«SHARQONA» АТТЫ ЭТНО СТИЛЬДЕГІ БОЙЖЕТКЕН КИІМ ҮЛГІЛЕРІНІҢ ЖИЫНТЫҒЫН ЖОБАЛАУ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ...3
І Тарау « SARQONA » КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 « SHARQONA » сән үлгілерінің шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 « SHARQONA » сән үлгілерінің қызметі және дизайн объектісі. Стиль және сән ... ... 15
1.3 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы ... ... ... ... ... ... ... .19
1.4 « SHARQONA » сән үлгілерінің көркем бейнесін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... .22
1.5 Сән үлгілерінің техникалық эскизі, сырт түрінің сипаттамасы ... ... ... ... ... .26
ІІ « SHARQONA » СӘН ҮЛГІЛЕРІНІҢ КОНСТРУКЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Конструкциялау әдістемесін таңдап негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
2.2 « SHARQONA » сән үлгілерінің сызбасын құрастыру үшін бастапқы мәліметтерді, қосымшаларды таңдап негіздеу ... ... 28
2.3 « SHARQONA » сән үлгілерінің сызбасын құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.4 « SHARQONA » сән үлгілерінің сызбасына модельдік ерекшеліктерін енгізу ... ... ... ...35
ІІІ « SHARQONA » СӘН ҮЛГІЛЕРІНІҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
3.1 « SHARQONA » сән үлгілеріне өңдеу әдістерін және құрал.жабдықтарды таңдау...
3.2 «SHARQONA» сән үлгілерінің түйіндік өңдеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
3.3 «SHARQONA» сән үлгілерінің дайындаудың технологиялық бірізділігін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ..42
3.4 «SHARQONA» сән үлгілеріне кеткен материал шығынын мөлшерлеу ... .44
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ...46
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ..48
Қосымшалар ... ... ... ... ...50
І Тарау « SARQONA » КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 « SHARQONA » сән үлгілерінің шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 « SHARQONA » сән үлгілерінің қызметі және дизайн объектісі. Стиль және сән ... ... 15
1.3 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы ... ... ... ... ... ... ... .19
1.4 « SHARQONA » сән үлгілерінің көркем бейнесін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... .22
1.5 Сән үлгілерінің техникалық эскизі, сырт түрінің сипаттамасы ... ... ... ... ... .26
ІІ « SHARQONA » СӘН ҮЛГІЛЕРІНІҢ КОНСТРУКЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Конструкциялау әдістемесін таңдап негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
2.2 « SHARQONA » сән үлгілерінің сызбасын құрастыру үшін бастапқы мәліметтерді, қосымшаларды таңдап негіздеу ... ... 28
2.3 « SHARQONA » сән үлгілерінің сызбасын құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.4 « SHARQONA » сән үлгілерінің сызбасына модельдік ерекшеліктерін енгізу ... ... ... ...35
ІІІ « SHARQONA » СӘН ҮЛГІЛЕРІНІҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
3.1 « SHARQONA » сән үлгілеріне өңдеу әдістерін және құрал.жабдықтарды таңдау...
3.2 «SHARQONA» сән үлгілерінің түйіндік өңдеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
3.3 «SHARQONA» сән үлгілерінің дайындаудың технологиялық бірізділігін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ..42
3.4 «SHARQONA» сән үлгілеріне кеткен материал шығынын мөлшерлеу ... .44
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ...46
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ..48
Қосымшалар ... ... ... ... ...50
Елбасымыз Нұрсултан Әбішұлы.Назарбаев Қазақстан халқына арналған дәстүрлі Жолдауын Тәуелсіздік күні қарсаңында жария етті. Елбасымыздың «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» атты жаңа Жолдауы дер кезінде жарияланып отыр. Елбасымыздың биылғы Жолдауында алдымен мемлекетіміздің, ұлттық экономикамыздың, азаматтық қоғамымыздың, қоғамдық келісіміміздің, өңірлік көшбасшылығымыз бен халықаралық беделіміздің дағдарыста сыналуы сөз болды. Ең бастысы, бұдан бұрынғы қол жеткізілген нәтижелер сараланып, енді осыдан соң тың міндеттерге бағыт беріліп, соны жүзеге асыруға бар күш-жігер жұмылдырылмақ. Ұлттық қордан 2015, 2016, 2017 жылдарға, әр жыл сайын үш миллиард доллардан қаржы құйылуы соның берік кепілдігі іспеттес. Әсіресе, әлеуметтік саладағы екі-үш ауысымды мектептерді жою, балабақшаны көбейту және тағы басқа мақсаттардың халық көңілінен шығып, қолдау табары сөзсіз. Ұлттық қордан 2015-2016 жылдарға 180 миллиард теңге қаржының жас отбасылар мен пәтерге мұқтаж адамдарға үй салуға бөлінетіндігі де халықты бір қуантып тастады. Жолдауда еліміздің жолдары ең негізгі байланыс өзегі болғандықтан, негізгі аймақтарды байланыстыратын автожолдарды жөндеу туралы тапсырмаларға да ерекше көңіл бөлінді.
1.НазарбаевтыңН.Ә «Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір
болашақ» атты халыққа Жолдауы . 2014-2015
2.Бас редактор НысанбаевӘ «Қазақ энциклопедиясы» 1 том - Алматы, Бас редакциясы, 1998
3. Шершнева Л.П «Әйел және бала киімін констукциялаудың негіздері»
4.Сүлейменова Г., Бұйымдардың түйіндік өңделуі» - Фолиант, Астана 2012
5.Тәкішова Г .Ә.,Е. Асанова. «Киімді моделдеу және көркемдік безендіру» - Фолиант, Астана 2008
6.Амірғазы Қ.Ж. «Қазақ қолөнері» - Дайк-Прес, Алматы 2004
7. Ералин Қ., Ералина Ғ.«Дизайн негіздері» - ХҚТУ Тұран, 2012
8.Асанова. С., Птицина А., ӘбдіғапбаровҰ. « Қазақ ұлттық ою-өрнектерінің тарихы және теориясы»
9.Асанова С.Ж., Казахская национальная одежда, «Сымбат»,1995ж.
10.ЦОТШЛ.Единый метод конструирования мужской и женской
одежды.Ч.1.ЦБНТИ. 1982 г.
11.МатузоваЕ.М. Разработка конструкций женских швейных изделий по моделямМ.Легкая и пищевая промышленность.,1983г.
12.ЦОТЩЛ. Единый метод конструирования одежды с втачными рукавами для девочек , изготавливаемый по индивидуальным заказам.М. ЦБНТИ.,1980г.
13.КуреноваС.В.,СавельеваН.Ю., Конструированиеодежды.,М. Феникс,2003 г.
14.БескоравайнаяГ.П., Конструирование одежды по индивидуальным заказамМ.Мастерство,2001г
ГОСТ 17916-86 Фигуры мальчиков типовые.Размерные признаки для проектирование одежды. 1986г.
15.ОСТ 17-325-86 Изделия швейные, трикотажные, меховые. Типовые фигуры мужчин. Размерные признаки для проектирование одежды. М., 1986г.
16. ОСТ 17-325-86 Изделия швейные, трикотажные, меховые. Типовые фигуры женщин. Размерные признаки для проектирование одежды. М., 1986г.
17.ГОСТ 41 03-82.Изделия швейные. Методы контроля качества.М., 1982г
18.Булатова.Е.Б.,Евсеева.М.Н.«Конструктивноемоделированиеодежды»М,Академия,2003г.
19.СакулинБ.С.«Конструирование мужской и женской одежды» - Издательский центр, Академия2001
20.Амирова Э.К., Сакулина О.В. « Конструирование одежды» - Москва
21.ЖолдасбековаС.А. «Костюм тарихы» - Алматы, ИздатМаркет 22.АсановаС., Птицина.А. « Қазақтың ұлттық киімдері және қолөнер тарихы».
23.Мұстафин Ғ. «Шығанақ» - Жазушы, Алматы 1970
24.Ханият Б. Сужикова А.«Қазақ халқының ұлттық киімдері» - Алматыкітап2007 жыл
25.АсановаА. «Ұлттық киімдерді жобалау және тігу технологиясы» - Фолиант, Астана 2011
26.ҚасимановС. «Қазақ халқының қолөнері» - Алматы, Қазақстан 1995
27.ҚажығалиұлыА. «Ою и ой»- Алматы 2014
28. Сестры Сорины« Имидж женщины иее одежда» - Феникс 2004
29.ПушкинаВ.«Кожа практическое руководство» - Эксмо, Москва 2005
30.ЧжикТ., ЧжикМ. «Делаем одежду модной» - Птоф-Пресс 2004
31. БердникТ.О. «Моделирование и художественное оформление одежды» - Фениск, 2001
32.БулатоваЕ.Б.,ЕвсееваМ.Н,Конструктивное моделирование одежды.М.,Академия,2003г.
33. Конструирование мужской и женской одежды.Сакулин Б.С.,Издательский центр «Академия».2001г.
34. Конструирование одежды.Амирова Э.К., Сакулина О.В., Москва 2001г.
35.Конструирование мужской и женской одежды. Крючкова Москва.Г.А. Академия 2001
36.«Швейная промышленность» журналдары.
37. «Ателье» журналдары.
38.Ералин Қ. «Этнодизайн» - Түркістан 2014
болашақ» атты халыққа Жолдауы . 2014-2015
2.Бас редактор НысанбаевӘ «Қазақ энциклопедиясы» 1 том - Алматы, Бас редакциясы, 1998
3. Шершнева Л.П «Әйел және бала киімін констукциялаудың негіздері»
4.Сүлейменова Г., Бұйымдардың түйіндік өңделуі» - Фолиант, Астана 2012
5.Тәкішова Г .Ә.,Е. Асанова. «Киімді моделдеу және көркемдік безендіру» - Фолиант, Астана 2008
6.Амірғазы Қ.Ж. «Қазақ қолөнері» - Дайк-Прес, Алматы 2004
7. Ералин Қ., Ералина Ғ.«Дизайн негіздері» - ХҚТУ Тұран, 2012
8.Асанова. С., Птицина А., ӘбдіғапбаровҰ. « Қазақ ұлттық ою-өрнектерінің тарихы және теориясы»
9.Асанова С.Ж., Казахская национальная одежда, «Сымбат»,1995ж.
10.ЦОТШЛ.Единый метод конструирования мужской и женской
одежды.Ч.1.ЦБНТИ. 1982 г.
11.МатузоваЕ.М. Разработка конструкций женских швейных изделий по моделямМ.Легкая и пищевая промышленность.,1983г.
12.ЦОТЩЛ. Единый метод конструирования одежды с втачными рукавами для девочек , изготавливаемый по индивидуальным заказам.М. ЦБНТИ.,1980г.
13.КуреноваС.В.,СавельеваН.Ю., Конструированиеодежды.,М. Феникс,2003 г.
14.БескоравайнаяГ.П., Конструирование одежды по индивидуальным заказамМ.Мастерство,2001г
ГОСТ 17916-86 Фигуры мальчиков типовые.Размерные признаки для проектирование одежды. 1986г.
15.ОСТ 17-325-86 Изделия швейные, трикотажные, меховые. Типовые фигуры мужчин. Размерные признаки для проектирование одежды. М., 1986г.
16. ОСТ 17-325-86 Изделия швейные, трикотажные, меховые. Типовые фигуры женщин. Размерные признаки для проектирование одежды. М., 1986г.
17.ГОСТ 41 03-82.Изделия швейные. Методы контроля качества.М., 1982г
18.Булатова.Е.Б.,Евсеева.М.Н.«Конструктивноемоделированиеодежды»М,Академия,2003г.
19.СакулинБ.С.«Конструирование мужской и женской одежды» - Издательский центр, Академия2001
20.Амирова Э.К., Сакулина О.В. « Конструирование одежды» - Москва
21.ЖолдасбековаС.А. «Костюм тарихы» - Алматы, ИздатМаркет 22.АсановаС., Птицина.А. « Қазақтың ұлттық киімдері және қолөнер тарихы».
23.Мұстафин Ғ. «Шығанақ» - Жазушы, Алматы 1970
24.Ханият Б. Сужикова А.«Қазақ халқының ұлттық киімдері» - Алматыкітап2007 жыл
25.АсановаА. «Ұлттық киімдерді жобалау және тігу технологиясы» - Фолиант, Астана 2011
26.ҚасимановС. «Қазақ халқының қолөнері» - Алматы, Қазақстан 1995
27.ҚажығалиұлыА. «Ою и ой»- Алматы 2014
28. Сестры Сорины« Имидж женщины иее одежда» - Феникс 2004
29.ПушкинаВ.«Кожа практическое руководство» - Эксмо, Москва 2005
30.ЧжикТ., ЧжикМ. «Делаем одежду модной» - Птоф-Пресс 2004
31. БердникТ.О. «Моделирование и художественное оформление одежды» - Фениск, 2001
32.БулатоваЕ.Б.,ЕвсееваМ.Н,Конструктивное моделирование одежды.М.,Академия,2003г.
33. Конструирование мужской и женской одежды.Сакулин Б.С.,Издательский центр «Академия».2001г.
34. Конструирование одежды.Амирова Э.К., Сакулина О.В., Москва 2001г.
35.Конструирование мужской и женской одежды. Крючкова Москва.Г.А. Академия 2001
36.«Швейная промышленность» журналдары.
37. «Ателье» журналдары.
38.Ералин Қ. «Этнодизайн» - Түркістан 2014
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
ОРЫНБАЙ НОДИРА ЗАЙНИТДИНҚЫЗЫ
SHARQONA атты этно стильдегі бойжеткен киім үлгілерінің жиынтығын жобалау
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
5В042100 - Дизайн (өндірістік) мамандығы
Түркістан 2016
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Өнер факультеті
Бейнелеу өнері кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі,
п.ғ.к.,доцент_________Е.Ауелбеков
_____________________2016 ж
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: SHARQONA атты этно стильдегі бойжеткен киім үлгілерінің жиынтығын жобалау
5В042100 - Дизайн (өндірістік) мамандығы
Орындаған: Н.Орынбай
Ғылыми жетекшісі
Аға-оқытушы: А.Сәдібек
Түркістан 2016
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І Тарау SARQONA КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 SHARQONA сән үлгілерінің шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 5
1.2 SHARQONA сән үлгілерінің қызметі және дизайн объектісі. Стиль және сән ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.3 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы ... ... ... ... ... ... .. ...19
1.4 SHARQONA сән үлгілерінің көркем бейнесін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... .22
1.5 Сән үлгілерінің техникалық эскизі, сырт түрінің сипаттамасы ... ... ... ... ... .26
ІІ SHARQONA СӘН ҮЛГІЛЕРІНІҢ КОНСТРУКЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Конструкциялау әдістемесін таңдап негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.2 SHARQONA сән үлгілерінің сызбасын құрастыру үшін бастапқы мәліметтерді, қосымшаларды таңдап негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.3 SHARQONA сән үлгілерінің сызбасын құрастыру ... ... ... ... ... ... .. ... ... .33
2.4 SHARQONA сән үлгілерінің сызбасына модельдік ерекшеліктерін енгізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
ІІІ SHARQONA СӘН ҮЛГІЛЕРІНІҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
3.1 SHARQONA сән үлгілеріне өңдеу әдістерін және құрал-жабдықтарды таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
3.2 SHARQONA сән үлгілерінің түйіндік өңдеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
3.3 SHARQONA сән үлгілерінің дайындаудың технологиялық бірізділігін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
3.4 SHARQONA сән үлгілеріне кеткен материал шығынын
мөлшерлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..44
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейтестілігі. Елбасымыз Нұрсултан Әбішұлы.Назарбаев Қазақстан халқына арналған дәстүрлі Жолдауын Тәуелсіздік күні қарсаңында жария етті. Елбасымыздың Нұрлы жол – болашаққа бастар жол атты жаңа Жолдауы дер кезінде жарияланып отыр. Елбасымыздың биылғы Жолдауында алдымен мемлекетіміздің, ұлттық экономикамыздың, азаматтық қоғамымыздың, қоғамдық келісіміміздің, өңірлік көшбасшылығымыз бен халықаралық беделіміздің дағдарыста сыналуы сөз болды. Ең бастысы, бұдан бұрынғы қол жеткізілген нәтижелер сараланып, енді осыдан соң тың міндеттерге бағыт беріліп, соны жүзеге асыруға бар күш-жігер жұмылдырылмақ. Ұлттық қордан 2015, 2016, 2017 жылдарға, әр жыл сайын үш миллиард доллардан қаржы құйылуы соның берік кепілдігі іспеттес. Әсіресе, әлеуметтік саладағы екі-үш ауысымды мектептерді жою, балабақшаны көбейту және тағы басқа мақсаттардың халық көңілінен шығып, қолдау табары сөзсіз. Ұлттық қордан 2015-2016 жылдарға 180 миллиард теңге қаржының жас отбасылар мен пәтерге мұқтаж адамдарға үй салуға бөлінетіндігі де халықты бір қуантып тастады. Жолдауда еліміздің жолдары ең негізгі байланыс өзегі болғандықтан, негізгі аймақтарды байланыстыратын автожолдарды жөндеу туралы тапсырмаларға да ерекше көңіл бөлінді.
Жастар мен жоғары білім саласының мемлекет назарынан тыс қалмайтынын айрықша атап көрсетті, жоғары оқу орындары тек ғылым-білім ғана емес, сонымен қатар жаңа инновациялардың ордасы болып, Отанымыздың экономикалық-әлеуметтік дамуында мемлекетке қолғабыс тигізуі тиіс. Сонымен қатар қай істің де алтын діңгегі – жоғары сапалы кадрлар құрамы. Бұл орайда Н.Назарбаев қазір өзін-өзі жан-жақты ақтаған Болашақ бағдарламасын одан әрі жетілдіріліп, өркен жаятынын айтып, ел жастарының сенімін нығайтты. Отанымыздың игілігі үшін, өсіп-өркендеуіне әрбір азаматтың, оның ішінде мемлекеттік қызметкерлердің де қосар үлесі зор екенін, мемлекеттің гүлденуі және әлемдік деңгейдегі орнының жоғары тұруына бар күш-жігерімізді салып, жұмыс істеуіміз керек екенін нақтылап айтты. Еліміздегі тұрақтылық пен тыныштық Отанымыздағы осы жаңғыртулардың бәрінің іске асуына басты негіз болып табылады.
Сондықтан Елбасымыздың әр Жолдауындағы мемлекеттегі бірлікті сақтау, ұлттар татулығы мен ынтымағы, іргеміздің беріктігі жайындағы сөздері қашан да маңызын жоймайды. Демек, бәріміз де соған мүдделіміз, соны тілейміз, сол үшін еңбек етеміз. Елбасы Жолдауына сәйкес, Қазақстандағы саяси-экономикалық, әлеуметтік жаңартулар жалғасын табады. Бұл дегеніңіз тағы да Отанымыздың нық тұрғанын баса көрсетіп, оның тыныштығы мен тұрақтылығына, іргесінің беріктігіне, бейбіт өміріне кепілдік берілетініне ел сенімін нығайтты.
Сәнді әр адам өзінше қабылдайды.Жасына,тәрбиесіне,сенімі не өзіндік ерекшелігіне байланысты.Сән біздің ішкі әлеміміздің бір бөлшегі,жан дүниеміздің айнасы,ал ,сәнге деген талғам-біздің тәрбиеміздің жемісі.Міне сәнді қалай түсінеміз деген сұрақтың осындай жан-жақты күрделі жауабы бар. Этно стиліндегі өзбек халқының Sharqona атты тақырыбын таңдау барысында киім үлгісінің бастамасы өзбек халқының тарихи бастауынан тұрады. Диплом жұмыстың Sharqona атты тақырыбын таңдауда ең алдымен қай бағытта жұмыс істейтінін анықтау басты мақсат болып табылады. Бұл бағытта өзбек халқының ұмытыла бастаған ұлттық өнер қайта жаңғыртып,халықтың дәстүрін, байлығын сақтап, қазіргі жастарға жаңаша үлгіде жеткізу олардың бойына ұлтсыздық мәдениетін сіңіру біздің суретші-дизайнерлердің басты міндетінің бірі. Бұл орайда халықтың тарихын, ұлттық өнерін, мәдениетін, тілін, дастанын оқып білу қажет.
Диплом жобасының мақсаты:
SHARQONA атты этно стильдегі бойжеткен киім үлгілерінің жиынтығын жобалау киімінің конструкциясы негізінде киімдердің дизайынын жасау және оның жасалу технологиясын көрсету.
Диплом жобасының міндетері:
1) Костюм жасау композициясының негіздерін анықтау.
2) Sharqona үлгілерінің конструкциялау негіздерін анықтау.
3) Sharqona сән үлгілерін тігу технологиясын әзірлеу және көрсету.
Зерттеудің нысаны:
Дәстүрлі әншілердің дизайн негізінде киімін конструкциялау және әзірлеу үдерісі.
Диплом жобасының құрылымы мен көлемі:
Кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, сызбалар, зскиздердер мен пайдаланылған әдебиеттерден, қосымшадан тұрады.
І Тарау SARQONA КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 SHARQONA сән үлгілерінің шығу тарихы
Өзбек ұлттық киімдері ете жаркын, әдемі, ынгайлы, жене халыктын бай медени дәстүрлері мен өмір салтын бөлігі болып табылады. Калаларда дәстүрлі киіммен журген әйелдерді кеп кезіктіруге болады, бүгінгі танда дәстүрлі мерекелерде киеді, бірақ ауылдык жерлерде ол әлі кунге дейін күнделікті бір бөлігі, ретінде кызмет етеді.
Өзбектердің дәстүрлі әйелдер костюмі хан-атластан немесе ұлттық маталардан тігілген қарапайым туника кейлек, сондай-ақ дамбал тұрады. Мерекелік киім атлас матадан жене алтынға бай кесте пайдаланылады. Әйелдер бас киімі, доппы шарф жене сәлде: Әйел бас киім ғана үш элементтерін қамтиды. барлық жастағы өзбек әйелдер әрқашан алтын немесе күміс зергерлік бұйымдарын таққан .Кесте үлгісі кездейсоқ таңдалып алынбады. Ол әрқашан сиқырлы немесе практикалық манызы болды. суретте әлеуметтік жағдайын түсінуге, ал кейде инвестиция жене оған басқа да құндылықтар мүмкін. Мысалы, таспа бойынша қайталанатын геометриялық үлгісі бойтұмар бір түрі болып табылады. , ырымдарға байланысты қара түсті киім Өзбекстанның кез келген өңірінде киген жок. Соғды үлгілері зороастризм әсерін сақтаған. осы аймақтагы тустер қоғамдағы жағдайын негізінде таңдап алынды. Мысалы, кейлек көк жене күлгін рең таралуы күйеуінің жогары ұстанымын көрсетеді, жене жасыл түсті жиі фермерлер мен қолөнершілер пайдаланады.
Дәстүрлі өзбек киім негізгі бөліктерінің бірі бас киім ретінде кызмет етеді. Орталық Азия елдерінің ішінде ұлттық бас киімдер тақия саналады Өзбекістан да. Тақия түркі деген сөзден алынған болып жоғарғы, жоғары деген мағынаны береді.Тақияны ерлер де әйелдер де жене балалар да киеді.Тек егде әйелдер кимейді. Қазір улкен қалаларда тақия киген адамды сирек көреміз. Қарапайым тақия және ең көп таралған, бірақ оны бағаламау мүмкін емес. Өзбекістанның әр аймағында өз тақиясы бар. Өзбек ұлттық костюм - ежелгі заманнан құрылған жене осы кунге дейін пайдаланылады, өзбек халқының ұлттық ерекшелігін көрсететін, тыгыз, оның мәдениеті мен тарихына байланысты.
Орталық Азия халықтарының ұлттық киім, әрқашан антропологтар назарын тартты онын ішінде өзбектерде бар.Дәстүрлі ұлттық өзбек әйелдерінің киімі өткен ғасырда туника тәрізді кейлек пен дамбал тұрды - лозим. Көйлек ете ұзын, кейде жерге судіреліп жүретін, көйлектің етегі тікелей түсті, кейде аздап кеңдеу болды. Өзбек әйелдері суык мезгілде екі бір көйлекті киген, ал жазда бір кейлектен киді. Өзбектердің мерекелік немесе сыртқа шыққанда киетін костюмі бірдей киімді бір киген.Көйлектің жеңдері бірдей кең,ал ұзындығы әр түрлі болды.Жеңінің төмен жағында әр түрлі оюлармен әдемі кестеленген . Өзбек әйелдері байлығыны халыкка көрсеткісі келсе алдында екі уш түрлі көйлектеріні алып жүрді,барған жерінде біріден кейін біріні өзгертіріп киіп жүрді,бұны көбінесе жас әйелдер немесе жана тұрмыстағы келіншектер жасады.
Өзбек әйелдер костюмінің екінші бөлігі - саңырау дамбал-лозим . Өзбек әйелдер дамбал лазымы белге дейін жетіп белбеумен байланған . Өзбек дамбалы лозимды жиі екі түрлі матадан тіккен,төмен жағы өте кымбат,әрі әдемі матамен ал жоғарғы жағы арзан карапайым матадан тігілген. Дамбалдың балдыр жағыны жиі,оюлы кішкантай тесмалармен сәндеген.
Өзбек әйелдерінің сырт киіміні шапан деп атаған. Шапаннын узындығы туника тәрізді келіп еркектер шапанынан ажралып турған. Өзбек әйелдерінің шапанының жагасы ашык әрі кең болган.Әйеледер шапанының жеңі еркектердікіне қарағанда кең әрі қысқа болған. Хорезм әйелдер: ете қызықты және бірегей әйелдер мақта шапандарыны машинамен тікпей қолмен тігуді жөн көрген жене жеңдің көлднең жағына выриз калдырған. Сонымен қатар жазда әйелдер жеңі жок кейлек киген.
Өзбек ерлердің ұлттық көйлегі жасына қарамастан, сол стильде бірдей болған.. Бурын өзбек еркектерінің улттық киімі туника тәрізді болған ұзындығы тізеден төмен болған, ал кейін оның ұзындығы бөксеге дейін болды. Жағалары екі турлі тігілген Фарғана ауданында мойын айналасының сопак етіп қырқып жағаны соған тіккен.
Фарғана өзбектері мен Ташкент облысынын өзбектерінде кең таралған еркектер жейдесі буралмалы яштак болды. Оны шытырлап туратын макта матадан тіккен (жібек) Оны жаста кәрі кісіде киген. Бұл жеңіл, ынгайлы туника узындыгы тізеден темен болды. жагасында бір неше тіке тігіс тускен, ал қазір машинада тыгыз тігістермен тігіп жатыр.t. Онын кеудесіне түймешікті немесе сол матадан ілмек жасады , ал көбінесе сол матанын өзінен нәзіккішкантай белбеу жасаган.
Өзбек еркектер дамбалы-иштан өте кең болды, дамбал ұзындығы тізеге дейін келді.Дамбалды жоғарғы жағына белбеу тікді, еркектер дамбалы мақта мата мен тігілді өзбек шалбар. суық ауа райында, өзбек еркектері қалын мақта матадан тігілген дамбал киді немесе жүн матадан тігіп киген. Кун суыкта жуннен жиектеліп тігілген кең дамбалды жылқы жарысу сайысындағы қатысушылар көп киген. Аңшылар.- жүнді тон киген. Бұл дамбал Орталык Азия халыктын ежелгі киімі болды.
Өзбекстанда киім безендіруге қатты көңіл беріледі. Барынша оны безендіруге, тырысады,Көшеге шыққан әйелдің үстінде міндетті турде әшекейлі биссерлермен, моншақтармен,алтын түсті қымбат жіптермен кестеленген. Осы халықтың қазіргі заманғы костюмі бұрынғы түрінен жеңіл турде ажралып турады.
Еркектердің күнделікті киімі жейде туника. Егер жуз жыл бұрын, тізеден төмен болса, бірақ бүгін бұл жай ғана жамбасға дейін келеді.. Ерлер, сондай-ақ шапан киеді.. Маусымына байланысты шапан тығыздығы бойынша түрлі матадан жасалды. Жүруге ыңғайлы болуы ушін шапан етегінің артында выриз болды. Өзбек еркектерінің барлығы тақия киген. Бұл дәстүр ислам дінінен келген, сондай-ақ жалаң бас жүруге тиым салынған.
Әйелдер киімінің негізгі бөлігі атласты немесе жаркын жібек кейлек болып табылады. Өзгермейтін сәнді киімдерінің бірі дамбал иштан лозым болды. Оны барлық ұрпақ киген және жалғасуда.. Шалбардың жоғарғы бөлігі тізеге дейін кең болды .Алтын түсті кесте, әр адамдар мен әйелдердің киімінде міндетті турде болды. Көбінесе гиометрия тәрізді үлгілі түрлі түсті гулдерді пайдаланды. Өзбек халқының умыт болмайтын тарихи муралары, сонау көне замандардан бастап өмір сурген ата-бабаларымыздан келе жатқан өнердің кай түрі болмасын қадірлеп, касиеттеп,тіптен пір тұтып, көздің карашыгындай аялап сактаган тарихта өшпей сақталған муралары. Өзбек халқынын ұлттық киімімен бірге тұрмыс жиһаздары, әшекейлері мен заттары адамның жан дүниесімен, әсемдікпен, өнермен бар болмысы мен жасалған. Өзбек халқының декоративтік-қолданбалы өнері - бұл халық шеберлерін, кәсіпкерлернің айырықша жене эксклюзивтік шығармашылығы. Өз қолдарымен, әр бір затқа жанын салып, көп ғасырлар бойы бірегей үлгілер: сәндік жихаздар, ыдыс-аяк немесе мейрам көйлегі үшін
қайталанбас маталар жасаған. Самарқанд, Бұхара, Хиуа және басқа да шеберлердің еңбектері алыс елде танымал болып, олардың көзігі кунге дейін өзектілігін жоғалтқан жоқ. Кесте созандар, тақиялар, пышақтар, кілемдер, керамика, жібек - жергілікті қолөнершілер қолмен жасалған бұйымдар Өзбекстанның қайталанбас экзотикасы болып табылады.
Ғасырлар бойы Өзбекстан аумағында қолданбалы халық өнерінің бірегей орталығы құрылды. Әрбір өңірдің өз бағыты бар. Чуст өзінің пышақ, тақиялары, Риштан - көгілдір керамикасы, Марғулан - қызғылт құбылмалы атласы, Бухара - алтын кестесі мен танымал. Өзбекстанның өнер жене қолөнер бұйымдары ғасырлар бойы дамып, белгісіз шеберлерінің, көркем киялынан туындаған байлықтары мұра болып қалған.
Өзбек халқынын Керамика өнері жене тарихы
Көптеген ғасырлар бойы, керамика аймақтағы еғ жоғары дамыған қолөнер түрі болды. Саздан ең маңызды нәрсе – ыдыс-аяқ: тостаған, кеселер, сауыттар, шыны аяқтар жасаған. Ал содан кейін оны боялған, сызбалар мен арнаменттер салған.Керамикалық дәстүрлі өндіріс орталықтарының арасында, ежелгі дәстүрлерін сақтап қалған Риштан, Ғиждуван, Хина, Самарқанд, Гурумсай, Шахрисабз, Ургут, Хорезми, Ташкент болып табылады.Өзбекстанда ең танымал - Риштан керамикасы. Онын ерекшелігі - жаркын кек глазурь - ishkor - бояуы өсімдік күлінен алынган. Риштан керамикасынын безендірілуі негізінен өсімдіктер (қоңыр-жасыл реңктері), сондай-ақ әр түрлі пышак, құс, балық пен безендірілген.[1]
Керамика(грек. keramіke – қыш өнері, keramos – саз) – қыш-саз бен олардың минералды қоспаларымен араласқан, сондай-ақ тотықтармен, т.б. органикалық емес қосындылардан (карбидтер, боридтер, нитридтер, силицидтер, т.б.) күйдіріліп жасалған бұйымдар мен материалдар.
Керамика тұрмыстың барлық салаларында: уй тұрмысында (әр түрлі ыдыстар), құрылыста (кірпіш, қыш, құбыр, тақта, т.б.), техникада, т. ж., су және әуе көлігінде, мүсін өнерінде т. б. кеңінен колданылады. К-нын негізгі технол. түріне құрылыстық кірпіш, терракота, майолика, фаянс, фарфор жатады.Керамика - қыштан керамикалық бұйымдарды жасау өнері. Көзеші күнделікті шыны аяк пен тәрелкелерді 5000 жылдан аса уақыт бойына жасап келеді. Керамикалық бұйымдардың үлгілері ретінде саз балшықтан жасалған табакшаларды, гректік жене қытайлық құмыралар мен бастарды, сонымен қатар саз мүсіндерді алуға болады. Боялған және лакталған фарфор ( керлер ) ( керамикалық бұйымдардың ең әдемі түрі ) Қытайда шамамен 1300 жыл бұрын жасалған.[3]
1-сурет
Керамика адамзат өмірінде ертеден пайдаланылған. Ежелгі замандарда, атап айтқанда палеолит, неолит дәуірінде (б.з.б. 5-мыңжылдық) жасала бастап, ғасырлар өткен сайын технологиясы курделене тускен. Саздан түрлі бұйым жасап, онын беріктігін арттыру үшін күйдіру ісі кең таралған. Керамика жасауды әр халық өз бетімен ойлап тапқандықтан, олардын өзіндік ерекшеліктері де бар. Халқы мен заманына тән ерекшелігі, әр түрлі ою-өрнектер мен таңбалардың, тіпті, кейде жазулардың болуы бұларды бағалы тарихи ескерткіштер қатарына жатқызады. Ең алғашқы керамикалық бұйым ас пісіру және сақтау үшін қолданылатын ыдыс түрінде жасалған.
Өзбекстанда ағашқа салынған ою өнері.
Өзбекстанда ағаш оюлар - ағаш бағаналарды безендіруде қолданылып, Өзбекстанның ежелгі сәулет өнерінде кеңінен пайдаланды. Кейінірек төбеге арналған оюлар әр түрлі ағаш объектілері бағаналар мен арқалықтардан бастап ұсақ балалар тұмарларына дейін жаппай салына бастады. Бұрыннан Шығыста дәстүрлі болған құтыша, кітап қоюга арналған жиһаздар ағаштан жасалды. Олардын бәрі геометриялық бай өсімдік ою өрнектерін айқын көрсетіп тұр. Шеберлер қарағаш, жанғақ, платан, арша, тұт ағаштарынан пайдаланды. Өзбекстанда ағаш ою шеберлігімен танымал орталықтар Хиуа, Бұхара, Самарқанд, Ташкент және Фарғана болған және болып қалады. Әрбір мектеп, өзінің әдістемесі жене ою үлгілері мен ерекшеленеді.
2-сурет
Өзбек қуыршақтары
Қуыршақтар ойыны кептеген адамдарды базар алаңдарда жинап, сахна көріністерін койғанына көп болмаған сияқты еді. Алайда қуыршақ жасау өнері уақыт өткен сайын ұмытылып қала берді. бірақ халык өнерінің бастауын өркендету үшін шын журектен улес қосқан шеберлер арқасында қалпына келді. Енді ұлттық киімдегі өзбек қуыршақтары, Өзбекстанның дәстүрлі кәдесі айналып, ойыншык ретінде емес, сонымен қатар қызықты, жарқын интерьер ретінде де, пайдалануға болады. Олар халығ батырларына немесе әдеби шығармалардың кейіпкерлері болып табылады.
3-4 сурет
Өзбек кілем дәстүрлері.
Ежелгі өзбек кілем дәстүрері бүгін Өзбекстанның кептеген өңірлерінде жандануда. Жарқын, күрделі үлгілері бар және өзіндік туске ие (қызыл-қоңыр дан, қызыл-көк дейін), жарқын жергілікті кілемдер көптеген елдерде улкен сұранысқа ие. Фарғана анғары, Нурата тау арасы, Қашқадария, Сурхандария, Сырдария облысында, Қарақалпақстанда уйде кілем тоқу дамыған. Сондай-ақ кілем өндіру және сату орталықтары, Самарқанд Ургут, Қоқан, Хорезм болып табылады. Шеберлер ұзын түкті, қысқа түкті (джульхирстар, кілемдер), түксіз кілем (паластар) дайындайды.
5-сурет
Өзбек халкынын зергерлік бұйымдары.
Бағалы металдар мен тастардан жасалған әдемі зергерлік бұйымдар өнері мыңдаған жылдар бойы зергерлерге ұрпақтан ұрпаққа беріліп келеді. Бұл көне қолөнердің бірі болып табылады. Өзбекстан аумағында табылған ерте зергерлік бұйымдар XII ғасырға тиесілі. Көне олжа Шыршық өзені маңынан қола білезіктер табылды. Әмудария өзенінің маңында V ғасырда өмір сурген б.э.д. өмір сурген бактрир зергерлерінің өнімі болып табылады. Делвирзинтепе мен Сурхандария облысынан асыл тастармен безендірілген жалпы салмағы 32 келіге дейін жететін, алтын мен күмістен жасалған зергерлік бұйымдардың улкен сомасы табылды. XIX ғасыр ХХ ғасырдың басы - зергерлік өнердың жетілдіру шыны болып табылады. Бүгін Өзбекстанда зергерлік дәстурлер қолөнершілер отбасыларына арқасында, төмен сұранысқа қарамастан, өз жұмыстарын жалғастыруда.
6-сурет
Өзбекстанның мата түрлері
Орталық Азиядағы, Жібек жолы өтетін ежелгі қалаларды, әрқашан мата өндіру бойынша танымал болды. Мата тоқу орталықтары Бухара, Марғилан, Наманган, Қоқан және басқалар болып табылады. Батыста ikat деп аталатын ежелгі технология бойынша жасалған дәстүрлі маталар ерекше орын алып отыр. Бұл атау индонезиялық mengikat етістігінен шығып байланыстыру дегенді білдіреді. Бұл кешен току әдісі қолмен жасалып, мата жіп қатпарланып байланыстырылады және түрлі түсті туске боялған. Содан кейін матаға сурет
салынған. Өзбекістанда бұл техника абрбанд деб аталады. Осындай тоқу техникасы пайда болуымен байланысты бірнеше аңыздар бар. Бұл аңыз бойынша, бір суретші өзен жағалауында отырғанда, өзенде аспан мен бұлыттың көрінісін байқайды. Суретші су бетіндегі түстердің құбылысын, судын ағыны бұлттың келбетін өзгерткеніне назар аударады. Ол бұл көріністі сызып алып, тоқымашыларға көрсетіп, тоқымашылар, матаға түсіруге тырысады. Кейінірек, арб сөзі (бұлт ретінде аударылады) дәстүрлі бояу иірілген жіп мата стилін солай атап, мата арбтык жене арббанди деп атала басталды. Жібек мата сапа және құрамы мен ерекшеленді. Таза жібектен жасалған мата шойи, атлас, подшохи деп аталды. Ал мақта мен жібектен жасалған мата адрас, бекасаб, пасма, банорас деб аталды. Арбтык үлгілер әр түрлілігі мен ерекшеленеді. Әрбір мектеп өзінің керкем ою-өрнектерді тоқуы мен әйгілі болды. Әрбір үлгі бейнеленген суретімен аталды. Ең көп таралғаны: туморча (тұмар), тароқ (тарақ), ғажак (безендіру), сабақ (орақ), бодом (бадам), дарахт (ағаш), анор (граната), ой (ай), шоча (мүйіз), ногора (барабандар), чақирим (жанғырық), капалак (көбелек), илон изи (жылан ізі), чаён (шаян)т.б.
Қазіргі заманғы икат үлгілерін дәстүрлі өзбек халық әшекейлерінде, мысалы тамшысы тәрізді сырга және үшбұрышты тұмарларда керуге болады. Өзбек қызы тұрмысқа шыққанда, ол отбасының байлығын көрсету үшін ең жақсы әшекейлерін тақты. Егер қыз әшекейлерінің ауырлығынын журе алмаса ол ете бай отбасынан шыққанын айтұан. Алайда, әшекейлер өте қымбат болды, бірақ онсыз, уйлену рәсімін өткізу ұят саналган, сондыктан бұл мәселені шешу үшін, адамдар зергерлік суреттері бар икат сатып ала бастады. Өзбек халык шеберлері бұрыннан түрлі маталарды колмен тігеді. Дәстүрлі маталарды белгілі бір жерде шикізаттің онай алынатын түрінен жасалынады. Өзбекістанда жібек жене макта болып табылады.
Адрас (Икат) мата. Адрас — жартылай жібек боялган мата. Батыста ikat деп аталатын ежелгі технология бойынша жасалған дәстүрлі маталар әлемде ерекше қызығушылыққа ие. Бұл атау индонезиялық mengikat етістігінен шығып байланыстыру дегенді білдіреді. Бұл кешен тоқу әдісі қолмен жасалып, мата жіп қатпарланып байланыстырылады және түрлі түсті туске боялған. Содан кейін матаға сурет салынған. Адрас 50% жібек 50% макта болып табылады.
6-сурет
Ала бахмаль мата - қымбат тек мерекелік киім үшін пайдаланылатын икаттың ерекше түрі. Ала бахмаль, Бұхарада ғана өндірілген сондықтан, бұл мата жалпы Орталық Азия үшін өте беделді болды. Матада жібек туктері болғаны үшін жібек көп қолданылып, жібек пен мақтадан жасалынады. Сондықтан ала-бахмалды Жібек барқыт деп атайды. Ал-бахмалга 100 пайыз жібек қолданбайды онда мақта да бар. Бұл өндірістік әдістерінің мүмкіндіктеріне байланысты. 100% жібек барқыт итальян және неміс машиналары ғана шығарады, бірақ бұл қолмен жасалған
мата болып саналмайды.
7-сурет
Атлас мата. Атлас таныма адраска карағанда 100 пайыз жібектен жасалынады. Адрастын улкен артықшылығы бар - ол қыста жылылыкты сактайды, жазда салқын болады. Адрастан тігілген киім көп функцианалды болуы мумкін. Мысалы адрастан блузка, белдемше, костюм, мерекелік келек, шарф, аяк киім, сумка бас киім тіпті польто, плащ тігуге болады.
8-сурет
Абрбанди мата. Тәжік халкынын халык шыгармашылыгынын ен көне формасы. Абрбанди дайын матаға арбтық суреттер салып басып шығарылады. Үлгілерін безендіру сапасы мен алуан түрлілгі: геометриялық, гүлді, т.б. мен ерекшеленеді. Абрбани өнері ұрпақтан ұрпаққа беріледі.
9-сурет
Алаша мата. Жібек және мақтадан, түрлі-түсті жолақ мата. Оның тегіс беті жылтырақ жене жыпылықтайды. Қазіргі уакытта Өзбекстан мен Тәжікстан Фарғана алқабында шеберлер түрлі алаша дайындайды.
10-сурет
Беқасам мата. Беқасам (беқасаб) - жолақ мата ерлер, әйелдер және балалар үшін пальто, көрпе жене баска да заттар үшін пайдаланылады. Бұл түрлі түсті жартылай жібек мата. Самарқанд, Бұхара, Ташкент, Қоқан шеберлері жасайды. Бүгінгі Тәжікстандда беқаса негізінен қарағат шеберлері өндіреді. Мата бүгін жергілікті тұрғындар арасында ете танымал.
11-сурет
Органза матасы. Екі талшыктар бұрау аркылы, жібектен жасалған жұқа қатты мөлдір мата. Органза жалтырақ және күңгірт болып бөлінеді. Органзаны түрлі жолдармен өндіруге болады: кесте, ою, басып шыгару. Органза той көйлектері, би костюмдері сондай-ақ әндік элементтерін құру кезінде колданылады.
Шойи матасы. Өте жеңіл, нәзік мата. Бұл жібек жиі түрлi-түстi иiрiмжiптен жасалган. Күннің астында алмаз жарқынындай көздің нұрын алады.
12-сурет
Кесте - қәзіргі кунге дейін өзбек әйелдерінің ең көп таралған қолөнер түрі болып табылады. Бұрын дәстүрлі кесте отырықшы өзбек халыкы уйлер интерьерінің ажырамас бөлігі болып табылды.Кестеге жергілікті өндірілген табиғи бояғыш пен боялған жібек жіптер, пайдаланылды.
Нұрата кестесі. Он тоғызыншы ғасырдын соңында Нұратада ерекше кесте тігу: ақ матаға тігілген гулдер танымал болды. Ең көп таралган сурет, ортасында сегіз бұрышты жұлдыз жене бұрыштарында төрт ірі тармақтары болды.
Бухара кестесі. Бухара стили жіңішке бұтақтағы гулдер, сабақтарымен бікелкі матанын бетіне тігілді. Түсті, көк сұр жене кызыл сары жарык, кызыл курен жене жасыл түсті үйлесімді комбинациясы пайдаланды.
Самарканд кестесі. Самарканд кестесі Нұрата және Бұхара кестесінен оңайлатылған жұмысы мен ерекшеленді .
Сурхандария кестесі. Сурхандариялық кесте стилі әр түрлі өсімдік орнаменттеріне бай: эгизгуль, лолагуль, пахтагуль, ойгуль жене т.б. Сурхандария кестешілері барлық дәстүрлі безендірулерді сақтап қала алды. Өзбек ерлері мен әйелдерінің киімі көйлектен немесе ауы кең шалбардан және шапаннан мақта салып сырылған немесе жай ғана астар салынған шапаннан тұрған. Шапанды белбеумен байлаған немесе бос киген. ХІХ ғасыр соңы – ХХ гасыр басынан бастап белі кыналған сырткы киімі тарай бастады. Ер кісілердің ұлттық киімдерінің көбісіні сырып тігілген шапан құрайды. Ол міндетті турде орамалмен немесе белдікпен байланады. Өзбектер той-думанга, ұятты жерлерге ен әдемі деген орамалдарын байлап, баркыттан, атластан тігілген көбінесе қызыл түсті болған, моншактармен, алтын, күміс тастармен безендірілген киімдерді киіп барады. Улттык киімдері такия, үстеріне көйлак, үстіне жейде, иштон дамбал киеді. Аяк киімдері ете жұқа жылтырақ былгарыдан алдынғы жағы ушты етіп тігіледі. Калалар мен ауылды жерлерде қолөнердің бірқатар түрлерімен (ұсталық, токымашылык, көзелік, зергерлік, тері өңдеушілік жене нан пісірушілік) шұғылданған. Эйелдер жун иірумен, киім тігумен, кесте кестелеумен жене т.б. шұғылданған. Тұрғын уй құрылысында агаш канка, жабык терраса пайдаланылган, уй кабыргаларында тесек орындарга, ыдыс-аяк пен баска да керек жарактарга арналган куыстар болган. Орталык Азиядагы, Жібек жолы отетін ежелгі калаларды, еркашан мата өндіру бойынша танымал болды. Мата току орталыктары Бухара, Маргилан, Наманган, Кокан жене баскалар болып табылады. Батыста ikat деп аталатын ежелгі технология бойынша жасалган дәстүрлі маталар ерекше орын алып отыр. Бұл атау индонезиялык mengikat етістігінен шыгып байланыстыру дегенді білдіреді. Бұл кешен току әдісі колмен жасалып, мата жіп катпарланып байланыстырылады жене түрлі түсті туске боялган. Содан кейін матага сурет салынган. Өзбекістанда бұл техника абрбанд деб аталады.[2]
Осындай тоқу техникасы пайда болуымен байланысты бірнеше аңыздар бар. Бұл аныз бойнша, бір суретші езен жагалауында отырганда, езенде аспан мен бұлыттың көрнісін байқайды. Суретші су бетіндегі түстердің құбылысын, судын агыны бұлттың келбетін өзгерткеніне назар аударады. Ол бұл көріністі сызып алып, токымашыларга көрсетіп, токымашылар, матага түсіруге тырысады. Кейінірек, арб сөзі (бұлт ретінде аударылады) дәстүрлі бояу иірілген жіп мата стильин солай атап, мата арбтык жене арббанди деп атала бастады. Жібек мата сапа жене құрамы мен ерекшеленді. Таза жібектен жасалган мата шойи, атлас, подшохи деп аталды. Ал макта мен жібектен жасалган мата адрас, бекасаб, пасма, банорас деб аталды. Арбтык үлгілер ер түрлілігі мен ерекшеленеді. Әрбір мектеп өзінің керкем ою-өрнектеріді токуы мен әйгілі болды. Әрбір үлгі бейнеленген суретімен аталды.
Ен кеп таралганы: туморча (тұмар), тарок (тарак), гажак (безендіру), сабак (орак), бодом (бадам), дарахт (агаш), анор (граната), ой (ай), шоча (мүйіз), ногора (барабандар), чакирим (жангырык), капалак (кебелек), илон изи (жылан ізі), чаён (шаян)т.б.
Қазіргі заманғы икат үлгілерін дәстүрлі өзбек халық әшекейлерінде, мысалы су тамшысы тәрізді сырға және үшбұрышты тұмарларды көруге болады. Өзбек қызы тұрмысқа шыққанда, ол отбасынын байлығын көрсету үшін ен жаксы әшекейлерін тақты. Егер қыз әшекейлерінің ауырлығынан журе алмаса ол өте бай отбасынан шыққанын айтқан. Алайда, әшекейлер өте қымбат болды, бірақ онсыз, уйлену рәсімін өткізу ұят саналған, сондықтан бұл мәселені шешу үшін, адамдар зергерлік суреттері бар икат сатып ала бастады.
1.2 SHARQONA сән үлгілерінің қызметі және дизайн объектісі. Стиль және сән
Сән әлемі десе, бұл әлем кеше ғана пайда болып, жер жүзіне тарағандай болып елестейді. Себебі бүгінгі ауызекі тілдегі мода ұғымы заман ағымымен қоса жылжып, жаңарып отыру дегенді білдіреді. Біле білсек, сәндік, сәндену деген ұғым сонау тас дәуірінде Еуропада пайда болған. Ер адамдар пілдердің, мүйізтұмсықтардың, сиырлардын тісі мен жүндерінен әртүрлі әшекей бұйымдар жасап, мойындарына тағып, терісін он иыққа жамылып жүруді ең алғашқы сән түріне айналдырған. Ал біздің дәуірімізге дейінгі 2900 жыл бұрын ең алдымен – теріден, кейін матадан тігілген белдемшелер пайда болып, Вавилонда шәлі тағып, жейде кию жиілей бастаған. Сән – дегеніміз әлеуметтік және экономикалык құбылыс. Заманымыздың халқымыздың дамуына тарихына байланысты адам киімі де түбірімен өзгеріп турады. Қазір сәнді стилді демократияшыл деуге болады, себебі қазіргі күнде идеясы мен еркіндіктің көптігімен, әртүрлі стильдерімен, пішімдерімен, үлгілерімен, киім ұзындығымен, алуан түсті гиометриялы гулдерімен ерекшеленеді.Қазір сәнде екі багытты айрыкша көрінеді деуге болады: ол –өткенге бағытталған және болашаққа бағытталған.
Стиль сөзі ағылшын style сөзінен алынған, көркем идеялык мағынаға негізделген шығармалық тәсіл, айқындалған көркем құралдары тарихына негізделген жалпы белгі, тұрақты бейне деген магынаны береді.
Осы ортақ белгілер сәулет өнерінде, әдебиетте, сурет, кескіндеме өнерінде,костюм үлгісінде көрініс т апқан. Формалдыққа талапқа сәйкес силуетті сызықтар, конструктивтік және түстік өрнектеу шешімі жатады. Көркем-бейнелі сипаттама – адам пропорциясы, этникалык менталитетке негізделген сұлулық типі мен идеалы жөніндегі түсінік. Әлеуметтік – психологиялық аспект адамның мінез-құлқының, жас ерекшелігінің киім үйлесімділігіне сай келуін қарастырады. Әрбір ғасыр стиль, мәдениет, қоршаған орта және киімнің, сәулет өнері мен қолданбалы өнердің арасындағы байланыстың міндеті турде болуын талап етеді. Заттын түрлерін өзгертумен форма беруде сәннің алатын орны ерекше. Сәннің негізгі әрекетінде сәннің өзгеруінде. Сәннің дамуы жылдан жылда өз жаңалығымен өзгеріп отырады. Жоғарғы сәнді өнердің бір түрі деп қарауы керек. Сән әйелдердің талғамымен әсемдікпен әдемілік сезімін көрсетеді. Өйткені сен үлгілерінің қайталанып келуі кездеседі. Киімнің ынғайлысы, жас мөлшеріне және денесіне сәйкес келуін, онын үстіне сәнді болуын ескеру керек.
Стиль және сән - өзара байланысқан жүйе, олар бір-бірінсіз дамып, өрби алмайды. Әдетте, әр заманда бір уақытта бірнеше стиль өмір сүреді.
XX ғасырда киім үлгісінде классикалық, романтикалық, спорттық және фольклорлың стильдер қалыптасып орныққан. Өткен дәуірлердегі көркем стильдерге қарағанда аталған стильдер функционалдылығымен және костюмді орынды пайдалануымен сипатталады.
Кутюрье (фр. couturier – киім пішуші, үлгілі) - XIX ғасырдың екінші жартысындағы сән суретшісі, тігін саласының жоғарғы дәрежедегі маманы. Жоғарғы сән (от кутюр) киім үлгісінгің топтамасын жасаушы. Парижде немесе басқа қалаларда жоғарғы сән Синдикатының мүшесі, тағы сол сияқты ұйымдардың мүшесі, сондай-ақ жоғарғы сән үлгісі үйлерінде қол еңбегімен жекелеген модельдерді жасаушы болған
Мода ұғымы латын сөзі modus сөзінен келіп шыққан.Моданың бірнеше түрлі аныктамасы бар.Қазіргі заманда моданың айналым уақыты өте қысқа.Сонымен қатар мода элементі қимыл қозғалыстан эстетика қулық немесе идея және матреиалдық сәндік стандартқа немесе обекті мен қундылыққа бағытталған.Қазіргі мода үлгіліерінің бір нешесі ғана қызмет атқарады.Мода бұл әлеуметтік қубылыс.Кунде өзгеріп отырады.Адамға бірінші керекті зат бұл киім.Киім адам ішкі дуниесінің бір бөлігі.Адамның киімге деген көз қарасы мінезіне, тәрбиесіне,жасына, талғамына байланысты.Қазіргі таңда мода интарнационалды қубылыс.Көктемде киілетін киім үлгілері ашық қызыл жеңіл қанық жарқын тусті болып келеді.Әсіресе ақ қара түсті көйлектер дүкен сөрелерінде кең таралған. Темір дәуірі жакындаган сайын сән әлемі дами көркейіп дамибастады, грек халқы белдік атаулыныойлап тапты . Біртіндеп плащ, халаттар тігіліп, еркектер – алтын ободок, ал ейелдер бастарына жеңіл тәж тагуды сәнге айналдыды. Осылайша, сонау ХІV гасыр, нактырак айтканда 1350 жылдарында, Франция және Италия суретшілері сәндік іздеп цехтар ашты, өмірге сен әлемі келді. Франция, Италия, Англия, Испания және Америка сынды елдерінде уакыт оздырмай, жылдам дами отырган мода 1900 жылдары болашак Кеңес үкіметінің қол астында болган елдерге де жетді. Қазіргі атагы жер жаратын Поль Пуаре мен Кристиан Диор да сол 1903-1905 жылдары жарык көоіп дами бастады.
Ал Коко Шанельдің кішкентай қара көйлегі ұғымы 1926 жылы пайда болған. Эрине, айта берсек, Бруно Банани, Викторияс Сикреттің дәуірі басталғалы біраз болды. Тек Коко Шанельдің ойлап тапқан барлык қыздын гардеробында болуы тиіс кішкентай кара көйлегін шыгарып, жер-жаһанға жария қылмады демесек, сөрілер мен сылқым сұлулардың сол кезгі сәндену салтына айтар сын да, мін де жоқ. Алайда ресми дерекке суйенсек, бүгінде Сымбат деп аталатын академия отандық сән әлемінің дуниеге келуіне сеп болыпты деседі. 1972 жылы тұңғыш рет Қазақстан сән өнерін шетелге паш етген Сымбат компаниясы болды.Тұңғыш журналы 1958 жылы шықты.Ал тұңғыш мода фирмасы 1987 жылы ашылды. Казакстан 1972 жылы – Болгарияда, 1974 жылы – Лейпцигте, 1975 жылы Италияда еткен халыкаралык фестивальдарга да катысты. Ал 1988 жылы Чехословакиянын Брносында ұйымдастырылған жарыста бас жүлдені иемдендік.Осылайша fashion – индустрия Казакстанга да жеткен. Қазіргі таңда елімізді әлемге танытып жүрген атақтыда дарынды дизайнерлеріміз жеткілікті. Дарынды дизайнерлердің ішінде Аида Кауменова, уук, Айгул Касымова, LaRiya Лария Жакамбаева, Салтанат Баймұхамедова.
Қол өнер және дизайн Дизайнер термині 1600 жылдарға жатады.Бұған дейін орындық жасайтын қолөнерші дизайнер де қолөнерші де,дайындаушы да өзі болатын. Өнер — көркем образдар жүйесі арқылы адамның дуниетанымын, ішкі сезімін, жан дүниесіндегі құбылыстарды бейнелейтін қогамдық сана мен адам танымынын формасы.Өнер өмірде болған окиғаларды каз-калпында алмай, өзгертіп, түрлендіріп, көркем образдарды типтендіру арқылы сомдайтын эстетикалық құбылыс. Оны қоғамдық сананын өзге формаларынан даралайтын белгісі де адамнын шындыққа деген эстетикалық қатынасы болып табылады. Өнердің мақсаты – дүниені, адам өмірін, қоршаған ортаны көркемдік-эстетикалық тұрғыдан игеру. Көркем шығарманын бел ортасында накты бір тарихи жағдайда алынған жеке адам тағдыры, адамдардың қоңамдық катынастары мен қызметтері тұрады. Олар суреткер қиялы арқылы өңделіп, көркем образдар түрінде беріледі. Шығарманын суреттеу тәсілі, құрылымдық келбеті, көркем бейне жасаудың.
Зерттеулеріміз көрсеткендей, қоғамның қазіргі даму жағдайында болашақ маманның кәсіби шеберлігін қалыптастыру, еліміздегі білім беру жүйесінің даму тарихы мен ұлттық тәлім-тербие жұмыстарының қалыптасуы мен ерекшеліктерін көрсету, бейнелеу өнері мен мәдениетін, болашақ мамандардын танымдык іс-әрекеті мен дарынды балалардын кәсіби жетілуін, білім беруді жетілдірудің өзекті мәселелерін: Дилдора Касимова,Шахзода Мухаммедова, Куралай Нүрқаділова,Б.Әбдікәрімұлы, Б.К.Момынбаев, И.Б.Сихымбаев, Р.С.Омарова, О.Мұсабеков, З.Ө.Кенесарина, А Шотбасова,Хабиба Елебекова,Иран Ислам тагы баска ғалымдардын еңбектерінде карастырылган.
Кәсіби шеберлік, кәсіби білім берудің жекелеген мәселелерін: А.С.Макаренко, Ш.А.Амонашвили, Ю.Л.Львова,
Ю.П.Азаров, В.А.Кан-Калик, М.О.Кнебель, Е.Н.Ильин, О.С.Булатова,
Ж.В.Ваганова, И.В.Адоевцева, Г.А.Гарипова, М.Х.Балтабаев, Р.Ф.Дуйсенбинова, А.А.Калыбекова,Т.А.Кышкашбаев,Р.Р.Д жердемалиева, Б.М.Бекмухамедов ғалымдарымыз зертт еген.
Жоғарыда көрсетілген зерттеу жұмыстарын теориялык талдау елімізде болашақ қолөнершілер кәсіби даярлауда кәсіби шеберлігін қалыптастырудын теориясы мен әдістемесін жетілдіру жұмыстарының толымсыздыгын, бұл тақырыпта арнайы зерттеу жұмысының қажеттілігін көрсетеді. Сонымен, ғылыми-зерттеулер мен кәсіби, психологиялык еңбектерді зерделеу, болашақ дизайнерлерді кәсіби даярлау мен дизайнерлік шеберлігін қалыптастырудағы іс-тәжірибелерді сараптау, студенттердің өзін-өзі аныктау, кәсіби шеберлікті дамыту мүмкіндіктерін талдау барысында төмендегідей қарама-қайшылықтарды анықтауға мүмкіндік берді: болашак дизайнерлердің кәсіби дизайнерлік шеберлігін қалыптастыруга деген әлеуметтік қажеттілік пен бұл мәселенің ғылыми-теориялық негізделуінің жеткіліксіздігі арасындағы; жоғары мектеп жағдайында болашақ дизайнерлердің кәсіби дизайнерлік шеберлігін қалыптастыру талаптары мен оны оқу-тәрбие үдерісінде оңтайлы ұйымдастыру мүмкіндіктерінің, арнайы әдістемесінің толымсыздығы арасындағы қарама-қайшылыкқтар бізге зерттеу проблемасын аныктап, такырыпты Болашак коленер мамандарынын инновациялык технологиялар аркылы кәсіби шеберлігін дамыту деп тандауымызга негіз болды.
Керкем-бейнелі сипаттама – адам пропорциясы, этникалық менталитетке негізделген сұлулық типі мен идеалы жөніндегі түсінік. Әлеуметтік – психологиялык аспект адамнын мінез-құлқының, жас ерекшелігінің киім үйлесімділігіне сай келуін карастырады. Әрбір гасыр стиль, медениет, коршаган орта жене киімнің, сеулет өнері мен колданбалы өнердің арасындагыбайланыстын міндеті турде болуын талап етеді. Сәнде тагы бір манызды ұғым бар, ол – стиль. Стиль – гректің styios деген сөзінен алынған сипат, ерекшелік мәнерлік, деген магынаны береді. Киімнің стиль түрі жеткілікті: классикалык стиль, романтикалык стиль, спорттық стиль, фольклорлык стильдер болады.
Классикалык стиль – келісімді, іскерлі, элегантты, өзгермейтін және сәннен қалмайтын стиль. Классикалык стильдің заттары: ағылшын жакеті, тік тар белдемше, ерлердікі секілді шалбарлар жене т.б.Тустері көбінесе қара ақ түс болып келеді.
Романтикалык стиль – киімде әйелдік қасиеттерді бейнелейтін өте сәнді пішімдерді, жиектерді пайдаланады.
Спорттык стиль- демалыста, спортпен жаттығу кезінде немесе саяхат үшін ыңғайлы киімдер жатады.
Фольклорлық стиль – халықтық ұлттық дәстурлі сипатындағы қазіргі заманға сай киімдер. Фольклорлық стильге сай киімдер сәнділігімен ерекшеленеді. Онда халықтың кестелері, құрастырылмалы ою-ернектері, қол жұмысының көптеген ұлттық элементтері кеңінен пайдаланылады. Қазіргі заманғы сәнді демократиялық сән десек болады. Өйткені ол жеке тандау идеясы және еркіндігімен, ягни әр түрлі сән үлгілерімен, пішінімен, үлгілерімен, алуан түрлі реңділігімен ерекшеленеді.
Стиль ұғымының мағынасы мәнер, сипат, ерекшелік және т.б . Сонымен стиль қазіргі дәуірдің мәдениетін, сұлулығы мен түсінігін, коршаган ортага карым - катынасын мінезіні көрсететін тұрақты, анык, ерекшеленген дәуір тілі. Заттын түрлерін езгертумен форма беруде сәннің алатын орны ерекше. Сәннің негізгі әрекетінде сәннің өзгеруінде. Сәннің дамуы жылдан жылда ез жаналыгымен өзгеріп отырады. Жогаргы сәнді өнердің бір түрі деп карауы керек. Сен әйелдердің талгамымен әсемдікпен әдемілік сезімін көрсетеді. Өйткені сен үлгілерінің кайталанып келуі кездеседі. Сәнді көйлектің күнделікті тұрмыста киетін көйлектен еркін пішімі, бас киімі мен сәнді әшекейлеу көлемі жағынан айырмашылығы болды. Күнделікті тұрмыстық көйлек қарапайым матадан дайындалса, сәнді көйлек тігуге барқыт, жібек, қамқа, қымбат былғары жұмсалды .
Этно-стиль XX ғасырдың 60жылдары пайда болды. Оның шығу тарихы өте қызықты және көтеріліс пен негізделген. Сол кездегі сәнді киімдер қысқа көйлек қысқа шалбар белдемше болғаны бәріне мәлім.
1.3 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы
Фактура-форма бетінің құрылымдық сипаты, ягни форманын беті жылжып немесе рельефті болуы мүмкін. Белсеңді жене пассивті беттер кездеседі. Белсенді фактуралы беттер заттын көлемін ұлғайтып, ауырлатып көрсетеді. Көркемдеу тәжірибесінде қара мен ақ түстер және олардың әр түрлі жарықтық қоспасынан тұратын үш реңкті композиция жиі қолданылады. Үш реңкті және оданда көп үйлесімділікке сұр түстің жарқтық реңк байлығы арқылы ақ пен қара түстің қарама- қайшылығы жұмсара бастайды. Бұл бір –біріне қарама-қарсы ахроматты түстер арасында сәйкестікке әкеледі.Жарықтың біртіндеп градациялануы деп бірте-бірте ақ түсті қарамен немесе қара түсті қарамен немесе қара түсті ақ түспен қанықтыру айтылады. Градацияда әр жарықтың реңкі айқын білінеді.Әр түрлі түстің әр турлі мағынасы бар екендігі бәріне мәлім екендігіні білмейтін адам табылмаса керек.Тустерді арластырып оның фактурасыны өзгерту мүмкін емес нәрсе.
Фактура – түрлі түсті матаның немесе киімнің сыртқы көрінісін көрсетеді және көрнекті кескініні анықтап турады.Әр-түрлі фактуралы киімді пайдалану киім көрінісінің сипаттамаларыны ерекше анықтап көрсетеді. Композицияны қолданудың және әрлеудің бір ережесі бар: пропорцияның сәйкестігіні сезінү. Қазіргі заман сән ұғымы әр түрлі композицияны пайдалануды ұсынады. Әр түрлі сызықты маталар қазіргі таңда үлкен өзгеріске және таңдауға ийе. Силуэт - заттын кескіні, көлеңкесі пішіні ұғымын білдіреді. Силуэтке сипаттама беру үшін оны геометриялык фигуралармен немесе әртүрлі заттармен салыстырады.
Сызыктыр. Киімдегі құрастыру сызыктары жене сәндік сызыктар болып бөлінеді.Құрастыру сызыктары модель композициясынын негізін құрайды, онын тұлғаға дел келуін камтамасыз етеді. Бұл иык, бүйір тігістерінің, жеңді кондыру тігістерінің т.б. сызыктары болып табылады.
Сәндік сызыктар – модельді жасап шыгаруда колданылатын сызыктар. Сәндік сызыктар горизонталь, вертикаль, кисык, сынык, аралас, параллель болып бөлінеді.
Пропорция – ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
ОРЫНБАЙ НОДИРА ЗАЙНИТДИНҚЫЗЫ
SHARQONA атты этно стильдегі бойжеткен киім үлгілерінің жиынтығын жобалау
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
5В042100 - Дизайн (өндірістік) мамандығы
Түркістан 2016
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Өнер факультеті
Бейнелеу өнері кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі,
п.ғ.к.,доцент_________Е.Ауелбеков
_____________________2016 ж
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: SHARQONA атты этно стильдегі бойжеткен киім үлгілерінің жиынтығын жобалау
5В042100 - Дизайн (өндірістік) мамандығы
Орындаған: Н.Орынбай
Ғылыми жетекшісі
Аға-оқытушы: А.Сәдібек
Түркістан 2016
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І Тарау SARQONA КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 SHARQONA сән үлгілерінің шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 5
1.2 SHARQONA сән үлгілерінің қызметі және дизайн объектісі. Стиль және сән ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.3 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы ... ... ... ... ... ... .. ...19
1.4 SHARQONA сән үлгілерінің көркем бейнесін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... .22
1.5 Сән үлгілерінің техникалық эскизі, сырт түрінің сипаттамасы ... ... ... ... ... .26
ІІ SHARQONA СӘН ҮЛГІЛЕРІНІҢ КОНСТРУКЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Конструкциялау әдістемесін таңдап негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.2 SHARQONA сән үлгілерінің сызбасын құрастыру үшін бастапқы мәліметтерді, қосымшаларды таңдап негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.3 SHARQONA сән үлгілерінің сызбасын құрастыру ... ... ... ... ... ... .. ... ... .33
2.4 SHARQONA сән үлгілерінің сызбасына модельдік ерекшеліктерін енгізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
ІІІ SHARQONA СӘН ҮЛГІЛЕРІНІҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
3.1 SHARQONA сән үлгілеріне өңдеу әдістерін және құрал-жабдықтарды таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
3.2 SHARQONA сән үлгілерінің түйіндік өңдеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
3.3 SHARQONA сән үлгілерінің дайындаудың технологиялық бірізділігін әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
3.4 SHARQONA сән үлгілеріне кеткен материал шығынын
мөлшерлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..44
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейтестілігі. Елбасымыз Нұрсултан Әбішұлы.Назарбаев Қазақстан халқына арналған дәстүрлі Жолдауын Тәуелсіздік күні қарсаңында жария етті. Елбасымыздың Нұрлы жол – болашаққа бастар жол атты жаңа Жолдауы дер кезінде жарияланып отыр. Елбасымыздың биылғы Жолдауында алдымен мемлекетіміздің, ұлттық экономикамыздың, азаматтық қоғамымыздың, қоғамдық келісіміміздің, өңірлік көшбасшылығымыз бен халықаралық беделіміздің дағдарыста сыналуы сөз болды. Ең бастысы, бұдан бұрынғы қол жеткізілген нәтижелер сараланып, енді осыдан соң тың міндеттерге бағыт беріліп, соны жүзеге асыруға бар күш-жігер жұмылдырылмақ. Ұлттық қордан 2015, 2016, 2017 жылдарға, әр жыл сайын үш миллиард доллардан қаржы құйылуы соның берік кепілдігі іспеттес. Әсіресе, әлеуметтік саладағы екі-үш ауысымды мектептерді жою, балабақшаны көбейту және тағы басқа мақсаттардың халық көңілінен шығып, қолдау табары сөзсіз. Ұлттық қордан 2015-2016 жылдарға 180 миллиард теңге қаржының жас отбасылар мен пәтерге мұқтаж адамдарға үй салуға бөлінетіндігі де халықты бір қуантып тастады. Жолдауда еліміздің жолдары ең негізгі байланыс өзегі болғандықтан, негізгі аймақтарды байланыстыратын автожолдарды жөндеу туралы тапсырмаларға да ерекше көңіл бөлінді.
Жастар мен жоғары білім саласының мемлекет назарынан тыс қалмайтынын айрықша атап көрсетті, жоғары оқу орындары тек ғылым-білім ғана емес, сонымен қатар жаңа инновациялардың ордасы болып, Отанымыздың экономикалық-әлеуметтік дамуында мемлекетке қолғабыс тигізуі тиіс. Сонымен қатар қай істің де алтын діңгегі – жоғары сапалы кадрлар құрамы. Бұл орайда Н.Назарбаев қазір өзін-өзі жан-жақты ақтаған Болашақ бағдарламасын одан әрі жетілдіріліп, өркен жаятынын айтып, ел жастарының сенімін нығайтты. Отанымыздың игілігі үшін, өсіп-өркендеуіне әрбір азаматтың, оның ішінде мемлекеттік қызметкерлердің де қосар үлесі зор екенін, мемлекеттің гүлденуі және әлемдік деңгейдегі орнының жоғары тұруына бар күш-жігерімізді салып, жұмыс істеуіміз керек екенін нақтылап айтты. Еліміздегі тұрақтылық пен тыныштық Отанымыздағы осы жаңғыртулардың бәрінің іске асуына басты негіз болып табылады.
Сондықтан Елбасымыздың әр Жолдауындағы мемлекеттегі бірлікті сақтау, ұлттар татулығы мен ынтымағы, іргеміздің беріктігі жайындағы сөздері қашан да маңызын жоймайды. Демек, бәріміз де соған мүдделіміз, соны тілейміз, сол үшін еңбек етеміз. Елбасы Жолдауына сәйкес, Қазақстандағы саяси-экономикалық, әлеуметтік жаңартулар жалғасын табады. Бұл дегеніңіз тағы да Отанымыздың нық тұрғанын баса көрсетіп, оның тыныштығы мен тұрақтылығына, іргесінің беріктігіне, бейбіт өміріне кепілдік берілетініне ел сенімін нығайтты.
Сәнді әр адам өзінше қабылдайды.Жасына,тәрбиесіне,сенімі не өзіндік ерекшелігіне байланысты.Сән біздің ішкі әлеміміздің бір бөлшегі,жан дүниеміздің айнасы,ал ,сәнге деген талғам-біздің тәрбиеміздің жемісі.Міне сәнді қалай түсінеміз деген сұрақтың осындай жан-жақты күрделі жауабы бар. Этно стиліндегі өзбек халқының Sharqona атты тақырыбын таңдау барысында киім үлгісінің бастамасы өзбек халқының тарихи бастауынан тұрады. Диплом жұмыстың Sharqona атты тақырыбын таңдауда ең алдымен қай бағытта жұмыс істейтінін анықтау басты мақсат болып табылады. Бұл бағытта өзбек халқының ұмытыла бастаған ұлттық өнер қайта жаңғыртып,халықтың дәстүрін, байлығын сақтап, қазіргі жастарға жаңаша үлгіде жеткізу олардың бойына ұлтсыздық мәдениетін сіңіру біздің суретші-дизайнерлердің басты міндетінің бірі. Бұл орайда халықтың тарихын, ұлттық өнерін, мәдениетін, тілін, дастанын оқып білу қажет.
Диплом жобасының мақсаты:
SHARQONA атты этно стильдегі бойжеткен киім үлгілерінің жиынтығын жобалау киімінің конструкциясы негізінде киімдердің дизайынын жасау және оның жасалу технологиясын көрсету.
Диплом жобасының міндетері:
1) Костюм жасау композициясының негіздерін анықтау.
2) Sharqona үлгілерінің конструкциялау негіздерін анықтау.
3) Sharqona сән үлгілерін тігу технологиясын әзірлеу және көрсету.
Зерттеудің нысаны:
Дәстүрлі әншілердің дизайн негізінде киімін конструкциялау және әзірлеу үдерісі.
Диплом жобасының құрылымы мен көлемі:
Кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, сызбалар, зскиздердер мен пайдаланылған әдебиеттерден, қосымшадан тұрады.
І Тарау SARQONA КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 SHARQONA сән үлгілерінің шығу тарихы
Өзбек ұлттық киімдері ете жаркын, әдемі, ынгайлы, жене халыктын бай медени дәстүрлері мен өмір салтын бөлігі болып табылады. Калаларда дәстүрлі киіммен журген әйелдерді кеп кезіктіруге болады, бүгінгі танда дәстүрлі мерекелерде киеді, бірақ ауылдык жерлерде ол әлі кунге дейін күнделікті бір бөлігі, ретінде кызмет етеді.
Өзбектердің дәстүрлі әйелдер костюмі хан-атластан немесе ұлттық маталардан тігілген қарапайым туника кейлек, сондай-ақ дамбал тұрады. Мерекелік киім атлас матадан жене алтынға бай кесте пайдаланылады. Әйелдер бас киімі, доппы шарф жене сәлде: Әйел бас киім ғана үш элементтерін қамтиды. барлық жастағы өзбек әйелдер әрқашан алтын немесе күміс зергерлік бұйымдарын таққан .Кесте үлгісі кездейсоқ таңдалып алынбады. Ол әрқашан сиқырлы немесе практикалық манызы болды. суретте әлеуметтік жағдайын түсінуге, ал кейде инвестиция жене оған басқа да құндылықтар мүмкін. Мысалы, таспа бойынша қайталанатын геометриялық үлгісі бойтұмар бір түрі болып табылады. , ырымдарға байланысты қара түсті киім Өзбекстанның кез келген өңірінде киген жок. Соғды үлгілері зороастризм әсерін сақтаған. осы аймақтагы тустер қоғамдағы жағдайын негізінде таңдап алынды. Мысалы, кейлек көк жене күлгін рең таралуы күйеуінің жогары ұстанымын көрсетеді, жене жасыл түсті жиі фермерлер мен қолөнершілер пайдаланады.
Дәстүрлі өзбек киім негізгі бөліктерінің бірі бас киім ретінде кызмет етеді. Орталық Азия елдерінің ішінде ұлттық бас киімдер тақия саналады Өзбекістан да. Тақия түркі деген сөзден алынған болып жоғарғы, жоғары деген мағынаны береді.Тақияны ерлер де әйелдер де жене балалар да киеді.Тек егде әйелдер кимейді. Қазір улкен қалаларда тақия киген адамды сирек көреміз. Қарапайым тақия және ең көп таралған, бірақ оны бағаламау мүмкін емес. Өзбекістанның әр аймағында өз тақиясы бар. Өзбек ұлттық костюм - ежелгі заманнан құрылған жене осы кунге дейін пайдаланылады, өзбек халқының ұлттық ерекшелігін көрсететін, тыгыз, оның мәдениеті мен тарихына байланысты.
Орталық Азия халықтарының ұлттық киім, әрқашан антропологтар назарын тартты онын ішінде өзбектерде бар.Дәстүрлі ұлттық өзбек әйелдерінің киімі өткен ғасырда туника тәрізді кейлек пен дамбал тұрды - лозим. Көйлек ете ұзын, кейде жерге судіреліп жүретін, көйлектің етегі тікелей түсті, кейде аздап кеңдеу болды. Өзбек әйелдері суык мезгілде екі бір көйлекті киген, ал жазда бір кейлектен киді. Өзбектердің мерекелік немесе сыртқа шыққанда киетін костюмі бірдей киімді бір киген.Көйлектің жеңдері бірдей кең,ал ұзындығы әр түрлі болды.Жеңінің төмен жағында әр түрлі оюлармен әдемі кестеленген . Өзбек әйелдері байлығыны халыкка көрсеткісі келсе алдында екі уш түрлі көйлектеріні алып жүрді,барған жерінде біріден кейін біріні өзгертіріп киіп жүрді,бұны көбінесе жас әйелдер немесе жана тұрмыстағы келіншектер жасады.
Өзбек әйелдер костюмінің екінші бөлігі - саңырау дамбал-лозим . Өзбек әйелдер дамбал лазымы белге дейін жетіп белбеумен байланған . Өзбек дамбалы лозимды жиі екі түрлі матадан тіккен,төмен жағы өте кымбат,әрі әдемі матамен ал жоғарғы жағы арзан карапайым матадан тігілген. Дамбалдың балдыр жағыны жиі,оюлы кішкантай тесмалармен сәндеген.
Өзбек әйелдерінің сырт киіміні шапан деп атаған. Шапаннын узындығы туника тәрізді келіп еркектер шапанынан ажралып турған. Өзбек әйелдерінің шапанының жагасы ашык әрі кең болган.Әйеледер шапанының жеңі еркектердікіне қарағанда кең әрі қысқа болған. Хорезм әйелдер: ете қызықты және бірегей әйелдер мақта шапандарыны машинамен тікпей қолмен тігуді жөн көрген жене жеңдің көлднең жағына выриз калдырған. Сонымен қатар жазда әйелдер жеңі жок кейлек киген.
Өзбек ерлердің ұлттық көйлегі жасына қарамастан, сол стильде бірдей болған.. Бурын өзбек еркектерінің улттық киімі туника тәрізді болған ұзындығы тізеден төмен болған, ал кейін оның ұзындығы бөксеге дейін болды. Жағалары екі турлі тігілген Фарғана ауданында мойын айналасының сопак етіп қырқып жағаны соған тіккен.
Фарғана өзбектері мен Ташкент облысынын өзбектерінде кең таралған еркектер жейдесі буралмалы яштак болды. Оны шытырлап туратын макта матадан тіккен (жібек) Оны жаста кәрі кісіде киген. Бұл жеңіл, ынгайлы туника узындыгы тізеден темен болды. жагасында бір неше тіке тігіс тускен, ал қазір машинада тыгыз тігістермен тігіп жатыр.t. Онын кеудесіне түймешікті немесе сол матадан ілмек жасады , ал көбінесе сол матанын өзінен нәзіккішкантай белбеу жасаган.
Өзбек еркектер дамбалы-иштан өте кең болды, дамбал ұзындығы тізеге дейін келді.Дамбалды жоғарғы жағына белбеу тікді, еркектер дамбалы мақта мата мен тігілді өзбек шалбар. суық ауа райында, өзбек еркектері қалын мақта матадан тігілген дамбал киді немесе жүн матадан тігіп киген. Кун суыкта жуннен жиектеліп тігілген кең дамбалды жылқы жарысу сайысындағы қатысушылар көп киген. Аңшылар.- жүнді тон киген. Бұл дамбал Орталык Азия халыктын ежелгі киімі болды.
Өзбекстанда киім безендіруге қатты көңіл беріледі. Барынша оны безендіруге, тырысады,Көшеге шыққан әйелдің үстінде міндетті турде әшекейлі биссерлермен, моншақтармен,алтын түсті қымбат жіптермен кестеленген. Осы халықтың қазіргі заманғы костюмі бұрынғы түрінен жеңіл турде ажралып турады.
Еркектердің күнделікті киімі жейде туника. Егер жуз жыл бұрын, тізеден төмен болса, бірақ бүгін бұл жай ғана жамбасға дейін келеді.. Ерлер, сондай-ақ шапан киеді.. Маусымына байланысты шапан тығыздығы бойынша түрлі матадан жасалды. Жүруге ыңғайлы болуы ушін шапан етегінің артында выриз болды. Өзбек еркектерінің барлығы тақия киген. Бұл дәстүр ислам дінінен келген, сондай-ақ жалаң бас жүруге тиым салынған.
Әйелдер киімінің негізгі бөлігі атласты немесе жаркын жібек кейлек болып табылады. Өзгермейтін сәнді киімдерінің бірі дамбал иштан лозым болды. Оны барлық ұрпақ киген және жалғасуда.. Шалбардың жоғарғы бөлігі тізеге дейін кең болды .Алтын түсті кесте, әр адамдар мен әйелдердің киімінде міндетті турде болды. Көбінесе гиометрия тәрізді үлгілі түрлі түсті гулдерді пайдаланды. Өзбек халқының умыт болмайтын тарихи муралары, сонау көне замандардан бастап өмір сурген ата-бабаларымыздан келе жатқан өнердің кай түрі болмасын қадірлеп, касиеттеп,тіптен пір тұтып, көздің карашыгындай аялап сактаган тарихта өшпей сақталған муралары. Өзбек халқынын ұлттық киімімен бірге тұрмыс жиһаздары, әшекейлері мен заттары адамның жан дүниесімен, әсемдікпен, өнермен бар болмысы мен жасалған. Өзбек халқының декоративтік-қолданбалы өнері - бұл халық шеберлерін, кәсіпкерлернің айырықша жене эксклюзивтік шығармашылығы. Өз қолдарымен, әр бір затқа жанын салып, көп ғасырлар бойы бірегей үлгілер: сәндік жихаздар, ыдыс-аяк немесе мейрам көйлегі үшін
қайталанбас маталар жасаған. Самарқанд, Бұхара, Хиуа және басқа да шеберлердің еңбектері алыс елде танымал болып, олардың көзігі кунге дейін өзектілігін жоғалтқан жоқ. Кесте созандар, тақиялар, пышақтар, кілемдер, керамика, жібек - жергілікті қолөнершілер қолмен жасалған бұйымдар Өзбекстанның қайталанбас экзотикасы болып табылады.
Ғасырлар бойы Өзбекстан аумағында қолданбалы халық өнерінің бірегей орталығы құрылды. Әрбір өңірдің өз бағыты бар. Чуст өзінің пышақ, тақиялары, Риштан - көгілдір керамикасы, Марғулан - қызғылт құбылмалы атласы, Бухара - алтын кестесі мен танымал. Өзбекстанның өнер жене қолөнер бұйымдары ғасырлар бойы дамып, белгісіз шеберлерінің, көркем киялынан туындаған байлықтары мұра болып қалған.
Өзбек халқынын Керамика өнері жене тарихы
Көптеген ғасырлар бойы, керамика аймақтағы еғ жоғары дамыған қолөнер түрі болды. Саздан ең маңызды нәрсе – ыдыс-аяқ: тостаған, кеселер, сауыттар, шыны аяқтар жасаған. Ал содан кейін оны боялған, сызбалар мен арнаменттер салған.Керамикалық дәстүрлі өндіріс орталықтарының арасында, ежелгі дәстүрлерін сақтап қалған Риштан, Ғиждуван, Хина, Самарқанд, Гурумсай, Шахрисабз, Ургут, Хорезми, Ташкент болып табылады.Өзбекстанда ең танымал - Риштан керамикасы. Онын ерекшелігі - жаркын кек глазурь - ishkor - бояуы өсімдік күлінен алынган. Риштан керамикасынын безендірілуі негізінен өсімдіктер (қоңыр-жасыл реңктері), сондай-ақ әр түрлі пышак, құс, балық пен безендірілген.[1]
Керамика(грек. keramіke – қыш өнері, keramos – саз) – қыш-саз бен олардың минералды қоспаларымен араласқан, сондай-ақ тотықтармен, т.б. органикалық емес қосындылардан (карбидтер, боридтер, нитридтер, силицидтер, т.б.) күйдіріліп жасалған бұйымдар мен материалдар.
Керамика тұрмыстың барлық салаларында: уй тұрмысында (әр түрлі ыдыстар), құрылыста (кірпіш, қыш, құбыр, тақта, т.б.), техникада, т. ж., су және әуе көлігінде, мүсін өнерінде т. б. кеңінен колданылады. К-нын негізгі технол. түріне құрылыстық кірпіш, терракота, майолика, фаянс, фарфор жатады.Керамика - қыштан керамикалық бұйымдарды жасау өнері. Көзеші күнделікті шыны аяк пен тәрелкелерді 5000 жылдан аса уақыт бойына жасап келеді. Керамикалық бұйымдардың үлгілері ретінде саз балшықтан жасалған табакшаларды, гректік жене қытайлық құмыралар мен бастарды, сонымен қатар саз мүсіндерді алуға болады. Боялған және лакталған фарфор ( керлер ) ( керамикалық бұйымдардың ең әдемі түрі ) Қытайда шамамен 1300 жыл бұрын жасалған.[3]
1-сурет
Керамика адамзат өмірінде ертеден пайдаланылған. Ежелгі замандарда, атап айтқанда палеолит, неолит дәуірінде (б.з.б. 5-мыңжылдық) жасала бастап, ғасырлар өткен сайын технологиясы курделене тускен. Саздан түрлі бұйым жасап, онын беріктігін арттыру үшін күйдіру ісі кең таралған. Керамика жасауды әр халық өз бетімен ойлап тапқандықтан, олардын өзіндік ерекшеліктері де бар. Халқы мен заманына тән ерекшелігі, әр түрлі ою-өрнектер мен таңбалардың, тіпті, кейде жазулардың болуы бұларды бағалы тарихи ескерткіштер қатарына жатқызады. Ең алғашқы керамикалық бұйым ас пісіру және сақтау үшін қолданылатын ыдыс түрінде жасалған.
Өзбекстанда ағашқа салынған ою өнері.
Өзбекстанда ағаш оюлар - ағаш бағаналарды безендіруде қолданылып, Өзбекстанның ежелгі сәулет өнерінде кеңінен пайдаланды. Кейінірек төбеге арналған оюлар әр түрлі ағаш объектілері бағаналар мен арқалықтардан бастап ұсақ балалар тұмарларына дейін жаппай салына бастады. Бұрыннан Шығыста дәстүрлі болған құтыша, кітап қоюга арналған жиһаздар ағаштан жасалды. Олардын бәрі геометриялық бай өсімдік ою өрнектерін айқын көрсетіп тұр. Шеберлер қарағаш, жанғақ, платан, арша, тұт ағаштарынан пайдаланды. Өзбекстанда ағаш ою шеберлігімен танымал орталықтар Хиуа, Бұхара, Самарқанд, Ташкент және Фарғана болған және болып қалады. Әрбір мектеп, өзінің әдістемесі жене ою үлгілері мен ерекшеленеді.
2-сурет
Өзбек қуыршақтары
Қуыршақтар ойыны кептеген адамдарды базар алаңдарда жинап, сахна көріністерін койғанына көп болмаған сияқты еді. Алайда қуыршақ жасау өнері уақыт өткен сайын ұмытылып қала берді. бірақ халык өнерінің бастауын өркендету үшін шын журектен улес қосқан шеберлер арқасында қалпына келді. Енді ұлттық киімдегі өзбек қуыршақтары, Өзбекстанның дәстүрлі кәдесі айналып, ойыншык ретінде емес, сонымен қатар қызықты, жарқын интерьер ретінде де, пайдалануға болады. Олар халығ батырларына немесе әдеби шығармалардың кейіпкерлері болып табылады.
3-4 сурет
Өзбек кілем дәстүрлері.
Ежелгі өзбек кілем дәстүрері бүгін Өзбекстанның кептеген өңірлерінде жандануда. Жарқын, күрделі үлгілері бар және өзіндік туске ие (қызыл-қоңыр дан, қызыл-көк дейін), жарқын жергілікті кілемдер көптеген елдерде улкен сұранысқа ие. Фарғана анғары, Нурата тау арасы, Қашқадария, Сурхандария, Сырдария облысында, Қарақалпақстанда уйде кілем тоқу дамыған. Сондай-ақ кілем өндіру және сату орталықтары, Самарқанд Ургут, Қоқан, Хорезм болып табылады. Шеберлер ұзын түкті, қысқа түкті (джульхирстар, кілемдер), түксіз кілем (паластар) дайындайды.
5-сурет
Өзбек халкынын зергерлік бұйымдары.
Бағалы металдар мен тастардан жасалған әдемі зергерлік бұйымдар өнері мыңдаған жылдар бойы зергерлерге ұрпақтан ұрпаққа беріліп келеді. Бұл көне қолөнердің бірі болып табылады. Өзбекстан аумағында табылған ерте зергерлік бұйымдар XII ғасырға тиесілі. Көне олжа Шыршық өзені маңынан қола білезіктер табылды. Әмудария өзенінің маңында V ғасырда өмір сурген б.э.д. өмір сурген бактрир зергерлерінің өнімі болып табылады. Делвирзинтепе мен Сурхандария облысынан асыл тастармен безендірілген жалпы салмағы 32 келіге дейін жететін, алтын мен күмістен жасалған зергерлік бұйымдардың улкен сомасы табылды. XIX ғасыр ХХ ғасырдың басы - зергерлік өнердың жетілдіру шыны болып табылады. Бүгін Өзбекстанда зергерлік дәстурлер қолөнершілер отбасыларына арқасында, төмен сұранысқа қарамастан, өз жұмыстарын жалғастыруда.
6-сурет
Өзбекстанның мата түрлері
Орталық Азиядағы, Жібек жолы өтетін ежелгі қалаларды, әрқашан мата өндіру бойынша танымал болды. Мата тоқу орталықтары Бухара, Марғилан, Наманган, Қоқан және басқалар болып табылады. Батыста ikat деп аталатын ежелгі технология бойынша жасалған дәстүрлі маталар ерекше орын алып отыр. Бұл атау индонезиялық mengikat етістігінен шығып байланыстыру дегенді білдіреді. Бұл кешен току әдісі қолмен жасалып, мата жіп қатпарланып байланыстырылады және түрлі түсті туске боялған. Содан кейін матаға сурет
салынған. Өзбекістанда бұл техника абрбанд деб аталады. Осындай тоқу техникасы пайда болуымен байланысты бірнеше аңыздар бар. Бұл аңыз бойынша, бір суретші өзен жағалауында отырғанда, өзенде аспан мен бұлыттың көрінісін байқайды. Суретші су бетіндегі түстердің құбылысын, судын ағыны бұлттың келбетін өзгерткеніне назар аударады. Ол бұл көріністі сызып алып, тоқымашыларға көрсетіп, тоқымашылар, матаға түсіруге тырысады. Кейінірек, арб сөзі (бұлт ретінде аударылады) дәстүрлі бояу иірілген жіп мата стилін солай атап, мата арбтык жене арббанди деп атала басталды. Жібек мата сапа және құрамы мен ерекшеленді. Таза жібектен жасалған мата шойи, атлас, подшохи деп аталды. Ал мақта мен жібектен жасалған мата адрас, бекасаб, пасма, банорас деб аталды. Арбтык үлгілер әр түрлілігі мен ерекшеленеді. Әрбір мектеп өзінің керкем ою-өрнектерді тоқуы мен әйгілі болды. Әрбір үлгі бейнеленген суретімен аталды. Ең көп таралғаны: туморча (тұмар), тароқ (тарақ), ғажак (безендіру), сабақ (орақ), бодом (бадам), дарахт (ағаш), анор (граната), ой (ай), шоча (мүйіз), ногора (барабандар), чақирим (жанғырық), капалак (көбелек), илон изи (жылан ізі), чаён (шаян)т.б.
Қазіргі заманғы икат үлгілерін дәстүрлі өзбек халық әшекейлерінде, мысалы тамшысы тәрізді сырга және үшбұрышты тұмарларда керуге болады. Өзбек қызы тұрмысқа шыққанда, ол отбасының байлығын көрсету үшін ең жақсы әшекейлерін тақты. Егер қыз әшекейлерінің ауырлығынын журе алмаса ол ете бай отбасынан шыққанын айтұан. Алайда, әшекейлер өте қымбат болды, бірақ онсыз, уйлену рәсімін өткізу ұят саналган, сондыктан бұл мәселені шешу үшін, адамдар зергерлік суреттері бар икат сатып ала бастады. Өзбек халык шеберлері бұрыннан түрлі маталарды колмен тігеді. Дәстүрлі маталарды белгілі бір жерде шикізаттің онай алынатын түрінен жасалынады. Өзбекістанда жібек жене макта болып табылады.
Адрас (Икат) мата. Адрас — жартылай жібек боялган мата. Батыста ikat деп аталатын ежелгі технология бойынша жасалған дәстүрлі маталар әлемде ерекше қызығушылыққа ие. Бұл атау индонезиялық mengikat етістігінен шығып байланыстыру дегенді білдіреді. Бұл кешен тоқу әдісі қолмен жасалып, мата жіп қатпарланып байланыстырылады және түрлі түсті туске боялған. Содан кейін матаға сурет салынған. Адрас 50% жібек 50% макта болып табылады.
6-сурет
Ала бахмаль мата - қымбат тек мерекелік киім үшін пайдаланылатын икаттың ерекше түрі. Ала бахмаль, Бұхарада ғана өндірілген сондықтан, бұл мата жалпы Орталық Азия үшін өте беделді болды. Матада жібек туктері болғаны үшін жібек көп қолданылып, жібек пен мақтадан жасалынады. Сондықтан ала-бахмалды Жібек барқыт деп атайды. Ал-бахмалга 100 пайыз жібек қолданбайды онда мақта да бар. Бұл өндірістік әдістерінің мүмкіндіктеріне байланысты. 100% жібек барқыт итальян және неміс машиналары ғана шығарады, бірақ бұл қолмен жасалған
мата болып саналмайды.
7-сурет
Атлас мата. Атлас таныма адраска карағанда 100 пайыз жібектен жасалынады. Адрастын улкен артықшылығы бар - ол қыста жылылыкты сактайды, жазда салқын болады. Адрастан тігілген киім көп функцианалды болуы мумкін. Мысалы адрастан блузка, белдемше, костюм, мерекелік келек, шарф, аяк киім, сумка бас киім тіпті польто, плащ тігуге болады.
8-сурет
Абрбанди мата. Тәжік халкынын халык шыгармашылыгынын ен көне формасы. Абрбанди дайын матаға арбтық суреттер салып басып шығарылады. Үлгілерін безендіру сапасы мен алуан түрлілгі: геометриялық, гүлді, т.б. мен ерекшеленеді. Абрбани өнері ұрпақтан ұрпаққа беріледі.
9-сурет
Алаша мата. Жібек және мақтадан, түрлі-түсті жолақ мата. Оның тегіс беті жылтырақ жене жыпылықтайды. Қазіргі уакытта Өзбекстан мен Тәжікстан Фарғана алқабында шеберлер түрлі алаша дайындайды.
10-сурет
Беқасам мата. Беқасам (беқасаб) - жолақ мата ерлер, әйелдер және балалар үшін пальто, көрпе жене баска да заттар үшін пайдаланылады. Бұл түрлі түсті жартылай жібек мата. Самарқанд, Бұхара, Ташкент, Қоқан шеберлері жасайды. Бүгінгі Тәжікстандда беқаса негізінен қарағат шеберлері өндіреді. Мата бүгін жергілікті тұрғындар арасында ете танымал.
11-сурет
Органза матасы. Екі талшыктар бұрау аркылы, жібектен жасалған жұқа қатты мөлдір мата. Органза жалтырақ және күңгірт болып бөлінеді. Органзаны түрлі жолдармен өндіруге болады: кесте, ою, басып шыгару. Органза той көйлектері, би костюмдері сондай-ақ әндік элементтерін құру кезінде колданылады.
Шойи матасы. Өте жеңіл, нәзік мата. Бұл жібек жиі түрлi-түстi иiрiмжiптен жасалган. Күннің астында алмаз жарқынындай көздің нұрын алады.
12-сурет
Кесте - қәзіргі кунге дейін өзбек әйелдерінің ең көп таралған қолөнер түрі болып табылады. Бұрын дәстүрлі кесте отырықшы өзбек халыкы уйлер интерьерінің ажырамас бөлігі болып табылды.Кестеге жергілікті өндірілген табиғи бояғыш пен боялған жібек жіптер, пайдаланылды.
Нұрата кестесі. Он тоғызыншы ғасырдын соңында Нұратада ерекше кесте тігу: ақ матаға тігілген гулдер танымал болды. Ең көп таралган сурет, ортасында сегіз бұрышты жұлдыз жене бұрыштарында төрт ірі тармақтары болды.
Бухара кестесі. Бухара стили жіңішке бұтақтағы гулдер, сабақтарымен бікелкі матанын бетіне тігілді. Түсті, көк сұр жене кызыл сары жарык, кызыл курен жене жасыл түсті үйлесімді комбинациясы пайдаланды.
Самарканд кестесі. Самарканд кестесі Нұрата және Бұхара кестесінен оңайлатылған жұмысы мен ерекшеленді .
Сурхандария кестесі. Сурхандариялық кесте стилі әр түрлі өсімдік орнаменттеріне бай: эгизгуль, лолагуль, пахтагуль, ойгуль жене т.б. Сурхандария кестешілері барлық дәстүрлі безендірулерді сақтап қала алды. Өзбек ерлері мен әйелдерінің киімі көйлектен немесе ауы кең шалбардан және шапаннан мақта салып сырылған немесе жай ғана астар салынған шапаннан тұрған. Шапанды белбеумен байлаған немесе бос киген. ХІХ ғасыр соңы – ХХ гасыр басынан бастап белі кыналған сырткы киімі тарай бастады. Ер кісілердің ұлттық киімдерінің көбісіні сырып тігілген шапан құрайды. Ол міндетті турде орамалмен немесе белдікпен байланады. Өзбектер той-думанга, ұятты жерлерге ен әдемі деген орамалдарын байлап, баркыттан, атластан тігілген көбінесе қызыл түсті болған, моншактармен, алтын, күміс тастармен безендірілген киімдерді киіп барады. Улттык киімдері такия, үстеріне көйлак, үстіне жейде, иштон дамбал киеді. Аяк киімдері ете жұқа жылтырақ былгарыдан алдынғы жағы ушты етіп тігіледі. Калалар мен ауылды жерлерде қолөнердің бірқатар түрлерімен (ұсталық, токымашылык, көзелік, зергерлік, тері өңдеушілік жене нан пісірушілік) шұғылданған. Эйелдер жун иірумен, киім тігумен, кесте кестелеумен жене т.б. шұғылданған. Тұрғын уй құрылысында агаш канка, жабык терраса пайдаланылган, уй кабыргаларында тесек орындарга, ыдыс-аяк пен баска да керек жарактарга арналган куыстар болган. Орталык Азиядагы, Жібек жолы отетін ежелгі калаларды, еркашан мата өндіру бойынша танымал болды. Мата току орталыктары Бухара, Маргилан, Наманган, Кокан жене баскалар болып табылады. Батыста ikat деп аталатын ежелгі технология бойынша жасалган дәстүрлі маталар ерекше орын алып отыр. Бұл атау индонезиялык mengikat етістігінен шыгып байланыстыру дегенді білдіреді. Бұл кешен току әдісі колмен жасалып, мата жіп катпарланып байланыстырылады жене түрлі түсті туске боялган. Содан кейін матага сурет салынган. Өзбекістанда бұл техника абрбанд деб аталады.[2]
Осындай тоқу техникасы пайда болуымен байланысты бірнеше аңыздар бар. Бұл аныз бойнша, бір суретші езен жагалауында отырганда, езенде аспан мен бұлыттың көрнісін байқайды. Суретші су бетіндегі түстердің құбылысын, судын агыны бұлттың келбетін өзгерткеніне назар аударады. Ол бұл көріністі сызып алып, токымашыларга көрсетіп, токымашылар, матага түсіруге тырысады. Кейінірек, арб сөзі (бұлт ретінде аударылады) дәстүрлі бояу иірілген жіп мата стильин солай атап, мата арбтык жене арббанди деп атала бастады. Жібек мата сапа жене құрамы мен ерекшеленді. Таза жібектен жасалган мата шойи, атлас, подшохи деп аталды. Ал макта мен жібектен жасалган мата адрас, бекасаб, пасма, банорас деб аталды. Арбтык үлгілер ер түрлілігі мен ерекшеленеді. Әрбір мектеп өзінің керкем ою-өрнектеріді токуы мен әйгілі болды. Әрбір үлгі бейнеленген суретімен аталды.
Ен кеп таралганы: туморча (тұмар), тарок (тарак), гажак (безендіру), сабак (орак), бодом (бадам), дарахт (агаш), анор (граната), ой (ай), шоча (мүйіз), ногора (барабандар), чакирим (жангырык), капалак (кебелек), илон изи (жылан ізі), чаён (шаян)т.б.
Қазіргі заманғы икат үлгілерін дәстүрлі өзбек халық әшекейлерінде, мысалы су тамшысы тәрізді сырға және үшбұрышты тұмарларды көруге болады. Өзбек қызы тұрмысқа шыққанда, ол отбасынын байлығын көрсету үшін ен жаксы әшекейлерін тақты. Егер қыз әшекейлерінің ауырлығынан журе алмаса ол өте бай отбасынан шыққанын айтқан. Алайда, әшекейлер өте қымбат болды, бірақ онсыз, уйлену рәсімін өткізу ұят саналған, сондықтан бұл мәселені шешу үшін, адамдар зергерлік суреттері бар икат сатып ала бастады.
1.2 SHARQONA сән үлгілерінің қызметі және дизайн объектісі. Стиль және сән
Сән әлемі десе, бұл әлем кеше ғана пайда болып, жер жүзіне тарағандай болып елестейді. Себебі бүгінгі ауызекі тілдегі мода ұғымы заман ағымымен қоса жылжып, жаңарып отыру дегенді білдіреді. Біле білсек, сәндік, сәндену деген ұғым сонау тас дәуірінде Еуропада пайда болған. Ер адамдар пілдердің, мүйізтұмсықтардың, сиырлардын тісі мен жүндерінен әртүрлі әшекей бұйымдар жасап, мойындарына тағып, терісін он иыққа жамылып жүруді ең алғашқы сән түріне айналдырған. Ал біздің дәуірімізге дейінгі 2900 жыл бұрын ең алдымен – теріден, кейін матадан тігілген белдемшелер пайда болып, Вавилонда шәлі тағып, жейде кию жиілей бастаған. Сән – дегеніміз әлеуметтік және экономикалык құбылыс. Заманымыздың халқымыздың дамуына тарихына байланысты адам киімі де түбірімен өзгеріп турады. Қазір сәнді стилді демократияшыл деуге болады, себебі қазіргі күнде идеясы мен еркіндіктің көптігімен, әртүрлі стильдерімен, пішімдерімен, үлгілерімен, киім ұзындығымен, алуан түсті гиометриялы гулдерімен ерекшеленеді.Қазір сәнде екі багытты айрыкша көрінеді деуге болады: ол –өткенге бағытталған және болашаққа бағытталған.
Стиль сөзі ағылшын style сөзінен алынған, көркем идеялык мағынаға негізделген шығармалық тәсіл, айқындалған көркем құралдары тарихына негізделген жалпы белгі, тұрақты бейне деген магынаны береді.
Осы ортақ белгілер сәулет өнерінде, әдебиетте, сурет, кескіндеме өнерінде,костюм үлгісінде көрініс т апқан. Формалдыққа талапқа сәйкес силуетті сызықтар, конструктивтік және түстік өрнектеу шешімі жатады. Көркем-бейнелі сипаттама – адам пропорциясы, этникалык менталитетке негізделген сұлулық типі мен идеалы жөніндегі түсінік. Әлеуметтік – психологиялық аспект адамның мінез-құлқының, жас ерекшелігінің киім үйлесімділігіне сай келуін қарастырады. Әрбір ғасыр стиль, мәдениет, қоршаған орта және киімнің, сәулет өнері мен қолданбалы өнердің арасындағы байланыстың міндеті турде болуын талап етеді. Заттын түрлерін өзгертумен форма беруде сәннің алатын орны ерекше. Сәннің негізгі әрекетінде сәннің өзгеруінде. Сәннің дамуы жылдан жылда өз жаңалығымен өзгеріп отырады. Жоғарғы сәнді өнердің бір түрі деп қарауы керек. Сән әйелдердің талғамымен әсемдікпен әдемілік сезімін көрсетеді. Өйткені сен үлгілерінің қайталанып келуі кездеседі. Киімнің ынғайлысы, жас мөлшеріне және денесіне сәйкес келуін, онын үстіне сәнді болуын ескеру керек.
Стиль және сән - өзара байланысқан жүйе, олар бір-бірінсіз дамып, өрби алмайды. Әдетте, әр заманда бір уақытта бірнеше стиль өмір сүреді.
XX ғасырда киім үлгісінде классикалық, романтикалық, спорттық және фольклорлың стильдер қалыптасып орныққан. Өткен дәуірлердегі көркем стильдерге қарағанда аталған стильдер функционалдылығымен және костюмді орынды пайдалануымен сипатталады.
Кутюрье (фр. couturier – киім пішуші, үлгілі) - XIX ғасырдың екінші жартысындағы сән суретшісі, тігін саласының жоғарғы дәрежедегі маманы. Жоғарғы сән (от кутюр) киім үлгісінгің топтамасын жасаушы. Парижде немесе басқа қалаларда жоғарғы сән Синдикатының мүшесі, тағы сол сияқты ұйымдардың мүшесі, сондай-ақ жоғарғы сән үлгісі үйлерінде қол еңбегімен жекелеген модельдерді жасаушы болған
Мода ұғымы латын сөзі modus сөзінен келіп шыққан.Моданың бірнеше түрлі аныктамасы бар.Қазіргі заманда моданың айналым уақыты өте қысқа.Сонымен қатар мода элементі қимыл қозғалыстан эстетика қулық немесе идея және матреиалдық сәндік стандартқа немесе обекті мен қундылыққа бағытталған.Қазіргі мода үлгіліерінің бір нешесі ғана қызмет атқарады.Мода бұл әлеуметтік қубылыс.Кунде өзгеріп отырады.Адамға бірінші керекті зат бұл киім.Киім адам ішкі дуниесінің бір бөлігі.Адамның киімге деген көз қарасы мінезіне, тәрбиесіне,жасына, талғамына байланысты.Қазіргі таңда мода интарнационалды қубылыс.Көктемде киілетін киім үлгілері ашық қызыл жеңіл қанық жарқын тусті болып келеді.Әсіресе ақ қара түсті көйлектер дүкен сөрелерінде кең таралған. Темір дәуірі жакындаган сайын сән әлемі дами көркейіп дамибастады, грек халқы белдік атаулыныойлап тапты . Біртіндеп плащ, халаттар тігіліп, еркектер – алтын ободок, ал ейелдер бастарына жеңіл тәж тагуды сәнге айналдыды. Осылайша, сонау ХІV гасыр, нактырак айтканда 1350 жылдарында, Франция және Италия суретшілері сәндік іздеп цехтар ашты, өмірге сен әлемі келді. Франция, Италия, Англия, Испания және Америка сынды елдерінде уакыт оздырмай, жылдам дами отырган мода 1900 жылдары болашак Кеңес үкіметінің қол астында болган елдерге де жетді. Қазіргі атагы жер жаратын Поль Пуаре мен Кристиан Диор да сол 1903-1905 жылдары жарык көоіп дами бастады.
Ал Коко Шанельдің кішкентай қара көйлегі ұғымы 1926 жылы пайда болған. Эрине, айта берсек, Бруно Банани, Викторияс Сикреттің дәуірі басталғалы біраз болды. Тек Коко Шанельдің ойлап тапқан барлык қыздын гардеробында болуы тиіс кішкентай кара көйлегін шыгарып, жер-жаһанға жария қылмады демесек, сөрілер мен сылқым сұлулардың сол кезгі сәндену салтына айтар сын да, мін де жоқ. Алайда ресми дерекке суйенсек, бүгінде Сымбат деп аталатын академия отандық сән әлемінің дуниеге келуіне сеп болыпты деседі. 1972 жылы тұңғыш рет Қазақстан сән өнерін шетелге паш етген Сымбат компаниясы болды.Тұңғыш журналы 1958 жылы шықты.Ал тұңғыш мода фирмасы 1987 жылы ашылды. Казакстан 1972 жылы – Болгарияда, 1974 жылы – Лейпцигте, 1975 жылы Италияда еткен халыкаралык фестивальдарга да катысты. Ал 1988 жылы Чехословакиянын Брносында ұйымдастырылған жарыста бас жүлдені иемдендік.Осылайша fashion – индустрия Казакстанга да жеткен. Қазіргі таңда елімізді әлемге танытып жүрген атақтыда дарынды дизайнерлеріміз жеткілікті. Дарынды дизайнерлердің ішінде Аида Кауменова, уук, Айгул Касымова, LaRiya Лария Жакамбаева, Салтанат Баймұхамедова.
Қол өнер және дизайн Дизайнер термині 1600 жылдарға жатады.Бұған дейін орындық жасайтын қолөнерші дизайнер де қолөнерші де,дайындаушы да өзі болатын. Өнер — көркем образдар жүйесі арқылы адамның дуниетанымын, ішкі сезімін, жан дүниесіндегі құбылыстарды бейнелейтін қогамдық сана мен адам танымынын формасы.Өнер өмірде болған окиғаларды каз-калпында алмай, өзгертіп, түрлендіріп, көркем образдарды типтендіру арқылы сомдайтын эстетикалық құбылыс. Оны қоғамдық сананын өзге формаларынан даралайтын белгісі де адамнын шындыққа деген эстетикалық қатынасы болып табылады. Өнердің мақсаты – дүниені, адам өмірін, қоршаған ортаны көркемдік-эстетикалық тұрғыдан игеру. Көркем шығарманын бел ортасында накты бір тарихи жағдайда алынған жеке адам тағдыры, адамдардың қоңамдық катынастары мен қызметтері тұрады. Олар суреткер қиялы арқылы өңделіп, көркем образдар түрінде беріледі. Шығарманын суреттеу тәсілі, құрылымдық келбеті, көркем бейне жасаудың.
Зерттеулеріміз көрсеткендей, қоғамның қазіргі даму жағдайында болашақ маманның кәсіби шеберлігін қалыптастыру, еліміздегі білім беру жүйесінің даму тарихы мен ұлттық тәлім-тербие жұмыстарының қалыптасуы мен ерекшеліктерін көрсету, бейнелеу өнері мен мәдениетін, болашақ мамандардын танымдык іс-әрекеті мен дарынды балалардын кәсіби жетілуін, білім беруді жетілдірудің өзекті мәселелерін: Дилдора Касимова,Шахзода Мухаммедова, Куралай Нүрқаділова,Б.Әбдікәрімұлы, Б.К.Момынбаев, И.Б.Сихымбаев, Р.С.Омарова, О.Мұсабеков, З.Ө.Кенесарина, А Шотбасова,Хабиба Елебекова,Иран Ислам тагы баска ғалымдардын еңбектерінде карастырылган.
Кәсіби шеберлік, кәсіби білім берудің жекелеген мәселелерін: А.С.Макаренко, Ш.А.Амонашвили, Ю.Л.Львова,
Ю.П.Азаров, В.А.Кан-Калик, М.О.Кнебель, Е.Н.Ильин, О.С.Булатова,
Ж.В.Ваганова, И.В.Адоевцева, Г.А.Гарипова, М.Х.Балтабаев, Р.Ф.Дуйсенбинова, А.А.Калыбекова,Т.А.Кышкашбаев,Р.Р.Д жердемалиева, Б.М.Бекмухамедов ғалымдарымыз зертт еген.
Жоғарыда көрсетілген зерттеу жұмыстарын теориялык талдау елімізде болашақ қолөнершілер кәсіби даярлауда кәсіби шеберлігін қалыптастырудын теориясы мен әдістемесін жетілдіру жұмыстарының толымсыздыгын, бұл тақырыпта арнайы зерттеу жұмысының қажеттілігін көрсетеді. Сонымен, ғылыми-зерттеулер мен кәсіби, психологиялык еңбектерді зерделеу, болашақ дизайнерлерді кәсіби даярлау мен дизайнерлік шеберлігін қалыптастырудағы іс-тәжірибелерді сараптау, студенттердің өзін-өзі аныктау, кәсіби шеберлікті дамыту мүмкіндіктерін талдау барысында төмендегідей қарама-қайшылықтарды анықтауға мүмкіндік берді: болашак дизайнерлердің кәсіби дизайнерлік шеберлігін қалыптастыруга деген әлеуметтік қажеттілік пен бұл мәселенің ғылыми-теориялық негізделуінің жеткіліксіздігі арасындағы; жоғары мектеп жағдайында болашақ дизайнерлердің кәсіби дизайнерлік шеберлігін қалыптастыру талаптары мен оны оқу-тәрбие үдерісінде оңтайлы ұйымдастыру мүмкіндіктерінің, арнайы әдістемесінің толымсыздығы арасындағы қарама-қайшылыкқтар бізге зерттеу проблемасын аныктап, такырыпты Болашак коленер мамандарынын инновациялык технологиялар аркылы кәсіби шеберлігін дамыту деп тандауымызга негіз болды.
Керкем-бейнелі сипаттама – адам пропорциясы, этникалық менталитетке негізделген сұлулық типі мен идеалы жөніндегі түсінік. Әлеуметтік – психологиялык аспект адамнын мінез-құлқының, жас ерекшелігінің киім үйлесімділігіне сай келуін карастырады. Әрбір гасыр стиль, медениет, коршаган орта жене киімнің, сеулет өнері мен колданбалы өнердің арасындагыбайланыстын міндеті турде болуын талап етеді. Сәнде тагы бір манызды ұғым бар, ол – стиль. Стиль – гректің styios деген сөзінен алынған сипат, ерекшелік мәнерлік, деген магынаны береді. Киімнің стиль түрі жеткілікті: классикалык стиль, романтикалык стиль, спорттық стиль, фольклорлык стильдер болады.
Классикалык стиль – келісімді, іскерлі, элегантты, өзгермейтін және сәннен қалмайтын стиль. Классикалык стильдің заттары: ағылшын жакеті, тік тар белдемше, ерлердікі секілді шалбарлар жене т.б.Тустері көбінесе қара ақ түс болып келеді.
Романтикалык стиль – киімде әйелдік қасиеттерді бейнелейтін өте сәнді пішімдерді, жиектерді пайдаланады.
Спорттык стиль- демалыста, спортпен жаттығу кезінде немесе саяхат үшін ыңғайлы киімдер жатады.
Фольклорлық стиль – халықтық ұлттық дәстурлі сипатындағы қазіргі заманға сай киімдер. Фольклорлық стильге сай киімдер сәнділігімен ерекшеленеді. Онда халықтың кестелері, құрастырылмалы ою-ернектері, қол жұмысының көптеген ұлттық элементтері кеңінен пайдаланылады. Қазіргі заманғы сәнді демократиялық сән десек болады. Өйткені ол жеке тандау идеясы және еркіндігімен, ягни әр түрлі сән үлгілерімен, пішінімен, үлгілерімен, алуан түрлі реңділігімен ерекшеленеді.
Стиль ұғымының мағынасы мәнер, сипат, ерекшелік және т.б . Сонымен стиль қазіргі дәуірдің мәдениетін, сұлулығы мен түсінігін, коршаган ортага карым - катынасын мінезіні көрсететін тұрақты, анык, ерекшеленген дәуір тілі. Заттын түрлерін езгертумен форма беруде сәннің алатын орны ерекше. Сәннің негізгі әрекетінде сәннің өзгеруінде. Сәннің дамуы жылдан жылда ез жаналыгымен өзгеріп отырады. Жогаргы сәнді өнердің бір түрі деп карауы керек. Сен әйелдердің талгамымен әсемдікпен әдемілік сезімін көрсетеді. Өйткені сен үлгілерінің кайталанып келуі кездеседі. Сәнді көйлектің күнделікті тұрмыста киетін көйлектен еркін пішімі, бас киімі мен сәнді әшекейлеу көлемі жағынан айырмашылығы болды. Күнделікті тұрмыстық көйлек қарапайым матадан дайындалса, сәнді көйлек тігуге барқыт, жібек, қамқа, қымбат былғары жұмсалды .
Этно-стиль XX ғасырдың 60жылдары пайда болды. Оның шығу тарихы өте қызықты және көтеріліс пен негізделген. Сол кездегі сәнді киімдер қысқа көйлек қысқа шалбар белдемше болғаны бәріне мәлім.
1.3 Костюм композициясының түсі, декоры және фактурасы
Фактура-форма бетінің құрылымдық сипаты, ягни форманын беті жылжып немесе рельефті болуы мүмкін. Белсеңді жене пассивті беттер кездеседі. Белсенді фактуралы беттер заттын көлемін ұлғайтып, ауырлатып көрсетеді. Көркемдеу тәжірибесінде қара мен ақ түстер және олардың әр түрлі жарықтық қоспасынан тұратын үш реңкті композиция жиі қолданылады. Үш реңкті және оданда көп үйлесімділікке сұр түстің жарқтық реңк байлығы арқылы ақ пен қара түстің қарама- қайшылығы жұмсара бастайды. Бұл бір –біріне қарама-қарсы ахроматты түстер арасында сәйкестікке әкеледі.Жарықтың біртіндеп градациялануы деп бірте-бірте ақ түсті қарамен немесе қара түсті қарамен немесе қара түсті ақ түспен қанықтыру айтылады. Градацияда әр жарықтың реңкі айқын білінеді.Әр түрлі түстің әр турлі мағынасы бар екендігі бәріне мәлім екендігіні білмейтін адам табылмаса керек.Тустерді арластырып оның фактурасыны өзгерту мүмкін емес нәрсе.
Фактура – түрлі түсті матаның немесе киімнің сыртқы көрінісін көрсетеді және көрнекті кескініні анықтап турады.Әр-түрлі фактуралы киімді пайдалану киім көрінісінің сипаттамаларыны ерекше анықтап көрсетеді. Композицияны қолданудың және әрлеудің бір ережесі бар: пропорцияның сәйкестігіні сезінү. Қазіргі заман сән ұғымы әр түрлі композицияны пайдалануды ұсынады. Әр түрлі сызықты маталар қазіргі таңда үлкен өзгеріске және таңдауға ийе. Силуэт - заттын кескіні, көлеңкесі пішіні ұғымын білдіреді. Силуэтке сипаттама беру үшін оны геометриялык фигуралармен немесе әртүрлі заттармен салыстырады.
Сызыктыр. Киімдегі құрастыру сызыктары жене сәндік сызыктар болып бөлінеді.Құрастыру сызыктары модель композициясынын негізін құрайды, онын тұлғаға дел келуін камтамасыз етеді. Бұл иык, бүйір тігістерінің, жеңді кондыру тігістерінің т.б. сызыктары болып табылады.
Сәндік сызыктар – модельді жасап шыгаруда колданылатын сызыктар. Сәндік сызыктар горизонталь, вертикаль, кисык, сынык, аралас, параллель болып бөлінеді.
Пропорция – ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz