Мемлекеттік бюджет кірістері және олардың қайнар көзі
Кіріспе
1 бөлім Мемлекеттік бюджет түсінігі
1.1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен рөлі
1.2 Мемлекеттік бюджеттің құрылысы
1.3 Мемлекеттік бюджеттің құрамы мен құрылымы
2 бөлім Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің кірістерінің көздерін талдау
2.1 Салықтық түсімдер
2.2 Салықтық емес түсімдер
2.3 Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер
2.4 Ресми трансферттік түсімдер
3 бөлім Мемлекеттік бюджетті қалыптастыру және жетілдіру
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
1 бөлім Мемлекеттік бюджет түсінігі
1.1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен рөлі
1.2 Мемлекеттік бюджеттің құрылысы
1.3 Мемлекеттік бюджеттің құрамы мен құрылымы
2 бөлім Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің кірістерінің көздерін талдау
2.1 Салықтық түсімдер
2.2 Салықтық емес түсімдер
2.3 Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер
2.4 Ресми трансферттік түсімдер
3 бөлім Мемлекеттік бюджетті қалыптастыру және жетілдіру
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Мемлекетік бюджет дегеніміз мемлекет пен қоғамдық өндіріс қатысушылары арасында қоғамдық ұлттық өнімді мемлекеттің орталықтандырылған ақша қаражат қорларын ұйымдастыру мен қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру, ұдайы өндірісті қеңейту мақсатында қолдану жолымен қоғамдық өнімді қайта бөлу процесінде туындайтын ерекше экономикалық қатынастар. Жалпы қоғамдық өнімді бөлудің дербес сферасы ретінде бюджеттің болуы қоғамдық құрылыммен анықталады. Қай мемлекетте болса да бюджеттің болуы шарт және оның мәні кірістері мен шығыстарының құрылымдарымен ашылады. Бүгінгі таңда қазақстандық бюджет ұлттық экономиканы басқарудың маңызды құралы болып табылады. Бәрімізге белгілі, қандай да бір реформаны жүргізу экономикаға, әлеуметтік салаға және инфрақұрылымды дамытуға елеулі қаржы жұмсауды қажет етеді. Және де осы реформалардың негізгі ауыртпалығы республиканың қаржы сферасына түседі, өйткені қоғамдық өмірдің барлық салаларын: халық шаруашылығы, әлеуметтік қорғау, білім, ғылым, мәдениет, өнер, денсаулық, қорғаныс және басқаруды қамтитын экономикалық реформаларды жүргізуге қажетті мемлекеттің ішкі, сонымен бірге сыртқы қаржы ресурстарын қаржы сферасы ғана жұмылдыра алады.
1. Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі. – Алматы: ЮРИСТ, 2005. – 128 б.
2. Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі). – Алматы: ЮРИСТ, 2002. –230 б.
3. Браун Т. Все посчитает счетный комитет. Казахстанская правда 15.06.2005
4. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы:2005.–522б.
5. Куздыбаева М.С. Процесс формирования бюджета и его характерные черты. Статистика, учет и аудит №3 2004г.
6. Ли В. Бюджет и межбюджетные отношения: учет интересов финансов регионов. Финансы и кредиты №4 2005г.
7. Макарова Н.А. Бюджет и бюджетная система Казахстана. – Астана:Парасат Әлемі, 2005.–336с.
8. Махутова М. Современное состояние государственного бюджета Республики Казахстан. Вестник КазНУ. Серия экономическая №3 2005г.
9. Сагындыкова М. Исполнение доходной части государственного бюджета за 2004 год. Вестник налоговой службы РК №2 2005г.
10. Статистикалық бюллетень №1 2005ж.
11. Статистикалық бюллетень №9 2005ж.
12. Статистический ежегодник Казахстана. Статистический сборник /Под ред. К.А.Абдиева. – Алматы: Агенство РК по статистике, 2004. – 616с.
13. www.minplan.kz
14. www.minfin.kz
2. Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі). – Алматы: ЮРИСТ, 2002. –230 б.
3. Браун Т. Все посчитает счетный комитет. Казахстанская правда 15.06.2005
4. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы:2005.–522б.
5. Куздыбаева М.С. Процесс формирования бюджета и его характерные черты. Статистика, учет и аудит №3 2004г.
6. Ли В. Бюджет и межбюджетные отношения: учет интересов финансов регионов. Финансы и кредиты №4 2005г.
7. Макарова Н.А. Бюджет и бюджетная система Казахстана. – Астана:Парасат Әлемі, 2005.–336с.
8. Махутова М. Современное состояние государственного бюджета Республики Казахстан. Вестник КазНУ. Серия экономическая №3 2005г.
9. Сагындыкова М. Исполнение доходной части государственного бюджета за 2004 год. Вестник налоговой службы РК №2 2005г.
10. Статистикалық бюллетень №1 2005ж.
11. Статистикалық бюллетень №9 2005ж.
12. Статистический ежегодник Казахстана. Статистический сборник /Под ред. К.А.Абдиева. – Алматы: Агенство РК по статистике, 2004. – 616с.
13. www.minplan.kz
14. www.minfin.kz
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті
Экономикалық факультет
Қаржы және несие кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: Мемлекеттік бюджет кірістері және олардың көздері
Орындаған: Касенова Д.
Ф-31к тобының студенті
Жетекші: Куанышева Л.С
АСТАНА 2005
Мазмұны
бет
Кіріспе 3-4
1 бөлім Мемлекеттік бюджет түсінігі 5-14
1.1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен рөлі 5-7
1.2 Мемлекеттік бюджеттің құрылысы 8-10
1.3 Мемлекеттік бюджеттің құрамы мен құрылымы 10-14
2 бөлім Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің 15-24
кірістерінің көздерін талдау
2.1 Салықтық түсімдер 15-19
2.2 Салықтық емес түсімдер 19-21
2.3 Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер 21-22
2.4 Ресми трансферттік түсімдер 22-24
3 бөлім Мемлекеттік бюджетті қалыптастыру және жетілдіру 25-29
Қорытынды 30-31
Қолданылған әдебиеттер тізімі 32
Қосымшалар 33-35
Кіріспе
Мемлекетік бюджет дегеніміз мемлекет пен қоғамдық өндіріс
қатысушылары арасында қоғамдық ұлттық өнімді мемлекеттің орталықтандырылған
ақша қаражат қорларын ұйымдастыру мен қоғамдық қажеттіліктерді
қанағаттандыру, ұдайы өндірісті қеңейту мақсатында қолдану жолымен қоғамдық
өнімді қайта бөлу процесінде туындайтын ерекше экономикалық қатынастар.
Жалпы қоғамдық өнімді бөлудің дербес сферасы ретінде бюджеттің болуы
қоғамдық құрылыммен анықталады. Қай мемлекетте болса да бюджеттің болуы
шарт және оның мәні кірістері мен шығыстарының құрылымдарымен ашылады.
Бүгінгі таңда қазақстандық бюджет ұлттық экономиканы басқарудың маңызды
құралы болып табылады. Бәрімізге белгілі, қандай да бір реформаны жүргізу
экономикаға, әлеуметтік салаға және инфрақұрылымды дамытуға елеулі қаржы
жұмсауды қажет етеді. Және де осы реформалардың негізгі ауыртпалығы
республиканың қаржы сферасына түседі, өйткені қоғамдық өмірдің барлық
салаларын: халық шаруашылығы, әлеуметтік қорғау, білім, ғылым, мәдениет,
өнер, денсаулық, қорғаныс және басқаруды қамтитын экономикалық реформаларды
жүргізуге қажетті мемлекеттің ішкі, сонымен бірге сыртқы қаржы ресурстарын
қаржы сферасы ғана жұмылдыра алады. Яғни бюджеттің маңыздылығы, ең алдымен,
салықтар, басқа да міндетті төлемдер, салықтық емес түсімдер ретінде
мемлекет меншігіне түсетін ақша қаражаттарының мемлекеттік бюджетке
түсуінен көрінеді. Міне, сол себептен бұл курстық жұмыс мемлекеттік бюджет
кірістері мен олардың көздерін талдауға және олардың қалыптасу мәселелері
мен оны жетілдіру жолдарын анықтауға арналады. Осыған байланысты бұл
жұмыстың басты мақсаты – Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі
мемлекеттік бюджетін, оның құрылысын, құрамы мен құрылымын біліп, бюджеттің
кірістер бөлігін талдау және оларды қалыптастыру процесінің қазіргі
жағдайы мен оны жетілдіру жолдарын табу.
Мақсатпен байланысты осы курстық жұмыстың жазылуының келесідей
міндеттерін көрсетуге болады:
- мемлекеттік бюджетке түсінік беру;
- мемлекеттік бюджеттің құрылысын, құрамын және құрылымын анықтау;
- соңғы екі жылдағы ҚР-ның мемлекеттік бюджет кірістеріне талдау
жасау;
- салықтық, салықтық емес түсімдерді ажырату және ресми трансферттер,
негізгі капиталдан түсетін түсімдерге анықтама беру;
- мемлекеттік бюджет кірістерін қалыптастырудың қазіргі кездегі
процесіне баға беріп, оны жетілдіру жолдарын көрсету.
Жұмыстың тақырыбын толық ашу үшін жоғарыдағы міндіттердің әрқайсысын
жеке-жеке орындау керек.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде мемлекеттік бюджеттің мәні
жазылған, оның құрылысы, құрамы мен құрылымына сипаттама берілген.
Екінші бөлімде 2003-2004 жылдардағы ҚР-ның мемлекеттік бюджет
кірістеріне талдау жасалған.
Үшінші бөлімде ҚР-нда мемлекеттік бюджет кірістерін қалыптастыру
бағаланды және оны жетілдірудің мүмкін жолдары көрсетілген.
Курстық жұмыс жазылу барысында келесідей оқу-әдістемелік құралдар,
әдебиеттер қолданылды: ″ҚР-ның Бюджет кодексі″, ҚР-ның Салық кодексі″,
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С.″Қаржы″ оқулығы, ″Статистика, учет и аудит″,
″Сатистический бюллетень Министерства Образования″, ″Финансы и кредиты″
журналдары, т.б.
1 бөлім Мемлекеттік бюджет түсінігі
1.1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен ролі
Мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау
және оны ұдайы өндіріс пен қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру
мақсаттарына пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің құнын бөлу және қайта бөлу
процесінде мемлекет пен қоғамдық өндірістің басқа қатысушылары арасында
пайда болатын экономикалық қатынастар болып табылады.
Мемлекет пен кәсіпорындар, ұйымдар және халық арасында пайда болатын
қаржылық қатынастар бюджеттік қатынастар деп аталады. Қаржы қатынастарының
негізгі бөлігі ретіндегі бұл қатынастардың ерекшелігі олардың, біріншіден,
қоғамдық өндіріс процесінде пайда болуынан, және, екіншіден,
орталықтандырылған қаржы ресурстарының қалыптастыру, бөлу және пайдалануға
бағытталуынан көрінеді.
Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік
бюджетке ең алдымен жалпы қаржы категориясынан ажырататын өзгеше белгілер
тән: бюджет қатынастарының бөлгіштік сипаты, әрқашан ақша нысанында жүзеге
асырылады, мақсатты ақша қорларын қалыптастыру мен пайдаланумен қосарлана
жүреді.Сонымен бірге, бюджет қатынастарына белгілі бір өзіндік ерекшелік
тән, алайда ол қаржымен ортақ өзгеше белгілердің шеңберінен шықпайды.
Құндық бөліністің айрықшалықты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет
мына өзгеше белгілермен сипатталады:
1. мемлекеттен жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін оқшауландырумен және
оны қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға пайдаланумен байланысты
бөлгіштік қатынастардың айрықша экономикалық нысаны болып табылады;
2. құнды жасау және оны тұтыну процесін шарттастыратын материалдық
өндіріс қаржысынан және құнды тұтынуға қызмет ететін өндірістік емес
сфера қаржысынан мемлекеттік бюджеттің айырмашылығы ол ұлттық
шаруашылықтың салалары, аумақтар, экономикалық секторлары, қоғамдық
қызметтің сфералары арасында құнды қайта бөлуге арналған;
3. қоғамдық өнімнің оның тауар нысанындағы қозғалысымен тікелей
байланысты емес құндық бөліністің стадиясын білдіреді және одан
белгілі үзілісте жүзеге асырылады, ал қаржы қатынастары материалдық
өндірісте де, өндірістік емес сферада да тауар-ақша қатынастарымен
тығыз байланыста болады 7,21.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы сияқты
бөлу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардың іс-қимылы,
мазмұны, мәні мен маңызы бюджет қатынастарының қаралған айрықшалығымен
айқындалады.
Бөлгіштік функцияның іс-әрекетінің өзіндік ерекшелігі сол, қоғамдық
өнімнің құны қоғамдық өндірістің сфералары, ұлттық шаруашылықтың
секторлары, аумақтар, салалар, жеке шаруашылық жұргізуші субъектілер
арасында бөлінеді. Мемлекеттік бюджет арқылы бүгінде Қазақстанның жалпы
қоғамдық өнімнің шамамен 10%-ы және жалпы ішкі өнімнің 20%-ы бөлінеді.
Сонымен бірге мемлекет қаржысының негізгі буыны ретінде мемлекеттік бюджет
бөлгіштік функция шеңберінде қосалқы функцияларды, атап айтқанда: ұлттық
табыс пен жалпы ішкі өнімді қайта бөлу; экономиканы мемлекеттік реттеу және
ынталандыру; әлеуметтік саясатты қаржымен қамтамасыз ету; ақша
қаражаттарының орталықтандырылған қорын жасау және пайдалануға бақылау
жасау сияқты сипатты функцияларды орындайды.
Бақылау функциясы бюджет қорларын бөлудің сандық үйлесімдерінде,
олардың қоғамдық өндіріс дамудың қажеттіліктеріне сай келетіндігінде,
бөлудің ұнамсыз барысынан ауытқуын анықтау және оларды жою мүмкіндігінен
көрінеді 7,24.
Мемлекеттік бюджеттің сан-қырлы маңызын ескере отырып, оны тек
экономикалық категория және мемлекеттің орталықтандырылған ақша қоры
ретінде ғана емес, сонымен бірге негізгі қаржы жоспары, әлеуметтік-
экономикалық процестерді реттеу механизмінің жиынтық ұғымы ретінде қарауға
болады. Мәселен, мемлекеттік бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық
процестер бейнелетіндіктен, сондай-ақ барлық негізгі қаржы институттары –
салықтар, мемлекеттің шығыстары, мемлекеттік несие, мемлекеттік қарыздар
және т.б. өзінің шоғырланған көрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің
негізгі қаржы жоспары ретінде сипатталады. Ол нақты кезеңге, әдетте, бір
жылға жасалынады, бюджеттің кірістерін, шығындарын, орталықтандырылған
қаржы ресурстарының шешуші бөлігінің қозғалысын анықтайды. Бюджетті негізгі
қаржы жоспары деп мойындау оның ұлттық табысты қайта бөлудегі маңызды
орнын, сондай-ақ қоғамдық ұдайы өндірістегі айрықша рөлін айқындайды.
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің
бірі. Ол экономикаға мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау мен
пайдаланудың нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып табылатын бюджеттік
механизм арқылы ықпал етеді. Жалпы экономикаға ықпал етудің құралы
ретіндегі бюджеттің рөлі осында көрінеді. Экономиканы реттеу
орталықтандырылған ақша қорының сандық көлемін анықтау, оны жасау мен
бөлудің нысандары мен әдістерін реттеу, бюджеттің атқарылу процесінде қаржы
ресурстарын қайта бөлу жолымен жүзеге асырылады.
Ақырында, мемлекеттік бюджет орындалуы міндетті мемлекет заңдарының
бірі болып табылады (мысалы, келесі қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заң).
Шығындар мен салықтар арқылы бюджет экономика мен инвестицияларды
реттеудің және ынталандырудың, өндіріс тиімділігін арттырудың маңызды
құралы болып табылады.
Мемлекеттік бюджет негізгі қаржы категорияларын кіріктіре отырып
(салықтар, мемлекеттік несие, мемлекеттік шығыстар) қандай да болмасын
мемлекеттің қаржы жүйесінің басты құраушысы болып табылады және қазіргі
қоғамда маңызды экономикалық, сонымен бірге саяси рөлді атқарады.
1.2 Мемлекеттік бюджет құрылысы
Мемлекеттік органдардың өздерінің функцияларын орындауы үшін
басқарудың барлық деңгейлерінде тиісті қаржы базасы болу керек. Осы
мақсатпен әр елде аймақтардың шаруашылығын, әлеуметтік сферасын, әрбір
әкімшілік-аумақтық бірліктерді абаттандыруды, заң шығарушы билікті, басқару
аппаратын ұстауды және басқа да шараларды қаржыландыру үшін олардың ақша
ресурстарын жұмылдыруды қамтамасыз ететін бюджеттер тармақтарының желісі
құрылады. Бюджеттердің жекелеген түрлерінің кірістері мен шығындарын
қалыптастыру, оларды теңдестіру процесінде заңмен реттеліп отыратын белгілі
бір қаржылық өзара қарым-қатынастар пайда болды. Осы элементтердің барлығы
– бюджет жүйесін ұйымдастыру мен құрудың қағидаттары, оның буындарының
өзара қатынастары мен байланыстарының ұйымдық нысандары, бюджет
құқықтарының жиынтығы – бюджет құрылысын құрайды.
Дүниежүзінің әр түрлі елдерінде бюджет құрылысы мемлекеттің
құрылысына, аумақтық-әкімшілік бөлінісіне, экономиканың даму деңгейіне және
нақтылы мемлекеттің басқа айрықша белгілеріне байланысты өзгешеліктермен
ерекшеленеді .
Федеративтік мемлекеттерде бюджет жүйесі үш буыннан тұрады:
- мемлекеттік, федералдық немесе орталық мемлекеттің бюджеті;
- федерация мүшелерінің бюджеттері (АҚШ-та – штаттардың, ГФР-да –
жерлердің (ландтардың), Канадада – провинциялардың, Ресейде –
федерация субъектілерінің бюджеттері);
- жергілікті бюджеттер.
Унитарлық мемлекеттерде екі буынды бюджет жүйесі қолданылады:
- орталық (республикалық) бюджет;
- жергілікті бюджеттер.
Екі жағдайда да бюджеттердің оқшаулану мен дербестігінің түрлі
дәрежесі болуы мүмкін, бірақ, әдетте әлеуметтік-экономикалық процестерді
басқаруды орталықтандыру деңгейіне байланысты төменгі бюджеттерге қатынасы
бойынша белгілі бір реттеуші рөл орталық бюджетте сақталады 4,296.
Бюджет кодексіне сәйкес, мемлекеттік бюджет – араларындағы өзара
өтелетін операцияларды есепке алмағанда, республикалық және жергілікті
бюджеттерді біріктіретін, талдамалық ақпарат ретінде пайдаланылатын және
бекітуге жатпайтын жиынтық бюджет Қосымша А.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік бюджеттің басты бөлігі
республикалық бюджетте шоғырланған.
Республикалық бюджет – бұл салықтық және басқа да түсімдер есебінен
қалыптастырылатын және орталық мемлекеттік органдардың, оларға ведомстволық
бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен
қамтамасыз етуге және мемлекеттік саясаттың жалпыреспубликалық бағыттарын
жүзеге асыруға арналған орталықтандырылған ақша қоры.
Жергілікті бюджет (әкімшілік-аймақтық бірліктердің бюджеттері) –
облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеті,
аудандардың (облыстық маңызы бар қаланың) бюджеті.
Бюджет кодексімен айқындалған салықтық және басқа да түсімдер есебінен
қалыптастырылатын және облыстық деңгейдегі жергілікті мемлекеттік
органдардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, оларға
ведомстволық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын
қаржымен қамтамасыз етуге және тиісті әкімшілік-аумақтық бірлікте
мемлекеттік саясатты іске асыруға арналған орталықтандырылған ақша қоры
облыс бюджеті, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеті болып табылады
1.
Тісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет Қазақстан
Республикасының заңымен, жергілікті бюджеттер мәслихаттардың шешімдерімен
бекітіледі.
Қазақстан Республикасында төтенше немесе соғыс жағдайында төтенше
мемлекеттік бюджеттің әзірленуі, бекілілуі және атқарылуы мүмкін. Төтенше
мемлекеттік бюджетті бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган
әзірлейді және ол Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген
тәртіппен Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітіледі 1.
Республикалық және жергілікті бюджеттер кез-келген басқа
мемлекеттердегідей Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің орталық буыны
болып табылады. Бюджет – мемлекеттің қажетті атрибуты және оның
егемендігінің негізі. Бюджеттің көмегімен тиісті мемлекеттік және
муниципалдық құрылымдарының ақша қорлары құрылады, бұл қорлар олардың жалпы
маңызды міндеттерін орындауды қамтамасыз етеді, мемлекеттік билік пен
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының функцияларын жүзеге асырудың
қаржылық негізін жасайды. Бюджеттерде мемлекеттің қаржы ресурстарының аса
ірі бөлігі шоғырландырылады. Бюджетте қаржы ресурстарын шоғырландыру
мемлекеттің қаржы саясатын ойдағыдай жүзеге асыру үшін қажет.
1.3 Мемлекеттік бюджеттің құрамы мен құрылымы
Мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және
пайдаланумен байланысты болып келетін бюджеттің жұмыс жасауы ерекше
экономикалық нысандар – бюджеттің кірістері мен шығыстары арқылы болып
отырады. Олар құндық бөліністің жеке көздерін білдіреді. Категориялардың
екеуі де бюджеттің өзі сияқты объективті және олардың өзгеше қоғамдық
арналымы болады: кірістер мемлекетті қажетті ақша қаражаттарымен қамтамасыз
етеді, шығыстар орталықтандырылған ресурстарды жалпымемлекеттік
қажеттіліктерге сәйкес бөледі.
Кірістер мен шығыстардың құрамы мен құрылымы нақты әлеуметтік-
экономикалық және тарихи жағдайларда жүзеге асырылатын мемлекеттік бюджет
пен салық саясатын жүргізудің бағыттарына байланысты болады. Бұл кезде
мемлекет белгілі бір жағдайларда кірістерді қалыптастырудың және шығыстарды
жұмсаудың қолайлы нысандары мен әдістерін пайдаланады.
Дағдыдағыдай, кірістердің көзі салықтар немесе оларға бара-бар
төлемдер болап табылады. Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті
кірістерінің құрамы мен құрылымы салық төлемдерінің қолданыстағы жүйесімен
және салыстырмалы тұрақсыз сипатағы салықтық емес қаражаттардың түсімдерімн
айқындалады.
Бюджет кодексіне сәйкес бюджеттің құрылымы мына бөлімдерден тұрады:
1. кірістер:
- салықтық түсімдер;
- салықтық емес түсімдер;
- негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер;
- ресми трансферттер түсімдері;
2. шығындар;
3. операциялық сальдо;
4. таза бюджеттік несие беру:
- бюджеттік несиелер;
- бюджеттік несиелерді өтеу;
5. қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо:
- қаржы активтерін сатып алу;
- қаржы активтерін сатудан түскен түсімдер;
6. бюджет тапшылығы (профициті);
7. бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитін пайдалану):
- қарыздар түсімі;
- қарыздарды өтеу;
- бюджет қаражаты қалдықтарының қозғалысы 1.
Бюджеттерді бекіту және бюджеттердің атқарылуы туралы есептерді түзу
осы көрсетілген құрылым бойынша жүзеге асырылады.
Бюджеттің кірістері салықтық және басқа міндетті төлемдер, ресми
трансферттер, мемлекетке өтеусіз негізде берілетін, қайтарылатын сипатта
болмайтын және мемлекеттің қаржы активтерін сатумен байланысты емес,
бюджетке есептелуі тиіс ақшалар болып табылады. Салықтық емес түсімдер –
бюджетке төленетін міндетті, қайтарылмайтын төлемдер, сондай-ақ ресми
трансферттерден басқа, бюджетке өтеусіз негізде берілетін ақша. Негізгі
капиталды сатудан түсетін түсімдерге мемлекеттік мекемелерге бекітіліп
берілген мемлекеттік мүлікті, мемлекеттік материалдық резервтен
тауарларды, мемлекет меншігіндегі жер учаскілерін жеке меншікке сатудан
немесе оларды тұрақты немесе уақытша жер пайдалануға беруден, мемлекетке
тиесілі материалдық емес активтерді сатудан түсетін ақшалар жатады. Ресми
трансферттердің түсімдері – бұл бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне, Ұлттық
қордан бюджетке түсетін трансферттердің түсімдері .
Мақсатты трансферттерді қоспағанда, кірістердің нысаналы мақсаты
болмайды.
Бюджеттің шығындары – қайтарылмайтын негізде бөлінетін бюджет
қаражаттары. Шығындардың қатаң мақсатты арналымы болады.
Бюджет шығындары мынадай түрлерге бөлінеді:
1. мемлекеттік мекемелердің қызметін қамтамасыз ететін шығындар;
2. тұрақты сипаты жоқ іс-шараларды ұйымдастыру мен өткізуге байланысты
шығындар;
3. мемлекеттік тапсырысқа арналған шығындар – мемлекеттік саясатты
іске асыру меқсатында (мемлекеттік органдардың өздерінің тұтынуына
арналмаған) өндірілетін тауарларға (жұмыстарға, көрсетілетін
қызметтерге) мемлекеттік органдардың ақы төлеуі;
4. жеке тұлғаларға ақшалай төлемдер – қызметкерлерге еңбегі үшін
ақшалай төлемдерден басқа, Қазақстан Республикасының заң актілеріне
сәйкес жеке тұлғаларға ақшалай нысандағы төлемдермен байланысты
шығындар;
5. заңды тұлғаларға субсидиялар – мемлекеттік мекемелер және қоғамдық
бірлестіктер болып табылмайтын заңды тұлғаларды өтеусіз және
қайтарылмайтан негізде қаржыландыру;
6. ресми трансферттер – бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына трансферттер төлеу.
Операциялық сальдо бюджет кірістері мен шығындары арасындағы айырма
ретінде айқындалады. Бюджет шығындарының бюджет кірістерінен асып түскен
сомасы теріс операциялық сальдо, ал бюджет кірістерінің бюджет шығындарынан
асып түскен сомасы оң операциялық сальдо болып табылады.
Таза бюджеттік несие беру бюджеттік несиелердің және бюджеттік
несиелерді өтеудің арасындағы айырма ретінде айқындалады.
Қаржы активтерімен жасалатын операциялар:
1. қаржы активтерін сатып алуды;
2. мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдерді
кіріктіреді.
Қаржы активтерін сатып алу – заңды тұлғалардың, соның ішінде
халықаралық ұйымдардың қатысу үлестерін, бағалы қағаздарын мемлекеттік
меншікке сатып алу операцияларымен байланысты бюджет шығыстары.
Мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түскен түсімдер – мемлекеттік
меншіктегі заңды тұлғалардың, соның ішінде халықаралық ұйымдардың, мүліктік
кешен түріндегі мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардың қатысу үлесін,
бағалы қағаздарын, сондай-ақ олардың жедел басқаруындағы немесе шаруашылық
жүргізуіндегі өзге де мемлекеттік меншікті сату жөніндегі операцияларға
байланысты бюджетке түсетін түсімдер 4,312.
Бюджет тапшылығы (профициті) таза бюджеттік несие беруді және қаржы
активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдоны шегеріп тастағандағы
сальдоға тең. Теріс белгімен алынған шама бюджет тапшылығы, оң белгімен
алынған шама бюджет профициті болып табылады.
Бюджет тапшылығын қаржыландыру – қарыз алу және бюджт қаражатының бос
қалдықтары есебінен бюджет тапшылығын жабуды қамтамасыз ету. Оның көлемі
алынған қарыздар сомасының, бюджет қаражаты қалдықтары қозғалысының
қарыздар бойынша негізгі борышты өтеу сомасынан асып түсуі ретінде
белгіленеді. Бюджет тапшылығын қаржыландыру мәні оң белгімен белгіленеді
және бюджет тапшылығының шамасына сай келеді.
Бюджет профицитін падалану – қарыздар бойынша негізгі борышты өтеуге
бюджет профицитін, қарыздар қаражатын, бюджет қаражатының бос қалдықтарын
жұмсау. Оның көлемі қарыздар бойынша негізгі борышты өтеу сомасының алынған
қарыздар және бюджет қаражаты қалдықтарының қозғалысы сомасынан асып түсуі
ретінде белгіленеді. Бюджет профицитін пайдалану мәні теріс белгімен
белгіленеді және бюджет профицитінің шамасына сай келеді 4,314.
2 бөлім Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің кірістері
және олардың көздерін талдау
2.1 Салықтық түсімдер
Бюджет түсімдерінің 90-95% салықтық түсімдерге келеді. Халыққа үш
негізгі салықтың ауыртпалығы түседі: жеке табыс салығы, әлеуметтік салық
және мүлік салығы. Ал кәсіпкерлік сектор екі салықпен көрінеді:
корпорациялық табыс салығы және мүлікке салынатын салық.
Қазақстанда бүкіл салықтық түсімдер арасында басты орын корпорациялық
табыс салығына келеді, 32,3% шамасында Қосымша Ә. Бұл салықты Ұлттық банк
пен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда ҚР резидент-заңды тұлғалары, сондай-
ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе
республикадағы көздерден табыс алатын бейрезидент-заңды тұлғалар төлейді.
Салық салынатын табыс, төлем көзінен салық салынатын табыс және ҚР-нда
қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидент-заңды тұлғаның
таза табысы бұл салық салынатын табыс объектілері болып табылады 2.
Корпорациялық табыс салығының мөлшерлемесі 30% болып белгіленген. Негізгі
өндіріс құралы жер болып табылатын салық төлеушінің салық салынатын
табысына 10%-қ мөлшерлеме бойынша салық салынады. Төлем көзінен салық
салынатын табыстар – дивиденттер, депозиттер бойынша сыйақы, ұтыстар, заңды
тұлғаларға төленетін сыйақы, эмитент борыштық бағалы қағаздар бойынша
шығару шарттарына сәйкес төлейтін купон түріндегі сыйақы 15% мөлшерлеме
бойынша салық салуға жатады. Бейрезиденттердің ҚР-ғы тұрақты мекемеге
байланысты емес көздерден алатын табыстарының төлем көзіне 5-15%, ҚР-ғы
көздерден алынатын табыстарына 20% мөлшерлемеде салық салынады. 2004ж.
мемлекеттік бюджетке 382 814 млн. теңге корпорациялық табыс салығы түсті,
2003ж. бұл сома 272 632 млн. теңгені құрады, яғни 2003 жылға қарағанда
2004ж. осы салықтың түсімі 40,4%-ға өсті. 2005 жылдың қаңтар-қыркүйек
аралығында бюджетке 488 132 млн. теңге көлемінде корпорациялық табыс салығы
түсті Қосымша Б.
Жеке табыс салығы бойынша қаражаттардың түсімі (2001 жылға дейін жеке
тұлғалардан алынатын табыс салығы) барлық салық түсімдерінің 8,3% алады
12,402. Салық салу объектілері бар жеке тұлғалар жеке табыс салығын
төлеушілер болып есептеледі, салық салу объектісі төлем көзінен салық
салынатын табыстар және төлем көзінен салық салынбайтын табыстар болып
табылады. Салық мөлшерлемесі баспалдақты үдеме бойынша табыстың мөлшеріне
қарай 5%-дан 20%-ға дейін белгіленген Қосымша В. Дивиденттер, сыйақылар
мен ұтыстар түріндегі табыстарға 15% мөлшерлеме, адвокаттардың және
нотариустардың табыстарына 10 % мөлшерлеме бойынша салық салынады. 2004ж.
мемлекеттік бюджетке 98 535 млн. теңге жеке табыс салығы түсті, 2003ж. бұл
сома 93 281 млн. теңгені құрады, яғни 2003 жылға қарағанда 2004ж. осы
салықтың түсімі 5,6 %-ға өсті. 2005 жылдың қаңтар-қыркүйек аралығында
бюджетке 85 565 млн. теңге көлемінде жеке табыс салығы түсті Қосымша Б.
Әлеуметтік салық – мемлекетте алынатын салықтың бірі. 2004ж. бюджетке
түсетін барлық салықтардың 14,2% алды, 2003ж. бұл көрсеткіш 9,8% болды. Бұл
салық 1999 жылдан бері осы кезге дейін қолданылып келген әлеуметтік
қорларға : зейнетақы, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру, міндетті
медициналық сақтандыру, халықты жұмыспен қамту қорларына аударылатын сақтық
жарналары аударымдарының орнына енгізілген 4,239. Жұмыс беруші төлейтін
ақша немесе заттай нысандағы кез-келген табыстар, сондай-ақ өтемді
қызметтер көрсету шарттары бойынша жеке тұлғаларға төлемдер (жеке
кәсіпкерлерге төлемдерді қоспағанда) түріндегі оның қызметкерлерге төлейтін
шығыстары резидент-заңды тұлғалар, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты
мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, заңды тұлғаның құрылымдық
бөлімшелері үшін әлеуметтік салық салудың объектісі, ал жеке кәсіпкерлер,
жеке нотариустар, адвокаттар үшін олардың өздерін қоса алғанда,
қызметкерлер саны бұл салық салудың объектісі болып табылады. ҚР-ның
резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ қызметін тұрақты мекемелер арқылы
жүзеге асыратын бейрезиденттер шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары мен
өкілдіктері 7-20% мөлшерлеме бойынша Қосымша Г, ҚР-ның резидент-заңды
тұлғалары, сондай-ақ қызметін ҚР-нда тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын
бейрезиденттер әкімшілік-басқарушы, инженер-техник қызметкерлердің шетелдік
мамандары үшін 5-11% мөлшерлеме бойынша әлеуметтік салық төлейді. 2004ж.
мемлекеттік бюджетке 167 995 млн. теңге әлеуметтік салық түсті, 2003ж. бұл
сома 157 676 млн. теңгені құрады, яғни 2003 жылға қарағанда 2004ж. осы
салықтың түсімі 6,5 %-ға өсті. 2005 жылдың қаңтар-қыркүйек аралығында бұл
салық түрі бойынша бюджетке 138 677 млн. теңге түсті Қосымша Б.
Мемлекетті бюджеттің салықтық түсімдер арасында корпорациялық табыс
салығынан кейінгі маңызды орынды үлесі 2004ж. алдындағы жылмен
салыстырғанда азайғанмен қосылған құнға салынатын салық алады (ҚҚС) – 20,5%
(2003ж. 24,4%). Салық төлеуші мемлекетке оны төлеу нәтижесінде шеккен
шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады және салықты төлеуді
сатып алушыға аударады. Демек, бұл салықтың ерекшелігі – оның салық
салынатын объектісі сатудан түскен бүкіл түсім-ақша емес, тек салық
салынатын айналым мен салық салынатын импортты қамтитын қосылған құн болып
табылатындығында. ҚҚС-ң артықшылығы мынада: ол жаңа құн жасалынған орын
бойынша салық төлеушілердің үлкен тобынан алынады; төлеушілер үшін
есептеудің салыстырмалы қарапайымдылығы; бағалардың өзгеруіне, инфляция
деңгейіне қарамастан мемлекет бюджетінің кірістерін қалыптастырудың сенімді
және тұрақты базасын қамтамасыз етеді 4,222-223. 2004ж. 1 қаңтарынан ҚҚС
мөлшерлемесі 15%-ға тең. Түсті және қара металдар сынығының экспортын
қоспаған экспортқа тауарлар өткізу бойынша айналымға, халықаралық
тасылымдарға байланысты орындалатын жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге
нөлдік ставка бойынша ҚҚС алынады. 2004ж. мемлекеттік бюджетке 242 955 млн.
теңге ҚҚС түсті, 2003ж. ол 231 338 млн. теңге болды, яғни 2003 жылға
қарағанда 2004ж. осы салықтың түсімі 5,0 %-ға өсті 10. 2005 жылдың қаңтар-
қыркүйек аралығында бұл салық түрі бойынша бюджетке 244 114 млн. теңге
түсті Қосымша Б.
Бюджет кірістеріндегі салықтық түсімдерінде акциздер 2,5% құрайды.
Акциздер – бағаға қосылатын және сатып алушы төлейтін тауарларға салынатын
салық. Акциздер қызметтерге де салынуы мүмкін, бұл орайда салық сомасы
тарифке кіріктіріледі. ҚР-нда акциз мына тауарлар мен қызметтерге салынады:
спирттің барлық түрлері, алкоголь өнімі, темекі бұйымдары, бекіре мен қызыл
балық уылдырығы, алтыннан, платинадан, күмістен жасалған зергерлік
бұйымдар, дизель отыны, жеңіл автомобильдер, ойын бизнесі, лотереялар және
т.б. 2 Акциз мөлшерлемелерін Үкімет пайызбен немесе абсолютті сомада
белгілейді. 2004ж. мемлекеттік бюджетке 29 913 млн. теңге акциз түсті,
2003ж. ол 26 986 млн. теңге болды, яғни 2003 жылға қарағанда 2004 жылы осы
салықтың түсімі 10,8 %-ға өсті. 2005 жылдың қаңтар-қыркүйек аралығында бұл
салық түрі бойынша бюджетке 26 454 млн. теңге түсті Қосымша Б.
Жер салығы 1992ж. енгізілді. Оны төлеу барлық жер иелері, соның ішінде
жалгерлер үшін міндетті (бірқатар жағдайларды қоспағанда) болады. Салық
мөлшерлемелері жердің сапасына, тұрған орнына, сумен қамтамасыз етілуіне
қарай сараланған және жер алаңының бір өлшеміне – гектарға, шаршы метрге
белгіленген. Коммерциялық мақсаттарда пайдаланылатын жерлерге елді
мекендердің базалық мөлшерлемелерінің 2 еседен 10 есеге дейін көбейтілген
мөлшерлемелері белгіленген. 2004ж. мемлекеттік бюджетке 6 294 млн. теңге
акциз түсті, 2003ж. ол 5 497 млн. теңге болды, яғни 2003 жылға қарағанда
2004 жылы осы салықтың түсімі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті
Экономикалық факультет
Қаржы және несие кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: Мемлекеттік бюджет кірістері және олардың көздері
Орындаған: Касенова Д.
Ф-31к тобының студенті
Жетекші: Куанышева Л.С
АСТАНА 2005
Мазмұны
бет
Кіріспе 3-4
1 бөлім Мемлекеттік бюджет түсінігі 5-14
1.1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен рөлі 5-7
1.2 Мемлекеттік бюджеттің құрылысы 8-10
1.3 Мемлекеттік бюджеттің құрамы мен құрылымы 10-14
2 бөлім Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің 15-24
кірістерінің көздерін талдау
2.1 Салықтық түсімдер 15-19
2.2 Салықтық емес түсімдер 19-21
2.3 Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер 21-22
2.4 Ресми трансферттік түсімдер 22-24
3 бөлім Мемлекеттік бюджетті қалыптастыру және жетілдіру 25-29
Қорытынды 30-31
Қолданылған әдебиеттер тізімі 32
Қосымшалар 33-35
Кіріспе
Мемлекетік бюджет дегеніміз мемлекет пен қоғамдық өндіріс
қатысушылары арасында қоғамдық ұлттық өнімді мемлекеттің орталықтандырылған
ақша қаражат қорларын ұйымдастыру мен қоғамдық қажеттіліктерді
қанағаттандыру, ұдайы өндірісті қеңейту мақсатында қолдану жолымен қоғамдық
өнімді қайта бөлу процесінде туындайтын ерекше экономикалық қатынастар.
Жалпы қоғамдық өнімді бөлудің дербес сферасы ретінде бюджеттің болуы
қоғамдық құрылыммен анықталады. Қай мемлекетте болса да бюджеттің болуы
шарт және оның мәні кірістері мен шығыстарының құрылымдарымен ашылады.
Бүгінгі таңда қазақстандық бюджет ұлттық экономиканы басқарудың маңызды
құралы болып табылады. Бәрімізге белгілі, қандай да бір реформаны жүргізу
экономикаға, әлеуметтік салаға және инфрақұрылымды дамытуға елеулі қаржы
жұмсауды қажет етеді. Және де осы реформалардың негізгі ауыртпалығы
республиканың қаржы сферасына түседі, өйткені қоғамдық өмірдің барлық
салаларын: халық шаруашылығы, әлеуметтік қорғау, білім, ғылым, мәдениет,
өнер, денсаулық, қорғаныс және басқаруды қамтитын экономикалық реформаларды
жүргізуге қажетті мемлекеттің ішкі, сонымен бірге сыртқы қаржы ресурстарын
қаржы сферасы ғана жұмылдыра алады. Яғни бюджеттің маңыздылығы, ең алдымен,
салықтар, басқа да міндетті төлемдер, салықтық емес түсімдер ретінде
мемлекет меншігіне түсетін ақша қаражаттарының мемлекеттік бюджетке
түсуінен көрінеді. Міне, сол себептен бұл курстық жұмыс мемлекеттік бюджет
кірістері мен олардың көздерін талдауға және олардың қалыптасу мәселелері
мен оны жетілдіру жолдарын анықтауға арналады. Осыған байланысты бұл
жұмыстың басты мақсаты – Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі
мемлекеттік бюджетін, оның құрылысын, құрамы мен құрылымын біліп, бюджеттің
кірістер бөлігін талдау және оларды қалыптастыру процесінің қазіргі
жағдайы мен оны жетілдіру жолдарын табу.
Мақсатпен байланысты осы курстық жұмыстың жазылуының келесідей
міндеттерін көрсетуге болады:
- мемлекеттік бюджетке түсінік беру;
- мемлекеттік бюджеттің құрылысын, құрамын және құрылымын анықтау;
- соңғы екі жылдағы ҚР-ның мемлекеттік бюджет кірістеріне талдау
жасау;
- салықтық, салықтық емес түсімдерді ажырату және ресми трансферттер,
негізгі капиталдан түсетін түсімдерге анықтама беру;
- мемлекеттік бюджет кірістерін қалыптастырудың қазіргі кездегі
процесіне баға беріп, оны жетілдіру жолдарын көрсету.
Жұмыстың тақырыбын толық ашу үшін жоғарыдағы міндіттердің әрқайсысын
жеке-жеке орындау керек.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде мемлекеттік бюджеттің мәні
жазылған, оның құрылысы, құрамы мен құрылымына сипаттама берілген.
Екінші бөлімде 2003-2004 жылдардағы ҚР-ның мемлекеттік бюджет
кірістеріне талдау жасалған.
Үшінші бөлімде ҚР-нда мемлекеттік бюджет кірістерін қалыптастыру
бағаланды және оны жетілдірудің мүмкін жолдары көрсетілген.
Курстық жұмыс жазылу барысында келесідей оқу-әдістемелік құралдар,
әдебиеттер қолданылды: ″ҚР-ның Бюджет кодексі″, ҚР-ның Салық кодексі″,
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С.″Қаржы″ оқулығы, ″Статистика, учет и аудит″,
″Сатистический бюллетень Министерства Образования″, ″Финансы и кредиты″
журналдары, т.б.
1 бөлім Мемлекеттік бюджет түсінігі
1.1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен ролі
Мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау
және оны ұдайы өндіріс пен қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру
мақсаттарына пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің құнын бөлу және қайта бөлу
процесінде мемлекет пен қоғамдық өндірістің басқа қатысушылары арасында
пайда болатын экономикалық қатынастар болып табылады.
Мемлекет пен кәсіпорындар, ұйымдар және халық арасында пайда болатын
қаржылық қатынастар бюджеттік қатынастар деп аталады. Қаржы қатынастарының
негізгі бөлігі ретіндегі бұл қатынастардың ерекшелігі олардың, біріншіден,
қоғамдық өндіріс процесінде пайда болуынан, және, екіншіден,
орталықтандырылған қаржы ресурстарының қалыптастыру, бөлу және пайдалануға
бағытталуынан көрінеді.
Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік
бюджетке ең алдымен жалпы қаржы категориясынан ажырататын өзгеше белгілер
тән: бюджет қатынастарының бөлгіштік сипаты, әрқашан ақша нысанында жүзеге
асырылады, мақсатты ақша қорларын қалыптастыру мен пайдаланумен қосарлана
жүреді.Сонымен бірге, бюджет қатынастарына белгілі бір өзіндік ерекшелік
тән, алайда ол қаржымен ортақ өзгеше белгілердің шеңберінен шықпайды.
Құндық бөліністің айрықшалықты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет
мына өзгеше белгілермен сипатталады:
1. мемлекеттен жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін оқшауландырумен және
оны қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға пайдаланумен байланысты
бөлгіштік қатынастардың айрықша экономикалық нысаны болып табылады;
2. құнды жасау және оны тұтыну процесін шарттастыратын материалдық
өндіріс қаржысынан және құнды тұтынуға қызмет ететін өндірістік емес
сфера қаржысынан мемлекеттік бюджеттің айырмашылығы ол ұлттық
шаруашылықтың салалары, аумақтар, экономикалық секторлары, қоғамдық
қызметтің сфералары арасында құнды қайта бөлуге арналған;
3. қоғамдық өнімнің оның тауар нысанындағы қозғалысымен тікелей
байланысты емес құндық бөліністің стадиясын білдіреді және одан
белгілі үзілісте жүзеге асырылады, ал қаржы қатынастары материалдық
өндірісте де, өндірістік емес сферада да тауар-ақша қатынастарымен
тығыз байланыста болады 7,21.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы сияқты
бөлу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардың іс-қимылы,
мазмұны, мәні мен маңызы бюджет қатынастарының қаралған айрықшалығымен
айқындалады.
Бөлгіштік функцияның іс-әрекетінің өзіндік ерекшелігі сол, қоғамдық
өнімнің құны қоғамдық өндірістің сфералары, ұлттық шаруашылықтың
секторлары, аумақтар, салалар, жеке шаруашылық жұргізуші субъектілер
арасында бөлінеді. Мемлекеттік бюджет арқылы бүгінде Қазақстанның жалпы
қоғамдық өнімнің шамамен 10%-ы және жалпы ішкі өнімнің 20%-ы бөлінеді.
Сонымен бірге мемлекет қаржысының негізгі буыны ретінде мемлекеттік бюджет
бөлгіштік функция шеңберінде қосалқы функцияларды, атап айтқанда: ұлттық
табыс пен жалпы ішкі өнімді қайта бөлу; экономиканы мемлекеттік реттеу және
ынталандыру; әлеуметтік саясатты қаржымен қамтамасыз ету; ақша
қаражаттарының орталықтандырылған қорын жасау және пайдалануға бақылау
жасау сияқты сипатты функцияларды орындайды.
Бақылау функциясы бюджет қорларын бөлудің сандық үйлесімдерінде,
олардың қоғамдық өндіріс дамудың қажеттіліктеріне сай келетіндігінде,
бөлудің ұнамсыз барысынан ауытқуын анықтау және оларды жою мүмкіндігінен
көрінеді 7,24.
Мемлекеттік бюджеттің сан-қырлы маңызын ескере отырып, оны тек
экономикалық категория және мемлекеттің орталықтандырылған ақша қоры
ретінде ғана емес, сонымен бірге негізгі қаржы жоспары, әлеуметтік-
экономикалық процестерді реттеу механизмінің жиынтық ұғымы ретінде қарауға
болады. Мәселен, мемлекеттік бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық
процестер бейнелетіндіктен, сондай-ақ барлық негізгі қаржы институттары –
салықтар, мемлекеттің шығыстары, мемлекеттік несие, мемлекеттік қарыздар
және т.б. өзінің шоғырланған көрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің
негізгі қаржы жоспары ретінде сипатталады. Ол нақты кезеңге, әдетте, бір
жылға жасалынады, бюджеттің кірістерін, шығындарын, орталықтандырылған
қаржы ресурстарының шешуші бөлігінің қозғалысын анықтайды. Бюджетті негізгі
қаржы жоспары деп мойындау оның ұлттық табысты қайта бөлудегі маңызды
орнын, сондай-ақ қоғамдық ұдайы өндірістегі айрықша рөлін айқындайды.
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің
бірі. Ол экономикаға мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау мен
пайдаланудың нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып табылатын бюджеттік
механизм арқылы ықпал етеді. Жалпы экономикаға ықпал етудің құралы
ретіндегі бюджеттің рөлі осында көрінеді. Экономиканы реттеу
орталықтандырылған ақша қорының сандық көлемін анықтау, оны жасау мен
бөлудің нысандары мен әдістерін реттеу, бюджеттің атқарылу процесінде қаржы
ресурстарын қайта бөлу жолымен жүзеге асырылады.
Ақырында, мемлекеттік бюджет орындалуы міндетті мемлекет заңдарының
бірі болып табылады (мысалы, келесі қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заң).
Шығындар мен салықтар арқылы бюджет экономика мен инвестицияларды
реттеудің және ынталандырудың, өндіріс тиімділігін арттырудың маңызды
құралы болып табылады.
Мемлекеттік бюджет негізгі қаржы категорияларын кіріктіре отырып
(салықтар, мемлекеттік несие, мемлекеттік шығыстар) қандай да болмасын
мемлекеттің қаржы жүйесінің басты құраушысы болып табылады және қазіргі
қоғамда маңызды экономикалық, сонымен бірге саяси рөлді атқарады.
1.2 Мемлекеттік бюджет құрылысы
Мемлекеттік органдардың өздерінің функцияларын орындауы үшін
басқарудың барлық деңгейлерінде тиісті қаржы базасы болу керек. Осы
мақсатпен әр елде аймақтардың шаруашылығын, әлеуметтік сферасын, әрбір
әкімшілік-аумақтық бірліктерді абаттандыруды, заң шығарушы билікті, басқару
аппаратын ұстауды және басқа да шараларды қаржыландыру үшін олардың ақша
ресурстарын жұмылдыруды қамтамасыз ететін бюджеттер тармақтарының желісі
құрылады. Бюджеттердің жекелеген түрлерінің кірістері мен шығындарын
қалыптастыру, оларды теңдестіру процесінде заңмен реттеліп отыратын белгілі
бір қаржылық өзара қарым-қатынастар пайда болды. Осы элементтердің барлығы
– бюджет жүйесін ұйымдастыру мен құрудың қағидаттары, оның буындарының
өзара қатынастары мен байланыстарының ұйымдық нысандары, бюджет
құқықтарының жиынтығы – бюджет құрылысын құрайды.
Дүниежүзінің әр түрлі елдерінде бюджет құрылысы мемлекеттің
құрылысына, аумақтық-әкімшілік бөлінісіне, экономиканың даму деңгейіне және
нақтылы мемлекеттің басқа айрықша белгілеріне байланысты өзгешеліктермен
ерекшеленеді .
Федеративтік мемлекеттерде бюджет жүйесі үш буыннан тұрады:
- мемлекеттік, федералдық немесе орталық мемлекеттің бюджеті;
- федерация мүшелерінің бюджеттері (АҚШ-та – штаттардың, ГФР-да –
жерлердің (ландтардың), Канадада – провинциялардың, Ресейде –
федерация субъектілерінің бюджеттері);
- жергілікті бюджеттер.
Унитарлық мемлекеттерде екі буынды бюджет жүйесі қолданылады:
- орталық (республикалық) бюджет;
- жергілікті бюджеттер.
Екі жағдайда да бюджеттердің оқшаулану мен дербестігінің түрлі
дәрежесі болуы мүмкін, бірақ, әдетте әлеуметтік-экономикалық процестерді
басқаруды орталықтандыру деңгейіне байланысты төменгі бюджеттерге қатынасы
бойынша белгілі бір реттеуші рөл орталық бюджетте сақталады 4,296.
Бюджет кодексіне сәйкес, мемлекеттік бюджет – араларындағы өзара
өтелетін операцияларды есепке алмағанда, республикалық және жергілікті
бюджеттерді біріктіретін, талдамалық ақпарат ретінде пайдаланылатын және
бекітуге жатпайтын жиынтық бюджет Қосымша А.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік бюджеттің басты бөлігі
республикалық бюджетте шоғырланған.
Республикалық бюджет – бұл салықтық және басқа да түсімдер есебінен
қалыптастырылатын және орталық мемлекеттік органдардың, оларға ведомстволық
бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен
қамтамасыз етуге және мемлекеттік саясаттың жалпыреспубликалық бағыттарын
жүзеге асыруға арналған орталықтандырылған ақша қоры.
Жергілікті бюджет (әкімшілік-аймақтық бірліктердің бюджеттері) –
облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеті,
аудандардың (облыстық маңызы бар қаланың) бюджеті.
Бюджет кодексімен айқындалған салықтық және басқа да түсімдер есебінен
қалыптастырылатын және облыстық деңгейдегі жергілікті мемлекеттік
органдардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, оларға
ведомстволық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын
қаржымен қамтамасыз етуге және тиісті әкімшілік-аумақтық бірлікте
мемлекеттік саясатты іске асыруға арналған орталықтандырылған ақша қоры
облыс бюджеті, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеті болып табылады
1.
Тісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет Қазақстан
Республикасының заңымен, жергілікті бюджеттер мәслихаттардың шешімдерімен
бекітіледі.
Қазақстан Республикасында төтенше немесе соғыс жағдайында төтенше
мемлекеттік бюджеттің әзірленуі, бекілілуі және атқарылуы мүмкін. Төтенше
мемлекеттік бюджетті бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган
әзірлейді және ол Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген
тәртіппен Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітіледі 1.
Республикалық және жергілікті бюджеттер кез-келген басқа
мемлекеттердегідей Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің орталық буыны
болып табылады. Бюджет – мемлекеттің қажетті атрибуты және оның
егемендігінің негізі. Бюджеттің көмегімен тиісті мемлекеттік және
муниципалдық құрылымдарының ақша қорлары құрылады, бұл қорлар олардың жалпы
маңызды міндеттерін орындауды қамтамасыз етеді, мемлекеттік билік пен
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының функцияларын жүзеге асырудың
қаржылық негізін жасайды. Бюджеттерде мемлекеттің қаржы ресурстарының аса
ірі бөлігі шоғырландырылады. Бюджетте қаржы ресурстарын шоғырландыру
мемлекеттің қаржы саясатын ойдағыдай жүзеге асыру үшін қажет.
1.3 Мемлекеттік бюджеттің құрамы мен құрылымы
Мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және
пайдаланумен байланысты болып келетін бюджеттің жұмыс жасауы ерекше
экономикалық нысандар – бюджеттің кірістері мен шығыстары арқылы болып
отырады. Олар құндық бөліністің жеке көздерін білдіреді. Категориялардың
екеуі де бюджеттің өзі сияқты объективті және олардың өзгеше қоғамдық
арналымы болады: кірістер мемлекетті қажетті ақша қаражаттарымен қамтамасыз
етеді, шығыстар орталықтандырылған ресурстарды жалпымемлекеттік
қажеттіліктерге сәйкес бөледі.
Кірістер мен шығыстардың құрамы мен құрылымы нақты әлеуметтік-
экономикалық және тарихи жағдайларда жүзеге асырылатын мемлекеттік бюджет
пен салық саясатын жүргізудің бағыттарына байланысты болады. Бұл кезде
мемлекет белгілі бір жағдайларда кірістерді қалыптастырудың және шығыстарды
жұмсаудың қолайлы нысандары мен әдістерін пайдаланады.
Дағдыдағыдай, кірістердің көзі салықтар немесе оларға бара-бар
төлемдер болап табылады. Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті
кірістерінің құрамы мен құрылымы салық төлемдерінің қолданыстағы жүйесімен
және салыстырмалы тұрақсыз сипатағы салықтық емес қаражаттардың түсімдерімн
айқындалады.
Бюджет кодексіне сәйкес бюджеттің құрылымы мына бөлімдерден тұрады:
1. кірістер:
- салықтық түсімдер;
- салықтық емес түсімдер;
- негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер;
- ресми трансферттер түсімдері;
2. шығындар;
3. операциялық сальдо;
4. таза бюджеттік несие беру:
- бюджеттік несиелер;
- бюджеттік несиелерді өтеу;
5. қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо:
- қаржы активтерін сатып алу;
- қаржы активтерін сатудан түскен түсімдер;
6. бюджет тапшылығы (профициті);
7. бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитін пайдалану):
- қарыздар түсімі;
- қарыздарды өтеу;
- бюджет қаражаты қалдықтарының қозғалысы 1.
Бюджеттерді бекіту және бюджеттердің атқарылуы туралы есептерді түзу
осы көрсетілген құрылым бойынша жүзеге асырылады.
Бюджеттің кірістері салықтық және басқа міндетті төлемдер, ресми
трансферттер, мемлекетке өтеусіз негізде берілетін, қайтарылатын сипатта
болмайтын және мемлекеттің қаржы активтерін сатумен байланысты емес,
бюджетке есептелуі тиіс ақшалар болып табылады. Салықтық емес түсімдер –
бюджетке төленетін міндетті, қайтарылмайтын төлемдер, сондай-ақ ресми
трансферттерден басқа, бюджетке өтеусіз негізде берілетін ақша. Негізгі
капиталды сатудан түсетін түсімдерге мемлекеттік мекемелерге бекітіліп
берілген мемлекеттік мүлікті, мемлекеттік материалдық резервтен
тауарларды, мемлекет меншігіндегі жер учаскілерін жеке меншікке сатудан
немесе оларды тұрақты немесе уақытша жер пайдалануға беруден, мемлекетке
тиесілі материалдық емес активтерді сатудан түсетін ақшалар жатады. Ресми
трансферттердің түсімдері – бұл бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне, Ұлттық
қордан бюджетке түсетін трансферттердің түсімдері .
Мақсатты трансферттерді қоспағанда, кірістердің нысаналы мақсаты
болмайды.
Бюджеттің шығындары – қайтарылмайтын негізде бөлінетін бюджет
қаражаттары. Шығындардың қатаң мақсатты арналымы болады.
Бюджет шығындары мынадай түрлерге бөлінеді:
1. мемлекеттік мекемелердің қызметін қамтамасыз ететін шығындар;
2. тұрақты сипаты жоқ іс-шараларды ұйымдастыру мен өткізуге байланысты
шығындар;
3. мемлекеттік тапсырысқа арналған шығындар – мемлекеттік саясатты
іске асыру меқсатында (мемлекеттік органдардың өздерінің тұтынуына
арналмаған) өндірілетін тауарларға (жұмыстарға, көрсетілетін
қызметтерге) мемлекеттік органдардың ақы төлеуі;
4. жеке тұлғаларға ақшалай төлемдер – қызметкерлерге еңбегі үшін
ақшалай төлемдерден басқа, Қазақстан Республикасының заң актілеріне
сәйкес жеке тұлғаларға ақшалай нысандағы төлемдермен байланысты
шығындар;
5. заңды тұлғаларға субсидиялар – мемлекеттік мекемелер және қоғамдық
бірлестіктер болып табылмайтын заңды тұлғаларды өтеусіз және
қайтарылмайтан негізде қаржыландыру;
6. ресми трансферттер – бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына трансферттер төлеу.
Операциялық сальдо бюджет кірістері мен шығындары арасындағы айырма
ретінде айқындалады. Бюджет шығындарының бюджет кірістерінен асып түскен
сомасы теріс операциялық сальдо, ал бюджет кірістерінің бюджет шығындарынан
асып түскен сомасы оң операциялық сальдо болып табылады.
Таза бюджеттік несие беру бюджеттік несиелердің және бюджеттік
несиелерді өтеудің арасындағы айырма ретінде айқындалады.
Қаржы активтерімен жасалатын операциялар:
1. қаржы активтерін сатып алуды;
2. мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдерді
кіріктіреді.
Қаржы активтерін сатып алу – заңды тұлғалардың, соның ішінде
халықаралық ұйымдардың қатысу үлестерін, бағалы қағаздарын мемлекеттік
меншікке сатып алу операцияларымен байланысты бюджет шығыстары.
Мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түскен түсімдер – мемлекеттік
меншіктегі заңды тұлғалардың, соның ішінде халықаралық ұйымдардың, мүліктік
кешен түріндегі мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардың қатысу үлесін,
бағалы қағаздарын, сондай-ақ олардың жедел басқаруындағы немесе шаруашылық
жүргізуіндегі өзге де мемлекеттік меншікті сату жөніндегі операцияларға
байланысты бюджетке түсетін түсімдер 4,312.
Бюджет тапшылығы (профициті) таза бюджеттік несие беруді және қаржы
активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдоны шегеріп тастағандағы
сальдоға тең. Теріс белгімен алынған шама бюджет тапшылығы, оң белгімен
алынған шама бюджет профициті болып табылады.
Бюджет тапшылығын қаржыландыру – қарыз алу және бюджт қаражатының бос
қалдықтары есебінен бюджет тапшылығын жабуды қамтамасыз ету. Оның көлемі
алынған қарыздар сомасының, бюджет қаражаты қалдықтары қозғалысының
қарыздар бойынша негізгі борышты өтеу сомасынан асып түсуі ретінде
белгіленеді. Бюджет тапшылығын қаржыландыру мәні оң белгімен белгіленеді
және бюджет тапшылығының шамасына сай келеді.
Бюджет профицитін падалану – қарыздар бойынша негізгі борышты өтеуге
бюджет профицитін, қарыздар қаражатын, бюджет қаражатының бос қалдықтарын
жұмсау. Оның көлемі қарыздар бойынша негізгі борышты өтеу сомасының алынған
қарыздар және бюджет қаражаты қалдықтарының қозғалысы сомасынан асып түсуі
ретінде белгіленеді. Бюджет профицитін пайдалану мәні теріс белгімен
белгіленеді және бюджет профицитінің шамасына сай келеді 4,314.
2 бөлім Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің кірістері
және олардың көздерін талдау
2.1 Салықтық түсімдер
Бюджет түсімдерінің 90-95% салықтық түсімдерге келеді. Халыққа үш
негізгі салықтың ауыртпалығы түседі: жеке табыс салығы, әлеуметтік салық
және мүлік салығы. Ал кәсіпкерлік сектор екі салықпен көрінеді:
корпорациялық табыс салығы және мүлікке салынатын салық.
Қазақстанда бүкіл салықтық түсімдер арасында басты орын корпорациялық
табыс салығына келеді, 32,3% шамасында Қосымша Ә. Бұл салықты Ұлттық банк
пен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда ҚР резидент-заңды тұлғалары, сондай-
ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе
республикадағы көздерден табыс алатын бейрезидент-заңды тұлғалар төлейді.
Салық салынатын табыс, төлем көзінен салық салынатын табыс және ҚР-нда
қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидент-заңды тұлғаның
таза табысы бұл салық салынатын табыс объектілері болып табылады 2.
Корпорациялық табыс салығының мөлшерлемесі 30% болып белгіленген. Негізгі
өндіріс құралы жер болып табылатын салық төлеушінің салық салынатын
табысына 10%-қ мөлшерлеме бойынша салық салынады. Төлем көзінен салық
салынатын табыстар – дивиденттер, депозиттер бойынша сыйақы, ұтыстар, заңды
тұлғаларға төленетін сыйақы, эмитент борыштық бағалы қағаздар бойынша
шығару шарттарына сәйкес төлейтін купон түріндегі сыйақы 15% мөлшерлеме
бойынша салық салуға жатады. Бейрезиденттердің ҚР-ғы тұрақты мекемеге
байланысты емес көздерден алатын табыстарының төлем көзіне 5-15%, ҚР-ғы
көздерден алынатын табыстарына 20% мөлшерлемеде салық салынады. 2004ж.
мемлекеттік бюджетке 382 814 млн. теңге корпорациялық табыс салығы түсті,
2003ж. бұл сома 272 632 млн. теңгені құрады, яғни 2003 жылға қарағанда
2004ж. осы салықтың түсімі 40,4%-ға өсті. 2005 жылдың қаңтар-қыркүйек
аралығында бюджетке 488 132 млн. теңге көлемінде корпорациялық табыс салығы
түсті Қосымша Б.
Жеке табыс салығы бойынша қаражаттардың түсімі (2001 жылға дейін жеке
тұлғалардан алынатын табыс салығы) барлық салық түсімдерінің 8,3% алады
12,402. Салық салу объектілері бар жеке тұлғалар жеке табыс салығын
төлеушілер болып есептеледі, салық салу объектісі төлем көзінен салық
салынатын табыстар және төлем көзінен салық салынбайтын табыстар болып
табылады. Салық мөлшерлемесі баспалдақты үдеме бойынша табыстың мөлшеріне
қарай 5%-дан 20%-ға дейін белгіленген Қосымша В. Дивиденттер, сыйақылар
мен ұтыстар түріндегі табыстарға 15% мөлшерлеме, адвокаттардың және
нотариустардың табыстарына 10 % мөлшерлеме бойынша салық салынады. 2004ж.
мемлекеттік бюджетке 98 535 млн. теңге жеке табыс салығы түсті, 2003ж. бұл
сома 93 281 млн. теңгені құрады, яғни 2003 жылға қарағанда 2004ж. осы
салықтың түсімі 5,6 %-ға өсті. 2005 жылдың қаңтар-қыркүйек аралығында
бюджетке 85 565 млн. теңге көлемінде жеке табыс салығы түсті Қосымша Б.
Әлеуметтік салық – мемлекетте алынатын салықтың бірі. 2004ж. бюджетке
түсетін барлық салықтардың 14,2% алды, 2003ж. бұл көрсеткіш 9,8% болды. Бұл
салық 1999 жылдан бері осы кезге дейін қолданылып келген әлеуметтік
қорларға : зейнетақы, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру, міндетті
медициналық сақтандыру, халықты жұмыспен қамту қорларына аударылатын сақтық
жарналары аударымдарының орнына енгізілген 4,239. Жұмыс беруші төлейтін
ақша немесе заттай нысандағы кез-келген табыстар, сондай-ақ өтемді
қызметтер көрсету шарттары бойынша жеке тұлғаларға төлемдер (жеке
кәсіпкерлерге төлемдерді қоспағанда) түріндегі оның қызметкерлерге төлейтін
шығыстары резидент-заңды тұлғалар, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты
мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, заңды тұлғаның құрылымдық
бөлімшелері үшін әлеуметтік салық салудың объектісі, ал жеке кәсіпкерлер,
жеке нотариустар, адвокаттар үшін олардың өздерін қоса алғанда,
қызметкерлер саны бұл салық салудың объектісі болып табылады. ҚР-ның
резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ қызметін тұрақты мекемелер арқылы
жүзеге асыратын бейрезиденттер шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары мен
өкілдіктері 7-20% мөлшерлеме бойынша Қосымша Г, ҚР-ның резидент-заңды
тұлғалары, сондай-ақ қызметін ҚР-нда тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын
бейрезиденттер әкімшілік-басқарушы, инженер-техник қызметкерлердің шетелдік
мамандары үшін 5-11% мөлшерлеме бойынша әлеуметтік салық төлейді. 2004ж.
мемлекеттік бюджетке 167 995 млн. теңге әлеуметтік салық түсті, 2003ж. бұл
сома 157 676 млн. теңгені құрады, яғни 2003 жылға қарағанда 2004ж. осы
салықтың түсімі 6,5 %-ға өсті. 2005 жылдың қаңтар-қыркүйек аралығында бұл
салық түрі бойынша бюджетке 138 677 млн. теңге түсті Қосымша Б.
Мемлекетті бюджеттің салықтық түсімдер арасында корпорациялық табыс
салығынан кейінгі маңызды орынды үлесі 2004ж. алдындағы жылмен
салыстырғанда азайғанмен қосылған құнға салынатын салық алады (ҚҚС) – 20,5%
(2003ж. 24,4%). Салық төлеуші мемлекетке оны төлеу нәтижесінде шеккен
шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады және салықты төлеуді
сатып алушыға аударады. Демек, бұл салықтың ерекшелігі – оның салық
салынатын объектісі сатудан түскен бүкіл түсім-ақша емес, тек салық
салынатын айналым мен салық салынатын импортты қамтитын қосылған құн болып
табылатындығында. ҚҚС-ң артықшылығы мынада: ол жаңа құн жасалынған орын
бойынша салық төлеушілердің үлкен тобынан алынады; төлеушілер үшін
есептеудің салыстырмалы қарапайымдылығы; бағалардың өзгеруіне, инфляция
деңгейіне қарамастан мемлекет бюджетінің кірістерін қалыптастырудың сенімді
және тұрақты базасын қамтамасыз етеді 4,222-223. 2004ж. 1 қаңтарынан ҚҚС
мөлшерлемесі 15%-ға тең. Түсті және қара металдар сынығының экспортын
қоспаған экспортқа тауарлар өткізу бойынша айналымға, халықаралық
тасылымдарға байланысты орындалатын жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге
нөлдік ставка бойынша ҚҚС алынады. 2004ж. мемлекеттік бюджетке 242 955 млн.
теңге ҚҚС түсті, 2003ж. ол 231 338 млн. теңге болды, яғни 2003 жылға
қарағанда 2004ж. осы салықтың түсімі 5,0 %-ға өсті 10. 2005 жылдың қаңтар-
қыркүйек аралығында бұл салық түрі бойынша бюджетке 244 114 млн. теңге
түсті Қосымша Б.
Бюджет кірістеріндегі салықтық түсімдерінде акциздер 2,5% құрайды.
Акциздер – бағаға қосылатын және сатып алушы төлейтін тауарларға салынатын
салық. Акциздер қызметтерге де салынуы мүмкін, бұл орайда салық сомасы
тарифке кіріктіріледі. ҚР-нда акциз мына тауарлар мен қызметтерге салынады:
спирттің барлық түрлері, алкоголь өнімі, темекі бұйымдары, бекіре мен қызыл
балық уылдырығы, алтыннан, платинадан, күмістен жасалған зергерлік
бұйымдар, дизель отыны, жеңіл автомобильдер, ойын бизнесі, лотереялар және
т.б. 2 Акциз мөлшерлемелерін Үкімет пайызбен немесе абсолютті сомада
белгілейді. 2004ж. мемлекеттік бюджетке 29 913 млн. теңге акциз түсті,
2003ж. ол 26 986 млн. теңге болды, яғни 2003 жылға қарағанда 2004 жылы осы
салықтың түсімі 10,8 %-ға өсті. 2005 жылдың қаңтар-қыркүйек аралығында бұл
салық түрі бойынша бюджетке 26 454 млн. теңге түсті Қосымша Б.
Жер салығы 1992ж. енгізілді. Оны төлеу барлық жер иелері, соның ішінде
жалгерлер үшін міндетті (бірқатар жағдайларды қоспағанда) болады. Салық
мөлшерлемелері жердің сапасына, тұрған орнына, сумен қамтамасыз етілуіне
қарай сараланған және жер алаңының бір өлшеміне – гектарға, шаршы метрге
белгіленген. Коммерциялық мақсаттарда пайдаланылатын жерлерге елді
мекендердің базалық мөлшерлемелерінің 2 еседен 10 есеге дейін көбейтілген
мөлшерлемелері белгіленген. 2004ж. мемлекеттік бюджетке 6 294 млн. теңге
акциз түсті, 2003ж. ол 5 497 млн. теңге болды, яғни 2003 жылға қарағанда
2004 жылы осы салықтың түсімі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz