Халықаралық жария құқығының түсінігі

Жоспар:

1. Халықаралық құқықтың пайда болуы және түсінігі

2. Халықаралық құқықтың тарихи кезеңдері

3. Халықаралық құқықтың ерекшеліктері

4. Халықаралық құқықтың функциялары

Адамзат қоғамы бұл адамдардың арасындағы өзара қарым қатынастың күрделі жүйесі, белгілі бір қоғамдық қатынастарды тудыратын бірлескен өмірдің нәтиижесі. Қазіргі кездегі жаңа қоғамдық ұйымның негізгі формасы болып ресми билікке ие және белгілі бір аумақта тұратын халықтардың тобынан құралған мемлекет болып табылады. Мемлекет арнайы мәжбүрлеу аппараты арқылы қоғамдық қатынастарды реттеуді жүзеге асырады. Ал адамзат қоғамының әрбір мүшесінің жүріс тұрыс ережелерінің және ортада өзін дұрыс ұстау нормаларының жиынтығы мемлекеттік құқықты тудырады.
Әртүрлі адамдар тобыры алғашқы қауымдық қоғамның өзінде ақ бір бірімен қарым қатынасқа түскен болатын. Уақыт өте келе ру аралық қатынастар мемлекеттің пайда болуына байланысты мемлекет аралық қатынастарға ауысты. Мемлекеттің ішіндегі қатынастар сияқты ру аралық, кейін мемлекет аралық қатынастар да белгілі бір нормалармен реттеледі. Алғашында ру аралық деңгейде жазылмаған ережелер (халықаралық әдет ғұрып), кейін жазылған (халықаралық келісімдер нысанында) ережелер пайда болды. Бірақ бұлар қазіргі кездегі халықаралық құқық деген түсінікті білдірмейді.
Рим құқығында азаматтардың азаматтығы жоқ тұлғалармен қатынастарын анықтайтын құқықтық нормлар жүйесі халық құқығы деп аталды (jus gentium). Дәл осы ұғым ортағасыр кезінде халықаралық қатынас нормалары деген ұғымға ие болды (jus inter gentes – халықаралық құқық), оның негізінде барлығына ортақ халықаралық құқық нормалары қалыптасады.

Халықаралық құқықтың тарихи кезеңдері

Халықаралық құкықтың пайда болуы әр негіз бойынша, халықаралық құқықтың және халықаралық құқық ғылымының тарихи кезендері әр түрлі ұсынылды, бірақ тарих бойынша барлық кезендерді ежелгі ғасыр, орта ғасыр, жаңа ғасыр және қазіргі уақытқа бөліп қарастырамыз.
Халықаралық құқық мемлекетаралық, ұлтаралық қатынастарды, бейбітшілік пен ынтымақтастықты қамтамасыз ету мақсатын реттейтін және қоғамның даму тарихының бір бөлігі болып табылатын, көпғасырлық даму тарихы бар құқық ретінде белгілі.
Халықаралық құқық ғылымын толық және терең зерттеу үшін халықаралық құқық доктринасында халықаралық құқықтың даму тарихының маңызы мойындалады. Басқа да ғылымдар сияқты, халықаралық құқықта да дау туғызатын, шешілмеген көптеген мәселелер бар. Қазіргі күнге дейін халықаралық құқық қашан пайда болды деген қағидалы мәселе шешілмеді. И.И. Лукашук халықаралық құқық ғылымында қалыптасқан негізгі жауаптың 3 түрін белгілейді:
а) халықаралық құқық тайпаралық қатынастар тұсында пайда болды;
б) халықаралық құқық мемлекетпен бірге пайда болды;
в) халықаралық құқық Еуропада тәуелсіз мемлекеттер жүйесі қалыптасқан кезде, орта ғасырдың аяғында пайда болды.

Ежелгі дүниенің халықаралық құқығы

Халықаралық кұқық доктринасында бұл кезеңнің біркелкі бейнеленуі кездеспейді. Б.з.д. ІҮ-І ғасырларда қалыптасқан халықаралық қатынастардың мәнін өзгертпейтін әр түрлі авторлардың еңбектерінде бұл кезеңнің мынадай аттарын кездестіруге болады: "Ежелгі дүниенің халықаралық құқығы"; "Құл иеленуші қоғамның халықаралық кұқығы", "Халықаралық құқыққа дейінгі ежелгі ғасыр". Халықаралық құқықтың пайда болуының қайнар көзіне құл иеленуші Ежелгі Шығыс (Египет, Қытай, Үндістан, Ежелгі Грекия және Ежелгі Рим мемлекеттерінің пайда болуы және даму дәуірі) жатады (Құл иеленуші мемлекеттердің арасыңдағы қатынастарды реттейтін нормаларды діни және дәстүрлі құқықтық нормаларға жатқызамыз. Ежелгі дүние дәуіріңде халықаралық құқықтың мынадай институттары пайда болды: соғыс әрекеттерінің заңдары мен дәстүрлері, халықаралық шарттар, елші өкілдіктері, шетел тұлғаларының құқықтық режимінің қалыптасуы, мемлекетаралық одақта соғыстар дәстүр мен діни көзқарастарға негізделіп жүргізілді. Ежелгі дүниедегі мемлекеттердің заңға және әдет-ғұрыпқа негізделіп жүргізген соғыстары бейбіт тұрғындарға, жеңген мемлекеттің мүлкіне зомбылықпен қарауын айырамыз. Сонымен қатар, әдет-ғұрып соғыста және улан-ған қаруларды қоддануға тыйым салды.^Қүдайға, қүдайдың Көмегіне сыйына отырып, ашық соғыс жүргізуге дінге сенімдері катга әсер епі/Мысалы, Ежелгі Римде соғыс жүргізу әділетгі іс болды, себеоі ол Римнің пайдасына жүргізілді, әрі қрайдың калауынан шықгы-мыс саналды. Мемлекет ішіндегі және мемлекетаралық кдтынастардың көп бөлігін реттейтін әдет-ғұрыппен қатар, Ежелгі дүниеде құл иеленуші мемлекеттер арасында соғыс және бейбшішіік мәселелеріне, мемлекетаралық одақтар кұруға, мемлекеттердің шекарасьш белгілеуге, бейтараптығын сақтауға, аралық саудаға байланысты бекітілетін халықаралық шарттар дами бастады. Шарттардың орындалуы діни әдет-ғұрыптармен қамсыздаңдырылды, мысалы басшыларының діни ат беруімен және де келесі қағидамен: "Шарттар орындалуы қажет". Мемлекетаралық мәселелерді шешу қажеттігі, соның ішінде келіссөз жүргізу жолы, халықаралық шартрар бекіту — елші институтының қалыптасуына негіз болды. Мемлекеттік құрылымдар елшілермен ауыстырылып, олардың қол сұқпауына кепіл берді: Тарих көрсеткендей, Ежелгі Грекия бұл институттың қалыптасуына 2 жаңа тәртіп енгізді. Біріншіден, қазіргі "дипломатия" деген сөз елшілерді куәлаңдыру рөлін атқаратын "диплома" деп аталатын тақтайша сөзіндегі атынан пайда болды. Екінішден, Ежелгі Грекияда басқа грек мемлекеттерінде азаматтарын қорғайтын сенімді-проксендер институты қалыптасты. Шетел тұлғаларын

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. Мартенс Ф.Ф. Современное международное право цивилизованных народов. – М.,1996.

2. Словарь международного права. – М.,1986.

3. Левин Д.Б. Международное право, внешняя политика и дипломатия. – М.,1981.

4. Тункин Г.И. Теория международного права. – М.,1970.

5. Международное право в современном мире / Под.ред. Ю.М.Колосова. – М.,1991.