Информатиканы оқытудың жалпы әдістемесі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУДЫҢ ЖАЛПЫ ӘДІСТЕМЕСІ
1.1. Информатиканы оқытудың мақсаттары ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2. Информатиканы оқытудағы оқу үрдісі ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3. Информатиканы оқытуды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ..17
1.4. Мұғалімнің сабаққа дайындалуы және жұмыс жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІ. МӘТІНДІ ФОРМАТТАУ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
2.1. Символдарды форматтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.2. Формулалар редакторы, формуланы форматтау ... ... ... .38
2.3. Кесте құру және оны форматтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
IІІ. ОҚЫТУДЫҢ МӘТІНДІ ФОРМАТТАУ ТАҚЫРЫБЫНА ӘДІСТЕМЕЛІК ТӘЖІРИБЕ ДАЙЫНДАУ
3.1. “ХХІ ғасыр көшбасшысы” ойынын қолданып оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3.2. “Информатикалық бинго” ойынын қолданып оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
3.3. Microsoft Word текстік процессоры тақырыбын жарыс ойынын қоладнып оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУДЫҢ ЖАЛПЫ ӘДІСТЕМЕСІ
1.1. Информатиканы оқытудың мақсаттары ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2. Информатиканы оқытудағы оқу үрдісі ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3. Информатиканы оқытуды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ..17
1.4. Мұғалімнің сабаққа дайындалуы және жұмыс жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІ. МӘТІНДІ ФОРМАТТАУ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
2.1. Символдарды форматтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.2. Формулалар редакторы, формуланы форматтау ... ... ... .38
2.3. Кесте құру және оны форматтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
IІІ. ОҚЫТУДЫҢ МӘТІНДІ ФОРМАТТАУ ТАҚЫРЫБЫНА ӘДІСТЕМЕЛІК ТӘЖІРИБЕ ДАЙЫНДАУ
3.1. “ХХІ ғасыр көшбасшысы” ойынын қолданып оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3.2. “Информатикалық бинго” ойынын қолданып оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
3.3. Microsoft Word текстік процессоры тақырыбын жарыс ойынын қоладнып оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
Кіріспе
Қазiргi таңда компьютерлiк технология қоғамдық өмiрдiң барлық саласына енуде. ғасырда Қазақстан мемлекетi экономикалық, саяси, әлеуметтiк т.б. әртүрлi проблемаларды шешудi алдына қойып отыр. Бiлiм саласы Қазақстан мемлекетiнiң iшкi саясатының басты облысы болып табылады. Стратегиялық “Қазақстан-2030“ дамуында оқуды компьютерлендiру маңызды орын алады.
ғасырдың соңы компьютерлiк техниканың дамуымен ерекшеленетiнi сөзсiз. Компьютердiң есептеу,ақпараттарды қабылдау,оны өңдеу және сақтау секiлдi мүмкiндiктерi олардың қоғамымыздағы араласпаған саласы жоқ екендiгiн көрсетедi. ЭЕМ-дi оқу процесiне қолдану практикасы мен арнайы зерттеулер оқытудың ұйымдық түрiне әрi мазмұны мен әдiсiне ықпал ететiнiн дәлелдеуде. Компьютерлер оқу мiндеттерiнiң ауқымын айтарлықтай кеңейтiп, оқыту мазмұнына дәстүрлi оқыту жүйесiнде ескерiлмеген негiзгi аспектiлердi енгiзуге мүмкiндiк бередi. Сабақтың мiндеттерi оқыту, дамыту және тәрбие беру мақсаттарымен анықталатыны белгiлi. Осы тұрғыдан сабаққа қойылатын талаптардың бiрi оқыту барысында сөз бен көрнекiлiктi үйлестiру, қазiргi кездегi техникалық құралдарды,әсiресе компьютерлердi қолдану. Оқу процесiне компьютердi пайдалану психология ғылымының iргелi принциптерiне: психиканы қызмет ретiнде түсiну, оның сыртқы практикалық қызметпен бiрлiгiн сезiну, адамның психикалық қызметiнiң әлеуметтiк табиғатын бiлуге негiзделедi. Демек,ақыл-ой қызметiн бiртiндеп қалыптастыру теориясынан туындайтын қағидалар оқу программасын жасау методикасының негiзiне айналуы тиiс.
Қазiргi уақытта мектеп курсында компьютерлiк техниканы тиiмдi пайдалану кең қолдау тауып отыр. ұылымның негiзгi салаларын оқытуда компьютерлiк техниканы қолдану әдiстемесi А.П.Ершовтың, В.М.Монаховтың, В.Г.Болтянскийдiң, А.Г.Кушниренконың, Ж.А.Қараевтың, Т.Ж.Байдилдиновтың және т.б. еңбектерiнде қарастырылады.
Қазiргi кезде жетiлген дербес компьютерлер көмегiмен сабақты тиiмдi өткiзу жолдарын жоспарлауға толық мүмкiндiк бар. Елiмiздiң 2030-шы жылға дейiнгi стратегиялық жоспарында мектептердi компьютерлендiру бағдарламасы қамтылған. Осы бағдарламаға сәйкес қазiргi кезде мектептердiң көпшiлiгi жаңа типтi компьютерлермен жабдықталды. Қазiргi күнi компьютердi сабақ барысында қолдануға кедергi болып отырған бiрнеше жағдайлар бар:
-бiрiншiден, мектептердегi компьютерлiк кабинеттердiң аздығы, яғни әр мектепте бiр-бiрден ғана кабинет бар, тiптi кей мектептерде жоқ та;
-екiншiден, арнаулы программалық пакеттердiң тапшылығы, оның iшiнде ұлттық тiлде жазылған программалар жоқ деп айтуға болады;
-үшiншiден, пән мұғалiмдерiнiң компьютердi пайдаланып сабақ өткiзуден бас тартатындығы, оған себеп,компьютерлiк дайындықтың жоқтығы.
Бiр назар аударатын жайт, компьютердi қолдану-мұғалiмнiң де арнайы дайындығын қажет етедi. Осыған байланысты, жоғарғы оқу орындарында студенттерге компьютерлiк дәрiс беру мен әдiстемелердi оқыту, орнымен жұмыс iстеудiң шеберлiгiн қалыптастырумен ұштастырылуы тиiс.
Мұғалiм компьютерлiк сауаттылықтың төмендегiдей ғылыми негiздерiн бiлу шарт:
-Бiрiншiден, компьютердi қолданудың кибернетикалық негiздерi, яғни компьютерлiк құралдарды пайдаланудың механизмдерi мен заңдылықтарын меңгеруi керек.
-Екiншiден, компьютердi өз сабағына байланысты тиiмдi пайдалана бiлуi қажет, яғни сабақ мазмұнымен (тақырыбымен) жасанды интелектуальдық ақпараттың (компьютердiң) ара байланысын тануы қажет.
Үшiншiден,психологиялық негiздерiн айқын тануы керек, яғни оқушының компьютермен жұмыс iстеудегi iшкi психологиялық процестердiң өзiндiк ерекшелiктерiн тануы қажет.
-Төртiншiден, танымдық-гносеологиялық негiздерiмен жақсы таныс болуы керек, яғни компьютердi қолдану барысында оқушының танымдық мүмкiндiктерi ашыла түседi, сол жолдың ерекшелiгi сақталу керек.
-Бесiншiден, логикамен байланысы айқын танылуы қажет, яғни оқушының ойлау жүйесiндегi ұғым, топтастыру, пайымдау, ой-қорытудағы компьютерлiк қызметiн анықтау керек.
-Алтыншыдан, компьютерде қолданудың дидактикалық-әдiстемелiк негiздерiнiң танылу маңызды роль атқарады.
Танымдық негiздер қай салада да маңызды болады, өйткенi адамзаттың әрбiр даму жолындағы жаңалық-танымдық жолындағы жаңалық ретiнде бағаланады. Әр замандағы танымдық қатынас, ойдың ақиқатқа жетуiнiң жолдары мен әдiстерi, онiң әдiсi адамның дүниеге қатынасының белгiлi бiр типiн бейнелейдi, соны идеалдық формада дамытады. Адам iс жүзiнде дүниеге қандай қатынаста тұрса, ойлау да сондай қатынаста тұрады.
Қоғамдық өзгерiстердiң барлығы адамдардың өзгеруiнен басталатыны белгiлi. Өйткенi өмiрдiң негiзгi күшi адамдар болып отыр. Адам баласы өзiне берiлген күштердiң арқасында табиғатты игеруге, тани түсуге бар күшiн салады, сол арқылы адамның өзi жаңа сапаға ие болады, олардың дүниенi тануы тереңдеп, оған әсер етуi өзгередi, сөйтiп адамның өз қабылеттерi артады. Осындай танымдық күштiң нәтижесiнде пайда болған компьютерлiк құрал-адамның жасанды нәтижесi бола отырып адамды көптеген қиындықтардан «құтқаратынң көмекшiсiде болады, танымның терең сырларына жетелейтiн жетекшiсi де бола алады. Сондықтан да компьютерлiк сауаттылықты Қазақстан Республикасы бiрiншi орынға қойып отыр.
Адам баласы компьютердi өзiне сай етiп жасады деген пiкiр бар. Әрине адам баласының өң бойында жүрiп жататын биохимиялық, психологиялық процестердi машинаға аудару мүмкiн емес. Себебi, оның құпиясы адам санасына танылмай келедi. Дегенмен де, электрондық көмекшiлерi адамның барлығы болмағанымен, көптеген iс-әрекеттерiн үйренiп, соңында адамның өзiн үйретуге жарап келедi. Сондықтан да компьютердi
Қазiргi таңда компьютерлiк технология қоғамдық өмiрдiң барлық саласына енуде. ғасырда Қазақстан мемлекетi экономикалық, саяси, әлеуметтiк т.б. әртүрлi проблемаларды шешудi алдына қойып отыр. Бiлiм саласы Қазақстан мемлекетiнiң iшкi саясатының басты облысы болып табылады. Стратегиялық “Қазақстан-2030“ дамуында оқуды компьютерлендiру маңызды орын алады.
ғасырдың соңы компьютерлiк техниканың дамуымен ерекшеленетiнi сөзсiз. Компьютердiң есептеу,ақпараттарды қабылдау,оны өңдеу және сақтау секiлдi мүмкiндiктерi олардың қоғамымыздағы араласпаған саласы жоқ екендiгiн көрсетедi. ЭЕМ-дi оқу процесiне қолдану практикасы мен арнайы зерттеулер оқытудың ұйымдық түрiне әрi мазмұны мен әдiсiне ықпал ететiнiн дәлелдеуде. Компьютерлер оқу мiндеттерiнiң ауқымын айтарлықтай кеңейтiп, оқыту мазмұнына дәстүрлi оқыту жүйесiнде ескерiлмеген негiзгi аспектiлердi енгiзуге мүмкiндiк бередi. Сабақтың мiндеттерi оқыту, дамыту және тәрбие беру мақсаттарымен анықталатыны белгiлi. Осы тұрғыдан сабаққа қойылатын талаптардың бiрi оқыту барысында сөз бен көрнекiлiктi үйлестiру, қазiргi кездегi техникалық құралдарды,әсiресе компьютерлердi қолдану. Оқу процесiне компьютердi пайдалану психология ғылымының iргелi принциптерiне: психиканы қызмет ретiнде түсiну, оның сыртқы практикалық қызметпен бiрлiгiн сезiну, адамның психикалық қызметiнiң әлеуметтiк табиғатын бiлуге негiзделедi. Демек,ақыл-ой қызметiн бiртiндеп қалыптастыру теориясынан туындайтын қағидалар оқу программасын жасау методикасының негiзiне айналуы тиiс.
Қазiргi уақытта мектеп курсында компьютерлiк техниканы тиiмдi пайдалану кең қолдау тауып отыр. ұылымның негiзгi салаларын оқытуда компьютерлiк техниканы қолдану әдiстемесi А.П.Ершовтың, В.М.Монаховтың, В.Г.Болтянскийдiң, А.Г.Кушниренконың, Ж.А.Қараевтың, Т.Ж.Байдилдиновтың және т.б. еңбектерiнде қарастырылады.
Қазiргi кезде жетiлген дербес компьютерлер көмегiмен сабақты тиiмдi өткiзу жолдарын жоспарлауға толық мүмкiндiк бар. Елiмiздiң 2030-шы жылға дейiнгi стратегиялық жоспарында мектептердi компьютерлендiру бағдарламасы қамтылған. Осы бағдарламаға сәйкес қазiргi кезде мектептердiң көпшiлiгi жаңа типтi компьютерлермен жабдықталды. Қазiргi күнi компьютердi сабақ барысында қолдануға кедергi болып отырған бiрнеше жағдайлар бар:
-бiрiншiден, мектептердегi компьютерлiк кабинеттердiң аздығы, яғни әр мектепте бiр-бiрден ғана кабинет бар, тiптi кей мектептерде жоқ та;
-екiншiден, арнаулы программалық пакеттердiң тапшылығы, оның iшiнде ұлттық тiлде жазылған программалар жоқ деп айтуға болады;
-үшiншiден, пән мұғалiмдерiнiң компьютердi пайдаланып сабақ өткiзуден бас тартатындығы, оған себеп,компьютерлiк дайындықтың жоқтығы.
Бiр назар аударатын жайт, компьютердi қолдану-мұғалiмнiң де арнайы дайындығын қажет етедi. Осыған байланысты, жоғарғы оқу орындарында студенттерге компьютерлiк дәрiс беру мен әдiстемелердi оқыту, орнымен жұмыс iстеудiң шеберлiгiн қалыптастырумен ұштастырылуы тиiс.
Мұғалiм компьютерлiк сауаттылықтың төмендегiдей ғылыми негiздерiн бiлу шарт:
-Бiрiншiден, компьютердi қолданудың кибернетикалық негiздерi, яғни компьютерлiк құралдарды пайдаланудың механизмдерi мен заңдылықтарын меңгеруi керек.
-Екiншiден, компьютердi өз сабағына байланысты тиiмдi пайдалана бiлуi қажет, яғни сабақ мазмұнымен (тақырыбымен) жасанды интелектуальдық ақпараттың (компьютердiң) ара байланысын тануы қажет.
Үшiншiден,психологиялық негiздерiн айқын тануы керек, яғни оқушының компьютермен жұмыс iстеудегi iшкi психологиялық процестердiң өзiндiк ерекшелiктерiн тануы қажет.
-Төртiншiден, танымдық-гносеологиялық негiздерiмен жақсы таныс болуы керек, яғни компьютердi қолдану барысында оқушының танымдық мүмкiндiктерi ашыла түседi, сол жолдың ерекшелiгi сақталу керек.
-Бесiншiден, логикамен байланысы айқын танылуы қажет, яғни оқушының ойлау жүйесiндегi ұғым, топтастыру, пайымдау, ой-қорытудағы компьютерлiк қызметiн анықтау керек.
-Алтыншыдан, компьютерде қолданудың дидактикалық-әдiстемелiк негiздерiнiң танылу маңызды роль атқарады.
Танымдық негiздер қай салада да маңызды болады, өйткенi адамзаттың әрбiр даму жолындағы жаңалық-танымдық жолындағы жаңалық ретiнде бағаланады. Әр замандағы танымдық қатынас, ойдың ақиқатқа жетуiнiң жолдары мен әдiстерi, онiң әдiсi адамның дүниеге қатынасының белгiлi бiр типiн бейнелейдi, соны идеалдық формада дамытады. Адам iс жүзiнде дүниеге қандай қатынаста тұрса, ойлау да сондай қатынаста тұрады.
Қоғамдық өзгерiстердiң барлығы адамдардың өзгеруiнен басталатыны белгiлi. Өйткенi өмiрдiң негiзгi күшi адамдар болып отыр. Адам баласы өзiне берiлген күштердiң арқасында табиғатты игеруге, тани түсуге бар күшiн салады, сол арқылы адамның өзi жаңа сапаға ие болады, олардың дүниенi тануы тереңдеп, оған әсер етуi өзгередi, сөйтiп адамның өз қабылеттерi артады. Осындай танымдық күштiң нәтижесiнде пайда болған компьютерлiк құрал-адамның жасанды нәтижесi бола отырып адамды көптеген қиындықтардан «құтқаратынң көмекшiсiде болады, танымның терең сырларына жетелейтiн жетекшiсi де бола алады. Сондықтан да компьютерлiк сауаттылықты Қазақстан Республикасы бiрiншi орынға қойып отыр.
Адам баласы компьютердi өзiне сай етiп жасады деген пiкiр бар. Әрине адам баласының өң бойында жүрiп жататын биохимиялық, психологиялық процестердi машинаға аудару мүмкiн емес. Себебi, оның құпиясы адам санасына танылмай келедi. Дегенмен де, электрондық көмекшiлерi адамның барлығы болмағанымен, көптеген iс-әрекеттерiн үйренiп, соңында адамның өзiн үйретуге жарап келедi. Сондықтан да компьютердi
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..3
І. ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУДЫҢ ЖАЛПЫ ӘДІСТЕМЕСІ
1. Информатиканы оқытудың мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... 7
2. Информатиканы оқытудағы оқу үрдісі ... ... ... ... ... ... ... . 12
3. Информатиканы оқытуды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ..17
4. Мұғалімнің сабаққа дайындалуы және жұмыс
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...20
ІІ. МӘТІНДІ ФОРМАТТАУ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
2.1. Символдарды
форматтау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .27
2.2. Формулалар редакторы, формуланы форматтау ... ... ... .38
2.3. Кесте құру және оны
форматтау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .43
IІІ. ОҚЫТУДЫҢ МӘТІНДІ ФОРМАТТАУ ТАҚЫРЫБЫНА ӘДІСТЕМЕЛІК ТӘЖІРИБЕ ДАЙЫНДАУ
3.1. “ХХІ ғасыр көшбасшысы” ойынын қолданып оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .55
3.2. “Информатикалық бинго” ойынын қолданып оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .58
3.3. Microsoft Word текстік процессоры тақырыбын жарыс ойынын
қоладнып оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...61
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...71
Кіріспе
Қазiргi таңда компьютерлiк технология қоғамдық өмiрдiң барлық саласына
енуде. ғасырда Қазақстан мемлекетi экономикалық, саяси, әлеуметтiк
т.б. әртүрлi проблемаларды шешудi алдына қойып отыр. Бiлiм саласы Қазақстан
мемлекетiнiң iшкi саясатының басты облысы болып табылады. Стратегиялық
“Қазақстан-2030“ дамуында оқуды компьютерлендiру маңызды орын алады.
ғасырдың соңы компьютерлiк техниканың дамуымен ерекшеленетiнi
сөзсiз. Компьютердiң есептеу,ақпараттарды қабылдау,оны өңдеу және сақтау
секiлдi мүмкiндiктерi олардың қоғамымыздағы араласпаған саласы жоқ
екендiгiн көрсетедi. ЭЕМ-дi оқу процесiне қолдану практикасы мен арнайы
зерттеулер оқытудың ұйымдық түрiне әрi мазмұны мен әдiсiне ықпал ететiнiн
дәлелдеуде. Компьютерлер оқу мiндеттерiнiң ауқымын айтарлықтай кеңейтiп,
оқыту мазмұнына дәстүрлi оқыту жүйесiнде ескерiлмеген негiзгi аспектiлердi
енгiзуге мүмкiндiк бередi. Сабақтың мiндеттерi оқыту, дамыту және тәрбие
беру мақсаттарымен анықталатыны белгiлi. Осы тұрғыдан сабаққа қойылатын
талаптардың бiрi оқыту барысында сөз бен көрнекiлiктi үйлестiру, қазiргi
кездегi техникалық құралдарды,әсiресе компьютерлердi қолдану. Оқу процесiне
компьютердi пайдалану психология ғылымының iргелi принциптерiне: психиканы
қызмет ретiнде түсiну, оның сыртқы практикалық қызметпен бiрлiгiн сезiну,
адамның психикалық қызметiнiң әлеуметтiк табиғатын бiлуге негiзделедi.
Демек,ақыл-ой қызметiн бiртiндеп қалыптастыру теориясынан туындайтын
қағидалар оқу программасын жасау методикасының негiзiне айналуы тиiс.
Қазiргi уақытта мектеп курсында компьютерлiк техниканы тиiмдi
пайдалану кең қолдау тауып отыр. ұылымның негiзгi салаларын оқытуда
компьютерлiк техниканы қолдану әдiстемесi А.П.Ершовтың, В.М.Монаховтың,
В.Г.Болтянскийдiң, А.Г.Кушниренконың, Ж.А.Қараевтың, Т.Ж.Байдилдиновтың
және т.б. еңбектерiнде қарастырылады.
Қазiргi кезде жетiлген дербес компьютерлер көмегiмен сабақты тиiмдi
өткiзу жолдарын жоспарлауға толық мүмкiндiк бар. Елiмiздiң 2030-шы жылға
дейiнгi стратегиялық жоспарында мектептердi компьютерлендiру бағдарламасы
қамтылған. Осы бағдарламаға сәйкес қазiргi кезде мектептердiң көпшiлiгi
жаңа типтi компьютерлермен жабдықталды. Қазiргi күнi компьютердi сабақ
барысында қолдануға кедергi болып отырған бiрнеше жағдайлар бар:
-бiрiншiден, мектептердегi компьютерлiк кабинеттердiң аздығы, яғни әр
мектепте бiр-бiрден ғана кабинет бар, тiптi кей мектептерде жоқ та;
-екiншiден, арнаулы программалық пакеттердiң тапшылығы, оның iшiнде ұлттық
тiлде жазылған программалар жоқ деп айтуға болады;
-үшiншiден, пән мұғалiмдерiнiң компьютердi пайдаланып сабақ өткiзуден бас
тартатындығы, оған себеп,компьютерлiк дайындықтың жоқтығы.
Бiр назар аударатын жайт, компьютердi қолдану-мұғалiмнiң де арнайы
дайындығын қажет етедi. Осыған байланысты, жоғарғы оқу орындарында
студенттерге компьютерлiк дәрiс беру мен әдiстемелердi оқыту, орнымен жұмыс
iстеудiң шеберлiгiн қалыптастырумен ұштастырылуы тиiс.
Мұғалiм компьютерлiк сауаттылықтың төмендегiдей ғылыми негiздерiн бiлу
шарт:
-Бiрiншiден, компьютердi қолданудың кибернетикалық негiздерi, яғни
компьютерлiк құралдарды пайдаланудың механизмдерi мен заңдылықтарын
меңгеруi керек.
-Екiншiден, компьютердi өз сабағына байланысты тиiмдi пайдалана бiлуi
қажет, яғни сабақ мазмұнымен (тақырыбымен) жасанды интелектуальдық
ақпараттың (компьютердiң) ара байланысын тануы қажет.
Үшiншiден,психологиялық негiздерiн айқын тануы керек, яғни оқушының
компьютермен жұмыс iстеудегi iшкi психологиялық процестердiң өзiндiк
ерекшелiктерiн тануы қажет.
-Төртiншiден, танымдық-гносеологиялық негiздерiмен жақсы таныс болуы керек,
яғни компьютердi қолдану барысында оқушының танымдық мүмкiндiктерi ашыла
түседi, сол жолдың ерекшелiгi сақталу керек.
-Бесiншiден, логикамен байланысы айқын танылуы қажет, яғни оқушының ойлау
жүйесiндегi ұғым, топтастыру, пайымдау, ой-қорытудағы компьютерлiк қызметiн
анықтау керек.
-Алтыншыдан, компьютерде қолданудың дидактикалық-әдiстемелiк негiздерiнiң
танылу маңызды роль атқарады.
Танымдық негiздер қай салада да маңызды болады, өйткенi адамзаттың
әрбiр даму жолындағы жаңалық-танымдық жолындағы жаңалық ретiнде бағаланады.
Әр замандағы танымдық қатынас, ойдың ақиқатқа жетуiнiң жолдары мен
әдiстерi, онiң әдiсi адамның дүниеге қатынасының белгiлi бiр типiн
бейнелейдi, соны идеалдық формада дамытады. Адам iс жүзiнде дүниеге қандай
қатынаста тұрса, ойлау да сондай қатынаста тұрады.
Қоғамдық өзгерiстердiң барлығы адамдардың өзгеруiнен басталатыны
белгiлi. Өйткенi өмiрдiң негiзгi күшi адамдар болып отыр. Адам баласы өзiне
берiлген күштердiң арқасында табиғатты игеруге, тани түсуге бар күшiн
салады, сол арқылы адамның өзi жаңа сапаға ие болады, олардың дүниенi тануы
тереңдеп, оған әсер етуi өзгередi, сөйтiп адамның өз қабылеттерi артады.
Осындай танымдық күштiң нәтижесiнде пайда болған компьютерлiк құрал-адамның
жасанды нәтижесi бола отырып адамды көптеген қиындықтардан құтқаратынң
көмекшiсiде болады, танымның терең сырларына жетелейтiн жетекшiсi де бола
алады. Сондықтан да компьютерлiк сауаттылықты Қазақстан Республикасы
бiрiншi орынға қойып отыр.
Адам баласы компьютердi өзiне сай етiп жасады деген пiкiр бар. Әрине
адам баласының өң бойында жүрiп жататын биохимиялық, психологиялық
процестердi машинаға аудару мүмкiн емес. Себебi, оның құпиясы адам санасына
танылмай келедi. Дегенмен де, электрондық көмекшiлерi адамның барлығы
болмағанымен, көптеген iс-әрекеттерiн үйренiп, соңында адамның өзiн
үйретуге жарап келедi. Сондықтан да компьютердi жасаушы ғалымдардың
қызығатын мәселесi-адам мен компьютердiң ұқсастығы емес, керiсiнше, олардың
бiр-бiрiнен айырмашылығы .
Кибернетика атасы ғалым Н.Виннер машинаның логикасы адамның
логикасына ұқсайдың десе, Д.Нейман адамның миы мен машина миыныңң
есептеуi түрлi дей келiп, сол түрлiлiктiң өзi адам миының аса терең құпиясы
мол екенiн көрсетедi.
Компьютер қалай болғанда да адам баласының ойлап шығарған құралы.
Сондықтан, оның тым асыра бағалануы терiс әсер тигiзуi мүмкiн екендiгiн әр
уақытта есте тұтқан абзал. Адам баласының санасы, миы, қызметi-барлығы
компьютермен салыстыруға теңдесi жоқ, бағалы нәрселер екенiн де оқушыларға
осындай салыстырулар жүргiзiп үйрету керек. Мұның өзi оқушының өзiң-өзi
тануға ұмтылысын да қалыптастыра алады. Бiрақ, компьютердiң бұл жердегi
артықшылығы-оның тез операциялар мен еске сақтау қабылетiнiң күштi
екендiгi.
Қазiргi ғылым мен техниканың, өндiрiс технологиясының қарқынды дамуы,
экономиканы көтерудiң күрделi мәселелерiн шешу кезеңiнде мектептегi оқыту
оқушыларды белгiлi бiр бiлiм қорымен қаруландырумен шектелмеуi тиiс. Олар
алған бiлiмдерiн өз беттерiмен әрi қарай кеңейтiп, тереңдетiп әртүрлi және
жаңа жағдайларға қолдана алатындай жоғарғы деңгейдегi ойлау қызметiн
дамытуға қол жеткiзу керек.
І. ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУДЫҢ ЖАЛПЫ ӘДІСТЕМЕСІ
5. Информатиканы оқытудың мақсаттары
Жалпы білім беретін мектептерге программалау элементтерінің
енгізілгендігіне 40 жылдан астам уақыт болды. Информатиканың, программалау
элементтерінің орта мектепке енгізілуінің өзіндік тарихы бар, яғни оны
бірнеше кезеңге бөлуге болады.
Бірінші кезең, бұрынғы Одақтағы 50-жылдардың бас кезіндегі алғашқы
ЭЕМ-дың пайда болуына байланысты, адам қызметінің жаңа саласы дами бастады.
Программалаудың қалыптасу кезеңіндетілдік құралдар мен әдістер жеткіліксіз
болды.
Екінші кезең, математикаға бейімделген мектептер негізінде
программалауға мамандандыруға байланысты. Информатиканы мектепте оқытуды
1959 жылдан басталды деуге болады, өйткені Мәскеу қаласының №444 мектебінде
С.И.Шварцурд жоғарғы класс оқушыларына ЭЕМ жұмысын үйретуге бағытталған
эксперимент жүргізуді бастады. Мұндай мектептерде жалпыға бірдей орта білім
негізінде программист дайындау көзделген болатын. Осы мақсатқа сәйкес,
С.И.Шварцбурдтың жүргізген тәжірибелік жұмысы көпшілікке белгілі болды.
Келесі кезең, арнаулы факультативтік курстардың ашылуына байланысты.
Факультативтік курстың мақсаты – оқушылардың жан-жақты мүмкіндіктерін
дамытуға және білімдерін тереңдетуге бағытталған жаңа оқу жұмысының түрі
ретінде қарастырылды. Математика және оның қолданулары бойынша жүргізілген
факультативтерде арнаулы үш курс әртүрлі деңгейде ЭЕМ-ның қолданылуын қажет
етті. “Программалау”, “Есептеу математикасы”, “Векторлық кеңістіктер және
сызықтық программалау”. Осы факультативтік курстардың енгізілуіне
байланысты программалауды орта мектепке енгізу кезеңі басталды.
Білім саласындағы елеулі өзгерістер – еліміздің білімді де білікті
азаматтарын тәрбиелеуде зор үлесін қоспақ.
Мектептегі білім сапасын жақсарту мақсатында оқушыларға берілетін
білім мазмұны, білім мен біліктілікке қойылатын талаптарды белгілейтін
негізгі нормативтік құжат – пән стандарттарын жетілдіруде.
Информатикадан білім стандартын жетілдіру мақсатында 1998 – 2004
жылғы дайындалған стандарттарға талдау жасалынды. Зерттеу нәтижесінде
стандартқа мазмұндық және құрылымдық жағынан түзетулер қажет екені
анықталды. Базистік оқу жоспарына сәйкес информатикаға бөлінген сағат
санына қысқаруына байланысты, білімге қойылатын талаптар да қайта қаралып
нақтыланды.
Жетілдірілген стандарт ерекшеліктеріне тоқталайық. Стандарт құрылымы
талапқа сәйкес төмендегідей бөлімнен тұрады:
• қолданылу аймағы;
• нормативті сілтемелер;
• анықтамалар мен қысқартылған сөздер;
• жалпы ережелер;
• информатика пәнінің жалпы сипаттамасы;
• оқу бағдарламаларының түрлері мен олардың мазмұны;
• информатикадан оқу жүктемесінің көлемі;
• информатикадан білім берудің базалық мазмұны;
• оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар;
• оқу үрдісін ұйымдастыру мен оны жүзеге асыру шарттарына қойылатын
талаптар.
Жалпы оқытудың негізгі мақсаты – оқушыны дамыту. Осы мақсатқа сәйкес
жас және педагогикалық психологиясында, сондай – ақ оқыту теориясында
негізгі орын алған мәселе – дамыта отырып оқытуды зерттейтін бағыт.
Баланы дамыту сөзін кең мағынада алғанда оның ағзасындағы психикалық
және физиологиялық өзгерісі, кез келген қасиетіндегі қарапайымнан
күрделіге, төменгі сатыдан жоғарғы сатыға көшу деп түсінеді. Егер бұл
мәселені оқыту мен дамытудың өзара қатынасы тұрғысынан қарастыратын болсақ,
онда дамыту деп, әдетте, ақыл – ойды дамытуды түсінеміз.
Мұндағы маңызды мәселе, баланың ақыл – ойын дамыту қай деңгейде
оқытуға, ол қандай дәрежеде оның ағзасының табиғи дамуына тәуелділігімен
қорытындыланады. Бұдан оқытудың потенциалды мүмкіндігінің шекарасын
тағайындауға, сондай – ақ, нақты дидактикалық өзгерістің мақсаты мен
міндетін анықтау шығады. Сондықтан оқыту мен дамытудың өзара қатынасы
дидактиканың аса маңызды әдіснамалық мәселесі болып табылады.
Сонымен оқытудың жалпы мақсатына дидактикалық тұрғыдан осылай түсінік
беруге болады.
Ал, енді информатиканы оқытып, үйретудің мақсаттары жалпы білім
беретін орта және кәсіптік бағдар беретін мектептерде тәрбиелеу мен білім
берудің жалпы мақсаттарымен, сонымен бірге ғылыми өзгешелігі, қазіріг
қоғамдағы және ғылымдар жүйесіндегі алатын орнымен анықталады.
Алғашқы кезеңде (1985 – 86 оқу жылы) информатика пәнін мектепте
оқытудың негізгі мақсаты оқушыларда компьютерлік сауаттылықты қалыптастыру
болып табылды. Алайда шетелдік және Отандық тәжірибелер оқу мақсатын
бұлайша анықтаудың жеткіліксіз екенін көрсетті. Өйткені, компьютерлік
сауаттылық басқа пәндерді оқу барысында қалыптасатын жалпы сауаттылықтың
құрамды бөліктерінің бірі болып табылады.
Әрине, компьютерлік сауаттылық курсы оқытудың жалпы мақсаттары
қатарынан шығарылып тасталмайды. Дегенмен де, курсты оқытудың басты мақсаты
орта білім беру мақсатынан туындайды.
Орта білім берудің басты мақсаты – жеке тұлғаның өзіне, қоғамға қажет
қабілеттерін қалыптастырып, дамыту және өз бетімен білім алу, өзін - өзі
дамытуға жағдай жасау.
Сонымен, мектептің алдына төмендегідей үш негізгі мақсат қойылады:
1. білім беру
2. тәрбиелік
3. практикалық
Енді мектепке тән осы негізгі мақсаттардың информатиканы оқытудың
жалпы мақсаттарына қатысты болатынын көрсетейік.
Мектепте информатиканы оқытудың білім беру мақсаты - әрбір оқушыға
информатика ғылымы негіздерінің алғашқы фундаментальды білімін беру,
оқушыларға осы білімді мектепте оқытылатын басқа ғылымдардың негіздерін
түпкілікті және сапалы түрде меңгеруге қажетті іскерліктер мен дағдыларды
қалыптастыру болып табылады.
Информатика ғылымының жалпы білім берудегі қызметі өте жоғары.
Информатикадан білім негіздерін меңгеру оқушылардың жалпы, ақыл – ойын
дамытуға, олардың ойлау және шығармашылық қабілеттерін нығайтуға елеулі
әсер етеді.
Сонымен, информатиканы оқытудың білім беру – дамытушылық мақсаты –
оқушының шығрамашылық қабілетін, жеке тұлғалық қасиетін қалыптастыруға,
ақыл – ойын, ойлау өрісін, ынтамен дамытуға, яғни қызмет субъектісі ретінде
қалыптастыруға бағытталған.
Мектептегі информатика курсының практикалық мақсаты – оқушылардың
еңбекке және политехникалық дайындығына үлес қосу, олардың мектеп
бітіргеннен кейінгі еңбек етуіне дайындығын қамтамасыз ететін білімдермен,
дағдылармен және іскерліктермен қаруландыру.
Курстың бұл мақсаты қолданбалы және теориялық аспектілердің
байланысын жүйелі түрде ашып көрсетіп, алгоритімдеудің, программалаудың ЭЕМ-
нің қазіріг кезеңдегі өндірістегі рөлі мен маңызын айқындау болып табылады.
Информатика курсында кәсіптік бағдарлау мақсатында информатикаға және ЭЕМ-
ға байланысты мәліметтер берілуі тиіс. Мұнымен қатар, информатиканың
практикалық мақсатының “тұрмыстық аспектісі” де бар. Ол күнделікті өмірде,
тұрмыста жастарды компьютерлік техниканы сауатты пайдалануға үйретеді.
Информатиканы оқытудың практикалық мақсаты – оқушыларды практикалық
қызметке, еңбекке, басқа пәндерді оқыту процесінді практикалық есептер
шешуге және оны информатикалық қоғамда өмір сүруге дайындауға бағытталған.
Мектептегі информатика курсының тәрбиелік мақсаты өте зор.
Информатиканы оқу барысында ой еңбегінің мәдениеті жаңа саналы деңгейде
қалыптасады, оқушы өзінің жұмысын жоспарлай білу, оны ұтымды орындай білу,
бастапқы жоспарды оның орындалуымен байланыстыра білу сияқты адамзаттық
мәні бар қасиеттер де қалыптасады. Инфрматиканы оқытудағы алгоритмдер мен
программалар құру, оларды ЭЕМ-да орындау оқушыдан ойлануды және
шыдамдылықты арттыруды, көңіл қоя білуді, көз алдына елестете білуді талап
етеді. Сонымен қатар, жеке адамның табандылық, алдына мақсат қоя білу,
шығармашылық, белсенділік көрсете білу, жұмысына жауапкершілікпен қарау,
сенімді, тәртіпті болып, бар мүмкіншілікті қолдана білу сияқты қасиеттерін
дамытады. Алгоритмді жазуға дағдылану жауапкершілікпен қарауды, жаңа талап
қоюды керек етеді.
Сонымен информатиканы оқытудағы тәрбиелілік мақсат – оқушыны
азаматтыққа, адамгершілік қасиетке және жоғары саналылыққа баулуға
бағытталған.
Информатиканы оқып үйренудің жоғарыда аталған мақсаттары бір –
бірімен өте тығыз байланысты, оларды бір – бірінен ажыратуға болмайды.
Оқушыларға негізгі жалпы білімді беріп болмай, информаитканың тәрбиелік
эффектісін алуға болмайды. Мектепте информатиканы оқытудың жалпы мақсаттары
нақты оқу процесіне байланысты нақты мақсаттарға айналады. Пәнді оқытудың
нақты мақсаттарын анықтау жалпы дидактикадан басталады. Қазіріг қоғамның
дамуына байланысты дидактиканың көптеген қағидалары өзгеріске ұшырап отыр.
Әдісті жалпы түрде белгілі мақсатқа жетуге бағытталған әрекет тәсілі
ретінде анықтауға болады.
Дидактикада оқушының іс-әрекеті, мұғалімнің іс-әрекеті және олардың
бірлескен іс-әрекеті деп бөледі. Мысалы, оқушыларға арналған инструкцияны
жасау – мұғалімнің іс-әрекеті; инструкциямен ЭЕМ-дегі программамен жұмыс
істеу – оқушының іс-әрекеті; ЭЕМ-де орындалған оқушының жұмысының нәтижесін
қорғау (тапсыру) – олардың бірлескен іс-әрекеті.
6. Информатиканы оқытудағы оқу үрдісі
Әдісті жалпы түрде белгілі мақсатқа жетуге бағытталған әрекет тәсілі
ретінде анықтауға болады.
Оқу үрдісі оқушының іс-әрекеті, мұғалімнің іс-әрекеті және олардың
бірлескен іс-әрекеті деп бөледі. Мысалы, оқушыларға арналған инструкцияны
жасау – мұғалімнің іс-әрекеті; инструкциямен ЭЕМ-дегі программамен жұмыс
істеу – оқушының іс-әрекеті; ЭЕМ-де орындалған оқушының жұмысының нәтижесін
қорғау (тапсыру) – олардың бірлескен іс-әрекеті.
Информатика курсында оқушылар мен мұғалімнің бірлескен іс-әрекетінің
көлемін қысқартуда іс-әрекеттің тәуелсіз түрі салыстырмалы түрде елеулі
орын алады. Курстың мақсаттарының бірі ЭЕМ-мен жұмыс кезіндегі оқушының
педагогтан тәуелсіздігі, одан кейін программистен тәуелсіздігі, өз бетімен
білім алуға дағдының қалыптасуы. Сондай-ақ компьютер мұғалім мен оқушы
арасындағы тәуелсіз іс-әрекеттің көлемін едәуір кеңейтеді. Әрине, бұл
педагогты іс-әрекетінен толық босатады деген сөз емес. Педагогтың оқыту
алгоритіміндегі жүзеге асырылатын білімі мен тәжірибелері оқушының өз
бетінділігінің жоғарылауына әкеледі.
Сондай-ақ, информатика курсында танымды басқару мен өзіндік басқару
функциясы айқын көрінеді. Компьютермен жұмыс істеген оқушының өз
бетінділігі басым, оның алдына қойған мақсаты бар. Мұғалімнің міндеті оқу
іс-әрекетін ұйымдастырып, оқушының іс-әрекетін басқару.
Сөйтіп, оқыту әдісі жалпы мағынада, оқушының жеке тұлғалық қасиетін
өзгертуге бағытталған танымдық іс-әрекетін басқару әдісі ретінде
қарастырылады.
Оқыту әдісін топтауға арналған негіздер жиынтығы айтарлықтай. Оқыту
әдісін оқыту мазмұны бойынша топтау өнімді болып есептеледі:
• Әлем жайында білім
• Іс-әрекет тәсілдерін жүзеге асыру тәжірибелері
• Шығармашылық іс-әрекет тәжірибелері
• Эммоционалдық құндылық қатынас тәжірибесі.
Бұған оқушыларды тәрбиелеудегі педагогтың әсері де қосылады.
Оқушылардың белсенділігі мен өз бетінділігінің негізгі дидактикалық
функциясы оқыту мазмұнымен тығыз байланысты. Дайын мәліметті меңгерудегі
репродуктивті іс-әрекетте оқушының белсенділігі төмен болатыны, ал
проблемалық іздеу тәсілінде, шығармашылық іс-әрекетте белсенділіктің жоғары
болатыны белгілі. Информатиканы қабылдау тәсілі бойынша топтау дәстүрге
айналған: сөздік әдіс, пәндік шолу және практикалық.
Сондай-ақ, әдістерді топтаудың төмендегідей негіздері бар: білім алу
тәсілі (теория және практика), кері байланысты жүзеге асыру тәсілі (бақылау
және өзіндік бақылау), оқушылардың ойлау әрекеттері (логикалық аспект).
Информатиканың мазмұнына қатысты оқытудың нақты әдісін аталған белгі
параметрлердің комбинациясы ретінде түсінуге болады.
Енді информатиканы оқытуға қатысты маңызды деп есептелетін нақты
әдістерді қарастырайық.
Әлем жайында білім. Оқушының әлем жайында білімді меңгеруі, қабылдау,
түсіну, еске сақтау арқылы жүреді, Ал, әлемді, мысалы, адамды қоршаған
заттар әлемі, оның әлеуметтік ортасы, компьютерлік әлем, адамның өзінің
ішкі әлемі тәрізді ақиқаттылық арқылы түсінуге болады. Заттар әлемі мен
олардың арасындағы байланысты оқушылар қоғамының информациялық ресурсына
кіру арқылы жәнеЭЕМ-де модельдеу арқылы таниды. Білім беру жүйесінің
алдындағы мүмкіндіктер енді ғана ашылуда. Дәстүрлі әдіс мұғалімнің сөзі мен
кітапқа сүйенеді.
Әлеуметтік орта компьютерлік әлемнің тәртіп ережесі арқылы,
компьютерлік желіде, ұжымдық жұмыста адамдардың бір-біріне өзара
әрекеттесуі арқылы ашылады. Компьютерлік әлемді үйрену оқушылардың
ізденушілік зерттеу іс-әрекеті арқылы жүзеге асырылады, мысалы,
компьютердегі ойын ережесін, логикасын меңгеру тәрізді.
Өзіндік тану компьютермен бейнеленетін жеке іс-әрекетін ойлау
рефлекциясы арқылы жүзеге асырылады. Компьютер іс-әрекеттің нәтижесін
жылдам бере отырып, дәл осындай ойлау сапасының дамуын қамтамасыз етеді.
Іс-әрекет тәсілін жүзеге асыру тәжірибелері. Іс-әрекеттің үлгісін
көрсету және инструктаж жолымен компьютерлік әлемнің үнемі дамып отыратын
жаңалығы мен оқушылардың ізденушілік белсенділігі арқылы беріледі. ЭЕМ-мен
жұмыс істеуде іс-әрекеттің стандарты түріне бара бар оқыту әдісі ақыл-ой
әрекетін сатылап қалыптастыру болып табылады. Дайын программа мен диалогты
меңгеруде және клавиатурамен жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру үшін де бұл
әдіс қолданылады.
Шығармашылық іс-әрекет тәжірибелері. Шығармашылық іс-әрекет
тәжірибелері проблемалық есептер шығару, таныс емес құралдарды меңгеру,
модельдеу арқылы қалыптасады. Бұл жерде мұғалімге тән тәсіл – бір мәнді
анықтауды талап ететін есепті қою. Программалау мен модельдеу саласындағы
шығармашылық тәжірибесі – ашық программалар әдісімен берілуі мүмкін. Бұған
ұқсас тәжірибелердің көлемі шағын, ол информатиканың жас ғылым саласы
екенімен түсіндіріледі.
Эмоционалды құндылық қарым-қатынас тәжірибесі. Эмоционалды құндылық
қарым-қатынас тәжірибесі оқушылардың бір-бірімен және мұғаліммен қарым-
қатынасы процесінде пайда болып, таратылады. Мектеп практикасында
оқушыларға тікелей әсер ететін бірқатар тәжірибелер жинақталды. Педагогтың
жеке басының үлгісін, оның іс-әрекетін, оқушылармен, әріптестерімен және
қоғаммен қарым-қатынасын компьютерлік желі арқылы бағалау мүмкін емес.
Информатикаға тән тәрбиелік бағытта жұмыс істейтін оқыту әдісін атау
қиын, бірақ, информатиканы оқыту барысында жүзеге асырылатын жағдайларды
көрсетуге болады. Ол оқушыларға өзінің жұмысын жазуды ұсыну, программада
қате жібермеуге қойылатын талап (жұмыс нәтижесіне оқушының жеке
жауапкершілігі), сондай –ақ, эстетикалық құндылығы бар мәселе – оқушының
жауабына кластың көңілін аудару болып табылады.
Оқытудың сөздік әдісі. Классикалық педагогика өз уақытында сөзбен
білім берудің жеткіліксіз екенін мойындаған болатын. Сондай-ақ,
информацияны кітаптан, лекциядан алу жеткіліксіз, заттарды өз бетімен
танып, бақылау арқылы информация алу маңызды.
Көрнекілік әдісі. Информатика курсындағы көрнекілік әдісі – оқушының
жолдасының немесе мұғалімнің жұмысын бақылау, одан кейін компьютерлік
ортаның жұмысының өзгерісін бақылау. Енді олардың ішіндегі негізгілерін
қарастырайық.
Иллюстрация. Информатика курсында информацияның таңбалық табиғатын
толық бейнелеп көрсетуге мүмкіндік бар. Бәрінен бұрын, көзге көрінбейтін
нәрселерді бейнеленгеннің пайдасы зор. Мысалы, тақтада сандық немесе
текстік мәндермен жазылған тіктөртбұрышты көрсету (ЭЕМ-нің барлық
зердесінің үлгісін, зерденің ұяшықтарын көрсету). ЭЕМ-мен алғашқы танысу
ретінде қағазға бейнеленген клавиатураны көрсету, ол өзі де көрініп тұр,
бірақ клавиштардың қызметі сөзбен түсіндіріледі. Бұл жерде иллюстрация
сөзбен жалғастырылады.
Демонстрация. Мұғалім компьютердегі орындалатын іс-әрекеттің үлгісін
үндемей-ақ, демонстрациялауға болады. Кез келген компилятор қателердің орны
мен мәнін демонстрациялай алады. Оқушылар өзігің жұмысының нәтижесін
мұғалімге немесе жолдастарына демонстрациялап бере алады. Алгоритмнің
атқарылу процесі атқарылу кестесінің көмегімен демонстрацияланады. Сондай-
ақ, оқу ойындарындағы іс-әрекет процесін демонстрациялауға да мүмкін болды.
Компьютерлік демонстрацияның маңызды ерекшелігі – көрнекі бейнелерді
қозғалмалы күйде басқару. Оқушы демонстрациялауды өзінің дербес қарқынымен
орындайды және қайталауына мүмкіндігі бар.
ЭЕМ-нің көмегімен модельдеу мен көрнекі бейнелеу нәтижесінің белгілі
бір қауіпі бар. Кез келген компьютерлік модель шынайы ақиқаттан әлдеқайда
жеңіл болады, сонымен қатар, шынайы құбылыста көрінбейтін өзіндік қасиеті
болады. Сондықтан, компьютердегі модель арқылы шынайы құбылыстан тікелей
үйрету қажет.
Практикалық (іс-әрекеттік) әдістер. Қарастырылып отырған жағдайда
практика оқушының іс-әрекетіне қатысты теориямен емес, сөзбен және
бақылаумен салыстырылады. Информатика білімнің үш түрлі көзін үйлесімді
түрде біріктіреді: сөз, бақылау және іс-әрекет. Мысалы, нұсқауларды оқып
(сөз), мұғалімнің әрекеті мен ЭЕМ-нің жұмысын бақылай отырып (заттық әдіс),
оқушылар компьютермен практикалық іс-әрекетті орындай бастайды. Мұнда
әдістер бірін бірі толықтырады.
7. Информатиканы оқытуды ұйымдастыру
Мектептердегі барлық пәндер бойынша оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың
негізгі түрі сабақ болып қалыптасты. Мектептегі сабақ класс-сабақ жүйесін
құрайды. Оның мынадай негізгі сипаттары бар:
1. оқу топтарының құрылымы
2. әр кластағы оқыту мазмұнын қатаң анықтау
3. оқу сабақтарының нақты белгіленген кестесі
4. оқушылар жұмыстарының жекелей және бірлескен түрлерін ұштастыру
5. мұғалімнің жетекші ролі
6. оқушылар білімін жүйелі тексеру және бағалау.
Сабақтың ең басты белгісі – оның дидактикалық мақсаты. Ал,
дидактикалық мақсат – оқытушының алға қойған жоспарын көрсетеді. Соған
сәйкес дидактикада сабақтың мынадай түрлері бар:
1. жаңа сабақ (тың хабарлау айту, түсіндіру сабағы)
2. оқушылардың шеберліктерін және дағдыларын дамыту, бекіту сабағы
3. оқушылардың білімін, шеберлігін және дағдыларын тексеру сабағы.
Көптеген жағдайларда мұғалім осы аталған дидактикалық мақсаттардың
біреуін ғана басшылыққа алып қоймайды, олардың бірнешеуіне немесе барлығына
тұтастай сүйенеді. Сол себепті тәжірибе жүсінде аралас сабақ түрі кеңінен
қолданылады. Аралас сабақтың құрамы әртүрлі болып келеді және оның бірқатар
артықшылықтары бар. Сабақтың түрлерін араластыра қолдану жаңа білімді
сапалы, әрі жылдам қабылдауды, кері байланысты және педагогикалық процесті
басқаруды, бағаларды көбейтуді, оқйтуды жекеше ұйымдастыруды қамтамасыз
етеді.
Компьютердегі оқу процесі төмендегідей үш аспектіні қамтиды:
• оқушының оқу танымдық іс-әрекетін басқару
• оқушының информациялық процестерді басқаруы
• оқушының жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру және дамыту.
Аталған аспектілерге сәйкес:
• оқу танымдық процесті ұйымдастырудың түрлері: класс-сабақ жүйесі және
т.б.
• оқытуды ұйымдастыру түрі: дербес, фронтальды, коллективтік, топтық.
• Тәрбие жұмысын ұйымдастыру түрі, - болып бөлінеді.
Педагогикалық оқу іс-әрекетінде сабақты ұйымдастыру мен өткізудің қандай
түрі пайдаланылса да, ол оқушылардың дайындық деңгейіне өтілетін
материалдың күрделілігі мен жаңалығына, сондай-ақ, оқушылардың жас
ерекшелігіне байланысты. Ал, оқыту түрін таңдау аса маңызды мәселе болып
табылады, дегенмен сабақтың мақсаты оқытушының таңдаған әдісіне байланысты
өз деңгейіне жетеді. Осындай әдістің бес түрін атап көрсетуге болады:
• Түсіндірмелі – иллюстрациялық
• Программаланған
• Модельдік
• Эвристикалық
• Проблемалық
Информатика курсында аталған әдістерді мұғалім қалай пайдалануы керек?
Аталған әдістерді пайдалануды мысалмен түсіндірейік.
Түсіндірмелі – иллюстрациялы әдісті оқушыларға тақырып белгілі болған
жағдайда, сабақта өтілген материалды бекіту сабағы ретінде жоспарланғанда
пайдалануға болады. “Графикалық операторлар” тақырыбын бекітуге
төмендегідей сабақ түрін ұсынуға болады: сабақтың алғашқы үштен бір
бөлігінде тақырып бойынша барлық операторларды пайдаланып, компьютерде
қарапайым программа жазу.
Оқушыларға аралық нәтиже белгісіз болған жағдайда программалап оқыту
әдісін пайдалану ұсынылады. Мысалы, оқушылар графикалық операторлармен
таныс, программаның орындалу нәтижесінде қандай сурет алынатынын біледі,
бірақ суретті салу – әр оқушыға жеке тапсырма.
Егер аралық нәтиже белгілі болса, бірақ оны алу жолы белгісіз болса,
ол оқытудың эвристикалық әдісі болып табылады.
Бастапқы шарттан бастап, соңғы нәтижеге дейін белгісіз болса, ол
дидактиканың проблемалық әдісі болып табылады. Мысалы, үйретуші программа
құру – проблемалық оқыту болып табылады.
Модельдік шарттар бойынша алғашқы шарттар белгісіз, бірақ қалғандары
белгілі. Бұл жағдайда оқытушы сабақты оқушылармен біріге отырып, шартты
таңдап, модель құруға болатындай етіп ұйымдастырады. Одан кейін соңғы
нәтижеге дейін қажетті шартпен салыстырылып отырылады. Егер алынған
нәтижедегі айырмашылық үлкен болатын болса, онда алғашқы шартқа өзгеріс
енгізіліп, модель нақтыланып, алгоритм қайталанады. Аталған оқыту әдістері
әртүрлі формада қолданылуы мүмкін. Сабақты ұйымдастыру және өткізу түрін
төмендегідей құрылымда беруге болады:
• ұйымдастыру
• қайталау
• жаңа материалды өту
• бекіту
• бақылау
• оқушылардың алған біліміндегі олқықылықтарын толтыру.
Информатикадан өтілетін сабақтың қарапайым құрылымын былай сипаттауға
болады:
Кластағы жұмыс мазмұны
Ұйымдастыру кезеңі: сабақ тақырыбын хабарлау, дәптерге алғашқы
жазуларды түсіру – 1 – 3 минут.
Өтілген материалды ауызша сұрақ түрінде қайталау және тақтаға жазу – 4
– 9 минут.
Жаңа материалды өту (лекция немесе әңгіме) – 10 – 25 минут.
Компьютерде өтілген материалды бекіту. Қойылған есепті шешудің негізіг
алгоритімімен танысу. Мұғалім әр оқушыға жеке көмек көрсетеді – 26 – 42
минут.
Үйге тапсырма және оған түсініктеме беру – 43 – 44 минут.
Сабақты қорытындылау – 45 минут.
8. Мұғалімнің сабаққа дайындалуы және жұмыс жоспары
Оқу процесінің тиімділігі, сабақтың жүйелілігі мен сапасы,
программаның орындалу барысы, білімнің тереңдігі бүкіл оқу тәрбие жұмысын
дұрыс жоспарлауға байланысты.
Мұғалім өз жұмыс жоспарын жасаудан бұрын, кластың программасымен,
оның түсініктемесімен зер сала танысып, оқулықтың көлемі мен мазмұнын
талқылайды. Бұдан соң оқу жоспарын басшылыққа алып, оқу бюджетін анықтап,
оқу процесінің жоспарын жасауға кіріседі.
a) Оқу процесін жоспарлаудың беташар документтері мектепке арналған оқу
жоспары мен программа болып табылады. Мектеп информатикасының қазіргі
программасы календарьлық жоспар түрінде құрылған. Өйткені, онда
информатика курсының жеке тақырыптарын және тақырыптырдың түйінді
мәселелерін оқыту үлгі ретінде сағаттарға бөлініп берілген.
Оқу процесінің жоспары жылдық немесе жарты жылдық, тақырыптық және
сабақ жоспарын қамтиды.
Оқу процесінің жылдық жоспарында оқу материалы тоқсандарға бөлініп,
тақырыптарды оқытуға бөлінетін сағат саны мен уақыты белгіленеді, қайталау
мерзімі мен тәсілдері анықталады.
Тақырыптық жоспар нәтижесінде әрбір тақырыптың өзекті мәселелерін
сабақтарға бөліп, қайталаудың түрлерін, бақылау жұмыстары мен үй
тапсырмаларының мазмұнын анықтайды. мұнда ескеретін бір жәй – программаның
түсініктемесінде атап көрсетлген міндеттер мұғалім мен оқушылардың
қызметінде жаңа көрініс табуы тиіс. Тақырыптық жоспар әр сабаққа арналған
дидактикалық материалдарды, көрнекі құралдар мен техникалық құралдарды
уақытында даярлауға мүмкіндік береді, өткізілетін сабақ пен кластан тыс
жұмыстардың сипатын анықтауға көмектеседі. Сабақты ттақырыптық жоспарлаудың
міндетті, бірегей түрі болмайды. Ол оқушылардың жас ерекшеліктеріне және
басқа да факторларға сай өңделіп, жетілдіріліп отырады. Тақырыптық
жжоспардың бір үлгісі мынадай болуы мүмкін:
Сабақ тақырыбы Оқушылар өздігіненҚажетті техникалықӨтілген материалды
орындайтын және көрнекі қайталау
жұмыстары құралдар
Оқу процесін даярлаудың соңғы сатысы – күнделікті сабақ жоспарын
жасау. Сабақ жоспарын жасау сабақ ммазмұнын, баяндау ретін, онда кездесетін
әр алуан қиындықтар мен оларды жою жолдарын, оқушылар өздігінен орындайтын
жұмыстарды, үйге берілетін тапсырмаларды, сабаққа қойылатан сұрақтарды
т.с.с. мұғалімнің алдын ала болжауына көмектеседі.
Сабақ жоспарын жасау, сабақты ұйымдастыру мен программалық материалды
оқыту мұғалімнен қажырлылықты талап етеді. Сондықтан әрбір мұғалім сабақты
жоспарлаудың тиімді тәсілдерін меңгеруі тиіс. Әсіресе, жас мұғалімдердің
сабақтың толық жоспары мен конспектісін жазғаны жөн. Себебі, сабақ жоспары
әр жыл сайын жасалса, сабақтың конспектісі тек жеке ескертулермен, жаңа
методикалық ұсыныстармен, шығаруға тиісті есептермен және қойылатын
сұрақтармен толықтырылып отырады. Бірте-бірте бұл конспектілер әр кластың,
жеке оқушылардың ерекшеліктеріне қарай сараланып, жетекші методикалық
құралға айналады.
Сабақ жоспарының мазмұнымен қатар, оның түріне де көңіл аударған жөн.
Ол шолуға жеңіл әрі тез оқуға ыңғайлы болғаны дұрыс. Осы мақсатта жоспар
тезистік түрде нөмірленіп, атқарылатын істің сатылары мен негізгі мағынасы
арнайы сызықтармен бөлінеді. Алайда мұғалім жоспар шеңберінде шектеліп
қалмай, қажетті жағдайларда шегініс жасап отыруы керек. Мәселен, параллель
кластардың өздеріне тән өзгешеліктеріне қарай жоспардың кейбір пунктерін
өңдеп, жетілдіріп отыру қажет. Әрбір сабақтан соң, оның кемшіліктері мен
жетістіктеріне тиісті қорытынды жасап, мұғалім өз ойларын қағазға түсіріп
отыруы дұрыс. Бұл кейінгі сабақта қолданылатын әдістердің пәрменділігін
арттыруға септігін тигізеді.
Әсіресе, студенттер мен жас мұғалімдердің сабақ конспектісін жасағаны
дұрыс. Конспект оларға сабақтың барысы мен мазмұнын толық көрсетуіне
мүмкіндік туғызады.
Жас мұғалімдер мен студент-практиканттарға сабақ конспектісін мынадай
схемада жасау ұсынылады:
1 2 3
Сабақтың жоспары Мұғалімнің қызметі Оқушылардың қызметі
1- графада сабақтың барысы көсетіледі.
2- графада мұғалімнің материалды баяндау мазмұны, берілетін сұрақтар
мен оқушылар өздігінен орындайтын тапсырмалар қамтылады.
3- графада сабақтың әр түрлі сатыларында оқушылардан күтілетін
жауаптар мен өздік жұмыстарының нәтижелері көрсетіледі. Сонымен бірге,
мұнда жаңа материалды өткен кездегі, білім мен іскерліктерді баяндандыру
барысындағы оқушылардың танымдық қызметтерін қарастырып отыру жөн.
ә) Мұғалімнің сабаққа даярлығы. Озат мұғалімдердің іс-тәжірибесін зер
сала зерттеу сабаққа даярланудың неғұрлым жалпы сатыларын атап көрсетуге
мүмкіндік береді.
Сабаққа даярланудың алғашқы сатысы оның мақсатын анықтау болып
табылады. Сондықтан мақсаты деп сол сабақта оқытып үйретуде, тәрбиелеуде
және одан әрі дамытуда мұғалімнің жетекшілігімен қол жетерлік соңғы
нәтижені түсінеміз. Сабақтың мақсаты программа мен оқулықтың тиісті
тақырыбын зерртеу негізінде анықталып, сабақтың мазмұнын, оқыту әдістерін
және бүкіл сабақтың барысын жасауға әсер етеді. Мақсат анықталғаннан кейін,
сабақ құрылымын сол мақсатқа қол жететіндей етіп жасау керек.
Сабақ мақсатына мынадай талаптар қойылады:
1. Сабақ мақсаты: оқушылар қандай білімді меңгеруі керек (білімдік
мақсаты), қандай іскерліктер қалыптастырылды (практикалық және
оқушыларды дамыту мақсаты), сабақтың оқушыларды тәрбиелеуге қосқан
үлесі қандай (тәрбиелік мақсаты) тәрізді мәселелерге жауап беруі тиіс.
2. сабақ мақсаты өте дәл тұжырымдалуға тиіс, яғни сабақта қандай білім,
іскерлік және машықтар қалыптастырылатыны, тәрбиелік қызметінің мәні
белгіленуі керек.
Сабаққа даярланудың келесі кезеңі оның мазмұнын анықтау. оқулықтарда
оқу материалының тақырыптарға бөлінуі, оқушылардың танымдық қызметін
ұйымдастыру мен бағыт-бағдар беру тәсілдерінің оқулықта көрініс табуы бұл
кезеңді іске асыруға жол ашты.
Сонымен бірге, оқу программасының соңында берілген оқушылар игеруге
тиісті білім мен іскерліктердің тізімі, пәнарлық байланыстар мазмұнының
белгіленуі мұғалімнің сабаққа даярлығын едәуір жеңілдетеді.
Мұнда, ең алдымен, сабақтың негізгі ғылыми және ғылыми-дүниетанымдық
мазмұны айырықша көрсетіледі. Сабақтың шамадан тыс ауырлауынан сақтандыру
үшін игеруге міндетті негізгі оқу материалын, ұғымдардың елеулі белгілерін
нақтылауды, түсініктерді қалыптастыруды көздейтін және тәрбиелік мақсаттағы
материалды іріктеп алу қажет. Кейбір жағдайларда, уақыттың жетіспеуінен,
оқу материалының бір бөлігі класта түсіндіріліп, қалған бөлігі үйде
өздігінен оқуға берілуі мүмкін. Сондай-ақ үй тапсырмаларының үлесі класс
жоғарылаған сайын көбейе түседі. Сондықтан мұғалім сабаққа даярланғанда
программа мен оқулықты зерттей отырып, қандай мәселелерді сабақта, қайсысын
үйде орындауға тапсыру керектігін айырып отыруы тиіс. Мұнда, әрине,
оқушылардың жалпы информатикалық дайындығын ескеру міндетті.
Сабақта өтілетін материалдың мазмұны мен мақсаты, оқушылардың дайындық
дәрежесі, олардың жас ерекшеліктері, мұғалімнің іс-тәжірибесі оқытудың
әдістері мен құралдарын анықтайды.
Мұнда алдымен қандай материал оқушыларға дайын күйінде берілетінін,
қайсысы оқушылардың өздігінен орындауына тапсырылатынын анықтаған жөн. Егер
оқушыларды теориялық материалмен алғаш танытырғанда, олардың тірек болар
білімдері мен іскерліктері жоқ болса, онда әңгімелеу, түсіндіру, лекция
немесе проблемалап баяндау әдістерін пайдаланады. Бұл жағдайда оқушылардың
қызметі білім мен іскерлікті жаңғырту сипатында болады. Ал оқушылардың
тиісті білім қоры бар болса, эвристикалық тәсілді қолдануға болады және
т.с.с.
Оқыту әдістерін таңдау оқытылатын тақырыптың информатика курсында
алатын орнына да байланысты. Оқыту барысында оқушылардың білім мен іскерлік
қорлары баий түседі, олай болса олардың творчестволық қызметі мен өздігінен
орындайтын жұмыстарын кеңейте түсуге толық мүмкіндік туады.
Оқыту әдістерін таңдаған кезде оқушылардың жас ерекшеліктерін ескерген
орынды. Себебі, зейіннің тұрақсыздығы мен шаршау төменгі класс оқушыларына
тән қасиет. Сондықтан оқ жұмысын әдістері мен тәсілдерін үнемі түрлендіріп,
қызметтің бір түрінен екінші түріне көшіп отыру, ойын элементтерін жиі
пайдалану дұрыс. Ал IX – XI кластарда оқтын–оқтын лекцияны пайдалану, осы
класс оқушыларының танымдық мүмкіндіктеріне толық сай келеді.
Төменгі класс оқушылардың ынтасын ояту үшін сабақтың қызықтылығын
арттыру керек болса, жоғары кластарда оқытудың проблемалық әдістері мен
зерттеушілік әдістері басым болғаны пайдалы.
Мұғалімнің сабаққа даярлануының маңызды буындарының бірі - ғылыми-
методикалық әдебиеттерді оқып, зерттеу. Сондықтан әр мұғалімнің жеке
кітапханасы болуы абзал.
Өзінің сабаққа даярлануын жеңілдету үшін мұғалім ұдайы информатикадан,
оны оқыту методикасынан баспасөз бетіне жарияланған қажетті материалдарды
жинап, арнайы картотека жасайды.
Сонымен бірге мұғалімнің қолында дидактикалық және методикалық
материалдар болғаны дұрыс. Бұлар қажетті мөлшерде дайындалған бақылау
жұмысының варианттарын, оқушылардың жеке ерекшеліктеріне сәйкес әр класқа
арналған және әрбір тақырып бойынша дайындалған карточкалар жинағын,
өздігінен жұмыс істеуге және білімді программалап тексеруге арналған
дидактикалық материалдарды, практикалық және лабораториялық жұмыстардың
нұсқауларын, техникалық құралдарды пайдалануға арналған материалдар
жиынтығын, көрнекі құралдарды және т.б. материалдарды қамтиды.
Бұл материалдарды даярлауға, алғашқы кезде, біраз уақыт бөліп
еңбектенуге тура келсе, толық даярланып біткеннен кейін, керісінше, уақыт
үнемдеуге, сабаққа даярлықтың тиімділігін арттыруға игі әсерін тигізеді.
Өзінің немесе әріптесінің жұмысына бақылау жасау үшін мұғалім сабақты
талдай білуі керек. Бұл әсіресе, студент-практикант пен жас мұғалімдерге
өте пайдалы. Сабаққа талдау жасау арқылы өзінің немесе әріптесінің
қызметіндегі кемшіліктер мен жетістіктерді бақылап, өзі үйренеді.
Информатика сабағын талдау мынадай схемамен жүргізілуі мүмкін:
1. Сабақ жайындағы жалпы мағлұматтар (класы, пәні, тақырыбы). Сабақтың
типі мен құрылымы. Тақырып бойынша жүргізілетін сабақтар жүйесіндегі
оның орны.
2. Сабақтың басталуы. Оқушылардың сабаққа даярлығы. Оқушыларды оқу ісіне
тартуда мұғалімнің пайдаланатын тәсілдері.
3. Сабақты жабдықтау. Оқытудың техникалық құралдарын, көрнекі құралдарын
қолдану, оларды дұрыс пайдалану.
4. Сабақтың мазмұны (оқытудың ғылымилығы мен түсініктілігі, оқушылар
өздігінен орындайтын жұмыстардың түрлері, олардың мазмұны, сабақтың
тақырыбын аша түсетін жаттығулар мен есептердің жүйесі).
5. Сабақтың методикалық қорлары: оқу материалын іріктеп алудың негізі,
қолданылатын әдістердің жаңалығы, сабақтың мазмұны мен типіне,
оқушылардың жас ерекшеліктеріне оның сәйкес келуі, сабақтың барлық
сатыларында оқушылардың қызметін жандандыру әдістері мен тәсілдері,
оқушылардың жеке ерекшеліктеріне сай жұмыс жүргізу, есеп шығару,
программалау тілдерінде программалар құру, оқушылардың білімдерін
тексеру және бағалау тәсілдері мен сапасы, үйге тапсырма беру
методикасы, оның көлемі мен мазмұны.
6. Сабақтың мазмұны, ұйымдастыру және өткізу әдістерінің тәрбиелік мәні,
оқушылардың сабақтағы мінез-құлқы.
7. Мұғалімнің сабақққа дайындығы, методикалық шеберлігі,
мәдениеті,ұқыптылығы, сөйлеу мәнері, педогогикалық әдебі.
8. Сабақ жоспарының орындалуы. Мақсатқа қол жетуі.
9. Қорытындылар мен ұсыныстар.
Бұл схемада назар салсақ информатика сабағындағы ең бастысы – оның
информатикалық мазмұны мен тәрбиелік мәні екен. Ендеше, сабақ үстіндегі
барлық қызмет осы екі нәрсені қамтамасыз етуге бағытталуы тиіс.
Сабақ өту барысында мұғалімнің қызметі
Информатикадан сабақты өткізу барысында мұғалім бірінен соң бірі
туындап жататын әрбір педагогикалық ситуацияны таразылай білуі керек. Сабақ
барысында мұғалім әрі байсалды, әрі қатал, әрі биязы, әрі талапшыл, әрі
сабырлы, әрі ақжарқын болуы керек. Информатика пәнінің мұғалімі практикалық
жұмыс барысында педагогикалық іс-әрекеттің барлық түрін орындауға тура
келеді. Мұғалімнің педагогикалық іс-әрекеті деп әртүрлі әдебиеттерді (оқу
бағдарламасы, оқулықтар және басқа да оқыту құралдары) талдай отырып,
оқушылардың жас ерекшелігіне сай қажетті материалды жинақтап, сабақтың
пәндік мазмұнын құру; сондай-ақ, өзінің жұмысын жоспарлау және оқушыларды
өзінің жұмысын жоспарлай білуге үйрету; оқушылардың әртүрлі іс-әрекетін
ұйымдастыра білу, оларға көмектесу және белгілі бір деңгейде оны басқару;
өзінің іс-әрекетін бағалай білу және оқушыларды өз іс-әрекетін бағалай
білуге үйрету болып табылады. Мұғалімнің іс-әрекетіне қойылатын талаптар:
ұйымдастырушылылық, оқыту, тәрбиелілік.
ІІ. МӘТІНДІ ФОРМАТТАУ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
2.1. Символдарды форматтау
Символдарды форматтауға харіп параметрлерін, символдар аралығындағы
бос орындарды және оларды жолға байланысты жоғары не төмен жылжыту
мүмкіндіктерін тағайындау жатады. Осы тәсіл арқылы құжаттағы маңызды деген
элементтерді айқындап алып, олардың параметрлерін өзгертуге және кейбір
символдарды жоғарғы не төменгі индекс ретінде кішірейтілген жазба
әріптермен бейнелеуді тағайындауға мүмкіндік береді.
Бұлардан өзге арнайы харіптер бар, олар құжатты көркейтіп, безендіру
істерін жандандырады.
Харіптер
Харіптер ұғымына:
- Харіптің типі;
- Харіптің мөлшері;
- сызылымы;
- түсі;
- арнайы эффектілері жатады.
Харіптердің негізгі параметрлерін тағайындау
Форматтау процесі негізінен символдардың қажетті параметрлерін
тағайындаудан тұрады. Енгізілген мәтінді форматтау ісін жүзеге асырамыз
немесе алдымен оның параметрлерін анықтап сонан соң енгізілген мәтінді
қойылған талапқа сай орындаймыз.
Харіптің негізгі параметрлерін (типі, өлшемі, сызылымы) Формат
командасының мәзірі, "Форматтау" құрал-саймандар тақтасы, пернелік
командалар мен контекстік мәзір жүйелерінің көмегімен тағайындауға болады
"Харіп" сұхбаттасу терезесін пайдалану
Харіптермен жұмыс істеуге арналған аспаптардың толық жиынтығын "Харіп"
сұхбат терезесі ұсынады. Бұл терезеде кез-келген Харіп типін таңдауға Word
жүйесінде талап етілетін барлық параметрлерді тағайындауға мүмкіндік
береді.
Жұмыс процесінде пернелік командалардың, жанама мәзірдің және құрал-
саймандар тақтасының батырмаларының көмегімен Харіптердің параметрлерін
өзгертуге және толықтыруға болады.
"Харіп" сұхбат терезесін ашу үшін мына әрекеттердің біреуін орындау
керек:
- Формат-Харіп командасын таңдау;
- құжаттың жұмыс аймағында тышқанның оң жақ батырмасын басу. Сонда
экранда пайда болған контекстік мәзірден "Харіп" командасын таңда.
Осы әрекеттер нәтижесінде шыққан терезеде екі парақ бар: "Харіп" және
"Интервал".
Харіп - компьютерде орнатылған харіптер тізімі.
Харіптердің сызылымы мына опциялардан (мүмкіндіктерден) тұрады:
- Әдеттегі - негізгі мәтін символдары үшін пайдаланылады;
- Курсив - сөздерді, тақырыптарды айқындау үшін пайдаланылады;
- Жартылай қарайтылған - сөздерді, тақырыптарды айқындау үшін
пайдаланылады;
- Жартылай қарайтылған курсив - алдыңғы екі түрлі харіптер
комбинациясын бірге пайдаланушы;
- Мөлшер - әріптердің мүмкіндік мөлшерінің тізімі (8-72 пункттер
аралығында).
Астын сызу мыналардан тұрады:
- Жоқ - мәтіннің асты сызылмай бейнеленеді;
- Кәдімгі - мәтіннің асты тұтас сызықпен сызу;
- Тек сөздер - тек сөздердің асты сызылып, сөз арасындағы бос орындар
асты сызылмайды;
- Қоссызық - сөздердің астын қоссызықпен сызу;
- Пунктирлік - үзбе сызықпен астын сызу;
- Түс (Цвет)- мәтінді бояйтын мүмкін түстер (Авто, Қара Қызыл, Сары
т.б.) тізімі бар.
Эффектілер құрамы:
- Сызылған - мәтін үстінен тұтас түзу сызықпен сызу (түзету кезінде
пайдаланылады);
- Жоғарғы индекс - мәтін негізгі сызықтың деңгейінен жоғары
көтеріледі;
- Төменгі индекс - мәтін негізгі сызықтың деңгейінен төмен түсіріледі;
- Жасырын - мәтін баспаға берілген кезде көрінбейді;
- Кішірейтілген жазба әріптер -мәтін мөлшері жол әріптеріндей жазба
әріптермен бейнеленеді;
- Алдын ала келісім бойынша - бұл батырманы басу "Харіп'" терезесінде
тағайындалған параметрлер бұдан былай осы нұсқамен даярланатын барлық
құжаттарға келісім бойынша пайдаланылады.
Өңделіп (теріліп, түзетіліп) жатқан мәтіннің кейбір фрагменттерінің
Харіптерінің параметрлерін өзгертуге болады. Ол үшін сол керекті фрагментті
ерекшелеп, артынан "Харіп" терезесі көмегімен оның керекті параметрлерін
тағайындаймыз.
Мұндайда тек ерекшеленген фрагменттің ғана Харіп параметрлері
өзгереді, ал қалған мәтін өзгеріссіз қалады. Осындай тәсілмен тақырыпты
немесе мәтін ішінде ескертулерді ерекшелеп, олардың астын сызып немесе
қарайтылған қалың Харіппен айқындап қоюға болады.
Сонымен Харіптер сұхбат терезесі арқылы оның параметрлерін өзгерту
үшін:
1. Харіп форматы өзгертілетін мәтін фрагментін ерекшелеу керек.
2. Формат-Харіп командаларын таңдау қажет.
3. Терезенің ішкі "Харіптер" парағы арқылы Харіп типінің: мөлшерін
және сызылымын тандап алу керек.
Алайда жұмыс барысында қайта-қайта "Харіп" сұхбат терезесін ашудың
қажеті жоқ. Осы мақсат үшін пернелерді немесе "Форматтау" Құрал-саймандар
тақтасы батырмаларын пайдалану орынды болады.
Мәтін астын сызу
WORD редакторы мәтіннің астын сызу тәсілдерінің төрт түрін ұсынады:
тек сөздердің астын сызу, дара сызықпен, қоссызықпен және пунктир
(бөлінген) сызықпен астын сызу.
Мәтіннің астын сызу "Харіп" сұхбат терезесінде жүргізіледі. Ол үшін
асты сызылатын мәтін фрагментін ерекшелеп, содан кейін "Астын сызу" өріс
жолының батырмасын баса отырып, экранға шыққан тізімдердерден өзімізге
қажет түрін таңдап аламыз.
7-сурет. "Харіп" сұхбат терезесі. Мәтінді форматтау.
Абзацтарды форматтау
Кез-келген редактордағы сияқты, WORD жүйесінде де абзац дегеніміз
мәтіннің абзац символымен (екі Enter пернесін басу аралығы) шектелген
бөлігін айтады. Абзацты жеке форматтауға болады,
Оны форматтау кезінде мынадай ұғымдарды пайдаланамыз:
Шегініс - мәтіннің сол жақ шетінен абзацтың алғашқы жолының басына
дейінгі аралық, жәй мәтін жолындағы азат жол.
Абзацтың бірінші жолы шегініп оң жаққа ығысумен қатар, нөмірленген
тізім элементтерін көңіл аударарлық ету үшін немесе библиографиялық
әдебиеттер тізімін көрсету кезінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..3
І. ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУДЫҢ ЖАЛПЫ ӘДІСТЕМЕСІ
1. Информатиканы оқытудың мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... 7
2. Информатиканы оқытудағы оқу үрдісі ... ... ... ... ... ... ... . 12
3. Информатиканы оқытуды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ..17
4. Мұғалімнің сабаққа дайындалуы және жұмыс
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...20
ІІ. МӘТІНДІ ФОРМАТТАУ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
2.1. Символдарды
форматтау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .27
2.2. Формулалар редакторы, формуланы форматтау ... ... ... .38
2.3. Кесте құру және оны
форматтау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .43
IІІ. ОҚЫТУДЫҢ МӘТІНДІ ФОРМАТТАУ ТАҚЫРЫБЫНА ӘДІСТЕМЕЛІК ТӘЖІРИБЕ ДАЙЫНДАУ
3.1. “ХХІ ғасыр көшбасшысы” ойынын қолданып оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .55
3.2. “Информатикалық бинго” ойынын қолданып оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .58
3.3. Microsoft Word текстік процессоры тақырыбын жарыс ойынын
қоладнып оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...61
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...71
Кіріспе
Қазiргi таңда компьютерлiк технология қоғамдық өмiрдiң барлық саласына
енуде. ғасырда Қазақстан мемлекетi экономикалық, саяси, әлеуметтiк
т.б. әртүрлi проблемаларды шешудi алдына қойып отыр. Бiлiм саласы Қазақстан
мемлекетiнiң iшкi саясатының басты облысы болып табылады. Стратегиялық
“Қазақстан-2030“ дамуында оқуды компьютерлендiру маңызды орын алады.
ғасырдың соңы компьютерлiк техниканың дамуымен ерекшеленетiнi
сөзсiз. Компьютердiң есептеу,ақпараттарды қабылдау,оны өңдеу және сақтау
секiлдi мүмкiндiктерi олардың қоғамымыздағы араласпаған саласы жоқ
екендiгiн көрсетедi. ЭЕМ-дi оқу процесiне қолдану практикасы мен арнайы
зерттеулер оқытудың ұйымдық түрiне әрi мазмұны мен әдiсiне ықпал ететiнiн
дәлелдеуде. Компьютерлер оқу мiндеттерiнiң ауқымын айтарлықтай кеңейтiп,
оқыту мазмұнына дәстүрлi оқыту жүйесiнде ескерiлмеген негiзгi аспектiлердi
енгiзуге мүмкiндiк бередi. Сабақтың мiндеттерi оқыту, дамыту және тәрбие
беру мақсаттарымен анықталатыны белгiлi. Осы тұрғыдан сабаққа қойылатын
талаптардың бiрi оқыту барысында сөз бен көрнекiлiктi үйлестiру, қазiргi
кездегi техникалық құралдарды,әсiресе компьютерлердi қолдану. Оқу процесiне
компьютердi пайдалану психология ғылымының iргелi принциптерiне: психиканы
қызмет ретiнде түсiну, оның сыртқы практикалық қызметпен бiрлiгiн сезiну,
адамның психикалық қызметiнiң әлеуметтiк табиғатын бiлуге негiзделедi.
Демек,ақыл-ой қызметiн бiртiндеп қалыптастыру теориясынан туындайтын
қағидалар оқу программасын жасау методикасының негiзiне айналуы тиiс.
Қазiргi уақытта мектеп курсында компьютерлiк техниканы тиiмдi
пайдалану кең қолдау тауып отыр. ұылымның негiзгi салаларын оқытуда
компьютерлiк техниканы қолдану әдiстемесi А.П.Ершовтың, В.М.Монаховтың,
В.Г.Болтянскийдiң, А.Г.Кушниренконың, Ж.А.Қараевтың, Т.Ж.Байдилдиновтың
және т.б. еңбектерiнде қарастырылады.
Қазiргi кезде жетiлген дербес компьютерлер көмегiмен сабақты тиiмдi
өткiзу жолдарын жоспарлауға толық мүмкiндiк бар. Елiмiздiң 2030-шы жылға
дейiнгi стратегиялық жоспарында мектептердi компьютерлендiру бағдарламасы
қамтылған. Осы бағдарламаға сәйкес қазiргi кезде мектептердiң көпшiлiгi
жаңа типтi компьютерлермен жабдықталды. Қазiргi күнi компьютердi сабақ
барысында қолдануға кедергi болып отырған бiрнеше жағдайлар бар:
-бiрiншiден, мектептердегi компьютерлiк кабинеттердiң аздығы, яғни әр
мектепте бiр-бiрден ғана кабинет бар, тiптi кей мектептерде жоқ та;
-екiншiден, арнаулы программалық пакеттердiң тапшылығы, оның iшiнде ұлттық
тiлде жазылған программалар жоқ деп айтуға болады;
-үшiншiден, пән мұғалiмдерiнiң компьютердi пайдаланып сабақ өткiзуден бас
тартатындығы, оған себеп,компьютерлiк дайындықтың жоқтығы.
Бiр назар аударатын жайт, компьютердi қолдану-мұғалiмнiң де арнайы
дайындығын қажет етедi. Осыған байланысты, жоғарғы оқу орындарында
студенттерге компьютерлiк дәрiс беру мен әдiстемелердi оқыту, орнымен жұмыс
iстеудiң шеберлiгiн қалыптастырумен ұштастырылуы тиiс.
Мұғалiм компьютерлiк сауаттылықтың төмендегiдей ғылыми негiздерiн бiлу
шарт:
-Бiрiншiден, компьютердi қолданудың кибернетикалық негiздерi, яғни
компьютерлiк құралдарды пайдаланудың механизмдерi мен заңдылықтарын
меңгеруi керек.
-Екiншiден, компьютердi өз сабағына байланысты тиiмдi пайдалана бiлуi
қажет, яғни сабақ мазмұнымен (тақырыбымен) жасанды интелектуальдық
ақпараттың (компьютердiң) ара байланысын тануы қажет.
Үшiншiден,психологиялық негiздерiн айқын тануы керек, яғни оқушының
компьютермен жұмыс iстеудегi iшкi психологиялық процестердiң өзiндiк
ерекшелiктерiн тануы қажет.
-Төртiншiден, танымдық-гносеологиялық негiздерiмен жақсы таныс болуы керек,
яғни компьютердi қолдану барысында оқушының танымдық мүмкiндiктерi ашыла
түседi, сол жолдың ерекшелiгi сақталу керек.
-Бесiншiден, логикамен байланысы айқын танылуы қажет, яғни оқушының ойлау
жүйесiндегi ұғым, топтастыру, пайымдау, ой-қорытудағы компьютерлiк қызметiн
анықтау керек.
-Алтыншыдан, компьютерде қолданудың дидактикалық-әдiстемелiк негiздерiнiң
танылу маңызды роль атқарады.
Танымдық негiздер қай салада да маңызды болады, өйткенi адамзаттың
әрбiр даму жолындағы жаңалық-танымдық жолындағы жаңалық ретiнде бағаланады.
Әр замандағы танымдық қатынас, ойдың ақиқатқа жетуiнiң жолдары мен
әдiстерi, онiң әдiсi адамның дүниеге қатынасының белгiлi бiр типiн
бейнелейдi, соны идеалдық формада дамытады. Адам iс жүзiнде дүниеге қандай
қатынаста тұрса, ойлау да сондай қатынаста тұрады.
Қоғамдық өзгерiстердiң барлығы адамдардың өзгеруiнен басталатыны
белгiлi. Өйткенi өмiрдiң негiзгi күшi адамдар болып отыр. Адам баласы өзiне
берiлген күштердiң арқасында табиғатты игеруге, тани түсуге бар күшiн
салады, сол арқылы адамның өзi жаңа сапаға ие болады, олардың дүниенi тануы
тереңдеп, оған әсер етуi өзгередi, сөйтiп адамның өз қабылеттерi артады.
Осындай танымдық күштiң нәтижесiнде пайда болған компьютерлiк құрал-адамның
жасанды нәтижесi бола отырып адамды көптеген қиындықтардан құтқаратынң
көмекшiсiде болады, танымның терең сырларына жетелейтiн жетекшiсi де бола
алады. Сондықтан да компьютерлiк сауаттылықты Қазақстан Республикасы
бiрiншi орынға қойып отыр.
Адам баласы компьютердi өзiне сай етiп жасады деген пiкiр бар. Әрине
адам баласының өң бойында жүрiп жататын биохимиялық, психологиялық
процестердi машинаға аудару мүмкiн емес. Себебi, оның құпиясы адам санасына
танылмай келедi. Дегенмен де, электрондық көмекшiлерi адамның барлығы
болмағанымен, көптеген iс-әрекеттерiн үйренiп, соңында адамның өзiн
үйретуге жарап келедi. Сондықтан да компьютердi жасаушы ғалымдардың
қызығатын мәселесi-адам мен компьютердiң ұқсастығы емес, керiсiнше, олардың
бiр-бiрiнен айырмашылығы .
Кибернетика атасы ғалым Н.Виннер машинаның логикасы адамның
логикасына ұқсайдың десе, Д.Нейман адамның миы мен машина миыныңң
есептеуi түрлi дей келiп, сол түрлiлiктiң өзi адам миының аса терең құпиясы
мол екенiн көрсетедi.
Компьютер қалай болғанда да адам баласының ойлап шығарған құралы.
Сондықтан, оның тым асыра бағалануы терiс әсер тигiзуi мүмкiн екендiгiн әр
уақытта есте тұтқан абзал. Адам баласының санасы, миы, қызметi-барлығы
компьютермен салыстыруға теңдесi жоқ, бағалы нәрселер екенiн де оқушыларға
осындай салыстырулар жүргiзiп үйрету керек. Мұның өзi оқушының өзiң-өзi
тануға ұмтылысын да қалыптастыра алады. Бiрақ, компьютердiң бұл жердегi
артықшылығы-оның тез операциялар мен еске сақтау қабылетiнiң күштi
екендiгi.
Қазiргi ғылым мен техниканың, өндiрiс технологиясының қарқынды дамуы,
экономиканы көтерудiң күрделi мәселелерiн шешу кезеңiнде мектептегi оқыту
оқушыларды белгiлi бiр бiлiм қорымен қаруландырумен шектелмеуi тиiс. Олар
алған бiлiмдерiн өз беттерiмен әрi қарай кеңейтiп, тереңдетiп әртүрлi және
жаңа жағдайларға қолдана алатындай жоғарғы деңгейдегi ойлау қызметiн
дамытуға қол жеткiзу керек.
І. ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУДЫҢ ЖАЛПЫ ӘДІСТЕМЕСІ
5. Информатиканы оқытудың мақсаттары
Жалпы білім беретін мектептерге программалау элементтерінің
енгізілгендігіне 40 жылдан астам уақыт болды. Информатиканың, программалау
элементтерінің орта мектепке енгізілуінің өзіндік тарихы бар, яғни оны
бірнеше кезеңге бөлуге болады.
Бірінші кезең, бұрынғы Одақтағы 50-жылдардың бас кезіндегі алғашқы
ЭЕМ-дың пайда болуына байланысты, адам қызметінің жаңа саласы дами бастады.
Программалаудың қалыптасу кезеңіндетілдік құралдар мен әдістер жеткіліксіз
болды.
Екінші кезең, математикаға бейімделген мектептер негізінде
программалауға мамандандыруға байланысты. Информатиканы мектепте оқытуды
1959 жылдан басталды деуге болады, өйткені Мәскеу қаласының №444 мектебінде
С.И.Шварцурд жоғарғы класс оқушыларына ЭЕМ жұмысын үйретуге бағытталған
эксперимент жүргізуді бастады. Мұндай мектептерде жалпыға бірдей орта білім
негізінде программист дайындау көзделген болатын. Осы мақсатқа сәйкес,
С.И.Шварцбурдтың жүргізген тәжірибелік жұмысы көпшілікке белгілі болды.
Келесі кезең, арнаулы факультативтік курстардың ашылуына байланысты.
Факультативтік курстың мақсаты – оқушылардың жан-жақты мүмкіндіктерін
дамытуға және білімдерін тереңдетуге бағытталған жаңа оқу жұмысының түрі
ретінде қарастырылды. Математика және оның қолданулары бойынша жүргізілген
факультативтерде арнаулы үш курс әртүрлі деңгейде ЭЕМ-ның қолданылуын қажет
етті. “Программалау”, “Есептеу математикасы”, “Векторлық кеңістіктер және
сызықтық программалау”. Осы факультативтік курстардың енгізілуіне
байланысты программалауды орта мектепке енгізу кезеңі басталды.
Білім саласындағы елеулі өзгерістер – еліміздің білімді де білікті
азаматтарын тәрбиелеуде зор үлесін қоспақ.
Мектептегі білім сапасын жақсарту мақсатында оқушыларға берілетін
білім мазмұны, білім мен біліктілікке қойылатын талаптарды белгілейтін
негізгі нормативтік құжат – пән стандарттарын жетілдіруде.
Информатикадан білім стандартын жетілдіру мақсатында 1998 – 2004
жылғы дайындалған стандарттарға талдау жасалынды. Зерттеу нәтижесінде
стандартқа мазмұндық және құрылымдық жағынан түзетулер қажет екені
анықталды. Базистік оқу жоспарына сәйкес информатикаға бөлінген сағат
санына қысқаруына байланысты, білімге қойылатын талаптар да қайта қаралып
нақтыланды.
Жетілдірілген стандарт ерекшеліктеріне тоқталайық. Стандарт құрылымы
талапқа сәйкес төмендегідей бөлімнен тұрады:
• қолданылу аймағы;
• нормативті сілтемелер;
• анықтамалар мен қысқартылған сөздер;
• жалпы ережелер;
• информатика пәнінің жалпы сипаттамасы;
• оқу бағдарламаларының түрлері мен олардың мазмұны;
• информатикадан оқу жүктемесінің көлемі;
• информатикадан білім берудің базалық мазмұны;
• оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар;
• оқу үрдісін ұйымдастыру мен оны жүзеге асыру шарттарына қойылатын
талаптар.
Жалпы оқытудың негізгі мақсаты – оқушыны дамыту. Осы мақсатқа сәйкес
жас және педагогикалық психологиясында, сондай – ақ оқыту теориясында
негізгі орын алған мәселе – дамыта отырып оқытуды зерттейтін бағыт.
Баланы дамыту сөзін кең мағынада алғанда оның ағзасындағы психикалық
және физиологиялық өзгерісі, кез келген қасиетіндегі қарапайымнан
күрделіге, төменгі сатыдан жоғарғы сатыға көшу деп түсінеді. Егер бұл
мәселені оқыту мен дамытудың өзара қатынасы тұрғысынан қарастыратын болсақ,
онда дамыту деп, әдетте, ақыл – ойды дамытуды түсінеміз.
Мұндағы маңызды мәселе, баланың ақыл – ойын дамыту қай деңгейде
оқытуға, ол қандай дәрежеде оның ағзасының табиғи дамуына тәуелділігімен
қорытындыланады. Бұдан оқытудың потенциалды мүмкіндігінің шекарасын
тағайындауға, сондай – ақ, нақты дидактикалық өзгерістің мақсаты мен
міндетін анықтау шығады. Сондықтан оқыту мен дамытудың өзара қатынасы
дидактиканың аса маңызды әдіснамалық мәселесі болып табылады.
Сонымен оқытудың жалпы мақсатына дидактикалық тұрғыдан осылай түсінік
беруге болады.
Ал, енді информатиканы оқытып, үйретудің мақсаттары жалпы білім
беретін орта және кәсіптік бағдар беретін мектептерде тәрбиелеу мен білім
берудің жалпы мақсаттарымен, сонымен бірге ғылыми өзгешелігі, қазіріг
қоғамдағы және ғылымдар жүйесіндегі алатын орнымен анықталады.
Алғашқы кезеңде (1985 – 86 оқу жылы) информатика пәнін мектепте
оқытудың негізгі мақсаты оқушыларда компьютерлік сауаттылықты қалыптастыру
болып табылды. Алайда шетелдік және Отандық тәжірибелер оқу мақсатын
бұлайша анықтаудың жеткіліксіз екенін көрсетті. Өйткені, компьютерлік
сауаттылық басқа пәндерді оқу барысында қалыптасатын жалпы сауаттылықтың
құрамды бөліктерінің бірі болып табылады.
Әрине, компьютерлік сауаттылық курсы оқытудың жалпы мақсаттары
қатарынан шығарылып тасталмайды. Дегенмен де, курсты оқытудың басты мақсаты
орта білім беру мақсатынан туындайды.
Орта білім берудің басты мақсаты – жеке тұлғаның өзіне, қоғамға қажет
қабілеттерін қалыптастырып, дамыту және өз бетімен білім алу, өзін - өзі
дамытуға жағдай жасау.
Сонымен, мектептің алдына төмендегідей үш негізгі мақсат қойылады:
1. білім беру
2. тәрбиелік
3. практикалық
Енді мектепке тән осы негізгі мақсаттардың информатиканы оқытудың
жалпы мақсаттарына қатысты болатынын көрсетейік.
Мектепте информатиканы оқытудың білім беру мақсаты - әрбір оқушыға
информатика ғылымы негіздерінің алғашқы фундаментальды білімін беру,
оқушыларға осы білімді мектепте оқытылатын басқа ғылымдардың негіздерін
түпкілікті және сапалы түрде меңгеруге қажетті іскерліктер мен дағдыларды
қалыптастыру болып табылады.
Информатика ғылымының жалпы білім берудегі қызметі өте жоғары.
Информатикадан білім негіздерін меңгеру оқушылардың жалпы, ақыл – ойын
дамытуға, олардың ойлау және шығармашылық қабілеттерін нығайтуға елеулі
әсер етеді.
Сонымен, информатиканы оқытудың білім беру – дамытушылық мақсаты –
оқушының шығрамашылық қабілетін, жеке тұлғалық қасиетін қалыптастыруға,
ақыл – ойын, ойлау өрісін, ынтамен дамытуға, яғни қызмет субъектісі ретінде
қалыптастыруға бағытталған.
Мектептегі информатика курсының практикалық мақсаты – оқушылардың
еңбекке және политехникалық дайындығына үлес қосу, олардың мектеп
бітіргеннен кейінгі еңбек етуіне дайындығын қамтамасыз ететін білімдермен,
дағдылармен және іскерліктермен қаруландыру.
Курстың бұл мақсаты қолданбалы және теориялық аспектілердің
байланысын жүйелі түрде ашып көрсетіп, алгоритімдеудің, программалаудың ЭЕМ-
нің қазіріг кезеңдегі өндірістегі рөлі мен маңызын айқындау болып табылады.
Информатика курсында кәсіптік бағдарлау мақсатында информатикаға және ЭЕМ-
ға байланысты мәліметтер берілуі тиіс. Мұнымен қатар, информатиканың
практикалық мақсатының “тұрмыстық аспектісі” де бар. Ол күнделікті өмірде,
тұрмыста жастарды компьютерлік техниканы сауатты пайдалануға үйретеді.
Информатиканы оқытудың практикалық мақсаты – оқушыларды практикалық
қызметке, еңбекке, басқа пәндерді оқыту процесінді практикалық есептер
шешуге және оны информатикалық қоғамда өмір сүруге дайындауға бағытталған.
Мектептегі информатика курсының тәрбиелік мақсаты өте зор.
Информатиканы оқу барысында ой еңбегінің мәдениеті жаңа саналы деңгейде
қалыптасады, оқушы өзінің жұмысын жоспарлай білу, оны ұтымды орындай білу,
бастапқы жоспарды оның орындалуымен байланыстыра білу сияқты адамзаттық
мәні бар қасиеттер де қалыптасады. Инфрматиканы оқытудағы алгоритмдер мен
программалар құру, оларды ЭЕМ-да орындау оқушыдан ойлануды және
шыдамдылықты арттыруды, көңіл қоя білуді, көз алдына елестете білуді талап
етеді. Сонымен қатар, жеке адамның табандылық, алдына мақсат қоя білу,
шығармашылық, белсенділік көрсете білу, жұмысына жауапкершілікпен қарау,
сенімді, тәртіпті болып, бар мүмкіншілікті қолдана білу сияқты қасиеттерін
дамытады. Алгоритмді жазуға дағдылану жауапкершілікпен қарауды, жаңа талап
қоюды керек етеді.
Сонымен информатиканы оқытудағы тәрбиелілік мақсат – оқушыны
азаматтыққа, адамгершілік қасиетке және жоғары саналылыққа баулуға
бағытталған.
Информатиканы оқып үйренудің жоғарыда аталған мақсаттары бір –
бірімен өте тығыз байланысты, оларды бір – бірінен ажыратуға болмайды.
Оқушыларға негізгі жалпы білімді беріп болмай, информаитканың тәрбиелік
эффектісін алуға болмайды. Мектепте информатиканы оқытудың жалпы мақсаттары
нақты оқу процесіне байланысты нақты мақсаттарға айналады. Пәнді оқытудың
нақты мақсаттарын анықтау жалпы дидактикадан басталады. Қазіріг қоғамның
дамуына байланысты дидактиканың көптеген қағидалары өзгеріске ұшырап отыр.
Әдісті жалпы түрде белгілі мақсатқа жетуге бағытталған әрекет тәсілі
ретінде анықтауға болады.
Дидактикада оқушының іс-әрекеті, мұғалімнің іс-әрекеті және олардың
бірлескен іс-әрекеті деп бөледі. Мысалы, оқушыларға арналған инструкцияны
жасау – мұғалімнің іс-әрекеті; инструкциямен ЭЕМ-дегі программамен жұмыс
істеу – оқушының іс-әрекеті; ЭЕМ-де орындалған оқушының жұмысының нәтижесін
қорғау (тапсыру) – олардың бірлескен іс-әрекеті.
6. Информатиканы оқытудағы оқу үрдісі
Әдісті жалпы түрде белгілі мақсатқа жетуге бағытталған әрекет тәсілі
ретінде анықтауға болады.
Оқу үрдісі оқушының іс-әрекеті, мұғалімнің іс-әрекеті және олардың
бірлескен іс-әрекеті деп бөледі. Мысалы, оқушыларға арналған инструкцияны
жасау – мұғалімнің іс-әрекеті; инструкциямен ЭЕМ-дегі программамен жұмыс
істеу – оқушының іс-әрекеті; ЭЕМ-де орындалған оқушының жұмысының нәтижесін
қорғау (тапсыру) – олардың бірлескен іс-әрекеті.
Информатика курсында оқушылар мен мұғалімнің бірлескен іс-әрекетінің
көлемін қысқартуда іс-әрекеттің тәуелсіз түрі салыстырмалы түрде елеулі
орын алады. Курстың мақсаттарының бірі ЭЕМ-мен жұмыс кезіндегі оқушының
педагогтан тәуелсіздігі, одан кейін программистен тәуелсіздігі, өз бетімен
білім алуға дағдының қалыптасуы. Сондай-ақ компьютер мұғалім мен оқушы
арасындағы тәуелсіз іс-әрекеттің көлемін едәуір кеңейтеді. Әрине, бұл
педагогты іс-әрекетінен толық босатады деген сөз емес. Педагогтың оқыту
алгоритіміндегі жүзеге асырылатын білімі мен тәжірибелері оқушының өз
бетінділігінің жоғарылауына әкеледі.
Сондай-ақ, информатика курсында танымды басқару мен өзіндік басқару
функциясы айқын көрінеді. Компьютермен жұмыс істеген оқушының өз
бетінділігі басым, оның алдына қойған мақсаты бар. Мұғалімнің міндеті оқу
іс-әрекетін ұйымдастырып, оқушының іс-әрекетін басқару.
Сөйтіп, оқыту әдісі жалпы мағынада, оқушының жеке тұлғалық қасиетін
өзгертуге бағытталған танымдық іс-әрекетін басқару әдісі ретінде
қарастырылады.
Оқыту әдісін топтауға арналған негіздер жиынтығы айтарлықтай. Оқыту
әдісін оқыту мазмұны бойынша топтау өнімді болып есептеледі:
• Әлем жайында білім
• Іс-әрекет тәсілдерін жүзеге асыру тәжірибелері
• Шығармашылық іс-әрекет тәжірибелері
• Эммоционалдық құндылық қатынас тәжірибесі.
Бұған оқушыларды тәрбиелеудегі педагогтың әсері де қосылады.
Оқушылардың белсенділігі мен өз бетінділігінің негізгі дидактикалық
функциясы оқыту мазмұнымен тығыз байланысты. Дайын мәліметті меңгерудегі
репродуктивті іс-әрекетте оқушының белсенділігі төмен болатыны, ал
проблемалық іздеу тәсілінде, шығармашылық іс-әрекетте белсенділіктің жоғары
болатыны белгілі. Информатиканы қабылдау тәсілі бойынша топтау дәстүрге
айналған: сөздік әдіс, пәндік шолу және практикалық.
Сондай-ақ, әдістерді топтаудың төмендегідей негіздері бар: білім алу
тәсілі (теория және практика), кері байланысты жүзеге асыру тәсілі (бақылау
және өзіндік бақылау), оқушылардың ойлау әрекеттері (логикалық аспект).
Информатиканың мазмұнына қатысты оқытудың нақты әдісін аталған белгі
параметрлердің комбинациясы ретінде түсінуге болады.
Енді информатиканы оқытуға қатысты маңызды деп есептелетін нақты
әдістерді қарастырайық.
Әлем жайында білім. Оқушының әлем жайында білімді меңгеруі, қабылдау,
түсіну, еске сақтау арқылы жүреді, Ал, әлемді, мысалы, адамды қоршаған
заттар әлемі, оның әлеуметтік ортасы, компьютерлік әлем, адамның өзінің
ішкі әлемі тәрізді ақиқаттылық арқылы түсінуге болады. Заттар әлемі мен
олардың арасындағы байланысты оқушылар қоғамының информациялық ресурсына
кіру арқылы жәнеЭЕМ-де модельдеу арқылы таниды. Білім беру жүйесінің
алдындағы мүмкіндіктер енді ғана ашылуда. Дәстүрлі әдіс мұғалімнің сөзі мен
кітапқа сүйенеді.
Әлеуметтік орта компьютерлік әлемнің тәртіп ережесі арқылы,
компьютерлік желіде, ұжымдық жұмыста адамдардың бір-біріне өзара
әрекеттесуі арқылы ашылады. Компьютерлік әлемді үйрену оқушылардың
ізденушілік зерттеу іс-әрекеті арқылы жүзеге асырылады, мысалы,
компьютердегі ойын ережесін, логикасын меңгеру тәрізді.
Өзіндік тану компьютермен бейнеленетін жеке іс-әрекетін ойлау
рефлекциясы арқылы жүзеге асырылады. Компьютер іс-әрекеттің нәтижесін
жылдам бере отырып, дәл осындай ойлау сапасының дамуын қамтамасыз етеді.
Іс-әрекет тәсілін жүзеге асыру тәжірибелері. Іс-әрекеттің үлгісін
көрсету және инструктаж жолымен компьютерлік әлемнің үнемі дамып отыратын
жаңалығы мен оқушылардың ізденушілік белсенділігі арқылы беріледі. ЭЕМ-мен
жұмыс істеуде іс-әрекеттің стандарты түріне бара бар оқыту әдісі ақыл-ой
әрекетін сатылап қалыптастыру болып табылады. Дайын программа мен диалогты
меңгеруде және клавиатурамен жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру үшін де бұл
әдіс қолданылады.
Шығармашылық іс-әрекет тәжірибелері. Шығармашылық іс-әрекет
тәжірибелері проблемалық есептер шығару, таныс емес құралдарды меңгеру,
модельдеу арқылы қалыптасады. Бұл жерде мұғалімге тән тәсіл – бір мәнді
анықтауды талап ететін есепті қою. Программалау мен модельдеу саласындағы
шығармашылық тәжірибесі – ашық программалар әдісімен берілуі мүмкін. Бұған
ұқсас тәжірибелердің көлемі шағын, ол информатиканың жас ғылым саласы
екенімен түсіндіріледі.
Эмоционалды құндылық қарым-қатынас тәжірибесі. Эмоционалды құндылық
қарым-қатынас тәжірибесі оқушылардың бір-бірімен және мұғаліммен қарым-
қатынасы процесінде пайда болып, таратылады. Мектеп практикасында
оқушыларға тікелей әсер ететін бірқатар тәжірибелер жинақталды. Педагогтың
жеке басының үлгісін, оның іс-әрекетін, оқушылармен, әріптестерімен және
қоғаммен қарым-қатынасын компьютерлік желі арқылы бағалау мүмкін емес.
Информатикаға тән тәрбиелік бағытта жұмыс істейтін оқыту әдісін атау
қиын, бірақ, информатиканы оқыту барысында жүзеге асырылатын жағдайларды
көрсетуге болады. Ол оқушыларға өзінің жұмысын жазуды ұсыну, программада
қате жібермеуге қойылатын талап (жұмыс нәтижесіне оқушының жеке
жауапкершілігі), сондай –ақ, эстетикалық құндылығы бар мәселе – оқушының
жауабына кластың көңілін аудару болып табылады.
Оқытудың сөздік әдісі. Классикалық педагогика өз уақытында сөзбен
білім берудің жеткіліксіз екенін мойындаған болатын. Сондай-ақ,
информацияны кітаптан, лекциядан алу жеткіліксіз, заттарды өз бетімен
танып, бақылау арқылы информация алу маңызды.
Көрнекілік әдісі. Информатика курсындағы көрнекілік әдісі – оқушының
жолдасының немесе мұғалімнің жұмысын бақылау, одан кейін компьютерлік
ортаның жұмысының өзгерісін бақылау. Енді олардың ішіндегі негізгілерін
қарастырайық.
Иллюстрация. Информатика курсында информацияның таңбалық табиғатын
толық бейнелеп көрсетуге мүмкіндік бар. Бәрінен бұрын, көзге көрінбейтін
нәрселерді бейнеленгеннің пайдасы зор. Мысалы, тақтада сандық немесе
текстік мәндермен жазылған тіктөртбұрышты көрсету (ЭЕМ-нің барлық
зердесінің үлгісін, зерденің ұяшықтарын көрсету). ЭЕМ-мен алғашқы танысу
ретінде қағазға бейнеленген клавиатураны көрсету, ол өзі де көрініп тұр,
бірақ клавиштардың қызметі сөзбен түсіндіріледі. Бұл жерде иллюстрация
сөзбен жалғастырылады.
Демонстрация. Мұғалім компьютердегі орындалатын іс-әрекеттің үлгісін
үндемей-ақ, демонстрациялауға болады. Кез келген компилятор қателердің орны
мен мәнін демонстрациялай алады. Оқушылар өзігің жұмысының нәтижесін
мұғалімге немесе жолдастарына демонстрациялап бере алады. Алгоритмнің
атқарылу процесі атқарылу кестесінің көмегімен демонстрацияланады. Сондай-
ақ, оқу ойындарындағы іс-әрекет процесін демонстрациялауға да мүмкін болды.
Компьютерлік демонстрацияның маңызды ерекшелігі – көрнекі бейнелерді
қозғалмалы күйде басқару. Оқушы демонстрациялауды өзінің дербес қарқынымен
орындайды және қайталауына мүмкіндігі бар.
ЭЕМ-нің көмегімен модельдеу мен көрнекі бейнелеу нәтижесінің белгілі
бір қауіпі бар. Кез келген компьютерлік модель шынайы ақиқаттан әлдеқайда
жеңіл болады, сонымен қатар, шынайы құбылыста көрінбейтін өзіндік қасиеті
болады. Сондықтан, компьютердегі модель арқылы шынайы құбылыстан тікелей
үйрету қажет.
Практикалық (іс-әрекеттік) әдістер. Қарастырылып отырған жағдайда
практика оқушының іс-әрекетіне қатысты теориямен емес, сөзбен және
бақылаумен салыстырылады. Информатика білімнің үш түрлі көзін үйлесімді
түрде біріктіреді: сөз, бақылау және іс-әрекет. Мысалы, нұсқауларды оқып
(сөз), мұғалімнің әрекеті мен ЭЕМ-нің жұмысын бақылай отырып (заттық әдіс),
оқушылар компьютермен практикалық іс-әрекетті орындай бастайды. Мұнда
әдістер бірін бірі толықтырады.
7. Информатиканы оқытуды ұйымдастыру
Мектептердегі барлық пәндер бойынша оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың
негізгі түрі сабақ болып қалыптасты. Мектептегі сабақ класс-сабақ жүйесін
құрайды. Оның мынадай негізгі сипаттары бар:
1. оқу топтарының құрылымы
2. әр кластағы оқыту мазмұнын қатаң анықтау
3. оқу сабақтарының нақты белгіленген кестесі
4. оқушылар жұмыстарының жекелей және бірлескен түрлерін ұштастыру
5. мұғалімнің жетекші ролі
6. оқушылар білімін жүйелі тексеру және бағалау.
Сабақтың ең басты белгісі – оның дидактикалық мақсаты. Ал,
дидактикалық мақсат – оқытушының алға қойған жоспарын көрсетеді. Соған
сәйкес дидактикада сабақтың мынадай түрлері бар:
1. жаңа сабақ (тың хабарлау айту, түсіндіру сабағы)
2. оқушылардың шеберліктерін және дағдыларын дамыту, бекіту сабағы
3. оқушылардың білімін, шеберлігін және дағдыларын тексеру сабағы.
Көптеген жағдайларда мұғалім осы аталған дидактикалық мақсаттардың
біреуін ғана басшылыққа алып қоймайды, олардың бірнешеуіне немесе барлығына
тұтастай сүйенеді. Сол себепті тәжірибе жүсінде аралас сабақ түрі кеңінен
қолданылады. Аралас сабақтың құрамы әртүрлі болып келеді және оның бірқатар
артықшылықтары бар. Сабақтың түрлерін араластыра қолдану жаңа білімді
сапалы, әрі жылдам қабылдауды, кері байланысты және педагогикалық процесті
басқаруды, бағаларды көбейтуді, оқйтуды жекеше ұйымдастыруды қамтамасыз
етеді.
Компьютердегі оқу процесі төмендегідей үш аспектіні қамтиды:
• оқушының оқу танымдық іс-әрекетін басқару
• оқушының информациялық процестерді басқаруы
• оқушының жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру және дамыту.
Аталған аспектілерге сәйкес:
• оқу танымдық процесті ұйымдастырудың түрлері: класс-сабақ жүйесі және
т.б.
• оқытуды ұйымдастыру түрі: дербес, фронтальды, коллективтік, топтық.
• Тәрбие жұмысын ұйымдастыру түрі, - болып бөлінеді.
Педагогикалық оқу іс-әрекетінде сабақты ұйымдастыру мен өткізудің қандай
түрі пайдаланылса да, ол оқушылардың дайындық деңгейіне өтілетін
материалдың күрделілігі мен жаңалығына, сондай-ақ, оқушылардың жас
ерекшелігіне байланысты. Ал, оқыту түрін таңдау аса маңызды мәселе болып
табылады, дегенмен сабақтың мақсаты оқытушының таңдаған әдісіне байланысты
өз деңгейіне жетеді. Осындай әдістің бес түрін атап көрсетуге болады:
• Түсіндірмелі – иллюстрациялық
• Программаланған
• Модельдік
• Эвристикалық
• Проблемалық
Информатика курсында аталған әдістерді мұғалім қалай пайдалануы керек?
Аталған әдістерді пайдалануды мысалмен түсіндірейік.
Түсіндірмелі – иллюстрациялы әдісті оқушыларға тақырып белгілі болған
жағдайда, сабақта өтілген материалды бекіту сабағы ретінде жоспарланғанда
пайдалануға болады. “Графикалық операторлар” тақырыбын бекітуге
төмендегідей сабақ түрін ұсынуға болады: сабақтың алғашқы үштен бір
бөлігінде тақырып бойынша барлық операторларды пайдаланып, компьютерде
қарапайым программа жазу.
Оқушыларға аралық нәтиже белгісіз болған жағдайда программалап оқыту
әдісін пайдалану ұсынылады. Мысалы, оқушылар графикалық операторлармен
таныс, программаның орындалу нәтижесінде қандай сурет алынатынын біледі,
бірақ суретті салу – әр оқушыға жеке тапсырма.
Егер аралық нәтиже белгілі болса, бірақ оны алу жолы белгісіз болса,
ол оқытудың эвристикалық әдісі болып табылады.
Бастапқы шарттан бастап, соңғы нәтижеге дейін белгісіз болса, ол
дидактиканың проблемалық әдісі болып табылады. Мысалы, үйретуші программа
құру – проблемалық оқыту болып табылады.
Модельдік шарттар бойынша алғашқы шарттар белгісіз, бірақ қалғандары
белгілі. Бұл жағдайда оқытушы сабақты оқушылармен біріге отырып, шартты
таңдап, модель құруға болатындай етіп ұйымдастырады. Одан кейін соңғы
нәтижеге дейін қажетті шартпен салыстырылып отырылады. Егер алынған
нәтижедегі айырмашылық үлкен болатын болса, онда алғашқы шартқа өзгеріс
енгізіліп, модель нақтыланып, алгоритм қайталанады. Аталған оқыту әдістері
әртүрлі формада қолданылуы мүмкін. Сабақты ұйымдастыру және өткізу түрін
төмендегідей құрылымда беруге болады:
• ұйымдастыру
• қайталау
• жаңа материалды өту
• бекіту
• бақылау
• оқушылардың алған біліміндегі олқықылықтарын толтыру.
Информатикадан өтілетін сабақтың қарапайым құрылымын былай сипаттауға
болады:
Кластағы жұмыс мазмұны
Ұйымдастыру кезеңі: сабақ тақырыбын хабарлау, дәптерге алғашқы
жазуларды түсіру – 1 – 3 минут.
Өтілген материалды ауызша сұрақ түрінде қайталау және тақтаға жазу – 4
– 9 минут.
Жаңа материалды өту (лекция немесе әңгіме) – 10 – 25 минут.
Компьютерде өтілген материалды бекіту. Қойылған есепті шешудің негізіг
алгоритімімен танысу. Мұғалім әр оқушыға жеке көмек көрсетеді – 26 – 42
минут.
Үйге тапсырма және оған түсініктеме беру – 43 – 44 минут.
Сабақты қорытындылау – 45 минут.
8. Мұғалімнің сабаққа дайындалуы және жұмыс жоспары
Оқу процесінің тиімділігі, сабақтың жүйелілігі мен сапасы,
программаның орындалу барысы, білімнің тереңдігі бүкіл оқу тәрбие жұмысын
дұрыс жоспарлауға байланысты.
Мұғалім өз жұмыс жоспарын жасаудан бұрын, кластың программасымен,
оның түсініктемесімен зер сала танысып, оқулықтың көлемі мен мазмұнын
талқылайды. Бұдан соң оқу жоспарын басшылыққа алып, оқу бюджетін анықтап,
оқу процесінің жоспарын жасауға кіріседі.
a) Оқу процесін жоспарлаудың беташар документтері мектепке арналған оқу
жоспары мен программа болып табылады. Мектеп информатикасының қазіргі
программасы календарьлық жоспар түрінде құрылған. Өйткені, онда
информатика курсының жеке тақырыптарын және тақырыптырдың түйінді
мәселелерін оқыту үлгі ретінде сағаттарға бөлініп берілген.
Оқу процесінің жоспары жылдық немесе жарты жылдық, тақырыптық және
сабақ жоспарын қамтиды.
Оқу процесінің жылдық жоспарында оқу материалы тоқсандарға бөлініп,
тақырыптарды оқытуға бөлінетін сағат саны мен уақыты белгіленеді, қайталау
мерзімі мен тәсілдері анықталады.
Тақырыптық жоспар нәтижесінде әрбір тақырыптың өзекті мәселелерін
сабақтарға бөліп, қайталаудың түрлерін, бақылау жұмыстары мен үй
тапсырмаларының мазмұнын анықтайды. мұнда ескеретін бір жәй – программаның
түсініктемесінде атап көрсетлген міндеттер мұғалім мен оқушылардың
қызметінде жаңа көрініс табуы тиіс. Тақырыптық жоспар әр сабаққа арналған
дидактикалық материалдарды, көрнекі құралдар мен техникалық құралдарды
уақытында даярлауға мүмкіндік береді, өткізілетін сабақ пен кластан тыс
жұмыстардың сипатын анықтауға көмектеседі. Сабақты ттақырыптық жоспарлаудың
міндетті, бірегей түрі болмайды. Ол оқушылардың жас ерекшеліктеріне және
басқа да факторларға сай өңделіп, жетілдіріліп отырады. Тақырыптық
жжоспардың бір үлгісі мынадай болуы мүмкін:
Сабақ тақырыбы Оқушылар өздігіненҚажетті техникалықӨтілген материалды
орындайтын және көрнекі қайталау
жұмыстары құралдар
Оқу процесін даярлаудың соңғы сатысы – күнделікті сабақ жоспарын
жасау. Сабақ жоспарын жасау сабақ ммазмұнын, баяндау ретін, онда кездесетін
әр алуан қиындықтар мен оларды жою жолдарын, оқушылар өздігінен орындайтын
жұмыстарды, үйге берілетін тапсырмаларды, сабаққа қойылатан сұрақтарды
т.с.с. мұғалімнің алдын ала болжауына көмектеседі.
Сабақ жоспарын жасау, сабақты ұйымдастыру мен программалық материалды
оқыту мұғалімнен қажырлылықты талап етеді. Сондықтан әрбір мұғалім сабақты
жоспарлаудың тиімді тәсілдерін меңгеруі тиіс. Әсіресе, жас мұғалімдердің
сабақтың толық жоспары мен конспектісін жазғаны жөн. Себебі, сабақ жоспары
әр жыл сайын жасалса, сабақтың конспектісі тек жеке ескертулермен, жаңа
методикалық ұсыныстармен, шығаруға тиісті есептермен және қойылатын
сұрақтармен толықтырылып отырады. Бірте-бірте бұл конспектілер әр кластың,
жеке оқушылардың ерекшеліктеріне қарай сараланып, жетекші методикалық
құралға айналады.
Сабақ жоспарының мазмұнымен қатар, оның түріне де көңіл аударған жөн.
Ол шолуға жеңіл әрі тез оқуға ыңғайлы болғаны дұрыс. Осы мақсатта жоспар
тезистік түрде нөмірленіп, атқарылатын істің сатылары мен негізгі мағынасы
арнайы сызықтармен бөлінеді. Алайда мұғалім жоспар шеңберінде шектеліп
қалмай, қажетті жағдайларда шегініс жасап отыруы керек. Мәселен, параллель
кластардың өздеріне тән өзгешеліктеріне қарай жоспардың кейбір пунктерін
өңдеп, жетілдіріп отыру қажет. Әрбір сабақтан соң, оның кемшіліктері мен
жетістіктеріне тиісті қорытынды жасап, мұғалім өз ойларын қағазға түсіріп
отыруы дұрыс. Бұл кейінгі сабақта қолданылатын әдістердің пәрменділігін
арттыруға септігін тигізеді.
Әсіресе, студенттер мен жас мұғалімдердің сабақ конспектісін жасағаны
дұрыс. Конспект оларға сабақтың барысы мен мазмұнын толық көрсетуіне
мүмкіндік туғызады.
Жас мұғалімдер мен студент-практиканттарға сабақ конспектісін мынадай
схемада жасау ұсынылады:
1 2 3
Сабақтың жоспары Мұғалімнің қызметі Оқушылардың қызметі
1- графада сабақтың барысы көсетіледі.
2- графада мұғалімнің материалды баяндау мазмұны, берілетін сұрақтар
мен оқушылар өздігінен орындайтын тапсырмалар қамтылады.
3- графада сабақтың әр түрлі сатыларында оқушылардан күтілетін
жауаптар мен өздік жұмыстарының нәтижелері көрсетіледі. Сонымен бірге,
мұнда жаңа материалды өткен кездегі, білім мен іскерліктерді баяндандыру
барысындағы оқушылардың танымдық қызметтерін қарастырып отыру жөн.
ә) Мұғалімнің сабаққа даярлығы. Озат мұғалімдердің іс-тәжірибесін зер
сала зерттеу сабаққа даярланудың неғұрлым жалпы сатыларын атап көрсетуге
мүмкіндік береді.
Сабаққа даярланудың алғашқы сатысы оның мақсатын анықтау болып
табылады. Сондықтан мақсаты деп сол сабақта оқытып үйретуде, тәрбиелеуде
және одан әрі дамытуда мұғалімнің жетекшілігімен қол жетерлік соңғы
нәтижені түсінеміз. Сабақтың мақсаты программа мен оқулықтың тиісті
тақырыбын зерртеу негізінде анықталып, сабақтың мазмұнын, оқыту әдістерін
және бүкіл сабақтың барысын жасауға әсер етеді. Мақсат анықталғаннан кейін,
сабақ құрылымын сол мақсатқа қол жететіндей етіп жасау керек.
Сабақ мақсатына мынадай талаптар қойылады:
1. Сабақ мақсаты: оқушылар қандай білімді меңгеруі керек (білімдік
мақсаты), қандай іскерліктер қалыптастырылды (практикалық және
оқушыларды дамыту мақсаты), сабақтың оқушыларды тәрбиелеуге қосқан
үлесі қандай (тәрбиелік мақсаты) тәрізді мәселелерге жауап беруі тиіс.
2. сабақ мақсаты өте дәл тұжырымдалуға тиіс, яғни сабақта қандай білім,
іскерлік және машықтар қалыптастырылатыны, тәрбиелік қызметінің мәні
белгіленуі керек.
Сабаққа даярланудың келесі кезеңі оның мазмұнын анықтау. оқулықтарда
оқу материалының тақырыптарға бөлінуі, оқушылардың танымдық қызметін
ұйымдастыру мен бағыт-бағдар беру тәсілдерінің оқулықта көрініс табуы бұл
кезеңді іске асыруға жол ашты.
Сонымен бірге, оқу программасының соңында берілген оқушылар игеруге
тиісті білім мен іскерліктердің тізімі, пәнарлық байланыстар мазмұнының
белгіленуі мұғалімнің сабаққа даярлығын едәуір жеңілдетеді.
Мұнда, ең алдымен, сабақтың негізгі ғылыми және ғылыми-дүниетанымдық
мазмұны айырықша көрсетіледі. Сабақтың шамадан тыс ауырлауынан сақтандыру
үшін игеруге міндетті негізгі оқу материалын, ұғымдардың елеулі белгілерін
нақтылауды, түсініктерді қалыптастыруды көздейтін және тәрбиелік мақсаттағы
материалды іріктеп алу қажет. Кейбір жағдайларда, уақыттың жетіспеуінен,
оқу материалының бір бөлігі класта түсіндіріліп, қалған бөлігі үйде
өздігінен оқуға берілуі мүмкін. Сондай-ақ үй тапсырмаларының үлесі класс
жоғарылаған сайын көбейе түседі. Сондықтан мұғалім сабаққа даярланғанда
программа мен оқулықты зерттей отырып, қандай мәселелерді сабақта, қайсысын
үйде орындауға тапсыру керектігін айырып отыруы тиіс. Мұнда, әрине,
оқушылардың жалпы информатикалық дайындығын ескеру міндетті.
Сабақта өтілетін материалдың мазмұны мен мақсаты, оқушылардың дайындық
дәрежесі, олардың жас ерекшеліктері, мұғалімнің іс-тәжірибесі оқытудың
әдістері мен құралдарын анықтайды.
Мұнда алдымен қандай материал оқушыларға дайын күйінде берілетінін,
қайсысы оқушылардың өздігінен орындауына тапсырылатынын анықтаған жөн. Егер
оқушыларды теориялық материалмен алғаш танытырғанда, олардың тірек болар
білімдері мен іскерліктері жоқ болса, онда әңгімелеу, түсіндіру, лекция
немесе проблемалап баяндау әдістерін пайдаланады. Бұл жағдайда оқушылардың
қызметі білім мен іскерлікті жаңғырту сипатында болады. Ал оқушылардың
тиісті білім қоры бар болса, эвристикалық тәсілді қолдануға болады және
т.с.с.
Оқыту әдістерін таңдау оқытылатын тақырыптың информатика курсында
алатын орнына да байланысты. Оқыту барысында оқушылардың білім мен іскерлік
қорлары баий түседі, олай болса олардың творчестволық қызметі мен өздігінен
орындайтын жұмыстарын кеңейте түсуге толық мүмкіндік туады.
Оқыту әдістерін таңдаған кезде оқушылардың жас ерекшеліктерін ескерген
орынды. Себебі, зейіннің тұрақсыздығы мен шаршау төменгі класс оқушыларына
тән қасиет. Сондықтан оқ жұмысын әдістері мен тәсілдерін үнемі түрлендіріп,
қызметтің бір түрінен екінші түріне көшіп отыру, ойын элементтерін жиі
пайдалану дұрыс. Ал IX – XI кластарда оқтын–оқтын лекцияны пайдалану, осы
класс оқушыларының танымдық мүмкіндіктеріне толық сай келеді.
Төменгі класс оқушылардың ынтасын ояту үшін сабақтың қызықтылығын
арттыру керек болса, жоғары кластарда оқытудың проблемалық әдістері мен
зерттеушілік әдістері басым болғаны пайдалы.
Мұғалімнің сабаққа даярлануының маңызды буындарының бірі - ғылыми-
методикалық әдебиеттерді оқып, зерттеу. Сондықтан әр мұғалімнің жеке
кітапханасы болуы абзал.
Өзінің сабаққа даярлануын жеңілдету үшін мұғалім ұдайы информатикадан,
оны оқыту методикасынан баспасөз бетіне жарияланған қажетті материалдарды
жинап, арнайы картотека жасайды.
Сонымен бірге мұғалімнің қолында дидактикалық және методикалық
материалдар болғаны дұрыс. Бұлар қажетті мөлшерде дайындалған бақылау
жұмысының варианттарын, оқушылардың жеке ерекшеліктеріне сәйкес әр класқа
арналған және әрбір тақырып бойынша дайындалған карточкалар жинағын,
өздігінен жұмыс істеуге және білімді программалап тексеруге арналған
дидактикалық материалдарды, практикалық және лабораториялық жұмыстардың
нұсқауларын, техникалық құралдарды пайдалануға арналған материалдар
жиынтығын, көрнекі құралдарды және т.б. материалдарды қамтиды.
Бұл материалдарды даярлауға, алғашқы кезде, біраз уақыт бөліп
еңбектенуге тура келсе, толық даярланып біткеннен кейін, керісінше, уақыт
үнемдеуге, сабаққа даярлықтың тиімділігін арттыруға игі әсерін тигізеді.
Өзінің немесе әріптесінің жұмысына бақылау жасау үшін мұғалім сабақты
талдай білуі керек. Бұл әсіресе, студент-практикант пен жас мұғалімдерге
өте пайдалы. Сабаққа талдау жасау арқылы өзінің немесе әріптесінің
қызметіндегі кемшіліктер мен жетістіктерді бақылап, өзі үйренеді.
Информатика сабағын талдау мынадай схемамен жүргізілуі мүмкін:
1. Сабақ жайындағы жалпы мағлұматтар (класы, пәні, тақырыбы). Сабақтың
типі мен құрылымы. Тақырып бойынша жүргізілетін сабақтар жүйесіндегі
оның орны.
2. Сабақтың басталуы. Оқушылардың сабаққа даярлығы. Оқушыларды оқу ісіне
тартуда мұғалімнің пайдаланатын тәсілдері.
3. Сабақты жабдықтау. Оқытудың техникалық құралдарын, көрнекі құралдарын
қолдану, оларды дұрыс пайдалану.
4. Сабақтың мазмұны (оқытудың ғылымилығы мен түсініктілігі, оқушылар
өздігінен орындайтын жұмыстардың түрлері, олардың мазмұны, сабақтың
тақырыбын аша түсетін жаттығулар мен есептердің жүйесі).
5. Сабақтың методикалық қорлары: оқу материалын іріктеп алудың негізі,
қолданылатын әдістердің жаңалығы, сабақтың мазмұны мен типіне,
оқушылардың жас ерекшеліктеріне оның сәйкес келуі, сабақтың барлық
сатыларында оқушылардың қызметін жандандыру әдістері мен тәсілдері,
оқушылардың жеке ерекшеліктеріне сай жұмыс жүргізу, есеп шығару,
программалау тілдерінде программалар құру, оқушылардың білімдерін
тексеру және бағалау тәсілдері мен сапасы, үйге тапсырма беру
методикасы, оның көлемі мен мазмұны.
6. Сабақтың мазмұны, ұйымдастыру және өткізу әдістерінің тәрбиелік мәні,
оқушылардың сабақтағы мінез-құлқы.
7. Мұғалімнің сабақққа дайындығы, методикалық шеберлігі,
мәдениеті,ұқыптылығы, сөйлеу мәнері, педогогикалық әдебі.
8. Сабақ жоспарының орындалуы. Мақсатқа қол жетуі.
9. Қорытындылар мен ұсыныстар.
Бұл схемада назар салсақ информатика сабағындағы ең бастысы – оның
информатикалық мазмұны мен тәрбиелік мәні екен. Ендеше, сабақ үстіндегі
барлық қызмет осы екі нәрсені қамтамасыз етуге бағытталуы тиіс.
Сабақ өту барысында мұғалімнің қызметі
Информатикадан сабақты өткізу барысында мұғалім бірінен соң бірі
туындап жататын әрбір педагогикалық ситуацияны таразылай білуі керек. Сабақ
барысында мұғалім әрі байсалды, әрі қатал, әрі биязы, әрі талапшыл, әрі
сабырлы, әрі ақжарқын болуы керек. Информатика пәнінің мұғалімі практикалық
жұмыс барысында педагогикалық іс-әрекеттің барлық түрін орындауға тура
келеді. Мұғалімнің педагогикалық іс-әрекеті деп әртүрлі әдебиеттерді (оқу
бағдарламасы, оқулықтар және басқа да оқыту құралдары) талдай отырып,
оқушылардың жас ерекшелігіне сай қажетті материалды жинақтап, сабақтың
пәндік мазмұнын құру; сондай-ақ, өзінің жұмысын жоспарлау және оқушыларды
өзінің жұмысын жоспарлай білуге үйрету; оқушылардың әртүрлі іс-әрекетін
ұйымдастыра білу, оларға көмектесу және белгілі бір деңгейде оны басқару;
өзінің іс-әрекетін бағалай білу және оқушыларды өз іс-әрекетін бағалай
білуге үйрету болып табылады. Мұғалімнің іс-әрекетіне қойылатын талаптар:
ұйымдастырушылылық, оқыту, тәрбиелілік.
ІІ. МӘТІНДІ ФОРМАТТАУ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
2.1. Символдарды форматтау
Символдарды форматтауға харіп параметрлерін, символдар аралығындағы
бос орындарды және оларды жолға байланысты жоғары не төмен жылжыту
мүмкіндіктерін тағайындау жатады. Осы тәсіл арқылы құжаттағы маңызды деген
элементтерді айқындап алып, олардың параметрлерін өзгертуге және кейбір
символдарды жоғарғы не төменгі индекс ретінде кішірейтілген жазба
әріптермен бейнелеуді тағайындауға мүмкіндік береді.
Бұлардан өзге арнайы харіптер бар, олар құжатты көркейтіп, безендіру
істерін жандандырады.
Харіптер
Харіптер ұғымына:
- Харіптің типі;
- Харіптің мөлшері;
- сызылымы;
- түсі;
- арнайы эффектілері жатады.
Харіптердің негізгі параметрлерін тағайындау
Форматтау процесі негізінен символдардың қажетті параметрлерін
тағайындаудан тұрады. Енгізілген мәтінді форматтау ісін жүзеге асырамыз
немесе алдымен оның параметрлерін анықтап сонан соң енгізілген мәтінді
қойылған талапқа сай орындаймыз.
Харіптің негізгі параметрлерін (типі, өлшемі, сызылымы) Формат
командасының мәзірі, "Форматтау" құрал-саймандар тақтасы, пернелік
командалар мен контекстік мәзір жүйелерінің көмегімен тағайындауға болады
"Харіп" сұхбаттасу терезесін пайдалану
Харіптермен жұмыс істеуге арналған аспаптардың толық жиынтығын "Харіп"
сұхбат терезесі ұсынады. Бұл терезеде кез-келген Харіп типін таңдауға Word
жүйесінде талап етілетін барлық параметрлерді тағайындауға мүмкіндік
береді.
Жұмыс процесінде пернелік командалардың, жанама мәзірдің және құрал-
саймандар тақтасының батырмаларының көмегімен Харіптердің параметрлерін
өзгертуге және толықтыруға болады.
"Харіп" сұхбат терезесін ашу үшін мына әрекеттердің біреуін орындау
керек:
- Формат-Харіп командасын таңдау;
- құжаттың жұмыс аймағында тышқанның оң жақ батырмасын басу. Сонда
экранда пайда болған контекстік мәзірден "Харіп" командасын таңда.
Осы әрекеттер нәтижесінде шыққан терезеде екі парақ бар: "Харіп" және
"Интервал".
Харіп - компьютерде орнатылған харіптер тізімі.
Харіптердің сызылымы мына опциялардан (мүмкіндіктерден) тұрады:
- Әдеттегі - негізгі мәтін символдары үшін пайдаланылады;
- Курсив - сөздерді, тақырыптарды айқындау үшін пайдаланылады;
- Жартылай қарайтылған - сөздерді, тақырыптарды айқындау үшін
пайдаланылады;
- Жартылай қарайтылған курсив - алдыңғы екі түрлі харіптер
комбинациясын бірге пайдаланушы;
- Мөлшер - әріптердің мүмкіндік мөлшерінің тізімі (8-72 пункттер
аралығында).
Астын сызу мыналардан тұрады:
- Жоқ - мәтіннің асты сызылмай бейнеленеді;
- Кәдімгі - мәтіннің асты тұтас сызықпен сызу;
- Тек сөздер - тек сөздердің асты сызылып, сөз арасындағы бос орындар
асты сызылмайды;
- Қоссызық - сөздердің астын қоссызықпен сызу;
- Пунктирлік - үзбе сызықпен астын сызу;
- Түс (Цвет)- мәтінді бояйтын мүмкін түстер (Авто, Қара Қызыл, Сары
т.б.) тізімі бар.
Эффектілер құрамы:
- Сызылған - мәтін үстінен тұтас түзу сызықпен сызу (түзету кезінде
пайдаланылады);
- Жоғарғы индекс - мәтін негізгі сызықтың деңгейінен жоғары
көтеріледі;
- Төменгі индекс - мәтін негізгі сызықтың деңгейінен төмен түсіріледі;
- Жасырын - мәтін баспаға берілген кезде көрінбейді;
- Кішірейтілген жазба әріптер -мәтін мөлшері жол әріптеріндей жазба
әріптермен бейнеленеді;
- Алдын ала келісім бойынша - бұл батырманы басу "Харіп'" терезесінде
тағайындалған параметрлер бұдан былай осы нұсқамен даярланатын барлық
құжаттарға келісім бойынша пайдаланылады.
Өңделіп (теріліп, түзетіліп) жатқан мәтіннің кейбір фрагменттерінің
Харіптерінің параметрлерін өзгертуге болады. Ол үшін сол керекті фрагментті
ерекшелеп, артынан "Харіп" терезесі көмегімен оның керекті параметрлерін
тағайындаймыз.
Мұндайда тек ерекшеленген фрагменттің ғана Харіп параметрлері
өзгереді, ал қалған мәтін өзгеріссіз қалады. Осындай тәсілмен тақырыпты
немесе мәтін ішінде ескертулерді ерекшелеп, олардың астын сызып немесе
қарайтылған қалың Харіппен айқындап қоюға болады.
Сонымен Харіптер сұхбат терезесі арқылы оның параметрлерін өзгерту
үшін:
1. Харіп форматы өзгертілетін мәтін фрагментін ерекшелеу керек.
2. Формат-Харіп командаларын таңдау қажет.
3. Терезенің ішкі "Харіптер" парағы арқылы Харіп типінің: мөлшерін
және сызылымын тандап алу керек.
Алайда жұмыс барысында қайта-қайта "Харіп" сұхбат терезесін ашудың
қажеті жоқ. Осы мақсат үшін пернелерді немесе "Форматтау" Құрал-саймандар
тақтасы батырмаларын пайдалану орынды болады.
Мәтін астын сызу
WORD редакторы мәтіннің астын сызу тәсілдерінің төрт түрін ұсынады:
тек сөздердің астын сызу, дара сызықпен, қоссызықпен және пунктир
(бөлінген) сызықпен астын сызу.
Мәтіннің астын сызу "Харіп" сұхбат терезесінде жүргізіледі. Ол үшін
асты сызылатын мәтін фрагментін ерекшелеп, содан кейін "Астын сызу" өріс
жолының батырмасын баса отырып, экранға шыққан тізімдердерден өзімізге
қажет түрін таңдап аламыз.
7-сурет. "Харіп" сұхбат терезесі. Мәтінді форматтау.
Абзацтарды форматтау
Кез-келген редактордағы сияқты, WORD жүйесінде де абзац дегеніміз
мәтіннің абзац символымен (екі Enter пернесін басу аралығы) шектелген
бөлігін айтады. Абзацты жеке форматтауға болады,
Оны форматтау кезінде мынадай ұғымдарды пайдаланамыз:
Шегініс - мәтіннің сол жақ шетінен абзацтың алғашқы жолының басына
дейінгі аралық, жәй мәтін жолындағы азат жол.
Абзацтың бірінші жолы шегініп оң жаққа ығысумен қатар, нөмірленген
тізім элементтерін көңіл аударарлық ету үшін немесе библиографиялық
әдебиеттер тізімін көрсету кезінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz