық кұбылысты
түсіндіруді (есептеуді орыядамай) немесе белгілі бір жағдайларда құбылыстың
қалай болып өтетініне болжам жасауды қажет ететін есептер. Әдеттегіше,
мұндай есептердің мазмұнында сан мәліметтер болмайды. Мысалы:

1. Су толтырылған бөтелке суға батады. Сынап толтырылған
бөтелкені ішінде сынабы бар ыдысқа батырғанда, бөтелке қайтеді?
2. Электр лампысының кылы аппақ болып қызғанда, бойымен дәл сондай ток
жүріп тұрған проводтар неліктен салқын қалпында қалады?
3. Сұрақ – есептерді шығару кезінде есептеулердің болмауы оқу-шылардың
назарын физикалық мәніне аударуға мүмкіндік береді. Қойылған
сұрақтарға жауаптарды негіздеу қажеттігі оқушыларды пайымдауға,
физикалық заңдардың мәнін тереңірек ұғынуға үйретеді.
Сұрак ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.