«ТҰМАР» АТТЫ ПРЕД-О-ПОРТЕ СТИЛІНДЕГІ ҚЫЗ-КЕЛІНШЕКТЕРГЕ АРНАЛҒАН КИІМ ЖИЫНТЫҒЫН ЖОБАЛАУ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ..3
1.«ТҰМАР»КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 «Тұмар» сән үлгілерінің шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 «Тұмар» сән үлгілерінің қызметі.Стиль және сән бағыты 2016 ж ... ... ... ... .16
1.3 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы ... ... ... ... ... ... ... .19
1.4 «Тұмар»сән үлгілерінің көркем бейнесін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
1.5 «Тұмар» сән үлгілерінің техникалық эскизі, сырт түрінің сипаттамасы ... ... ..28
2.«ТҰМАР» СӘН ҮЛГІЛЕРІНІҢ КОНСТРУКЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Конструкциялау әдістемесін таңдап негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.2 «Тұмар» сән үлгілерінің сызбасын құрастыру үшін бастапқы мәліметтерді, қосымшаларды таңдап негіздеу ... ... 31
2.3 «Тұмар» сән үлгілерінің сызбасын құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
2.4 «Тұмар» сән үлгілерінің сызбасына модельдік ерекшеліктерін енгізу ... ... ... 42
3.«ТҰМАР»СӘН ҮЛГІЛЕРІНІҢ ТІГУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
3.1 «Тұмар» сән үлгілеріне өңдеу әдістерін және құрал. жабдықтарды таңдау ... ... ..44
3.2 «Тұмар» сән үлгілерінің түйіндік өңдеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
3.3 «Тұмар» сән үлгілерінің дайындаудың технологиялық бірізділігін әзірлеу ... ... ... 50
3.4 «Тұмар» сән үлгілеріне кеткен материал шығынын мөлшерлеу ... ... ... ... ... ... ...53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ...54
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ...55
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ..57
1.«ТҰМАР»КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 «Тұмар» сән үлгілерінің шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 «Тұмар» сән үлгілерінің қызметі.Стиль және сән бағыты 2016 ж ... ... ... ... .16
1.3 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы ... ... ... ... ... ... ... .19
1.4 «Тұмар»сән үлгілерінің көркем бейнесін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
1.5 «Тұмар» сән үлгілерінің техникалық эскизі, сырт түрінің сипаттамасы ... ... ..28
2.«ТҰМАР» СӘН ҮЛГІЛЕРІНІҢ КОНСТРУКЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Конструкциялау әдістемесін таңдап негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.2 «Тұмар» сән үлгілерінің сызбасын құрастыру үшін бастапқы мәліметтерді, қосымшаларды таңдап негіздеу ... ... 31
2.3 «Тұмар» сән үлгілерінің сызбасын құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
2.4 «Тұмар» сән үлгілерінің сызбасына модельдік ерекшеліктерін енгізу ... ... ... 42
3.«ТҰМАР»СӘН ҮЛГІЛЕРІНІҢ ТІГУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
3.1 «Тұмар» сән үлгілеріне өңдеу әдістерін және құрал. жабдықтарды таңдау ... ... ..44
3.2 «Тұмар» сән үлгілерінің түйіндік өңдеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
3.3 «Тұмар» сән үлгілерінің дайындаудың технологиялық бірізділігін әзірлеу ... ... ... 50
3.4 «Тұмар» сән үлгілеріне кеткен материал шығынын мөлшерлеу ... ... ... ... ... ... ...53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ...54
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ...55
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ..57
Біз Жалпыұлттық идеямыз – Мәңгілік Елді басты бағдар етіп, тәуелсіздігіміздің даму даңғылын Нұрлы Жолға айналдырдық. Қажырлы еңбекті қажет ететін, келешегі кемел Нұрлы Жолда бірлігімізді бекемдеп, аянбай тер төгуіміз керек. Mәңгілік Ел – елдің біріктіруші күші, ешқашан таусылмас қуат көзі. Ол «Қазақстан-2050» Стратегиясының ғана емес, XXI ғасырдағы Қазақстан мемлекетінің мызғымас идеялық тұғыры! Жаңа Қазақстандық патриотизм дегеніміздің өзі – Мәңгілік Ел! Ол – барша Қазақстан қоғамының осындай ұлы құндылығы.
Өткен тарихымызға тағзым да, бүгінгі бақытымызға мақтаныш та, гүлденген келешекке сенім де «Мәңгілік Ел» деген құдіретті ұғымға сыйып тұр. Отанды сүю – бабалардан мирас болған ұлы мұраны қадірлеу, оны көздің қарашығындай сақтау, өз үлесіңді қосып, дамыту және кейінгі ұрпаққа аманат етіп, табыстау деген сөз. Барша қазақстандықтардың жұмысының түпкі мәні – осы! – деді ҚР Президенті Н.Назарбаев Қазақстан халқына «Нұрлы жол - болашаққа бастар жол» Жолдауында[1].
Өткен тарихымызға тағзым да, бүгінгі бақытымызға мақтаныш та, гүлденген келешекке сенім де «Мәңгілік Ел» деген құдіретті ұғымға сыйып тұр. Отанды сүю – бабалардан мирас болған ұлы мұраны қадірлеу, оны көздің қарашығындай сақтау, өз үлесіңді қосып, дамыту және кейінгі ұрпаққа аманат етіп, табыстау деген сөз. Барша қазақстандықтардың жұмысының түпкі мәні – осы! – деді ҚР Президенті Н.Назарбаев Қазақстан халқына «Нұрлы жол - болашаққа бастар жол» Жолдауында[1].
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол»Егемен Қазақстан 2014 жылғы 11 қараша.
2. Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «ҚАЗАҚСТАН ЖАҢА ЖАҺАНДЫҚ НАҚТЫ АХУАЛДА:ӨСІМ, РЕФОРМАЛАР, ДАМУ»Егемен Қазақстан 2015 жыл 30 қараша
3. Б.Әлімқұлов, Е.Әбдіраманов "Күйеу келтір, қыз ұзат, тойыңды қыл": Әдеби-этнографиялық таным. 238б., 1994.
4. Бас редактор– Ә. Нысанбаев. «Қазақ энциклопедиясы» VIII том . Алматы Бас редакциясы, 1998
5. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). – І том. – Алматы: Атамұра, – 1996. – 544 бет
6. Төлеубаев А.Т. Реликты доисламских верований в семейной обрядности казахов. Алма –Ата: Ғылым, 1999.
7. Ш.Уәлиханов Таңдамалылары Алматы: Жазушы, 1985.
8. Қазақ халқының дәстүрлері мен әдеп- ғұрыптары. – Алматы: Арыс, – 2005.І том. -75-93 беттер.
9. Өмешұлы Ә. Көз тию туралы медицина не дейді? // Ұлт тағылымы №2. – 1999., -65-70 беттер.
10. Шойбеков Р. Н. Қазақ зергерлік өнерінің сөздігі. – Алматы: Ғылым, 1991
11. Қанарбаева Б.Қазақтың наным –сенімдері. Алматы:Қағанат
12. Ералин.К.,Махмудова Г.,Садибек А..Сурет және костюм композициясы негіздері.
13. Асанова С.Ж., Птицина А.П. История костюма стран Азии,Европы,Древней Руси,Среднеазиатского региона. Алматы. «Сымбат»,2001ж.
14. Аганов М., Қадырбаев М., Сокровища древнею Казахстана. А, Жалын 1979
15. Ералин К.,Махмудова Г., Садибек А..Сурет және костюм композициясы негіздері.
16. С. Қасиманов Қазақ халқының қолөнері Алматы «Қазақстан» 1995
17. СәулеАбдразакқызы Жолдасбекова Костюм тарихы .
18. Асанова Балнұр Есмұхаметқызы, Әбдіғапбарова Ұлжарқын Мусимқызы Қазақ ұлттық ою-өрнектерінің тарихы және теориясы.
19. Сәуле Абдразакқызы Костюм тарихы.
20. Ералин Куандық, Ералина ҒазизДизайн негіздері. а
21. С.Асанова Ұлттық киімдерді жобалау.
22. Л.П. Шершнева. «Әйел және бала киімін констукциялаудың негіздері»
23. Г.Сүлейменова. « Бұйымдардың түйіндік өңделуі» - Фолиант, Астана 2012
24. Г.Ә.Тәкішова, Б.Е. Асанова. «Киімді моделдеу және көркемдік безендіру» - Фолиант, Астана 2008
25. ЦОТШЛ.Единый метод конструирования мужской и женской одежды.Ч.1.ЦБНТИ. 1982 г.
26. МатузоваЕ.М. Разработка конструкций женских швейных изделий по моделям.М.,Легкая и пищевая промышленность.,1983г.
27. ЦОТЩЛ. Единый метод конструирования одежды с втачными рукавами для девочек , изготавливаемый по индивидуальным заказам.М. ЦБНТИ.,1980г.
28. С.В. Куренова, Н.Ю. Савельева. Конструирование одежды.,М. Феникс,2003 г.
29. Г.П.Бескоравайная, Конструирование одежды по индивидуальным заказам.М.,Мастерство,2001г
30. ГОСТ 17916-86 Фигуры мальчиков типовые.Размерные признаки для проектирование одежды. М., 1986г.
31. ОСТ 17-325-86 Изделия швейные, трикотажные, меховые. Типовые фигуры женщин. Размерные признаки для проектирование одежды. М., 1986г.
2. Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «ҚАЗАҚСТАН ЖАҢА ЖАҺАНДЫҚ НАҚТЫ АХУАЛДА:ӨСІМ, РЕФОРМАЛАР, ДАМУ»Егемен Қазақстан 2015 жыл 30 қараша
3. Б.Әлімқұлов, Е.Әбдіраманов "Күйеу келтір, қыз ұзат, тойыңды қыл": Әдеби-этнографиялық таным. 238б., 1994.
4. Бас редактор– Ә. Нысанбаев. «Қазақ энциклопедиясы» VIII том . Алматы Бас редакциясы, 1998
5. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). – І том. – Алматы: Атамұра, – 1996. – 544 бет
6. Төлеубаев А.Т. Реликты доисламских верований в семейной обрядности казахов. Алма –Ата: Ғылым, 1999.
7. Ш.Уәлиханов Таңдамалылары Алматы: Жазушы, 1985.
8. Қазақ халқының дәстүрлері мен әдеп- ғұрыптары. – Алматы: Арыс, – 2005.І том. -75-93 беттер.
9. Өмешұлы Ә. Көз тию туралы медицина не дейді? // Ұлт тағылымы №2. – 1999., -65-70 беттер.
10. Шойбеков Р. Н. Қазақ зергерлік өнерінің сөздігі. – Алматы: Ғылым, 1991
11. Қанарбаева Б.Қазақтың наным –сенімдері. Алматы:Қағанат
12. Ералин.К.,Махмудова Г.,Садибек А..Сурет және костюм композициясы негіздері.
13. Асанова С.Ж., Птицина А.П. История костюма стран Азии,Европы,Древней Руси,Среднеазиатского региона. Алматы. «Сымбат»,2001ж.
14. Аганов М., Қадырбаев М., Сокровища древнею Казахстана. А, Жалын 1979
15. Ералин К.,Махмудова Г., Садибек А..Сурет және костюм композициясы негіздері.
16. С. Қасиманов Қазақ халқының қолөнері Алматы «Қазақстан» 1995
17. СәулеАбдразакқызы Жолдасбекова Костюм тарихы .
18. Асанова Балнұр Есмұхаметқызы, Әбдіғапбарова Ұлжарқын Мусимқызы Қазақ ұлттық ою-өрнектерінің тарихы және теориясы.
19. Сәуле Абдразакқызы Костюм тарихы.
20. Ералин Куандық, Ералина ҒазизДизайн негіздері. а
21. С.Асанова Ұлттық киімдерді жобалау.
22. Л.П. Шершнева. «Әйел және бала киімін констукциялаудың негіздері»
23. Г.Сүлейменова. « Бұйымдардың түйіндік өңделуі» - Фолиант, Астана 2012
24. Г.Ә.Тәкішова, Б.Е. Асанова. «Киімді моделдеу және көркемдік безендіру» - Фолиант, Астана 2008
25. ЦОТШЛ.Единый метод конструирования мужской и женской одежды.Ч.1.ЦБНТИ. 1982 г.
26. МатузоваЕ.М. Разработка конструкций женских швейных изделий по моделям.М.,Легкая и пищевая промышленность.,1983г.
27. ЦОТЩЛ. Единый метод конструирования одежды с втачными рукавами для девочек , изготавливаемый по индивидуальным заказам.М. ЦБНТИ.,1980г.
28. С.В. Куренова, Н.Ю. Савельева. Конструирование одежды.,М. Феникс,2003 г.
29. Г.П.Бескоравайная, Конструирование одежды по индивидуальным заказам.М.,Мастерство,2001г
30. ГОСТ 17916-86 Фигуры мальчиков типовые.Размерные признаки для проектирование одежды. М., 1986г.
31. ОСТ 17-325-86 Изделия швейные, трикотажные, меховые. Типовые фигуры женщин. Размерные признаки для проектирование одежды. М., 1986г.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті
ДАУЛЕТБЕКОВА АЙСҰЛУ СЕРІКБАЙҚЫЗЫ
ТҰМАР атты ПРЕД-о-ПОРТЕ СТИЛІНДЕГІ қыз-келіншектерге арналған киім ЖИЫНТЫҒЫН жобалау
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
5В042100 - Дизайн (өндірістік) мамандығы
Түркістан 2016
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Өнер факультеті
Бейнелеу өнері кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі,
п.ғ.к., доцент м.а _________ Е.Ауелбеков
_____________________2016 ж
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Тұмар атты прет-а-порте стиліндегі қыз-келіншектерге арналған киім жиынтығын жобалау
5В042100 - Дизайн (өндірістік) мамандығы
Орындаған: А.Даулетбекова
Ғылыми жетекшісі
Қ.Р Дизайнерлер одағының мүшесі
аға оқытушы Ұ.Нұрланова
Түркістан 2016
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..3
1.ТҰМАРКОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Тұмар сән үлгілерінің шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Тұмар сән үлгілерінің қызметі.Стиль және сән бағыты 2016 ж ... ... ... ... .16
1.3 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы ... ... ... ... ... ... .. ...19
1.4 Тұмарсән үлгілерінің көркем бейнесін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
1.5 Тұмар сән үлгілерінің техникалық эскизі, сырт түрінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.ТҰМАР сән үлгілерінің конструкциялау негіздері
2.1 Конструкциялау әдістемесін таңдап негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.2 Тұмар сән үлгілерінің сызбасын құрастыру үшін бастапқы мәліметтерді, қосымшаларды таңдап негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2.3 Тұмар сән үлгілерінің сызбасын құрастыру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 38
2.4 Тұмар сән үлгілерінің сызбасына модельдік ерекшеліктерін енгізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
3.ТҰМАРсән үлгілерінің ТІГУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
3.1 Тұмар сән үлгілеріне өңдеу әдістерін және құрал-
жабдықтарды таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44 3.2 Тұмар сән үлгілерінің түйіндік өңдеулері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...47
3.3 Тұмар сән үлгілерінің дайындаудың технологиялық бірізділігін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
3.4 Тұмар сән үлгілеріне кеткен материал шығынын мөлшерлеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
КІРІСПЕ
Зерттеудің көйкестілігі. Біз Жалпыұлттық идеямыз – Мәңгілік Елді басты бағдар етіп, тәуелсіздігіміздің даму даңғылын Нұрлы Жолға айналдырдық. Қажырлы еңбекті қажет ететін, келешегі кемел Нұрлы Жолда бірлігімізді бекемдеп, аянбай тер төгуіміз керек. Mәңгілік Ел – елдің біріктіруші күші, ешқашан таусылмас қуат көзі. Ол Қазақстан-2050 Стратегиясының ғана емес, XXI ғасырдағы Қазақстан мемлекетінің мызғымас идеялық тұғыры! Жаңа Қазақстандық патриотизм дегеніміздің өзі – Мәңгілік Ел! Ол – барша Қазақстан қоғамының осындай ұлы құндылығы.
Өткен тарихымызға тағзым да, бүгінгі бақытымызға мақтаныш та, гүлденген келешекке сенім де Мәңгілік Ел деген құдіретті ұғымға сыйып тұр. Отанды сүю – бабалардан мирас болған ұлы мұраны қадірлеу, оны көздің қарашығындай сақтау, өз үлесіңді қосып, дамыту және кейінгі ұрпаққа аманат етіп, табыстау деген сөз. Барша қазақстандықтардың жұмысының түпкі мәні – осы! – деді ҚР Президенті Н.Назарбаев Қазақстан халқына Нұрлы жол - болашаққа бастар жол Жолдауында[1].
Елбасы Қазақстан жаңа жаһандық нақты ахуалда:өсім, реформалар, даму Жолдауында Қазақстанның жас азаматтарына былай деді: білімді, еңбекқор, бастамашыл, белсенді болуға қазірден бастап дағдыланыңдар. Жұмыс пен сұраныс бар өңірге батыл барыңдар. Шеберліктің шыңына жете білсеңдер мамандықтың бәрі жақсы. Қазір техникалық мамандықтардың, ғылым мен инновацияның күні туған заман. Ерінбей еңбек еткен, талмай ғылым іздеген, жалықпай техника меңгерген адам озады. Тұрмысы жақсы, абыройы асқақ болады. Біз жүзеге асырып жатқан түбегейлі реформалар мен атқарып жатқан қыруар істердің бәрі сендер үшін, болашақ үшін жасалуда.Қазақстандық білім мен ғылым жастардың қолында екендігін және интеллектуалды ұлтты қалыптастыру туралы үнемі айтып келеді. Өйткені, әлемдегі дамыған отыз елдің қатарына ену тек білім мен ғылымға негізделу керек. Бұл – заман талабы. Демек, мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік дамуы инновациялық жүйе мен адами капиталға байланысты екені тағы да бір дәлелденді. Осындай талаптар тұрғысынан алғанда, стратегиялық маңызды құжат республика жұртшылығына, оның ішінде, білім мен ғылым салаларындағы педагогтар қауымына айрықша серпін беріп, алдағы күндерге жігерлендіре түскені ақиқат [2].
Еліміздің тәуелсіздік даңғылындағы дәстүрлі қазақ мәдениетіндегі ұлтық киімдерінің мән-мағынасын айқындаудың өзектілігі қазіргі өркениет мәдениетінде туындап жатқан объективті-әлеуметтік және субъективті-психологиялық қайшылықтар жағдайынан көрініс табады. Бұл мәселелердің барлығы да қазақ халқының бүгінгі рухани ахуалын жан-жақты, әрі қилы қысымға ұшырап отырғанын да дәлелдейді, ол қазіргі мемлекет тарапынан атқарылып жатқан істерде, яғни рухани дербестікті қалпына келтіру, нығайту, дамыту секілді үлкен мәселе болып отыр. Өркениет жағдайынан туындайтын қайшылықтар, соның ішінде киім үлгілеу өнерінің сапалы белгілеріне ұлттың сана сезімін бүлдіретін бөтен үлгілерді талғамсыз, шатастырып пайдаланудан басталады деуге болады.
Әлемдегі әр түрлі елдердің дәстүрлі халықтық костюм үлгілері қазір де сән жасаушылар үшін шығармашылық жаңалықтардың негізгі бастауы болып отыр және де қандай жағдайда болмасын арналып тігілген киімдердің бәрінен де өзінің нақты көрінісін табуда.Бір сәт тарихқа көз салсақ, әрбір дәуірдің және әрбір халықтың өзіндік көркем стилі қалыптасқан. Белгілі бір стильдің өзінде киімнің жеке бөліктерінде өзгерістер болады және бұл киім тарихында сән ағымы деп аталады. Сән ағымына байланысты киім жаңарып, жетіліп отырады [3].
Республикамыздың өзiндік мәдени-рухани көне мұрасы болып табылатын ұлттық киімі дүниежүзілік мәдениеттер қатарынан көрсете білу, зерттей түсу қазіргі маңызды мiндеттердiң бiрi. Сондыктанда дипломдық жобамыздың тақырыбын Тұмар атты прет-а-порте киім үлгілерінің жиынтығын жобалау деп таңдауымызға негіз болды.
Диплом жұмысының мақсаты: Киім өнеріндегі қазақ халқының ою-өрнегін насихаттап, қазіргі заман талабына сай етіп қайта жаңарту, ұлттық элементтердің мәні мен маңызын ашу
Диплом жұмысының міндеті:
Костюм жасау композициясының негіздерін анықтау.
Тұмар сән үлгілерінің конструкциялау негіздерін анықтау.
Тұмар сән үлгісін тігу технологиясын әзірлеу және көрсету.
Зерттеудің нысаны:
• Тігін өнеріндегі киім дизайны кешеніндегі жаңа туындылар.
•Киім дизайнында қазақ халқының өзгеріссіз сақтаған ою-өрнектердің үлгілері.
• Жақсы киім – жетілген қоғам белгісі.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі: кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, сызбалар, эскизден, пайдаланылған әдебиеттерден және қосымшадан тұрады.
.
1.ТҰМАРКОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Тұмар сән үлгілерінің шығу тарихы
Жақсы киім – жетілген қоғам белгісі. Бұл – қоғамның, білім және мәдениет, этикет дәрежесіне қатысты екені түсінікті. Қазіргі өркениетті заманда ұлттық нышандарымызды айқындай түсетін егделерімізге де, жастарымызға да күнде – күн, той – думандарда киіп жүруге әбден жарасымды ұлттық киімдер етек алуда. Киім ұғымы адамдардың уақытқа және қоғамдық жағдайларға сәйкес сұлулық туралы белгілі бір ұғымын бейнелейтін сәнмен тығыз байланыста болады. Адамзат қоғамы дамыған сайын бұл көзқарастар үнемі өзгеріп отырады .
Енді міне тәуелсіз мемлекет атанып, көк аспанымызда көк байрағымыз желбіреп, алақанымызға төл теңгеміз түсіп, барлық мемлекеттермен тереземіз тең болып жатқан тұста ұлттық сана – сезіміміз өсіп, ұмытыла бастағанымызды іздеуге мүмкіндік туып, даңғыл жол ашылды. Бабаларымыздан жеткен асыл мұраны, кейінгі ұрпаққа қайтаратын кез жетті деп ойлаймын.
Қазақта Ағаш жапырағымен, адам киімімен көрікті деген сөз бар. Қазақ халқының қол өнері көне заман тарихымен бірге дамып келе жатыр.Қол өнерінің басты бір саласы — киім тігу. Ерте заманнан күні бүгінге дейін өзінің қадір-қасиетін жоймай, қол өнерінің озық үлгісі ретінде ғана емес, әрі әсем, әрі ыңғайлылығымен де пайдаланудан қалмай келе жатқан қазақтың ұлттық киімдері әлі де аз емес.
Қазақ ұлттық киімдерінің тарихы Ұлы дала көшпенділерінің тарихымен тығыз байланысты. Бізге көшпенділер бірнеше мыңдаған жылдар бойы сақтаған салт дәстүрін, киім кию мәдениетін, ғажайып өркениетін мұраға қалдырып кетті [3].
Өткен ел тарихына тұрмыс тіршілігін ой елігінен өткізер болсақ, халық өміріндегі әдеп-ғұрып, салт-санасынан ауысуы тарихи оқиғалардан кейін, заманның өзгеруіне байланысты болғаны айқын. Кейінгі ұрпақ үшін қасиеті мен қадірі, мәні мен мағынасы, берер тәлім-тәрбиесі мен ұлағаты ерекше асыл мұра – қазақтың ұлттық киімдері. Қазақ ұлттық киімдері өзінің сипатымен, сырымен, сұлулығы мен сәнімен сан ғасырлық тарихының иісін сақтаған, бедерін жеткізген. Қазақ халқы бар өмірін ат үстінде өткізген көшпенділер құлазыған кең даланың үскірік аязы мен аптап ыстығында, салқын самалы мен аңызақ желіне қамсау болар ұлттық киімдердің түр – түрін ойлап тапқан. Қазақтың аса құрметті бұйымдарының бірі – киім тігу. Қазақы киім – көненің көзі. Ұлттық киім түрлерін нақты алғаш кімнің қолынан шыққанын, кімнің ойлап пішкенін, бізге беймәлім. Оның есесіне жылдар көші жылжыған сайын ұлттық киімдер дами түсіп, үнемі байытылып отырған.
Қазақтың қолөнер кәсіптерінің білгірі С. Қасиманов киімнің географиялық мекен атына қарай ерекше мәнер үлгіге бөлінетінін атап көрсеткен. Қазақ ұлттық киімдері өзінің сипатымен, сәнімен сан ғасырлық тарихымен, сақталған ою-өрнек әуендерімен бүкіл жер бетіне танымды. Халқымыздың ұлттық киімі – мәдени мұрамыз. Ұлттық киіміміз әлем халқының алдында ұлтымыздың ерекшелігін танытады. Ұлттық өнерімізді өнер туындысы деп қарасақ та болады. Ол атадан балаға мирас болып келе жатқан байлығымыз. Әсіресе дәстүрлі қазақ ұлттық киімінің мазмұны, көркемдігі таң қалдырады.
Киімдегі ерекшеліктерді оған пайдаланылған материалдың құндылығынан, киім-кешектің әшекейінен, бірінің үстіне бірі киілетін бешпенттен, бас киімнің көлемінен ажыратуға болады.Халық шеберлері киім тіккенде іс тапсырушының талғамын, жас ерекшелігін, дене құрылысын, бет әлпетін мұқият ескерген. Ертеден қалған киімдердің үлгі нұсқаларына қарағанда: киімді адам денесіне шақ етіп тігу беріректе, орыс халқымен аралас, қаламен қатынас көбейе түскен кезде қалыптаса бастаған. Қазақ киімдері іштік, сырттық, сулық, біркиер болып төрт топқа бөлінеді. Іштіккиімдерге- көйлек, дамбал, желетке, камзол. Сырттық –шапан, күпі, тон. Сулық- шекпен, қаптал шекпен. Біркиер- қымбат маталардан әшекейлеп тігілген, той-думандарға киетін киім. Сондай-ақ бойжеткендер, бозбалалар, белгілі бір топтар үйде де, түзде де күнделікті тұрмыста да ұдайы жақсы киініп жүрген. Мәтел: таныған жерде бай сыйлы, танымаған жерде тон сыйлы.
Халық шеберлері киім тіккенде іс тапсырушының талғамын, жас ерекшелігін, дене бітімін, бет әлпетін мұқият ескерген. Киім-кешекті әр жерде мүмкіншілігіне қарай өзінше тіккенімен, бүкіл қазаққа тән түр ұқсастығын, пішімін, бояу-нақышын сақтап, әсіресе оның қыздар, әйелдер, кейуаналар киетіндерін ажырата білген. Мысалға алсақ, қыздар белі қымтылған, етек-жеңіне желбезек салған қос етекті көйлек, оқалы қамзол киіп, беліне металл шытырлармен безендірілген немесе ширатпалы күміс белдік (оны нәзік белдік деп те атайды) буынады екен. Ал қайсыбір жерлерде етек-жеңіне екі-үш қатар бүктесін (оны Маңғыстау мен Атырауда қосетек деп те атайды) берген, арқасы немесе белі бүрілген көйлек сыртына қамзол киетін болған. Қазақстанның оңтүстігінде осындай көйлектің үстіне белдемше қаусырынады немесе шалғы орайды екен [4].
Тұмар тақырыбындағы дипломдық жобаны зерттеуді бастауда көптеген тарихи деректерге сүйену қажет болады, өйткені киім жиынтығындағы кездесетін ою өрнектер ерте заманындағы дүниеге келген мәдениеті арқылы зерттелініп барып жобаланды. Қазақ халқының қол өнері көне заман тарихымен бірге дамып, біте қайнасып келе жатқан бай қазына.
Тұмар қазақ халқында киелі мағынаға ие болған құнды дүние. Тұмар зиянды тылсым күштерден, тіл-көзден сақтайды деп сенген ежелден келе жатқан қазақ халқының бұйымы. Тұмар сөзінің этимологиясы көне түркі тума және йер тіркесінен "туған жер" мағынасын береді. Яғни, көне түркілер тұмарға туған жердің топырағын салып жүрген. Ислам дінінің әсерімен, тұмарға туған жердің топырағын салу ығыстырылап, орнына Құранаяттары жазылған қағаз салу белең алған. Тұмарды әдетте діни ғұламаларға жаздырып алып, былғарымен қаптап, бойға тағып жүреді.Тұмар атауларыжасау барысында қолданылатын материалына, сәндікке тағуына және безендіру әшекейіне байланысты қалыптасқан және түрлеріне байланысты былай аталады:
Жастық тұмар - төрт бұрышты түсті металдан жасалған көркемдік тұмар.
Қиық тұмар - сәндікке мойынға тағылатын жалтырауық заттардан істелген тұмар.
Лағыл тұмар - лағыл таспен безендірілген тұмар.
Сіркелі қолтық тұмар - бетіне сіркелеп өрнек салынған тұмар.
Алтын тұмар - күміс бетіне сіркелеп алтын жалатылған тұмар.
Тұмарша - асыл тасты күмістен жасалған, мойынға тағылатын әшекейленген тұмар.
Тіллә тұмар - алтынмен қапталған тұмардың бір түрі.
Әлемде әрбір халыққа тән тұмар тағу және оның күшіне сену дәстүрі бар. Қазіргі заманға сай сан алуан тұмар атаулары баршылық [5,6].
Күллі әлемнің барлық халықтарында амулет- талисман деп аталса, қазақ халқында тұмар деп атаған.Тұмар өзінің мағыналық сипаты жағынан көз тимеу үшін, әсемдік үшін және т.б. жағдайларда тағылады.Тұмар теріден тігілген қалта, магиялық мағынасы жекелену, оңашалану, өзін елден ерек ұстау, өзгеше болып көріну сияқты мағыналарға саяды.
Тұмар сөзінің мағынасы ежелгі дәуірден -ақ, қандай да бір тайпа, елде болмасын өзіндік тарихи мәні болғандығы тарихтан белгілі. Алғашқы қауымдық құрылыс дәуірінде өмір сүргендер тотемизм кезеңінде аңдардың азу тістерін, тұяқтарын тізіп, моншақ сияқты тағып, қоршаған ортаның тылсым күштерінен қорғану мақсатында айбатты жануарлардың күш-қайраты өздеріне беріледі деген наным-сенімдер болған. Сақ заманында түр жағынан барынша өзгерген және өңделген күйде болса да, анимизм, тотемизм және магия сияқты ең ежелгі діни ұғымдар да сақталған. Археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу нәтижесінде қабірлерден сақ дәуіріндегі моншақ тастар, ұлу қабыршақтары табылған. Ерте темір дәуірінде сақ тайпалары тастан жасалған моншақтар мен теңіз жағалауларында кездесетін ұлу қабыршақтар тізбесін тұмар ретінде таққандығын аңғарамыз. Сондай-ақ рудың немесе тайпаның қайсібір мифтік хайуан- тегінен шығу туралы ұғым жануарлардың металдан жасалған мүсіндерінде бейнеленген. Шайқастарда желеп-жебейді, деп оның бейнесі қаруға салынған, жауға мінетін атты сақтасын деп жүгенге шегелеген.Сақтарға жақсы таныс жабайы аңдар бейнесіндегі киелі хайуандар туралы, олардың шапшандығын, ептілігін және көбіне киелі күшін мадақтайтын аңыздар шығарылған. Ал ортағасырларда қолөнер ісі дами келе қасиетті саналатын құстардың, жан-жануарлардың бейнелерін ағаштан, сүйектен, металдан жасап тұмар ретінде таққан. Ортағасырлық Отырар қаласына археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу барысында, ғалымдар құстың, жыланның басы, аққу, қаз және серке бейнеленген тұмарлар тапқан.Сонымен қатар малдың асығы, құстың сүйектері,қасқырдың азу тісі, киіктің бақайы табылған.Қазақ халқының діни сенімінде тотемистік сенім болды және олардың әдет-ғұрпының қалыптасуында, тұрмысында жан-жақты рөл атқарды деп ойлауға негіз бар. Мысалы, ескі жыл есебіндегі 12 жануардың атымен байланысты атаулар мен әрқайсының иесі бар деп, ат қойып айдар таққан: Зеңгі баба, Ойсыл қара, Шопан ата және т.б. Жан-жануарларға байланысты аңыз-әңгімелер мен ертегілерде оларға байланысты көріністерді байқап, әр хайуанды ғажайып сиқырлы күші бар деп таныған тотемдік түсініктерді байқаймыз.Сонымен бірге, қазақ халқындағы тотемизмдік элементтерінің бір түрі табу болып табылады, яғни, бір нәрсеге тиым салу мағынасын білдіреді. Егер тотемдік түсініктерде жануарлар мен өсімдіктердің адамға қандас туыстық қатынасы бар деп түсіндірілетін болса, табуда кейбір жануарлар мен өсімдіктер қасиетті деп ұғынылып, олардың өз атын атауға тыйым салынған. Егер өз атын атаса, зиян келтіреді деп түсінген. Мысалы қасқырдың атын қасқыр демей ит-құс, ұзынқұлақ сияқты атаулар берген. Өмірде болатын түрлі жағымды-жағымсыз құбылыстардың бәрі де тылсым күштер әрекетінің нәтижесі деп түсінгендіктен, олардың киесіне ұшырамас үшін әр түрлі жол-жоралғылар, қағидалар, құрбан шалу, көпшілік болып түрлі ырымдарды орындау қалыптасқан. Қазақ арасында Сақтансаң сақтаймын деген сөздің төркіні де өте тереңде жатыр. Мүмкіндігінше адамның сақтануға тиісті құбылыс-нысаналары: жын, пері, шайтан, албасты,шешек, жалмауыз,тіл, сұқ, көз тию және т.б [7].
Ғалым- этнограф А. Сейдімбек: Тәңірлік наным-сенімдегі әрісі – түркілер, бергісі – көшпелі қазақ үшін - күн, көк, от, су сияқты жер де киелі. Қара жер киелі жер деген мағынада. Байырғы көшпелілер тағатын тұмардың ішінде туған жердің бір шөкім топырағы болған. Тұмар сөзі байырғы түркі тілінде тума иер - туған жер деген сөздердің кірігуінен шыққан. Кейін ислам дінінің орнауына байланысты тұмардың ішіне дұға салып жазу дәстүрі қалыптасты, деген мәліметтер береді. VІІІ ғасырда Орта Азия және Қазақстанның оңтүстігіне ислам дінінің еніп, одан әрі тарауына байланысты дін басылары сырқаттанған адамдарды кітап ашатын молда, ишандарға барып қаралуын қатты қадағалады. Науқасқа емдейтін дұғаларды сиямен қағаз бетіне түсіріп, оны суға езіп ішуге немесе үшбұрыштап тігілген терінің,матаның ішіне салып бас киімге, кеудеге тұмар қылып тағып жүруге кеңес берді. Бұл кезде көпшілік тұмарды арабша дұға жазылып, үшбұрышқа келтіріп бүктелген қағаз деген түсінік болды. Ал кейінірек дұға үшбұрышты және дөңгелене темірден (алтын, күміс,мыс,)жасалған қорапшаларға салынып, оны тұмар деп атаған. Бұдан қазақ даласында ислам дінінің кеңінен тарауы мен орнауына байланысты болжамды байқауға болады. Халық түсінігі бойынша, малдардың ауруы кей жағдайда көз тиюден болады деп есептелген. Көз тимеу үшін ботаға, түйеге, сиырға, жүйрік аттарға әр түрлі тұмарлар тағылған. Мысалға, ботаға үкі тағып, біраз уақыт жұрттан оңаша ұстап тұмар таққан. Ол тұмар – жіпке өткізілген қара дөңгелек тастар. Бөгде біреу ботаны көріп қалса тіл-көзім тасқа деп жерге түкірген. Егер олай етпесе үй иесі одан жаңағы сөзді айтып, жерге түкіруді талап еткен. Сүтті көп беретін сиырға да жеті қара тасты салып, үшбұрыштап тіккен тұмарлар тағып қою әдеті болған. Бұл қазіргі кездегі жиі қолданысқа ие тіл-көзім тасқа, тілім тасқа тисін, көзім тасқа түссін деген тіркестердің шығу төркіні ретінде қарауға мүмкіндік береді.
Қазақ халқында көз тию, тіл тиюден сақтау барысында тұмар таққан.Киелі саналатын дәстүрлі ырымдардың бірі – тұмар тағу.Жас бала не жаңа туған төлді көз тиюден, ауру-сырқаудан сақтайды деген ұғыммен ішіне құран сөзі жазылған, үш бұрышты мата не былғарымен тысталған дұғалық қағазы бар тұмар таққан.Сондай -ақ жас балалардың киіміне үкі, моншақ, есектас, сырға, білезік сияқты әшекей бұйымдар тағу да тіл, көз тиюден сақтайды, деп есептелген. Қазақ халқы арасында ересек адамдарға қарағанда жас балалар мен қыз келіншектерге(соның ішінде сұлуларына) көз тигіш болады деп саналады.Халықтың мұндай байырғы ұғым-түсінігін қазіргі замандағы биофизикалық зерттеулер жоққа шығармайды.Биофизикалық зерттеулерге сүйенсек кез келген адамның денесін әртүрлі сыртқы зиянды әсерлерден сақтайтын биоэнергиялық қабы – биополясы немесе аурасы болады. Ересек денсаулығы мықты адамдардың аурасының диаметрі үлкен, ал нәрестелер мен қарттардың, аяғы ауыр жас келіншектердің аурасы жұқа болады. Сондықтан жаман аурасы бар адамның көз сұғын басқа заттарға аудару үшін, тіл- көзінен қорғап қалады деп саналатын тұмар, үкі немесе зергерлік әшекей бұйымдар тағылады. Әшекей бұйымдардың өзі о баста түрлі пәле-жаладан, жаманшылықтан сақтаушы тұмар қызметін атқаратын зат ретінде қалыптасты[8].
Қазақ даласын зерттеуде үлес қосқан ғалым, А.Левшин: Қырғыз немесе қырғыз әйелі өзімен бірге үш бұрышты өзін сақтайтын аяттар жазылған тұмар тағады. Ол адамды бақытсыздықтан сақтайды деп сенеді,- деп өз зерттеулерінде жазған.
Түркістан қаласындағы Қ.А.Ясауи кесенесі Кітапхана бөлмесінде Сыр сақтаған тұмарлар тақырыбында (2012ж.18.05-18.06)өткен көрмеде қазақ әйелдерінің зергерлік сәндік -әшекей бұйымдарының бірі тамаша үлгісі бойтұмар көрсетілді. Сәукелеге көз моншақ, үкі-аяқ, жыланбас тәрізді толып жатқан әшекейлер тағылған. Зергерлер тұмарды аса шеберлікпен жасаған оны неғұрлым әсем, көз тартарлық болуы кісінің назары бірден адамға емес әлгі зергердің жасаған бұйымына түсетіндей, яғни көз тиюден сақтау мақсатында пайдаланады. Негізінен қыз баланың әйелдердің әшекей көп тағынуы қыз болашақ ана, дүниеге ұрпақ әкелуші сол себептен киіміне, бас киіміне (сәукеле, тақия, орамал) көптеп әшекей бұйымдар тағынған. Тұмар тағу ертеден қалыптасқан шашы ұзын қыз келіншектер көз тимеу үшін шашпау, шашқап, шашқа арналған тұмарлар таққан. Жас түскен келіннің де шымылдығына әшекей заттар мен үкілі тұмар тағатын болған, бұл үрдіс бүгінгі күнімізге дейін жетіп отыр.Тарихқа көз жүгіртсек, біздің бабаларымыз тұмар тағудың ғасырлар бойы ғажап үлгісін жасаған. Мысалы: Хан ордасында – Орда тұмар, қала қақпаларында – қақпа тұмары, үйлерде – үйтұмар, батырларда – бойтұмар, арғымаққа – аттұмар, казіргі заманғы көрінісі- көлік тұмар, төрт түлікте – көзтұмар, үйленгенде – қостұмар, қыз ұзатса – жасаутұмар, сәбилі болса – бесік тұмар жастататын болған.Тұмар текемет пен киімдерде және кілемдер мен үй жиһаздарында көптеп кездеседі. Мұндағы ой да сыртқы тіл-көзден, пәле-жаладан сақтау мақсатында тұмар бейнесі салынады. Үйдің төргі бөлмесінде ілулі тұратын кілемнің нақ ортасына тұмардың бейнесі орналасуы да көз тимеу үшін жасалады. Тұмар тек ішіне аяттар ғана салып жүру емес, сонымен қатар, тұмар жан-жақты сипатта пайдаланылған[9].
Бүгінгі таңда заманның тоғысуымен болған ерекшеліктері мен өзгешеліктері себебінен тұмар сөзінің адам баласына да, жан-жануарға да, сонымен қатар жансыз заттарға да, басқа да тылсым құбылыстар мен күштерге қатысты айтылады. Мысалы, тіл-көзден сақтану мақсатында жаңа жайға қоныстанғандардың қабырғаларға ілетін заттай тұмары, адам жанының аман болу мақсатында мойнына тағатын тұмары, алыс жолға шыққан кезінде өзімен ала жүретін тұмары (туған жер топырағы, не елін еске түсіретін киелі деп санаған бұйымы), мал басының сақтығы үшін тағылатын тұмары (сырға салу, қорғайды деп сенген қызыл түсті мата қиындысын кие тұтып малдың мойнына, не құйрығына байлайды) және тағы басқа да адам баласының өзіне қымбат, қадірлі дүниесін қорғау барысында жасалынатын жоралғы бойынша жасайтын тұмар түрлері кездеседі.
Сан ықылым заман бұрын, қағаз жоқ, тауар хат кезеңде сауда-саттық жасап алысқа сапар шеккенде немесе соғыс жорықтарына аттанғанда бабаларымыз мал терісінен жүрекке ұқсатып үшбұрышты етіп тігілген қалташыққа туған жердің топырағын толтырып алып шығатын болған. Соны тұмар деп атаған. Туған жерге деген шексіз құрметтің, перзенттік парыздың белгісі болса керек бұл[10].
Аты аңызға айналған, бүкіл әлемге мәшһүр ғалым, ғұлама әл-Фараби туралы халық аузында сақталған мынадай бір әңгіме бар. Ұлы ұстаз қартайған шағында бір топ шәкірттерінің басын қосып: Сендерге аманатым бар, егер құпиясын сақтап, шартын орындасаңдар айтамын,– дейді. Аманатқа қиянат жасауға болмайды, айтқаныңызды орындаймыз,– деп шәкірттері уәде береді. Сонда ұстаз оларға көннен тігілген тұмарды ұсынып, қабірінің басында ғана ашуды өтінеді.Арада көп уақыт өтпей-ақ ұлы ұстаз дүниеден өтеді. Марқұмды арулап, жерлеу рәсімі кезінде уәде бойынша әлгі тұмарды ашып қараса, ішінен тілдей қағаз шығады. Қағазда: Бұл туған жерім – Отырардың топырағы еді. қабіріме осыны салыңдар,– деп жазған екен. Өтініші үлкен тебіреніспен орындалады. Данышпанның аты данышпан, өмірден өтіп жатып та туған жердің қасиетін кейінгілерге ұқтырып кетіпті[11].
Талшыбықтың талдырмаш бойына көрік беретін жапырағы болса, адам баласының бойына ерекше әсемдік сыйлайтын үстіндегі киімі.
Ұлттық нақышта киім кешектерді күнделікті қолданысқа енгізуге болады. Біздің ұлттық киіміміз әлемдегі ең әдемі киім ретінде таңдалған. Бірақ сол қалыпында оны күнделікті кию ыңғайсыз. Қазақтың ұлттық ою өрнектерін қазіргі киімдерге үйлестіріп кию.
Сурет-1.1.1 Тұмардың түрлері
Сурет-1.1.2 Үш бұрышты тұмардың түрлері
Сурет-1.1.3 Тұмардың үй қабырғасына ілінетін түрлері
1.2Тұмар сән үлгілерінің қызметі.Стиль және сән бағыты 2016 ж
Сәнде ең маңызды рөл атқаратын бөлігі – бұл сәннің өзгеру барысында. Сән күнделікті өзгеріп отырмайды, алдыңғы шығарылған сәннің толық өзгеруі үшін оған бірнеше жыл қажет етеді.
Сән біздің әрқайсысымыз үшін, ішкі әлеміміздің бір бөлшегі, жан дүниеміздің айнасы. Қазіргі сәнді демократияшыл десе де болады. Ол таңдау идеясы мен еркіндігінің көптігімен, яғни әр түрлі стильдермен, пішімдермен, үлгілермен, сондай-ақ әр түрлі көлемдермен және алуан түстілігімен ерекшеленеді.
Стиль (ағылш. style) сезінің астарында көркем идеялық мағынаға негізделген шығармашылық тәсілдер, айқындалған көркемдеу құралдары, тарихи негізделген жалпы белгілері, тұрақты бейне жүйелері деген мағына жатыр. Осы ортақ белгілер сәулет өнерінде, әдебиетте, сурет, кескіндеме өнерінде, костюм үлгісінде көрініс тапқан.
Стиль және сән - өзара байланысқан жүйе, олар бір-бірінсіз дамып, өрби алмайды. Әдетте, әр заманда бір уақытта бірнеше стиль өмір сүреді.
XX ғасырда киім үлгісінде классикалық, романтикалық, спорттық және прет-а-портелың стильдер қалыптасып орныққан. Өткен дәуірлердегі көркем стильдерге қарағанда аталған стильдер функционалдылығымен және костюмді орынды пайдалануымен сипатталады [12].
Осы заманғы киімдерді – прет-а-портелық стиль деп атайды. Прет-а-портелық сипаттағы киімдер сәнділігімен ерекшеленеді. Онда ұлттық құрастырмалы ою-өрнек, кестелер, қол жұмыстарының көптеген элементтері кеңінен пайдаланылады.
Қазіргі кезде ұлттық киімдердің қандай да бір элементтерін алып, оны жаңа сән ретінде қолдануда. Қазақ халқының ұлттық киімдері – қазақ халқының қол өнері көне заманнан тарихымен бірге дамып, біте қайнасып келе жатқан бай қазына. Қазақ халқының киім-кешегі – ұлтық тұрмыстық және рухани мәдениеттің бағалы ескерткіштерінің бірі.
Киім адам үшін бірегей қажет нәрсе болып табылады. Ол адам тәнінің сексен проценттен астам жерін жауып тұрады және сыртқы ортаның қолайсыз жайтарынан қорғайды, организмді күйлі ұстауға көмек теседі, сондай-ақ адамға көрік береді.
Қазақтың ұлттық киімдері халкымыздың өмір тіршілігімен, философиясымен, дәстүрі жөне әдет-ғұрпымен тығыз байланыста дамыды. Ұлттық киімдер үздіксіз (эстетикалық жағынан) жетілдіру процесін бастан кешірді, оның пітіні, түр-түсі, конструкциясы көп ғасырдың тәжірибеден өтті. Халық өзінің эстетикалық талалтарына, іс-әрекетіне, тұрмысына, географиялық және климаттық ерекшелігіне сәйкес киім пішінін жасап, оны сақтап қалды.Ұлттық киімнің негізгі мазмұны, құндылығы - оның демократиялығында, функционалдылығында. пішін логикасы мен конструкциясында, рациояалдығы мен тұтастығында.
Ұлттық киімде жеке бөліктері мен компоненттері үйлесім тапқан. Ұлттық киімдегі ритмикалық силуэтті сызықтардың түр-түсі табиғи түспен үйлесіп, тұтас айқын көрініс беретін,маңызды рөлді атқарады. Ол пішін көркемділігімен, сымбаттылығымен, сәнді өрнектерімен өте әсем көрінеді.
Қазақтың ұлттық киімдерінде халықтың этникалық тарихы, әлеуметтік-экономикалық жене климаттық жағдайы, салт-дәстүрлері көрініс тапқан. Қазақтар құланның, сайғақ пен арыстанның, сондай-ақ жанат пен сусардың, бұлғынның, су тышқанның, ақтышқанның және күзеннің терілерін бағалаған. Ақтышқан мен бұлғынның терісі өзге аң терісінен гері қымбат бағаланған.
Қазақ киімдерінен көршілес халықтардың - орыс, татар, қарақалпақ, алтайлықтардың әсерін де байқауға болады, оның өзбек, түрікмен, қырғыздардың ұлттық киімдерімен ұқсастығы да бар. Әсіресе, бұл ұқсастықтар ерлер бешпентінің пішімінен, тұтас пішілген шапандардан, етік пен тақия үлгілерінде, күліштелген әйел көйлегінде байқалды.
Барлы халықтардың ұлттық киімдері сияқты қазақ киімдері эволюциялық өсу жолымен дамыды, оның дамуының негізгі пішіндері қоршаған орта әсерінен, аптап желді, қатты аязды сахара тіршілігі жағдайына, көшпелі тұрмысқа, үнемі ат үстіндегі еркін қимыл-қозғалысқа лайықты киім қажеттілігінен туындады. Далалық аймақтағы ауқатты адамдардың киімдері сәнді де өте айшықты етіп дайындалуымен ерекшеленеді. Бұл киімдер алтын және күміс жіптермен әдіптеліп, маржан-алтын не күміс жалатылған қаңылтыр металдармен әшекейленді.
Қазақ ұлттық киімдерінде белгілі бір жас айырмашылықтарына байланысты сәнді киім мен күнделікті тұрмыстың киім арасында өрескел айырмашылық болды.
XX ғасырда киім үлгісінде классикалық, романтикалық, спорттық және фольклорлың стильдер қалыптасып орныққан. Өткен дәуірлердегі көркем стильдерге қарағанда аталған стильдер функционалдылығымен және костюмді орынды пайдалануымен сипатталады[13].
Адам өмірі мен қоғамның карқындап дамуы, ақпараттың процестердің өсуі, жаңа технология мен көпшілік нарықтың көбеюінің әсері адамзатқа бір ғана стиль емес, бірнеше стиль пішіні мен пластикалық үлгілерді таңдауын әкелді. 1940 жылдары АҚШ-та сәнді костюм үлгісінде кантри, вестерн, латын американдық стильдері, 1950жылдары ньюлук, шанель, 1960ж. космостық, 1970ж. романтикалық, ретро, фоль-клорлың, этникалық, спорттық, джинсылық, диффузиялық , әскери , іш киімдік , диско, сафари, панк-стиль, 1980 ж. экологиялық стиль, жаңа пираттар, жаңа классика, жаңа барокко, секси, көрсетті, этникалық, 1990 ж. гранж, гламур, неопанк, кибер-панк, нео-хиппи, минимализм, милитари, т.б. стильдер болды.
Қазіргі заманғы сәыдегі стиль көптігі ерікті түрде туды деп айтуға болмайды. Саяси оқиғалармен, адамзатты толғандыратын әлеуметтік мәселелермен байланысты туған стильдер дамып, құндылығын арттыруда. Жаңа материалдардың және оларды өңдеудің түрлері жаңа стильдердің пайда болуына әсерін тигізеді.
XX ғасырда сән мен костюмге айтарлықтай әсер еткен ағым - эклектизм болды. Эклектиканың басты белгісі - стильдер қосындысы, мысалы, романтикалық пен спорттык, стильдің үйлесімді байланысы.
Соңғы онжылдықтағы киім үлгісінде, әсіресе эклектика ағымы күшейді. Бүгінгі күнгі дизайнда дәстүрдегі қиыспайтын нәрселерді қиыстыру әдісінің алатын орны ерекше. Суретшілер жаңашылдық іздеудің шексіз мүмкіндігін қарастыруда. Әлемдік сән мінбесіне жібек пен қалың жайма, табиғи тері мен жұқа шифон, қамқа мен қарапайым ағылшын твидін киген модельдер көтерілуде.
Жаңа стильдердің пайда болуы мен қарқыңды дамуына қарамастан, бұрынғыша көптеген әр түрлі сән мен сәндік стильді сапалылығымен жаулап алған классикалық стиль маңызын сақтап қалды. Классикалық стильге ағылшын стилін (классикалық үлгідегі жағалы киім - костюм), Шанелъ, джинсылық, кантри, теңізші стильдерін алуға болады.
Көркемдік стильдер мен микростцльдерден басқа автор стилі. шебердің жеке стилі деген ұғымдар да бар Стиль - суретшінің жеке жұмысы, суретші өз стильін жоққа шығаруы да мүмкін, оқшау, шектелген бағыттағы катты автордың стильді ұстануы да мүмкін. Кутюрьестилінің шығармашылығы мен киім дизайнерлерінің (Шанель, Кристиан Диор, Балексиага, Курреж, Версаче, Лакруа, т.б.)стильдеріөз ерекшеліктеріменкөзге түсті. Зерттеушілердің сипаттамасы бойынша, стиль - сәнге карағанда тұрақты әлеуметтік феномен, бірақ қазіргі қоғам үшін сәннің маңызы өте зор.
Сән қоғамдағы барлық (материалды және рухани-құндылығы бар) мәдени көріністерге қатысты, атап айтқанда: өнер, әдебиет, медицина, әлеуметтану, экономика, философия, техника, саясат, спорттың дамуына байланысты өзгеріп отырды. Сән мехакизмінің белсенділігі, әсіресе мәдениет саласында, түптеп келгенде, костюм дизайныққа көрініс табады.
Әр еуропалық тілде сән - мода сөзінің аналогы бар: латынша modus (өлшем, әдіс, ереже), французша mode итальянша moda, немісше modе, ағылшынша modе және Fаsһіon .
Сән ұғымының бірнеше анықтамасын былайша беру болады:
Сән - белгілі бір қоғамдық ортада қандай да бір көзқарастың, тұрмыстық сырт пішінге, әсіресе костюмге қысқа мерзімді үстемдігі.Сән - бұл айрықща әдіс, бейне, әлеумметтік ақпаратты өңдеудің өлшемі. Ол көп жағдайларда іс-қимылдың, таңдалымды объектісінің мерзімді өзгеруіндегі жаңа бейнесі ретінде көрінеді.
Сәнді киімге әр түрлі себептер, мәселен, көркем бағыт та, әлеуметтік оқиғалар да, тоқымашылардың экономикалық қулығы да, ұрпақтардың қақтығысы да, өткенге деген сағыныш та әсерін тигізеді.
Өткен ғасырларда костюмдегі өзгерістер өте баяу өтетін, сәннің үлгілері ондаған немесе жүздеген жылдар бойы өзгеріссіз қалып отырған. Киімнің негізгі пішіні мен конструкциясы өз қалпында больш, тек аксессуарлары, матасы, жаға-жеңнің әшекейлері түрленіп отырған.Бүгінгі күнгі сәннің өміршеңдік айналымы өте қысқа. Үстем стильдің аясында жаңа идеялар туындап, жаңа сән үлгілері күшіне еніп, көркемдік ерекшеліктерін шыңдап, өзінің ізашарын ақырындап ығыстыра бастайды. Ал үш-төрт жылдан кейін шыңына шығады және сол шыңда бес жылдай үстемдігін ұстайды. Сәннің ішінде әр түрлі вариациялар, ұсақ-түйек өзгерістер, бір сағаттың калифтер туындап отырады. Бірақ сән өзіндегі барды толығымен шығармай өзінің негізгі бағытын өзгертпейді. Осылайша, бір сәннің орнына келесі сән алмасып келіп отырады, сәнді киім стилінің алмасу процесі он жылдай уақытқа созылады, бұл циклдар XX ғасырда күнтізбелік он жылдықтармен сәйкес келіп отырады, сондықтан 20-жылдардың сәні, 50-жылдардың сәні, т.б. айтады.
Жаңа сән үлгілерін халыққа жеткізіп таратушы -актерлер, музыканттар, сән экстремистері, элита, яғни танылған сәнқұмарлар. Жаңа сәнге үйрену мерзімі екі маусымға дейін созылады, содан күнделікті тұрмысқа еніп, келесі сән үлгілері оны ығыстырып, ескішіл сәнге айналдырғанша өмір сүреді. Ал едәуір уақыттан соң дәл осы сән үлгілері жаңа сапамен туындауы мүмкін. Әйгілі афоризмде: Бес жылдан соң жаңа сән ұсқынсыз көрінеді, жиырма жылдан соң - қызықты, ал елу жылдан соң - керемет ғажап көрінеді, - деп айтылған[14,15].
1.3 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы
Адамдар ерте заманнан бастап түстік символға үлкен назар аударып отыр. Мысалыға, ақ түс қайырымдылық, айығу мен адалдықты, тазалықты қара күшті жеңетін: қызыл түс өмір энергия, күш символы болып саналды. Тұрмыстық қажетті бұйымдар дайындауда оның бетін түрлі-түске бояу арқылы адамды аурудан айықтыратын, күш қуат беретін және бақыт, ырыс әкелетін түс деп сенім білдірген.
Қазіргі уақытта суретшілер түс арқылы адамның көңілін көтеріп немесе төмен түсіріп, затты қабылдауда белгілі реттілікпен назар аударуға бағыттайтын қасиеттерін басшылыққа алуда. Сондықтан да түс костюм композициялауда үлкен орынға ие. Халықтың тұрмыс жағдайының жақсаруының арқасында, сонымен қатар мәдениеттің көркеюі костюм дайындайтын суретші мамандардан киімнің эстетикалық сапасын, көркемділігін арттыруды талап етеді. Киімді композициялауда материалдың сыртқы көрінісі көркемдік қасиетке ие. Олар: матаның фактурасы, суреті, түсі. Мата фактурасы түкті, умаждалған, кедір-бұдырлы, сонымен қатар тығыз, қалың, жылтыр болса, киімнің көлемін ұлғайтып, ауырлығын арттыра түседі. Жұқа жылтырақ тегіс бетті маталар матаға жеңілдік беріп, оның көлеміне кішірейтіп көрсетеді. Алғаш таңдалған модельге сай киімдегі мата суретінің көрерменге әсерін ескеру қажет. Мата суретінің сипаты болашақ бұйымның конструкциясын анықтуаға әсер етеді [16].
Түс костюмдегі күрделі қасиеттің бірі бола отырып, ең алдымен костюмнің қолдану мақсатына бағынышты. Костюм пішініне байланысты үлкен ақпарат көлемін бере алады және белгілі бір мағынада таңбалық қызмет атқарады. Ол адамға эмоционалды түрде әсер етеді , оның үстіне қазіргі стандартты костюм пішінінің әр түрлі моделінде түрлі-түсті маталар комбинациясы қолданылады.
Адам көзімен қандай да бір затқа сырттай қарағанда сол заттың негізгі бейнесін әр уақытта көре алмайды. Көздің мұндай кемшілігін киімді модельдеу барысында қолдану өте тиімді. Құрастырушы өз жұмысының барысында түстер арқылы көз бояушылық жасай алады. Тұлға сымбаты мен бет әлпеттің сұлулығы барлық адамда бола бермейді. Модельді көркемдеп жобалау барысында адамдардың тұлғасындағы кейбір кемшіліктерді көрсетпей, әдемі етіп көрсету негізгі міндет саналады. Мысалы, егер пальтоның алдыңғы бойына жоғарыдан төмен қаратып бір өлшемді қосымша бөліп қойсақ, пальтоның төменгі жағындағы қосымша бөлік енсіз болып көрінеді.
Тұмар сән үлгісі киімді көркем конструкциялауда мата түсі үлкен рөл атқарады. Белгілі бір түстер арқылы адамдардың жеке ерекшеліктерін айқындауға немесе оны керісінше жоғалтуға болады. Костюм үлгісін әзірлеуде түстің қасиетін ескеруді қажет етеді. Ашық, таза, жылы түстер затты жақындатып, ірілендіріп, сонымен бірге жеңілдетіп көрсетеді. Барлық гүлді, алабажақ шаңқиған ашық түстер үлкен сақтықты қажет етеді. Біріншіден, бұлар ақжарқын келбетті әйелге ашық күн астында, жарық жерде табиғат аясында кисе үйлесімді келеді, екіншіден, ерекше ашық түсті киім әсіресе ірі оюлы болса, ол тұлғаны дөрекілеу етіп көрсетеді, үшіншіден, ондай киім айналадағылардың, әсіреcе жұмыс үстіндегі адамдарда реніш тудырады. Нақ осы ашық түстерді пайдаланғанда әсіресе қанағатшылық сезім, нәзік талғам қажет. Сонымен қатар жас ерекшеліктеріне байланысты кең тараған, жазылмаған шектеулер де бар – ашық гүлді көңілді түстер жастарға жарасымды, егде жастағылар болса өзіне неғұрлым қарапайым түстерді лайық көреді. Стильді болып көріну үшін тек қана өз түсіңді білу жеткіліксіз. Сонымен қоса олардың өзіндік сәйкестігін ажырата алуы керек.
Түс неғұрлым қанық болған сайын ол адам бойында белсенді әрі тұрақты әсер туғызады.Қазақта қайсы бір түстердің символдық мәні бар.
Көк түс – аспанның символы.
Қызыл түс – оттың, күн көзінің символы.
Ақ түс – ақиқаттың, қуаныштың символы.
Сары түс – ақыл парасаттың, қайғы – мұңның символы.
Қара түс – жер символы.
Жасыл түс – жастықтың, көктемнің символы [17].
Демек бояу мен түсті таңдап орналастыру тарихында әрбір елдің ұлттық өзіне тән талғамы мен татымы болған.Ақ түс – адалдықтың, пәк сезімнің, имандылықтың, тазалықтың, жасыл түс – көктемнің, жастықтың, тойымдылықтың; сары түс – білімділіктің, даналықтың; көк түс – ашық аспанның, судың символдарын білдіреді. Қанық емес ашық түстер жұмсақ үнды бояу, әрі жеңілділік, тыныштық пен нәзіктік күйді береді. Егер қуанышты білдірсе онда толық қуанышты, егер ашулы болса, буырқанған күйді көрсетеді. Ал ашық қанық емес түс жай қуанышты жеңілдікті білдіреді. Ал, енді қанық қызыл сары түске қара түсті қосқанда не болатынын анықтайық. Қызыл сары түс ашық, таза, қуанышты түстер қатарына жатады. Егер осы түске қара түсті қоссақ, түс өзгеріп бұлт төнгендей, қуанышты күй жоғалып түс ауырлап кетеді.
Табиғат әрбір адамды өзіне тән бояулар жиынтығымен қоршайды. Адамның шырайына жарасымды түстерді айқын олардың жыл мезгілдеріне ұқсастығын байқауға болады және ол арқылы түстер сәйкестігін анықтайды. Адам жасына байланысты табиғи бояулар өзінің түрін өзгертеді. Оған сонымен қатар көңіл-күйі, жыл мезгілдері тағы басқалары әсер етеді. Қандай түсті таңдасаңыз да оның серігі әрқашан да сіздің өз табиғи бет бейнеңіз болатынын ұмытпағаныңыз жөн. И.Павловтың зерттеуі бойынша жүйке жүйесінің типтеріне түстік үйлесімділікті атап көрсетеді. Флегматик және мелонхолик типтегі адамдар мінезі ауыр, салмақты, сезімтал, көпшілік ортада ұстамды болып келеді. Соның салдарынан олар көбінесе елеусіз болып қалуы мүмкін. Сондықтан да оларды ерекше етіп көрсетуі үшін, бірден назар аудартатын айқын түсті костюммен киіндірсек, онда оның мінезінде жүріс-тұрысында бір өзгешелік байқалады. Түстер арқылы оларды сыртқы ортаға тартым етуіміз керек. Ол үшін ойнақы, қанық түстер қолданамыз, яғни адамның көңіл-күйін көтеріп, сыртқы орта көңілін, соларға аудартуға тырысу қажет. Ал сангвиник пен холерик типтегі адамдардың мінезі жеңіл, көңілді шапшаң, пысық күйгелек, тұрақсыз болып келеді. Оларды салмақты етіп көрсетуі үшін бір тонды костюмдерді кигізуге болады. Мысалыға қара түс адамды іскер кейіпте көрсетеді. Сондықтан оларға қаралау түстер немесе салмақты тондарды қолдануға болады [18].
Костюм композициясының түсін зерттеу ахроматикалық түстен басталады. Пішін, селует, түзу сызықтары мен барлық композициялық заңдылықтарын зерттеу үшін, әуелі оны ақ-қара графикасында көру қажет. Пішіні мен түсі үйлесімді байланыстыру өте қиын, сондықтан сызықтан, пигменттен, көлемнен, фактурадан тұратын пішінмен жұмыс істеп, содан кейін сұр түсті қосып, ахроматикалық композицияны өңдеуге көшу қажет.
Көркемдеу тәжірибесінде қара мен ақ түстер және олардың әр түрлі жарықтық қоспасынан тұратын үш реңкті композиция жиі қолданылады. Үш реңкті және оданда көп үйлесімділікке сұр түстің жарқтық реңк байлығы арқылы ақ пен қара түстің қарама- қайшылығы жұмсара бастайды. Бұл бір –біріне қарама-қарсы ахроматты түстер арасында сәйкестікке әкеледі.Жарықтың біртіндеп градациялануы деп бірте-бірте ақ түсті қарамен немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті
ДАУЛЕТБЕКОВА АЙСҰЛУ СЕРІКБАЙҚЫЗЫ
ТҰМАР атты ПРЕД-о-ПОРТЕ СТИЛІНДЕГІ қыз-келіншектерге арналған киім ЖИЫНТЫҒЫН жобалау
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
5В042100 - Дизайн (өндірістік) мамандығы
Түркістан 2016
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Өнер факультеті
Бейнелеу өнері кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі,
п.ғ.к., доцент м.а _________ Е.Ауелбеков
_____________________2016 ж
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Тұмар атты прет-а-порте стиліндегі қыз-келіншектерге арналған киім жиынтығын жобалау
5В042100 - Дизайн (өндірістік) мамандығы
Орындаған: А.Даулетбекова
Ғылыми жетекшісі
Қ.Р Дизайнерлер одағының мүшесі
аға оқытушы Ұ.Нұрланова
Түркістан 2016
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..3
1.ТҰМАРКОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Тұмар сән үлгілерінің шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Тұмар сән үлгілерінің қызметі.Стиль және сән бағыты 2016 ж ... ... ... ... .16
1.3 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы ... ... ... ... ... ... .. ...19
1.4 Тұмарсән үлгілерінің көркем бейнесін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
1.5 Тұмар сән үлгілерінің техникалық эскизі, сырт түрінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.ТҰМАР сән үлгілерінің конструкциялау негіздері
2.1 Конструкциялау әдістемесін таңдап негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.2 Тұмар сән үлгілерінің сызбасын құрастыру үшін бастапқы мәліметтерді, қосымшаларды таңдап негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2.3 Тұмар сән үлгілерінің сызбасын құрастыру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 38
2.4 Тұмар сән үлгілерінің сызбасына модельдік ерекшеліктерін енгізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
3.ТҰМАРсән үлгілерінің ТІГУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
3.1 Тұмар сән үлгілеріне өңдеу әдістерін және құрал-
жабдықтарды таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44 3.2 Тұмар сән үлгілерінің түйіндік өңдеулері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...47
3.3 Тұмар сән үлгілерінің дайындаудың технологиялық бірізділігін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
3.4 Тұмар сән үлгілеріне кеткен материал шығынын мөлшерлеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
КІРІСПЕ
Зерттеудің көйкестілігі. Біз Жалпыұлттық идеямыз – Мәңгілік Елді басты бағдар етіп, тәуелсіздігіміздің даму даңғылын Нұрлы Жолға айналдырдық. Қажырлы еңбекті қажет ететін, келешегі кемел Нұрлы Жолда бірлігімізді бекемдеп, аянбай тер төгуіміз керек. Mәңгілік Ел – елдің біріктіруші күші, ешқашан таусылмас қуат көзі. Ол Қазақстан-2050 Стратегиясының ғана емес, XXI ғасырдағы Қазақстан мемлекетінің мызғымас идеялық тұғыры! Жаңа Қазақстандық патриотизм дегеніміздің өзі – Мәңгілік Ел! Ол – барша Қазақстан қоғамының осындай ұлы құндылығы.
Өткен тарихымызға тағзым да, бүгінгі бақытымызға мақтаныш та, гүлденген келешекке сенім де Мәңгілік Ел деген құдіретті ұғымға сыйып тұр. Отанды сүю – бабалардан мирас болған ұлы мұраны қадірлеу, оны көздің қарашығындай сақтау, өз үлесіңді қосып, дамыту және кейінгі ұрпаққа аманат етіп, табыстау деген сөз. Барша қазақстандықтардың жұмысының түпкі мәні – осы! – деді ҚР Президенті Н.Назарбаев Қазақстан халқына Нұрлы жол - болашаққа бастар жол Жолдауында[1].
Елбасы Қазақстан жаңа жаһандық нақты ахуалда:өсім, реформалар, даму Жолдауында Қазақстанның жас азаматтарына былай деді: білімді, еңбекқор, бастамашыл, белсенді болуға қазірден бастап дағдыланыңдар. Жұмыс пен сұраныс бар өңірге батыл барыңдар. Шеберліктің шыңына жете білсеңдер мамандықтың бәрі жақсы. Қазір техникалық мамандықтардың, ғылым мен инновацияның күні туған заман. Ерінбей еңбек еткен, талмай ғылым іздеген, жалықпай техника меңгерген адам озады. Тұрмысы жақсы, абыройы асқақ болады. Біз жүзеге асырып жатқан түбегейлі реформалар мен атқарып жатқан қыруар істердің бәрі сендер үшін, болашақ үшін жасалуда.Қазақстандық білім мен ғылым жастардың қолында екендігін және интеллектуалды ұлтты қалыптастыру туралы үнемі айтып келеді. Өйткені, әлемдегі дамыған отыз елдің қатарына ену тек білім мен ғылымға негізделу керек. Бұл – заман талабы. Демек, мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік дамуы инновациялық жүйе мен адами капиталға байланысты екені тағы да бір дәлелденді. Осындай талаптар тұрғысынан алғанда, стратегиялық маңызды құжат республика жұртшылығына, оның ішінде, білім мен ғылым салаларындағы педагогтар қауымына айрықша серпін беріп, алдағы күндерге жігерлендіре түскені ақиқат [2].
Еліміздің тәуелсіздік даңғылындағы дәстүрлі қазақ мәдениетіндегі ұлтық киімдерінің мән-мағынасын айқындаудың өзектілігі қазіргі өркениет мәдениетінде туындап жатқан объективті-әлеуметтік және субъективті-психологиялық қайшылықтар жағдайынан көрініс табады. Бұл мәселелердің барлығы да қазақ халқының бүгінгі рухани ахуалын жан-жақты, әрі қилы қысымға ұшырап отырғанын да дәлелдейді, ол қазіргі мемлекет тарапынан атқарылып жатқан істерде, яғни рухани дербестікті қалпына келтіру, нығайту, дамыту секілді үлкен мәселе болып отыр. Өркениет жағдайынан туындайтын қайшылықтар, соның ішінде киім үлгілеу өнерінің сапалы белгілеріне ұлттың сана сезімін бүлдіретін бөтен үлгілерді талғамсыз, шатастырып пайдаланудан басталады деуге болады.
Әлемдегі әр түрлі елдердің дәстүрлі халықтық костюм үлгілері қазір де сән жасаушылар үшін шығармашылық жаңалықтардың негізгі бастауы болып отыр және де қандай жағдайда болмасын арналып тігілген киімдердің бәрінен де өзінің нақты көрінісін табуда.Бір сәт тарихқа көз салсақ, әрбір дәуірдің және әрбір халықтың өзіндік көркем стилі қалыптасқан. Белгілі бір стильдің өзінде киімнің жеке бөліктерінде өзгерістер болады және бұл киім тарихында сән ағымы деп аталады. Сән ағымына байланысты киім жаңарып, жетіліп отырады [3].
Республикамыздың өзiндік мәдени-рухани көне мұрасы болып табылатын ұлттық киімі дүниежүзілік мәдениеттер қатарынан көрсете білу, зерттей түсу қазіргі маңызды мiндеттердiң бiрi. Сондыктанда дипломдық жобамыздың тақырыбын Тұмар атты прет-а-порте киім үлгілерінің жиынтығын жобалау деп таңдауымызға негіз болды.
Диплом жұмысының мақсаты: Киім өнеріндегі қазақ халқының ою-өрнегін насихаттап, қазіргі заман талабына сай етіп қайта жаңарту, ұлттық элементтердің мәні мен маңызын ашу
Диплом жұмысының міндеті:
Костюм жасау композициясының негіздерін анықтау.
Тұмар сән үлгілерінің конструкциялау негіздерін анықтау.
Тұмар сән үлгісін тігу технологиясын әзірлеу және көрсету.
Зерттеудің нысаны:
• Тігін өнеріндегі киім дизайны кешеніндегі жаңа туындылар.
•Киім дизайнында қазақ халқының өзгеріссіз сақтаған ою-өрнектердің үлгілері.
• Жақсы киім – жетілген қоғам белгісі.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі: кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, сызбалар, эскизден, пайдаланылған әдебиеттерден және қосымшадан тұрады.
.
1.ТҰМАРКОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Тұмар сән үлгілерінің шығу тарихы
Жақсы киім – жетілген қоғам белгісі. Бұл – қоғамның, білім және мәдениет, этикет дәрежесіне қатысты екені түсінікті. Қазіргі өркениетті заманда ұлттық нышандарымызды айқындай түсетін егделерімізге де, жастарымызға да күнде – күн, той – думандарда киіп жүруге әбден жарасымды ұлттық киімдер етек алуда. Киім ұғымы адамдардың уақытқа және қоғамдық жағдайларға сәйкес сұлулық туралы белгілі бір ұғымын бейнелейтін сәнмен тығыз байланыста болады. Адамзат қоғамы дамыған сайын бұл көзқарастар үнемі өзгеріп отырады .
Енді міне тәуелсіз мемлекет атанып, көк аспанымызда көк байрағымыз желбіреп, алақанымызға төл теңгеміз түсіп, барлық мемлекеттермен тереземіз тең болып жатқан тұста ұлттық сана – сезіміміз өсіп, ұмытыла бастағанымызды іздеуге мүмкіндік туып, даңғыл жол ашылды. Бабаларымыздан жеткен асыл мұраны, кейінгі ұрпаққа қайтаратын кез жетті деп ойлаймын.
Қазақта Ағаш жапырағымен, адам киімімен көрікті деген сөз бар. Қазақ халқының қол өнері көне заман тарихымен бірге дамып келе жатыр.Қол өнерінің басты бір саласы — киім тігу. Ерте заманнан күні бүгінге дейін өзінің қадір-қасиетін жоймай, қол өнерінің озық үлгісі ретінде ғана емес, әрі әсем, әрі ыңғайлылығымен де пайдаланудан қалмай келе жатқан қазақтың ұлттық киімдері әлі де аз емес.
Қазақ ұлттық киімдерінің тарихы Ұлы дала көшпенділерінің тарихымен тығыз байланысты. Бізге көшпенділер бірнеше мыңдаған жылдар бойы сақтаған салт дәстүрін, киім кию мәдениетін, ғажайып өркениетін мұраға қалдырып кетті [3].
Өткен ел тарихына тұрмыс тіршілігін ой елігінен өткізер болсақ, халық өміріндегі әдеп-ғұрып, салт-санасынан ауысуы тарихи оқиғалардан кейін, заманның өзгеруіне байланысты болғаны айқын. Кейінгі ұрпақ үшін қасиеті мен қадірі, мәні мен мағынасы, берер тәлім-тәрбиесі мен ұлағаты ерекше асыл мұра – қазақтың ұлттық киімдері. Қазақ ұлттық киімдері өзінің сипатымен, сырымен, сұлулығы мен сәнімен сан ғасырлық тарихының иісін сақтаған, бедерін жеткізген. Қазақ халқы бар өмірін ат үстінде өткізген көшпенділер құлазыған кең даланың үскірік аязы мен аптап ыстығында, салқын самалы мен аңызақ желіне қамсау болар ұлттық киімдердің түр – түрін ойлап тапқан. Қазақтың аса құрметті бұйымдарының бірі – киім тігу. Қазақы киім – көненің көзі. Ұлттық киім түрлерін нақты алғаш кімнің қолынан шыққанын, кімнің ойлап пішкенін, бізге беймәлім. Оның есесіне жылдар көші жылжыған сайын ұлттық киімдер дами түсіп, үнемі байытылып отырған.
Қазақтың қолөнер кәсіптерінің білгірі С. Қасиманов киімнің географиялық мекен атына қарай ерекше мәнер үлгіге бөлінетінін атап көрсеткен. Қазақ ұлттық киімдері өзінің сипатымен, сәнімен сан ғасырлық тарихымен, сақталған ою-өрнек әуендерімен бүкіл жер бетіне танымды. Халқымыздың ұлттық киімі – мәдени мұрамыз. Ұлттық киіміміз әлем халқының алдында ұлтымыздың ерекшелігін танытады. Ұлттық өнерімізді өнер туындысы деп қарасақ та болады. Ол атадан балаға мирас болып келе жатқан байлығымыз. Әсіресе дәстүрлі қазақ ұлттық киімінің мазмұны, көркемдігі таң қалдырады.
Киімдегі ерекшеліктерді оған пайдаланылған материалдың құндылығынан, киім-кешектің әшекейінен, бірінің үстіне бірі киілетін бешпенттен, бас киімнің көлемінен ажыратуға болады.Халық шеберлері киім тіккенде іс тапсырушының талғамын, жас ерекшелігін, дене құрылысын, бет әлпетін мұқият ескерген. Ертеден қалған киімдердің үлгі нұсқаларына қарағанда: киімді адам денесіне шақ етіп тігу беріректе, орыс халқымен аралас, қаламен қатынас көбейе түскен кезде қалыптаса бастаған. Қазақ киімдері іштік, сырттық, сулық, біркиер болып төрт топқа бөлінеді. Іштіккиімдерге- көйлек, дамбал, желетке, камзол. Сырттық –шапан, күпі, тон. Сулық- шекпен, қаптал шекпен. Біркиер- қымбат маталардан әшекейлеп тігілген, той-думандарға киетін киім. Сондай-ақ бойжеткендер, бозбалалар, белгілі бір топтар үйде де, түзде де күнделікті тұрмыста да ұдайы жақсы киініп жүрген. Мәтел: таныған жерде бай сыйлы, танымаған жерде тон сыйлы.
Халық шеберлері киім тіккенде іс тапсырушының талғамын, жас ерекшелігін, дене бітімін, бет әлпетін мұқият ескерген. Киім-кешекті әр жерде мүмкіншілігіне қарай өзінше тіккенімен, бүкіл қазаққа тән түр ұқсастығын, пішімін, бояу-нақышын сақтап, әсіресе оның қыздар, әйелдер, кейуаналар киетіндерін ажырата білген. Мысалға алсақ, қыздар белі қымтылған, етек-жеңіне желбезек салған қос етекті көйлек, оқалы қамзол киіп, беліне металл шытырлармен безендірілген немесе ширатпалы күміс белдік (оны нәзік белдік деп те атайды) буынады екен. Ал қайсыбір жерлерде етек-жеңіне екі-үш қатар бүктесін (оны Маңғыстау мен Атырауда қосетек деп те атайды) берген, арқасы немесе белі бүрілген көйлек сыртына қамзол киетін болған. Қазақстанның оңтүстігінде осындай көйлектің үстіне белдемше қаусырынады немесе шалғы орайды екен [4].
Тұмар тақырыбындағы дипломдық жобаны зерттеуді бастауда көптеген тарихи деректерге сүйену қажет болады, өйткені киім жиынтығындағы кездесетін ою өрнектер ерте заманындағы дүниеге келген мәдениеті арқылы зерттелініп барып жобаланды. Қазақ халқының қол өнері көне заман тарихымен бірге дамып, біте қайнасып келе жатқан бай қазына.
Тұмар қазақ халқында киелі мағынаға ие болған құнды дүние. Тұмар зиянды тылсым күштерден, тіл-көзден сақтайды деп сенген ежелден келе жатқан қазақ халқының бұйымы. Тұмар сөзінің этимологиясы көне түркі тума және йер тіркесінен "туған жер" мағынасын береді. Яғни, көне түркілер тұмарға туған жердің топырағын салып жүрген. Ислам дінінің әсерімен, тұмарға туған жердің топырағын салу ығыстырылап, орнына Құранаяттары жазылған қағаз салу белең алған. Тұмарды әдетте діни ғұламаларға жаздырып алып, былғарымен қаптап, бойға тағып жүреді.Тұмар атауларыжасау барысында қолданылатын материалына, сәндікке тағуына және безендіру әшекейіне байланысты қалыптасқан және түрлеріне байланысты былай аталады:
Жастық тұмар - төрт бұрышты түсті металдан жасалған көркемдік тұмар.
Қиық тұмар - сәндікке мойынға тағылатын жалтырауық заттардан істелген тұмар.
Лағыл тұмар - лағыл таспен безендірілген тұмар.
Сіркелі қолтық тұмар - бетіне сіркелеп өрнек салынған тұмар.
Алтын тұмар - күміс бетіне сіркелеп алтын жалатылған тұмар.
Тұмарша - асыл тасты күмістен жасалған, мойынға тағылатын әшекейленген тұмар.
Тіллә тұмар - алтынмен қапталған тұмардың бір түрі.
Әлемде әрбір халыққа тән тұмар тағу және оның күшіне сену дәстүрі бар. Қазіргі заманға сай сан алуан тұмар атаулары баршылық [5,6].
Күллі әлемнің барлық халықтарында амулет- талисман деп аталса, қазақ халқында тұмар деп атаған.Тұмар өзінің мағыналық сипаты жағынан көз тимеу үшін, әсемдік үшін және т.б. жағдайларда тағылады.Тұмар теріден тігілген қалта, магиялық мағынасы жекелену, оңашалану, өзін елден ерек ұстау, өзгеше болып көріну сияқты мағыналарға саяды.
Тұмар сөзінің мағынасы ежелгі дәуірден -ақ, қандай да бір тайпа, елде болмасын өзіндік тарихи мәні болғандығы тарихтан белгілі. Алғашқы қауымдық құрылыс дәуірінде өмір сүргендер тотемизм кезеңінде аңдардың азу тістерін, тұяқтарын тізіп, моншақ сияқты тағып, қоршаған ортаның тылсым күштерінен қорғану мақсатында айбатты жануарлардың күш-қайраты өздеріне беріледі деген наным-сенімдер болған. Сақ заманында түр жағынан барынша өзгерген және өңделген күйде болса да, анимизм, тотемизм және магия сияқты ең ежелгі діни ұғымдар да сақталған. Археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу нәтижесінде қабірлерден сақ дәуіріндегі моншақ тастар, ұлу қабыршақтары табылған. Ерте темір дәуірінде сақ тайпалары тастан жасалған моншақтар мен теңіз жағалауларында кездесетін ұлу қабыршақтар тізбесін тұмар ретінде таққандығын аңғарамыз. Сондай-ақ рудың немесе тайпаның қайсібір мифтік хайуан- тегінен шығу туралы ұғым жануарлардың металдан жасалған мүсіндерінде бейнеленген. Шайқастарда желеп-жебейді, деп оның бейнесі қаруға салынған, жауға мінетін атты сақтасын деп жүгенге шегелеген.Сақтарға жақсы таныс жабайы аңдар бейнесіндегі киелі хайуандар туралы, олардың шапшандығын, ептілігін және көбіне киелі күшін мадақтайтын аңыздар шығарылған. Ал ортағасырларда қолөнер ісі дами келе қасиетті саналатын құстардың, жан-жануарлардың бейнелерін ағаштан, сүйектен, металдан жасап тұмар ретінде таққан. Ортағасырлық Отырар қаласына археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу барысында, ғалымдар құстың, жыланның басы, аққу, қаз және серке бейнеленген тұмарлар тапқан.Сонымен қатар малдың асығы, құстың сүйектері,қасқырдың азу тісі, киіктің бақайы табылған.Қазақ халқының діни сенімінде тотемистік сенім болды және олардың әдет-ғұрпының қалыптасуында, тұрмысында жан-жақты рөл атқарды деп ойлауға негіз бар. Мысалы, ескі жыл есебіндегі 12 жануардың атымен байланысты атаулар мен әрқайсының иесі бар деп, ат қойып айдар таққан: Зеңгі баба, Ойсыл қара, Шопан ата және т.б. Жан-жануарларға байланысты аңыз-әңгімелер мен ертегілерде оларға байланысты көріністерді байқап, әр хайуанды ғажайып сиқырлы күші бар деп таныған тотемдік түсініктерді байқаймыз.Сонымен бірге, қазақ халқындағы тотемизмдік элементтерінің бір түрі табу болып табылады, яғни, бір нәрсеге тиым салу мағынасын білдіреді. Егер тотемдік түсініктерде жануарлар мен өсімдіктердің адамға қандас туыстық қатынасы бар деп түсіндірілетін болса, табуда кейбір жануарлар мен өсімдіктер қасиетті деп ұғынылып, олардың өз атын атауға тыйым салынған. Егер өз атын атаса, зиян келтіреді деп түсінген. Мысалы қасқырдың атын қасқыр демей ит-құс, ұзынқұлақ сияқты атаулар берген. Өмірде болатын түрлі жағымды-жағымсыз құбылыстардың бәрі де тылсым күштер әрекетінің нәтижесі деп түсінгендіктен, олардың киесіне ұшырамас үшін әр түрлі жол-жоралғылар, қағидалар, құрбан шалу, көпшілік болып түрлі ырымдарды орындау қалыптасқан. Қазақ арасында Сақтансаң сақтаймын деген сөздің төркіні де өте тереңде жатыр. Мүмкіндігінше адамның сақтануға тиісті құбылыс-нысаналары: жын, пері, шайтан, албасты,шешек, жалмауыз,тіл, сұқ, көз тию және т.б [7].
Ғалым- этнограф А. Сейдімбек: Тәңірлік наным-сенімдегі әрісі – түркілер, бергісі – көшпелі қазақ үшін - күн, көк, от, су сияқты жер де киелі. Қара жер киелі жер деген мағынада. Байырғы көшпелілер тағатын тұмардың ішінде туған жердің бір шөкім топырағы болған. Тұмар сөзі байырғы түркі тілінде тума иер - туған жер деген сөздердің кірігуінен шыққан. Кейін ислам дінінің орнауына байланысты тұмардың ішіне дұға салып жазу дәстүрі қалыптасты, деген мәліметтер береді. VІІІ ғасырда Орта Азия және Қазақстанның оңтүстігіне ислам дінінің еніп, одан әрі тарауына байланысты дін басылары сырқаттанған адамдарды кітап ашатын молда, ишандарға барып қаралуын қатты қадағалады. Науқасқа емдейтін дұғаларды сиямен қағаз бетіне түсіріп, оны суға езіп ішуге немесе үшбұрыштап тігілген терінің,матаның ішіне салып бас киімге, кеудеге тұмар қылып тағып жүруге кеңес берді. Бұл кезде көпшілік тұмарды арабша дұға жазылып, үшбұрышқа келтіріп бүктелген қағаз деген түсінік болды. Ал кейінірек дұға үшбұрышты және дөңгелене темірден (алтын, күміс,мыс,)жасалған қорапшаларға салынып, оны тұмар деп атаған. Бұдан қазақ даласында ислам дінінің кеңінен тарауы мен орнауына байланысты болжамды байқауға болады. Халық түсінігі бойынша, малдардың ауруы кей жағдайда көз тиюден болады деп есептелген. Көз тимеу үшін ботаға, түйеге, сиырға, жүйрік аттарға әр түрлі тұмарлар тағылған. Мысалға, ботаға үкі тағып, біраз уақыт жұрттан оңаша ұстап тұмар таққан. Ол тұмар – жіпке өткізілген қара дөңгелек тастар. Бөгде біреу ботаны көріп қалса тіл-көзім тасқа деп жерге түкірген. Егер олай етпесе үй иесі одан жаңағы сөзді айтып, жерге түкіруді талап еткен. Сүтті көп беретін сиырға да жеті қара тасты салып, үшбұрыштап тіккен тұмарлар тағып қою әдеті болған. Бұл қазіргі кездегі жиі қолданысқа ие тіл-көзім тасқа, тілім тасқа тисін, көзім тасқа түссін деген тіркестердің шығу төркіні ретінде қарауға мүмкіндік береді.
Қазақ халқында көз тию, тіл тиюден сақтау барысында тұмар таққан.Киелі саналатын дәстүрлі ырымдардың бірі – тұмар тағу.Жас бала не жаңа туған төлді көз тиюден, ауру-сырқаудан сақтайды деген ұғыммен ішіне құран сөзі жазылған, үш бұрышты мата не былғарымен тысталған дұғалық қағазы бар тұмар таққан.Сондай -ақ жас балалардың киіміне үкі, моншақ, есектас, сырға, білезік сияқты әшекей бұйымдар тағу да тіл, көз тиюден сақтайды, деп есептелген. Қазақ халқы арасында ересек адамдарға қарағанда жас балалар мен қыз келіншектерге(соның ішінде сұлуларына) көз тигіш болады деп саналады.Халықтың мұндай байырғы ұғым-түсінігін қазіргі замандағы биофизикалық зерттеулер жоққа шығармайды.Биофизикалық зерттеулерге сүйенсек кез келген адамның денесін әртүрлі сыртқы зиянды әсерлерден сақтайтын биоэнергиялық қабы – биополясы немесе аурасы болады. Ересек денсаулығы мықты адамдардың аурасының диаметрі үлкен, ал нәрестелер мен қарттардың, аяғы ауыр жас келіншектердің аурасы жұқа болады. Сондықтан жаман аурасы бар адамның көз сұғын басқа заттарға аудару үшін, тіл- көзінен қорғап қалады деп саналатын тұмар, үкі немесе зергерлік әшекей бұйымдар тағылады. Әшекей бұйымдардың өзі о баста түрлі пәле-жаладан, жаманшылықтан сақтаушы тұмар қызметін атқаратын зат ретінде қалыптасты[8].
Қазақ даласын зерттеуде үлес қосқан ғалым, А.Левшин: Қырғыз немесе қырғыз әйелі өзімен бірге үш бұрышты өзін сақтайтын аяттар жазылған тұмар тағады. Ол адамды бақытсыздықтан сақтайды деп сенеді,- деп өз зерттеулерінде жазған.
Түркістан қаласындағы Қ.А.Ясауи кесенесі Кітапхана бөлмесінде Сыр сақтаған тұмарлар тақырыбында (2012ж.18.05-18.06)өткен көрмеде қазақ әйелдерінің зергерлік сәндік -әшекей бұйымдарының бірі тамаша үлгісі бойтұмар көрсетілді. Сәукелеге көз моншақ, үкі-аяқ, жыланбас тәрізді толып жатқан әшекейлер тағылған. Зергерлер тұмарды аса шеберлікпен жасаған оны неғұрлым әсем, көз тартарлық болуы кісінің назары бірден адамға емес әлгі зергердің жасаған бұйымына түсетіндей, яғни көз тиюден сақтау мақсатында пайдаланады. Негізінен қыз баланың әйелдердің әшекей көп тағынуы қыз болашақ ана, дүниеге ұрпақ әкелуші сол себептен киіміне, бас киіміне (сәукеле, тақия, орамал) көптеп әшекей бұйымдар тағынған. Тұмар тағу ертеден қалыптасқан шашы ұзын қыз келіншектер көз тимеу үшін шашпау, шашқап, шашқа арналған тұмарлар таққан. Жас түскен келіннің де шымылдығына әшекей заттар мен үкілі тұмар тағатын болған, бұл үрдіс бүгінгі күнімізге дейін жетіп отыр.Тарихқа көз жүгіртсек, біздің бабаларымыз тұмар тағудың ғасырлар бойы ғажап үлгісін жасаған. Мысалы: Хан ордасында – Орда тұмар, қала қақпаларында – қақпа тұмары, үйлерде – үйтұмар, батырларда – бойтұмар, арғымаққа – аттұмар, казіргі заманғы көрінісі- көлік тұмар, төрт түлікте – көзтұмар, үйленгенде – қостұмар, қыз ұзатса – жасаутұмар, сәбилі болса – бесік тұмар жастататын болған.Тұмар текемет пен киімдерде және кілемдер мен үй жиһаздарында көптеп кездеседі. Мұндағы ой да сыртқы тіл-көзден, пәле-жаладан сақтау мақсатында тұмар бейнесі салынады. Үйдің төргі бөлмесінде ілулі тұратын кілемнің нақ ортасына тұмардың бейнесі орналасуы да көз тимеу үшін жасалады. Тұмар тек ішіне аяттар ғана салып жүру емес, сонымен қатар, тұмар жан-жақты сипатта пайдаланылған[9].
Бүгінгі таңда заманның тоғысуымен болған ерекшеліктері мен өзгешеліктері себебінен тұмар сөзінің адам баласына да, жан-жануарға да, сонымен қатар жансыз заттарға да, басқа да тылсым құбылыстар мен күштерге қатысты айтылады. Мысалы, тіл-көзден сақтану мақсатында жаңа жайға қоныстанғандардың қабырғаларға ілетін заттай тұмары, адам жанының аман болу мақсатында мойнына тағатын тұмары, алыс жолға шыққан кезінде өзімен ала жүретін тұмары (туған жер топырағы, не елін еске түсіретін киелі деп санаған бұйымы), мал басының сақтығы үшін тағылатын тұмары (сырға салу, қорғайды деп сенген қызыл түсті мата қиындысын кие тұтып малдың мойнына, не құйрығына байлайды) және тағы басқа да адам баласының өзіне қымбат, қадірлі дүниесін қорғау барысында жасалынатын жоралғы бойынша жасайтын тұмар түрлері кездеседі.
Сан ықылым заман бұрын, қағаз жоқ, тауар хат кезеңде сауда-саттық жасап алысқа сапар шеккенде немесе соғыс жорықтарына аттанғанда бабаларымыз мал терісінен жүрекке ұқсатып үшбұрышты етіп тігілген қалташыққа туған жердің топырағын толтырып алып шығатын болған. Соны тұмар деп атаған. Туған жерге деген шексіз құрметтің, перзенттік парыздың белгісі болса керек бұл[10].
Аты аңызға айналған, бүкіл әлемге мәшһүр ғалым, ғұлама әл-Фараби туралы халық аузында сақталған мынадай бір әңгіме бар. Ұлы ұстаз қартайған шағында бір топ шәкірттерінің басын қосып: Сендерге аманатым бар, егер құпиясын сақтап, шартын орындасаңдар айтамын,– дейді. Аманатқа қиянат жасауға болмайды, айтқаныңызды орындаймыз,– деп шәкірттері уәде береді. Сонда ұстаз оларға көннен тігілген тұмарды ұсынып, қабірінің басында ғана ашуды өтінеді.Арада көп уақыт өтпей-ақ ұлы ұстаз дүниеден өтеді. Марқұмды арулап, жерлеу рәсімі кезінде уәде бойынша әлгі тұмарды ашып қараса, ішінен тілдей қағаз шығады. Қағазда: Бұл туған жерім – Отырардың топырағы еді. қабіріме осыны салыңдар,– деп жазған екен. Өтініші үлкен тебіреніспен орындалады. Данышпанның аты данышпан, өмірден өтіп жатып та туған жердің қасиетін кейінгілерге ұқтырып кетіпті[11].
Талшыбықтың талдырмаш бойына көрік беретін жапырағы болса, адам баласының бойына ерекше әсемдік сыйлайтын үстіндегі киімі.
Ұлттық нақышта киім кешектерді күнделікті қолданысқа енгізуге болады. Біздің ұлттық киіміміз әлемдегі ең әдемі киім ретінде таңдалған. Бірақ сол қалыпында оны күнделікті кию ыңғайсыз. Қазақтың ұлттық ою өрнектерін қазіргі киімдерге үйлестіріп кию.
Сурет-1.1.1 Тұмардың түрлері
Сурет-1.1.2 Үш бұрышты тұмардың түрлері
Сурет-1.1.3 Тұмардың үй қабырғасына ілінетін түрлері
1.2Тұмар сән үлгілерінің қызметі.Стиль және сән бағыты 2016 ж
Сәнде ең маңызды рөл атқаратын бөлігі – бұл сәннің өзгеру барысында. Сән күнделікті өзгеріп отырмайды, алдыңғы шығарылған сәннің толық өзгеруі үшін оған бірнеше жыл қажет етеді.
Сән біздің әрқайсысымыз үшін, ішкі әлеміміздің бір бөлшегі, жан дүниеміздің айнасы. Қазіргі сәнді демократияшыл десе де болады. Ол таңдау идеясы мен еркіндігінің көптігімен, яғни әр түрлі стильдермен, пішімдермен, үлгілермен, сондай-ақ әр түрлі көлемдермен және алуан түстілігімен ерекшеленеді.
Стиль (ағылш. style) сезінің астарында көркем идеялық мағынаға негізделген шығармашылық тәсілдер, айқындалған көркемдеу құралдары, тарихи негізделген жалпы белгілері, тұрақты бейне жүйелері деген мағына жатыр. Осы ортақ белгілер сәулет өнерінде, әдебиетте, сурет, кескіндеме өнерінде, костюм үлгісінде көрініс тапқан.
Стиль және сән - өзара байланысқан жүйе, олар бір-бірінсіз дамып, өрби алмайды. Әдетте, әр заманда бір уақытта бірнеше стиль өмір сүреді.
XX ғасырда киім үлгісінде классикалық, романтикалық, спорттық және прет-а-портелың стильдер қалыптасып орныққан. Өткен дәуірлердегі көркем стильдерге қарағанда аталған стильдер функционалдылығымен және костюмді орынды пайдалануымен сипатталады [12].
Осы заманғы киімдерді – прет-а-портелық стиль деп атайды. Прет-а-портелық сипаттағы киімдер сәнділігімен ерекшеленеді. Онда ұлттық құрастырмалы ою-өрнек, кестелер, қол жұмыстарының көптеген элементтері кеңінен пайдаланылады.
Қазіргі кезде ұлттық киімдердің қандай да бір элементтерін алып, оны жаңа сән ретінде қолдануда. Қазақ халқының ұлттық киімдері – қазақ халқының қол өнері көне заманнан тарихымен бірге дамып, біте қайнасып келе жатқан бай қазына. Қазақ халқының киім-кешегі – ұлтық тұрмыстық және рухани мәдениеттің бағалы ескерткіштерінің бірі.
Киім адам үшін бірегей қажет нәрсе болып табылады. Ол адам тәнінің сексен проценттен астам жерін жауып тұрады және сыртқы ортаның қолайсыз жайтарынан қорғайды, организмді күйлі ұстауға көмек теседі, сондай-ақ адамға көрік береді.
Қазақтың ұлттық киімдері халкымыздың өмір тіршілігімен, философиясымен, дәстүрі жөне әдет-ғұрпымен тығыз байланыста дамыды. Ұлттық киімдер үздіксіз (эстетикалық жағынан) жетілдіру процесін бастан кешірді, оның пітіні, түр-түсі, конструкциясы көп ғасырдың тәжірибеден өтті. Халық өзінің эстетикалық талалтарына, іс-әрекетіне, тұрмысына, географиялық және климаттық ерекшелігіне сәйкес киім пішінін жасап, оны сақтап қалды.Ұлттық киімнің негізгі мазмұны, құндылығы - оның демократиялығында, функционалдылығында. пішін логикасы мен конструкциясында, рациояалдығы мен тұтастығында.
Ұлттық киімде жеке бөліктері мен компоненттері үйлесім тапқан. Ұлттық киімдегі ритмикалық силуэтті сызықтардың түр-түсі табиғи түспен үйлесіп, тұтас айқын көрініс беретін,маңызды рөлді атқарады. Ол пішін көркемділігімен, сымбаттылығымен, сәнді өрнектерімен өте әсем көрінеді.
Қазақтың ұлттық киімдерінде халықтың этникалық тарихы, әлеуметтік-экономикалық жене климаттық жағдайы, салт-дәстүрлері көрініс тапқан. Қазақтар құланның, сайғақ пен арыстанның, сондай-ақ жанат пен сусардың, бұлғынның, су тышқанның, ақтышқанның және күзеннің терілерін бағалаған. Ақтышқан мен бұлғынның терісі өзге аң терісінен гері қымбат бағаланған.
Қазақ киімдерінен көршілес халықтардың - орыс, татар, қарақалпақ, алтайлықтардың әсерін де байқауға болады, оның өзбек, түрікмен, қырғыздардың ұлттық киімдерімен ұқсастығы да бар. Әсіресе, бұл ұқсастықтар ерлер бешпентінің пішімінен, тұтас пішілген шапандардан, етік пен тақия үлгілерінде, күліштелген әйел көйлегінде байқалды.
Барлы халықтардың ұлттық киімдері сияқты қазақ киімдері эволюциялық өсу жолымен дамыды, оның дамуының негізгі пішіндері қоршаған орта әсерінен, аптап желді, қатты аязды сахара тіршілігі жағдайына, көшпелі тұрмысқа, үнемі ат үстіндегі еркін қимыл-қозғалысқа лайықты киім қажеттілігінен туындады. Далалық аймақтағы ауқатты адамдардың киімдері сәнді де өте айшықты етіп дайындалуымен ерекшеленеді. Бұл киімдер алтын және күміс жіптермен әдіптеліп, маржан-алтын не күміс жалатылған қаңылтыр металдармен әшекейленді.
Қазақ ұлттық киімдерінде белгілі бір жас айырмашылықтарына байланысты сәнді киім мен күнделікті тұрмыстың киім арасында өрескел айырмашылық болды.
XX ғасырда киім үлгісінде классикалық, романтикалық, спорттық және фольклорлың стильдер қалыптасып орныққан. Өткен дәуірлердегі көркем стильдерге қарағанда аталған стильдер функционалдылығымен және костюмді орынды пайдалануымен сипатталады[13].
Адам өмірі мен қоғамның карқындап дамуы, ақпараттың процестердің өсуі, жаңа технология мен көпшілік нарықтың көбеюінің әсері адамзатқа бір ғана стиль емес, бірнеше стиль пішіні мен пластикалық үлгілерді таңдауын әкелді. 1940 жылдары АҚШ-та сәнді костюм үлгісінде кантри, вестерн, латын американдық стильдері, 1950жылдары ньюлук, шанель, 1960ж. космостық, 1970ж. романтикалық, ретро, фоль-клорлың, этникалық, спорттық, джинсылық, диффузиялық , әскери , іш киімдік , диско, сафари, панк-стиль, 1980 ж. экологиялық стиль, жаңа пираттар, жаңа классика, жаңа барокко, секси, көрсетті, этникалық, 1990 ж. гранж, гламур, неопанк, кибер-панк, нео-хиппи, минимализм, милитари, т.б. стильдер болды.
Қазіргі заманғы сәыдегі стиль көптігі ерікті түрде туды деп айтуға болмайды. Саяси оқиғалармен, адамзатты толғандыратын әлеуметтік мәселелермен байланысты туған стильдер дамып, құндылығын арттыруда. Жаңа материалдардың және оларды өңдеудің түрлері жаңа стильдердің пайда болуына әсерін тигізеді.
XX ғасырда сән мен костюмге айтарлықтай әсер еткен ағым - эклектизм болды. Эклектиканың басты белгісі - стильдер қосындысы, мысалы, романтикалық пен спорттык, стильдің үйлесімді байланысы.
Соңғы онжылдықтағы киім үлгісінде, әсіресе эклектика ағымы күшейді. Бүгінгі күнгі дизайнда дәстүрдегі қиыспайтын нәрселерді қиыстыру әдісінің алатын орны ерекше. Суретшілер жаңашылдық іздеудің шексіз мүмкіндігін қарастыруда. Әлемдік сән мінбесіне жібек пен қалың жайма, табиғи тері мен жұқа шифон, қамқа мен қарапайым ағылшын твидін киген модельдер көтерілуде.
Жаңа стильдердің пайда болуы мен қарқыңды дамуына қарамастан, бұрынғыша көптеген әр түрлі сән мен сәндік стильді сапалылығымен жаулап алған классикалық стиль маңызын сақтап қалды. Классикалық стильге ағылшын стилін (классикалық үлгідегі жағалы киім - костюм), Шанелъ, джинсылық, кантри, теңізші стильдерін алуға болады.
Көркемдік стильдер мен микростцльдерден басқа автор стилі. шебердің жеке стилі деген ұғымдар да бар Стиль - суретшінің жеке жұмысы, суретші өз стильін жоққа шығаруы да мүмкін, оқшау, шектелген бағыттағы катты автордың стильді ұстануы да мүмкін. Кутюрьестилінің шығармашылығы мен киім дизайнерлерінің (Шанель, Кристиан Диор, Балексиага, Курреж, Версаче, Лакруа, т.б.)стильдеріөз ерекшеліктеріменкөзге түсті. Зерттеушілердің сипаттамасы бойынша, стиль - сәнге карағанда тұрақты әлеуметтік феномен, бірақ қазіргі қоғам үшін сәннің маңызы өте зор.
Сән қоғамдағы барлық (материалды және рухани-құндылығы бар) мәдени көріністерге қатысты, атап айтқанда: өнер, әдебиет, медицина, әлеуметтану, экономика, философия, техника, саясат, спорттың дамуына байланысты өзгеріп отырды. Сән мехакизмінің белсенділігі, әсіресе мәдениет саласында, түптеп келгенде, костюм дизайныққа көрініс табады.
Әр еуропалық тілде сән - мода сөзінің аналогы бар: латынша modus (өлшем, әдіс, ереже), французша mode итальянша moda, немісше modе, ағылшынша modе және Fаsһіon .
Сән ұғымының бірнеше анықтамасын былайша беру болады:
Сән - белгілі бір қоғамдық ортада қандай да бір көзқарастың, тұрмыстық сырт пішінге, әсіресе костюмге қысқа мерзімді үстемдігі.Сән - бұл айрықща әдіс, бейне, әлеумметтік ақпаратты өңдеудің өлшемі. Ол көп жағдайларда іс-қимылдың, таңдалымды объектісінің мерзімді өзгеруіндегі жаңа бейнесі ретінде көрінеді.
Сәнді киімге әр түрлі себептер, мәселен, көркем бағыт та, әлеуметтік оқиғалар да, тоқымашылардың экономикалық қулығы да, ұрпақтардың қақтығысы да, өткенге деген сағыныш та әсерін тигізеді.
Өткен ғасырларда костюмдегі өзгерістер өте баяу өтетін, сәннің үлгілері ондаған немесе жүздеген жылдар бойы өзгеріссіз қалып отырған. Киімнің негізгі пішіні мен конструкциясы өз қалпында больш, тек аксессуарлары, матасы, жаға-жеңнің әшекейлері түрленіп отырған.Бүгінгі күнгі сәннің өміршеңдік айналымы өте қысқа. Үстем стильдің аясында жаңа идеялар туындап, жаңа сән үлгілері күшіне еніп, көркемдік ерекшеліктерін шыңдап, өзінің ізашарын ақырындап ығыстыра бастайды. Ал үш-төрт жылдан кейін шыңына шығады және сол шыңда бес жылдай үстемдігін ұстайды. Сәннің ішінде әр түрлі вариациялар, ұсақ-түйек өзгерістер, бір сағаттың калифтер туындап отырады. Бірақ сән өзіндегі барды толығымен шығармай өзінің негізгі бағытын өзгертпейді. Осылайша, бір сәннің орнына келесі сән алмасып келіп отырады, сәнді киім стилінің алмасу процесі он жылдай уақытқа созылады, бұл циклдар XX ғасырда күнтізбелік он жылдықтармен сәйкес келіп отырады, сондықтан 20-жылдардың сәні, 50-жылдардың сәні, т.б. айтады.
Жаңа сән үлгілерін халыққа жеткізіп таратушы -актерлер, музыканттар, сән экстремистері, элита, яғни танылған сәнқұмарлар. Жаңа сәнге үйрену мерзімі екі маусымға дейін созылады, содан күнделікті тұрмысқа еніп, келесі сән үлгілері оны ығыстырып, ескішіл сәнге айналдырғанша өмір сүреді. Ал едәуір уақыттан соң дәл осы сән үлгілері жаңа сапамен туындауы мүмкін. Әйгілі афоризмде: Бес жылдан соң жаңа сән ұсқынсыз көрінеді, жиырма жылдан соң - қызықты, ал елу жылдан соң - керемет ғажап көрінеді, - деп айтылған[14,15].
1.3 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы
Адамдар ерте заманнан бастап түстік символға үлкен назар аударып отыр. Мысалыға, ақ түс қайырымдылық, айығу мен адалдықты, тазалықты қара күшті жеңетін: қызыл түс өмір энергия, күш символы болып саналды. Тұрмыстық қажетті бұйымдар дайындауда оның бетін түрлі-түске бояу арқылы адамды аурудан айықтыратын, күш қуат беретін және бақыт, ырыс әкелетін түс деп сенім білдірген.
Қазіргі уақытта суретшілер түс арқылы адамның көңілін көтеріп немесе төмен түсіріп, затты қабылдауда белгілі реттілікпен назар аударуға бағыттайтын қасиеттерін басшылыққа алуда. Сондықтан да түс костюм композициялауда үлкен орынға ие. Халықтың тұрмыс жағдайының жақсаруының арқасында, сонымен қатар мәдениеттің көркеюі костюм дайындайтын суретші мамандардан киімнің эстетикалық сапасын, көркемділігін арттыруды талап етеді. Киімді композициялауда материалдың сыртқы көрінісі көркемдік қасиетке ие. Олар: матаның фактурасы, суреті, түсі. Мата фактурасы түкті, умаждалған, кедір-бұдырлы, сонымен қатар тығыз, қалың, жылтыр болса, киімнің көлемін ұлғайтып, ауырлығын арттыра түседі. Жұқа жылтырақ тегіс бетті маталар матаға жеңілдік беріп, оның көлеміне кішірейтіп көрсетеді. Алғаш таңдалған модельге сай киімдегі мата суретінің көрерменге әсерін ескеру қажет. Мата суретінің сипаты болашақ бұйымның конструкциясын анықтуаға әсер етеді [16].
Түс костюмдегі күрделі қасиеттің бірі бола отырып, ең алдымен костюмнің қолдану мақсатына бағынышты. Костюм пішініне байланысты үлкен ақпарат көлемін бере алады және белгілі бір мағынада таңбалық қызмет атқарады. Ол адамға эмоционалды түрде әсер етеді , оның үстіне қазіргі стандартты костюм пішінінің әр түрлі моделінде түрлі-түсті маталар комбинациясы қолданылады.
Адам көзімен қандай да бір затқа сырттай қарағанда сол заттың негізгі бейнесін әр уақытта көре алмайды. Көздің мұндай кемшілігін киімді модельдеу барысында қолдану өте тиімді. Құрастырушы өз жұмысының барысында түстер арқылы көз бояушылық жасай алады. Тұлға сымбаты мен бет әлпеттің сұлулығы барлық адамда бола бермейді. Модельді көркемдеп жобалау барысында адамдардың тұлғасындағы кейбір кемшіліктерді көрсетпей, әдемі етіп көрсету негізгі міндет саналады. Мысалы, егер пальтоның алдыңғы бойына жоғарыдан төмен қаратып бір өлшемді қосымша бөліп қойсақ, пальтоның төменгі жағындағы қосымша бөлік енсіз болып көрінеді.
Тұмар сән үлгісі киімді көркем конструкциялауда мата түсі үлкен рөл атқарады. Белгілі бір түстер арқылы адамдардың жеке ерекшеліктерін айқындауға немесе оны керісінше жоғалтуға болады. Костюм үлгісін әзірлеуде түстің қасиетін ескеруді қажет етеді. Ашық, таза, жылы түстер затты жақындатып, ірілендіріп, сонымен бірге жеңілдетіп көрсетеді. Барлық гүлді, алабажақ шаңқиған ашық түстер үлкен сақтықты қажет етеді. Біріншіден, бұлар ақжарқын келбетті әйелге ашық күн астында, жарық жерде табиғат аясында кисе үйлесімді келеді, екіншіден, ерекше ашық түсті киім әсіресе ірі оюлы болса, ол тұлғаны дөрекілеу етіп көрсетеді, үшіншіден, ондай киім айналадағылардың, әсіреcе жұмыс үстіндегі адамдарда реніш тудырады. Нақ осы ашық түстерді пайдаланғанда әсіресе қанағатшылық сезім, нәзік талғам қажет. Сонымен қатар жас ерекшеліктеріне байланысты кең тараған, жазылмаған шектеулер де бар – ашық гүлді көңілді түстер жастарға жарасымды, егде жастағылар болса өзіне неғұрлым қарапайым түстерді лайық көреді. Стильді болып көріну үшін тек қана өз түсіңді білу жеткіліксіз. Сонымен қоса олардың өзіндік сәйкестігін ажырата алуы керек.
Түс неғұрлым қанық болған сайын ол адам бойында белсенді әрі тұрақты әсер туғызады.Қазақта қайсы бір түстердің символдық мәні бар.
Көк түс – аспанның символы.
Қызыл түс – оттың, күн көзінің символы.
Ақ түс – ақиқаттың, қуаныштың символы.
Сары түс – ақыл парасаттың, қайғы – мұңның символы.
Қара түс – жер символы.
Жасыл түс – жастықтың, көктемнің символы [17].
Демек бояу мен түсті таңдап орналастыру тарихында әрбір елдің ұлттық өзіне тән талғамы мен татымы болған.Ақ түс – адалдықтың, пәк сезімнің, имандылықтың, тазалықтың, жасыл түс – көктемнің, жастықтың, тойымдылықтың; сары түс – білімділіктің, даналықтың; көк түс – ашық аспанның, судың символдарын білдіреді. Қанық емес ашық түстер жұмсақ үнды бояу, әрі жеңілділік, тыныштық пен нәзіктік күйді береді. Егер қуанышты білдірсе онда толық қуанышты, егер ашулы болса, буырқанған күйді көрсетеді. Ал ашық қанық емес түс жай қуанышты жеңілдікті білдіреді. Ал, енді қанық қызыл сары түске қара түсті қосқанда не болатынын анықтайық. Қызыл сары түс ашық, таза, қуанышты түстер қатарына жатады. Егер осы түске қара түсті қоссақ, түс өзгеріп бұлт төнгендей, қуанышты күй жоғалып түс ауырлап кетеді.
Табиғат әрбір адамды өзіне тән бояулар жиынтығымен қоршайды. Адамның шырайына жарасымды түстерді айқын олардың жыл мезгілдеріне ұқсастығын байқауға болады және ол арқылы түстер сәйкестігін анықтайды. Адам жасына байланысты табиғи бояулар өзінің түрін өзгертеді. Оған сонымен қатар көңіл-күйі, жыл мезгілдері тағы басқалары әсер етеді. Қандай түсті таңдасаңыз да оның серігі әрқашан да сіздің өз табиғи бет бейнеңіз болатынын ұмытпағаныңыз жөн. И.Павловтың зерттеуі бойынша жүйке жүйесінің типтеріне түстік үйлесімділікті атап көрсетеді. Флегматик және мелонхолик типтегі адамдар мінезі ауыр, салмақты, сезімтал, көпшілік ортада ұстамды болып келеді. Соның салдарынан олар көбінесе елеусіз болып қалуы мүмкін. Сондықтан да оларды ерекше етіп көрсетуі үшін, бірден назар аудартатын айқын түсті костюммен киіндірсек, онда оның мінезінде жүріс-тұрысында бір өзгешелік байқалады. Түстер арқылы оларды сыртқы ортаға тартым етуіміз керек. Ол үшін ойнақы, қанық түстер қолданамыз, яғни адамның көңіл-күйін көтеріп, сыртқы орта көңілін, соларға аудартуға тырысу қажет. Ал сангвиник пен холерик типтегі адамдардың мінезі жеңіл, көңілді шапшаң, пысық күйгелек, тұрақсыз болып келеді. Оларды салмақты етіп көрсетуі үшін бір тонды костюмдерді кигізуге болады. Мысалыға қара түс адамды іскер кейіпте көрсетеді. Сондықтан оларға қаралау түстер немесе салмақты тондарды қолдануға болады [18].
Костюм композициясының түсін зерттеу ахроматикалық түстен басталады. Пішін, селует, түзу сызықтары мен барлық композициялық заңдылықтарын зерттеу үшін, әуелі оны ақ-қара графикасында көру қажет. Пішіні мен түсі үйлесімді байланыстыру өте қиын, сондықтан сызықтан, пигменттен, көлемнен, фактурадан тұратын пішінмен жұмыс істеп, содан кейін сұр түсті қосып, ахроматикалық композицияны өңдеуге көшу қажет.
Көркемдеу тәжірибесінде қара мен ақ түстер және олардың әр түрлі жарықтық қоспасынан тұратын үш реңкті композиция жиі қолданылады. Үш реңкті және оданда көп үйлесімділікке сұр түстің жарқтық реңк байлығы арқылы ақ пен қара түстің қарама- қайшылығы жұмсара бастайды. Бұл бір –біріне қарама-қарсы ахроматты түстер арасында сәйкестікке әкеледі.Жарықтың біртіндеп градациялануы деп бірте-бірте ақ түсті қарамен немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz