Балықтар - омыртқалы жануарлар

Жоспар
Кіріспе

1 Балық та . омыртқалы жануар.
2 Иіс органы
3 Ас қорыту органы.
4 Саргандар немесе ұшқыш балықтар.

Желілілер типіндегі жоғары сатылы жануарлар да омыртқа жотасы болады, олай жануарларды омыртқалылар деп аталады.
Балық та - омыртқалы жануар.
Балықтардың орталық жүйке жүйесі мидан және жұлыннан құралады. Ми-бас сүйектегі ми сауытында орналасады. Сондықтан балықтар жануарлардың бассүйектілер тип тармағына жатады.
Балықтар өмір бойы желбезен арқылы тыныс алады.
Балықтар негізінде үлкен топқа бөлінеді. Оған шеміршекті балықтар класы, шеміршек - сүйектілер, сүйекті балықтар класы, саусақ қанатты балықтар класына бөлінеді.
Балықтар тек суда ғана тіршілік етеді, сондықтан олардың дене пішіні мекен ететін орны мен тіршілік жағдайларына байланысты алуан түрлі болып келеді. Шапшаң жүзетін аккула, албырт, көксерке тәрізді балықтардың денесі ұршық-сопты жұмыр болса, баяу қозғалатын сазан, тобан, тұқы, мөңке тәрізділердің екі бүйірі қызыңқы, жоны көтеріңкі болады. Ал су түбінде тіршілік ететін балықтардың құрсағы арқасына қарай қабысып, денесі талпайып кетеді.
Тіршілік етуіне байланысты кейбір ерекшеліктері ғана болмаса, дене және мүшелер жүйесінің құрлысы шеміршекті балықтар мен сүйекті балықтарда біріне-бірі ұқсас.
Сүйекті балықтардың 2000-ға тарта түрі белгілі.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Балықтар - омыртқалы жануарлар.
Желілілер типіндегі жоғары сатылы жануарлар да омыртқа жотасы болады, олай жануарларды омыртқалылар деп аталады.
Балық та - омыртқалы жануар.
Балықтардың орталық жүйке жүйесі мидан және жұлыннан құралады. Ми-бас сүйектегі ми сауытында орналасады. Сондықтан балықтар жануарлардың бассүйектілер тип тармағына жатады.
Балықтар өмір бойы желбезен арқылы тыныс алады.
Балықтар негізінде үлкен топқа бөлінеді. Оған шеміршекті балықтар класы, шеміршек - сүйектілер, сүйекті балықтар класы, саусақ қанатты балықтар класына бөлінеді.
Балықтар тек суда ғана тіршілік етеді, сондықтан олардың дене пішіні мекен ететін орны мен тіршілік жағдайларына байланысты алуан түрлі болып келеді. Шапшаң жүзетін аккула, албырт, көксерке тәрізді балықтардың денесі ұршық-сопты жұмыр болса, баяу қозғалатын сазан, тобан, тұқы, мөңке тәрізділердің екі бүйірі қызыңқы, жоны көтеріңкі болады. Ал су түбінде тіршілік ететін балықтардың құрсағы арқасына қарай қабысып, денесі талпайып кетеді.
Тіршілік етуіне байланысты кейбір ерекшеліктері ғана болмаса, дене және мүшелер жүйесінің құрлысы шеміршекті балықтар мен сүйекті балықтарда біріне-бірі ұқсас.
Сүйекті балықтардың 2000-ға тарта түрі белгілі.
Балықтар класының көпшілігі сүйекті балықтар тобына жатады. Сүйекті балықтар барлық су қоймаларында дерлік тараған. Сондықтан да, тіршілік жағдайларының алуан түрлі болуы олардың түрге бай, көп түрлі болуына себепті болған. Балықтардың бұл тобының негізгі белгілері мен құрлысындағы ерекшеліктері мыналар. Скелеті қандай дәрежеде болса да сүйекті болады. Скелетінің алғашқы сүйектенуін жамылғы немесе тері сүйектену деп атайды. Эмбриональдық дәуірде, сүйектердің бұл түрі скелеттің шеміршекті элементтерінен дамымай, терінің дәнекер тканьдерінен дамиды. Тек 0ана6 ол скелет шем3ршектер3не жабысып жатады. Сондықтан да, жамылғы сүйектің бұл түрі теріге жабысып жатқан тақташа сияты болады. Балықтар скелетінің құрамына жабын сүйектен басқа шеміршекті сүйектер кездеседі. Сүйектің бұл түрі эмбриональдық дәуірде, шеміршектің біртіңдеп сүйектерінен пайда болады. Гистологиялық қалыптасқан шеміршекті сүйектердің жоғарыда көрсетілген жамылғы сүйектерден елеулі айырмашылығы болмайды.
Сүйекті балықтар тобына тән екінші бір жалпы ортақ белгісі желбезен аралық перделері болмайды. Сондықтан желбезек жапырақшалары бірден желбезектер шеңберіне орналасады, желбезек аппаратын сыртынан жауып тұратын қақпағы болады.
Сүйекті балықтардың көптеген түрлерінде жүзу торсылдағы болады. Торсылдақтың ішіндей газдың мөлшерін ұлғайту, немесе азайту арқылы судың терең қабатынан көтерілуге, немесе су түбіне батып кетуіне мүмкімдік алады.
Ұрықтануы әдетте сыртта болады. Уылдырықтары ұсақ мүйіз тәрізді қабығы болмайды. Біразы тірі туады.
Осы кездегі сүйекті балықтар төрт класс тармағына бөлінеді: шеміршекті сүйектілер, қауырсын қанаттылар, қос тыныстылар және саусақ қанаттылар.
Шеміршекті сүйектілерге бұл класс тармағына сүйекті балықтар тобының ертедегі және қарапайым құрылысты түрлері жатады. Шеміршекті сүйектілердің көп белгілері шеміршекті балықтарға ұқсайды ұқсайды және скелеттерінің сүйекті жерлері көп емес. Ол скелет сүйектері терінің жамылғы сүйектерінен пайда болған. Шеміршекті сүйектілер көбінесе су түбінде тіршілік етуге бейімделген. Шеміршекті сүйекті балықтарда, шеміршекті балықтардың мына белгілері сақталған: рострумның болуы, сондықтан ауыз тесігі көлденең саңылау секілденіп басының астыңғы бетінде орналасқан. Құйрық қанаты гетероңеркальды, жұп қанаттары қақпашолары және жүрегінің артерияларды конусы болады. Сонымен қатар кейбір сүйекті балықтарға тән белгілері де бар: қаңқасының сүйекті бөлімі және желбезен қақпаларының болуы, желбезен сүйекті жақтары мен қоршалған аузы орналасады. Көздері кішкентай, ал олардың алдыңғы жағында, басының үстінге бетінде, танау тесіктері тұрады. Әрбір танау тесігі тері тектес көлденең тұрған пердемен екі
( алдыңғы және артқы ) бөлімге бөлінеді. Бастың артқы және бүйір жағында жалпақ желбезек қақпалары болады. Желбезектер осы қақпақтардың астында орналасқан. Балықтың жүзу кезіндегі түрлі қимылдары, олардың қанаттарының түрліше қозғалуына байланысты. Балықтардың ілгері қарай қозғалуына құйрық қанаты басты органы болып табылады, ол денені басқару қызметін атқарады. Балықтар қос қанаттары арқылы су ішінде денесін бұрып отырады. Егер қос қанаттарын денесіне таяп байласақ, олар бауырын судың бетіне қаратып қалқып су бетіне шығады. Арқа және құсақ қанаттары активті қозғалыстарға қатыспағанмен балық денесінің орнықты болуына олардың үлкен әсері тиеді.
Алабұғаның басынан басқа денесін жұқа пластинка тәрізді көптеген сүйекті қабыршақтар жауып тұрады. Пластинканың бір шеті терісіне бекініп, екінші шеті сыртқы шығып жатады. Сол, сыртқы шығып жатқан бөлімінің сыртында ұсақ тіс сияқты бұдырлары болады. Мұндай қабыршақтарды ктенондты қабыршақ деп атайды. Сүйекті балықтардың көптеген түрлеріне - карп, сазан тағы басқаларының қабыршақтарының сырты тегіс болады. Мұндай қабыршақтарды циклондты қабыршақ деп атайды. Басынан құйрығына дейін, бүкіл дене бойына созылып жатқан бүйір сызығы бар. Бұл бүйір сызығы дененің екі жақ бүйірінен тартылған өзек секілді. Бүйір сызығының өткен жерін сыртқы қабыршағына қарап білуге болады. Бүйір сызығы өткел жерлерде қабыршақтарында қатарласып орналасқан тесіктері болады. Осы тесіктері арқылы бүйір сызығы сыртқы ортамен қатысады. Сырттан қабылданған әсерлер, сызық арқылы миға жеткізіледі. Бүйір сызығы есту органдарының қызметін атқарады. Балықтардың көру органы жақсы дамыған. Сондықтан судың ішіндегі қатты заттарға соқтықпауына бүйір сызығы себепкер болады. Сол сияқты судың терең немесе таяу қабаттарында жүргенін осы бүйір сызығы арқылы сезеді.
Бүйір сызығы түрлі балықтарда түрліше орналасқан. Мысалы алабұғада бүйір сызығы бүйірін қуалай орналасса, ал семсер балықтардың бүйір сызығы иректеліп орналасады. Терісінде болатын көптеген бір клеткалы бездер үздіксіз шырын шығарып тұрады. Сол шырынның әсерінен балықтың денесі су ішінде майлап қойған секілді кедергісіз, тез қозғалады. Омыртқа желісі Амфицельді сүйекті омыртқалардан тұрады. Ол кеуде, құйрық болып екі бөлімге бөлінеді. Кеуде бөлімінің доғасы қосылып жұмыс каналын құрайды, құйрық бөлімінде ондай құбылыс байқалмайды.
Алабұғаның бас сүйегінің өзіне тән ерекшеліктері бар. Сонедықтан да біз ең алдымен жалпы сүйекті балықтардың бас сүйегінің құрлысына тоқталамыз. Бас сүйегі тері және шеміршек тектес сүйектен пайда болған.
Ми сауыты шеміршекті сүйектерден тұрады. Ми сауытының артқы бөлімі, қарақұс тесігін көмкере орналасқан төрт шүйде сүйектерінен құралған. Қарақұс тесігінің төменгі жағында негізгі шүйде сүйегі, осы тесіктің екі бүйірінде парлы бүйір сүйегі, ао жоғары жағынан жоғары шүйде сүйегі қоршап жатады. Есту капсуласының маңында бас сүйегінің екі жағына бес-бестен орналасқан құлақ сүйегі болады.
Қос қанат сана тәрізді және көз санасы тәрізді сүйектер бар. Бұл сүйектер көз қуысының жоғарғы артқы және орта бөлімдерінен қалыптастырады. Иіс бөлімін дара аралық иіс сүйегі және жұп бүйір иіс сүйектері құрайды. Шеміршек арқылы сүйектену ми сауытының артқы, бүйір бөлімдерін аздап та болса оның астыңғы бөлімін құрайды. Ми қақпағын құрауға қатыспайды.
Бас сүйегінің қақпақ жағы, оның бүйір, астыңғы бөлімінің сүйектері тері тектес сүйектерден пайда болған. Бас сүйегінің қақпағының алдыңғы бөлімдері жұп мұрын сүйектерінен, маңдай сүйектерінен және одан әрірек шүйде жағына таман жұп төбе сүйектерінен құралады. Оның төменгі жағында - барлық бас сүйегінің түбін парасфенонд және оның алдынғы жағында жатқан өре сүйегі (санник) құрайды. Тіл асты сүйектер мен желбезек шеңберлері тек қана шеміршектегі сүйектерден құралған. Тіл асты доғасының жоғарғы бөлімі, акулалардікі тәрізді үлкен гиомандибуляре - деген сүйектен пайда болған. Гиомандибуляриге бір жағынан шаршы сүйектен буындасып тұрған симплектикум келіп ұштасады да, ал екінші жағынан жақ асты шеңберінің төменгі бөлімінің элементтері жалғасып жатады. Сөйтіп, гиомандебуляре симплектуммен бірігіп жағы ілініп тұратын, арқалық тірек болып есептеледі. Жоғарғы жақ бас сауытына тікелей бекиді. Тек қана бас сүйегінің есіту бөлімінде, гиомандибуляре сүйегі арқылы жалғасқан түрін гиостилия деп атаймыз. Симплектикум - дегеніміз сүйекті балықтарға ғана тән айрықша сүйек. Бес пар желбезек доғалары болады, бірақ соңғы пары нашар жетілген.
Желбезек қақпағы гиомендибуляре сүйегіне бекітіп тұрады. Желбезек шатыры төрт сүйектен тұрады. Қауырсын қанатты балықтарға ғана тән, тіл асты доғасының төменгі бөлімінің артқы жиектеріне бекіген бірнеше ұзын сүйектілер - желбезек торсылдағының қауырсындары болады. Алабұға бас сүйегінің бұл схемадан ерекшелігі - біріншіден, ми сауытының үстіңгі және шеміршек сүйектері бірігіп кеткен, екіншіден,көз аралық пердесі болмайды.
Кеуде қанаттарының скелетінде базалиялар болмайды, ол тек қана сүйекті радиямидан және қанаттың сүйекті қауырсындарынан құралады. Радиялар барып бірден нық белдеуіне жалғасады. Алдыңғы аяқ белдеуі басқа сүйекті балықтардікі сияқты нашар дамыған және ол кішіреки жауырын менкораконд деген сүйекшелерден тұрады. Белдеу сүйектерінің ішіндегі ең ірісі, орақ тәрізді - клейтрум деп аталатын сүйек. Ол ұсақ сүйектер арқылы бас сүйегінің сауытымен жалғасады. Құрсақ қанаттарының скелеті тек қана тері тектес сүйектерден қалыптасады. Артқы аяқ белдеуі қалың еттің арасына еніп жатқан екі ұзындау пластикадан тұрады. Сүйекті балықтардың алдыңғы жұп қанаттарының базалиясы, ал артқы парында радиялиясы да болмайды. Бұл сүйекті балықтардың аяқ скелеттерінің шеміршекті балықтардан ерекшелігі болып табылады.
Ет системасы. Кеудесі мен құйрық бөлімінің ет системасы, минога мен акулаларікі сияқты миосепталармен құралады. Жеке миомерлер воронка тәрізді болып бір - біріне еніп тұрады. Қанаттарының еттері жекеленіп жіктелген. Шеміршекті балықтарға қарағанда шеміршекті - сүйектілердің балықтардың миына қарағанда әлде қайда қарапайым болады. Сүйекті балықтардың миының көлемі кішірек келеді. Алдыңғы миы кішірек және сүйекті балықтардың көпшілігінде ол үстіңгі жағынан нерв заттары жоқ эпителиймен қапталған. Ортаңғы ми мен мишық көлемдірек болады. Алдыңғы мидан кішірек иіс бөлімдері тарайды. Бұған алдыңғы мидың жұп өсінділері енеді. Аралық өте кішкене және алдыңғы мидан айқын бөлінбеген. Аралық мидың қақпағынан эпифиз бөлінеді. Ортаңғы миы басқа сүйекті балықтардікі сияқты, басқа ми бөлімдерімен салыстырғанда өте үлкен болады. Мишығы өте үлкен және ортаңғы миға жанасып жатады. Бас миынан 10 пар нерв тарайдыҒ 12 пары бас сауытынан тысқары жерден шығады.
Көздерінің құрылысы, балықтардың көпшілігінде сияқты домалағы болып келеді, хрустанегі және қасаң қабығы болады, сондықтан да көздің алдыңғы камерасы кішкене келеді. Көздің белокты қабығы шеміршекте болады. Көз алмасының қан тамырлы
қабатынан оның қуысына орақ тәрізді өсінді келеді. Көз алмасының күміс түсті қабығы белокты қабықтың астыңғы жағына орналасқан.
Көз ұясының қабырғаларын кесіп, көздің белокты қабығына алты бөлек ет бекиді. Еттердің жиырылып жазылу нәтижесінде көз алмасы қозғалып отырады. Орақ тәрізді өсінділер арқылы хрусталик қозғалады. Көз қабақтары болмайды. Есту органдары. Сүйек капсуласының ішіне орналасқан бір ғана ішкі құлақтан тұрады. Иірімді жарғақтар скелеттің иірімді қуысының ішінде жатады. Бұл екеуінің ортасындағы қуыста сүйек зат (перимимфа) болады. Иірімді жарғақтар сұйық заттың ішінде болады. Мүйіз тәрізді әрбір шеңбер каналдың ұшы кеңейіп барып, тұйықталып бітеді. Мұны ампула деп атайды. Дөңгелек қапшықтан тұйық болып бітетін - эндолимфа жолы және қуыс өскін шығады. Иірімді жарғақтардың ішіндегі эндолимфада бірнеше ұсақ оталиттер мен бірге сүйекті балықтарда есту тастары, яғни ірі оталиттерде болады. Алабұғада 3 ірі оталиттер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.