Эмбриология негіздері

Жоспар
Кіріспе

1 Жыныс клеткалары
2 Жыныс бездерінің құрылысы
3 Ұ р ы қ т а н у п р о ц е с і
4 М а й д а л а н у п р о ц е с і
5 Гластуляция процесі.
6 Кебір омыртқалы жануарлардың
және адамның дамуы.
7 Білікті ограндардың қалыптасуы

Шабыртқы тәрізді сперматозойдтар негізінен төрт бөлімнен тұрады.Бас, мойын,аралық бөлім,құйрық..Спермотозридтың алдыңғы бөлімінде яғни басында,оның кеңейген жерінде кеңейген жерінде жұқа цитоплазмамнен қапталған ядро болады.Басының алдыңғы жағы тығыздалып,тескіш(перфараторий)түзеді.Ол жұмыртқаның қабығын тесуді,спермотазоидтың денесін оның басынан құйрығынадейінгі жіпше тәрәзді өзегі бекітіп тұрады.Сперматозоидтардың түрі оның басының тескішінің,мойнының мөлшеріне,түріне ж\е құйрығындағы протоплазманың ерекшелігіне байланысты.Сперматозидтар жыныс жолында шығатын сұйықпен қосылып,жылжымалы болады.Оны сермия деп атайды.Бір текше миллилитр спермияда 60 миллионға дейін сперматозоид болады.Адамның сперматозойды минутына 3-3,5 мм қозғалады. Көлемі 60-70 микрон.Аналық жыныс жолында 5-10 күнге дейін өмір сүреді.Қоянның сперматозоиды 8-12 сағатқа дейін,бұқаның спермасы сиырдың жыныс жолында 25-30 сағатқа дейін өмір сүре алады. Спермотазоидтардың өмір сүруіне қышқылды орта қолайлы.Жарғанаттардың шағылысуы кезде,ұрықтануы көктемды өтіп,спермасы ұзақ өмір сүреді.Ал насекомдар,аралар тұқым қабылдаушысында жиналған сперматозоидты бірнеше жылға жеткізеді.

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Эмбриология негіздері.
Адамдар мен жануарлардың организімдері мен тканьдерінің тіршілік
әрекетін, және құрылысын дұрыс түсіну үшін олардың шығуы мен дамуын білу
қажет.Бұл процесті эмбриология зерттейді.
Эмбриология организімнің жеке дамуы жөніндегі ілім.

Жыныс клеткалары.

Аталық ж\е аналық жыныс клеткаларының құрылысы.

Организімдердің жеке дамуын зерттеу олардың жыныс клеткаларының құрысы мен
дамуын зерттеуден басталады.Көптеген өсімдіктер,барлық жануарлар жынысты
өніп өседі.Жынысты жолмен көбею арнаулы жіктелген жыныс клеткалары-аталық
жыныс клеткасы (сперматозоид)ж\е жұмыртқа арқылы жүзеге асырылады.

Сперматозоид-өте кіші,жылжымалы клетка.Онда барлық
клеткаларға тән ядро,протоплпзма ж\е органоидтар бар.Әр түрлі жануарлардың
сперматозоитары түрліше болып келеді.

Шабыртқы тәрізді сперматозойдтар негізінен төрт
бөлімнен тұрады.Бас, мойын,аралық бөлім,құйрық..Спермотозридтың алдыңғы
бөлімінде яғни басында,оның кеңейген жерінде кеңейген жерінде жұқа
цитоплазмамнен қапталған ядро болады.Басының алдыңғы жағы
тығыздалып,тескіш(перфараторий)түзе ді.Ол жұмыртқаның қабығын
тесуді,спермотазоидтың денесін оның басынан құйрығынадейінгі жіпше тәрәзді
өзегі бекітіп тұрады.Сперматозоидтардың түрі оның басының
тескішінің,мойнының мөлшеріне,түріне ж\е құйрығындағы протоплазманың
ерекшелігіне байланысты.Сперматозидтар жыныс жолында шығатын сұйықпен
қосылып,жылжымалы болады.Оны сермия деп атайды.Бір текше миллилитр
спермияда 60 миллионға дейін сперматозоид болады.Адамның сперматозойды
минутына 3-3,5 мм қозғалады. Көлемі 60-70 микрон.Аналық жыныс жолында
5-10 күнге дейін өмір сүреді.Қоянның сперматозоиды 8-12 сағатқа
дейін,бұқаның спермасы сиырдың жыныс жолында 25-30 сағатқа дейін өмір сүре
алады. Спермотазоидтардың өмір сүруіне қышқылды орта қолайлы.Жарғанаттардың
шағылысуы кезде,ұрықтануы көктемды өтіп,спермасы ұзақ өмір сүреді.Ал
насекомдар,аралар тұқым қабылдаушысында жиналған сперматозоидты бірнеше
жылға жеткізеді.

Жұмыртқа ол- келешекте ұрықтануға,дамуға
бейімделген келетка. Жұмыртқа домалақ,кейде созылыңқы болып келеді.Ядросы
жұмыртқаға ұқсас болады.Жұмыртқаның протоплазмасыда босқа клеткада
кездеспейтін ерекше блокты түзіліс-сары уыз болады.Ол жұмыртқаның қоректік
заты.

Жыныс клеткаларының дамуы.Жыныс клеткаларының
дамуы өте күрделі процесс.Жыныс клеткаларының дамуы жыныс бездерінде-
сперматозоиттар аталық жыныс бездерінде,жұмыртқа-аналық жыныс бездерінде
өтеді.Жыныс клеткаларының ұрықтануға қабілетті болуы олардың ядролық
затының азаюына (редукциялануына) байланысты.Жыныс клеткаларынаың өсу
дәуірінде редукциялануға әзірлік басталады,ол мейозис деп аталады.

Сперматогенез.Оның даму циклін сперматогенез деп
аталады.(sperma-тұқым, genesis-даму).Сперматогенез алғашқы аталық жыныс
клеткасы сперматогониядан басталады,ол мейозис деп аталады да,негізгі төрт
кезеңнен өтед:өрбу,өсу, пісу,қалыптасу дәуілері (спермиогенез).

Өрбу дәуірі.Ядросы мол,хромотиндері бір қалыпты
орналасқан ірілу келген,кесек түйірлері жақсы боялатын алғашқы қарапайым
клетка-сперматогониялар өрбу дәуірінде активті түрде митозды жолмен
бөлінеді.Бөліну аяқталған соң сперматозоитардың өсуі шапшаңдай
түседі.Сперматогонияның бөліну саны түрлі жануарларда түрліше болады.

Өсу дәуірінде клетка бөліну қасиетін жойып
қоректік затты сіңіріп,жылдам өсе дастайды.Өсу дәуіріндегі жыныстық
клетканы бірінші реттік сперматоцит деп атайды.Бірінші реттік
сперматоциттің ядросы күрделі өзгеріс редукциялық бөлінуге дайындалады.

Бірінші реттік сперматоциты жұп болып орналасқан төрт хромосомды
болады.Өсу дәуірінің соңында әрбір хромосом әдеттегідей екіге жарылып
бөлінеді.Соның нәтижесінде екі жұп хромасомның орнына төрт жұп хромосом
түзіледі.Мысалы:алынып отырған аскариданың тетра –хромосом тобы екеу
болады. Өсу дәуірінің соңында тетра –хромосомдардың түзілуі
тоқталады.Ал,басқа жануарларда өсу дәуірінің соңынан пісу дәуірі келіп
отырады.

Пісу дәуірі-сперматоциттерден құрылысы күрделі
сперматида деп аталатын клетка пайда болады.Сперматида дөңгелек,ядросының
құрылысы айқын,протоплпзмасында барлық органоидтары бар клетка.Клетканың
көлемі алғашқы клеткада шағынырақ..Өйткені ол бірінші реттік сперматоциттің
екі рет бөлінуінің нәтижесінде пайда болған клетка.Дегенмен протоплазмасы
келешекте өзінен түзілетін сперматозоидтың протоплазмасынан үлкенірек
келеді.

Қалыптасу дәуірі.Сперматозоидтың қалыптасуы
ядроның алдыңғы бөлімге ауысуынан басталады.сонымен қатар бөліну
нәтижесінде ядроның қоректік заты біртіндеп тығыздалып,сперматозойдтың
басына тән түрге келеді.Екі центриолин өзін қоршаған тығыз сәулелі
кеңістіктен бір кезде шығып,ядроға қарама-қарсы жаққа ауысып,біреуі ядроға
жақынырық,екіншісі қашық орналасады.Цитоплазманың сәл бөлігі құйрықтың
шетінде қалып,басым бөлігі клеткада біржола жойылып кетеді.Ядро
тығыздаклып,тұтасады.Осылайша қайта түзілудің нәтижесінде сперматозоидтар
қалыптасады.Олпрдың формасы әр түрлі болады.

Овогеноз.Жұмыртқаның даму циклін овогеноз деп
атайды.(ovis-жұмыртқа,даму).Бұл цикл-овогониядан(алғашқа жыныс
клеткасы)басталып үш кезеңнен өтеді.Олар-өрбу,өсу,пісу дәуірі.

Өрбу кезінде овогония бірнеше рет митозды жолмен
бөлінеді де, соның нәтижесінде клеткалардың саны көбейеді.Бөліну саны
овагонияда да тұрақты емес.

Өсу дәуіріндегі клетка бірінші реттік овоцит деп
аталады.Бірінші реттік овоцит шағын өсу кезеңдерінен өтеді.Шағын өсу
кезеңінде бірінші реттік овоцит протоплазманың көбеюі арқылы өседі.Сөйтіп
ерекше белок –сары уыз түзеді.Сарыуыз алғашында таяқша,кейін дән тәрізді
түрге келеді.Саруыз тузілген шақ-ұлғая өсу кезеңі.Сарыуыз түзілетіндіктен
аналық жыныс клеткадан ұзақ болады.Бірінші реттік овоцитте де төрт жұпты
хромосомдар түзіліп отырады.

Пісу дәуірінде ядро заты редукциялы(азаю)ж\е
эквациялы(тең) екі рет бөлінеді.Бірақ бірінші реттік овоциттен
спермотоциттегі сияқты төрт жыныс клеткасы пайда болады.Керісінше аналық
жыныс клеткасы түзілген төрт клетканың біреуі ғана пісіп жетіледі,ал үшеуі
бағыттаушы денешік ретінде қалып қорекке жұмсалады.Осылай болудың себебі
протоплазманың тең бөлінбеуі төрт жұп хромосомды бірінші реттік овоцит
алғашқы бөлінгенде бір жұпты хромасомды болып,протоплазмасы тең
бөлінбейді.Бір клеткада протаплазма көп ал, екіншісінде аз болады.
Өте ірі екінші реттік овоцит ж\е ұсақ бірінші бағыттауыш денешік-полоцит
түзеді.Бүл ерекшелікте бірінші реттік овоцит өсу кезіндегі протоплазманың
көбейіп,сары уыздың жиналуы мен қабықтардың түзілуі жатады.Пісіп-жетілген
жұмыртқаның үш негізгі қабығы болады:саруыз қабығы-фоликулярлы
эпителиден,сәулелі шоғыр қабығы-фоликулярлы клеткадан құралады.Овогеноз
циклы қабықтардың түзілуім
ен аяқталады.

Жыныс бездерінің құрылысы.

Аталық жыныс безі-жыныс органының күрделі бөлігі.
Мұндай жыныстық продуктілермен қатар жыныстық гормондар да жасалады.Аталық
бездердің құрылысы әр түрлі болып келеді. Сыртқы қабықтармен қапталған,іші
тығыз дәнекер тканьдерімен бөлінген торлардан тұрады.Торлардың ішінде жыныс
клеткасы үлкен долы ж\е кіші жолы болады.Әрбір жыныс клеткасының жолдары
аралық болдыр дәнекер тғканьмен толтырылған.Жыныс кғлеткасы жолы иректелген
целиндр тәрәзді түтік.Оның қабырғасы эпителий клеткаларынан түзілетін
сертоли деп аталатын клеткалардан тұрады.Жыныс кғлеткасы жолының қуысы әр
түрлі даму дәуірінде жыныс клеткаларына толы болады.Сертоли клеткаларының
ядро жақтан бөлігі жыныс клеткасы жолын қоршайтын дәнекер тканьді қабатпен
байланысты болады.Протоплазманың көбі түтіктің ішкі шетіне қарай
жиналып,сол жерде синцитиалды (тканьдік) негіз түзеді.Мұнда дамитын жыныс
клеткалары орналасады.Бұл клеткалар жыныс клеткасы жолында бірнеше қатар
болып орналасып,қабырғысы көп қабатты түтік тәрәзденіп көрінеді.Мұның
себебі,жыныс клеткаларының бір тобының дамуы аяқталмай екінші тобының дамуы
басталып,түтіктің қабырғасының шетіне қарай ауысады.Жыныс бездерінің
шығарушы түтігінен қашығырақ бөлімінде сперматогониялар орналасып,оған
жақындау бөлімінде спермарозоидқа айналатын клеткалар жатады.
Омыртқалардың көпшілігінің сперматозоидтарының бөлінуі
күйіті келуі мерзіміне тәуелді.Адамда ж\е кейбір
омыртқалыларда(иттерде,теңіз шошқасында,егеу құйрықтар т.б.)сперматозойдтар
жыныс безінде үздіксіз дамып отырады.Жыныс безінің қызметі организм
ашыққанда,авитамиозға ұшырағанда,уланғанда тез өзгереді.Рентген сәулесінің
әсері ж\е атом реакциясы сперматогенезді біржолата тоқталады.
Аналақ жыныс безі.Аналық жыныс безінің құрылысы
жұмыртқаның қоректену бейімділігіне тығыз байланысты.
Кейбір жануарлардың жұмыртқасы осмос жолымен қоректенеді.Жұмыртқаның
негізгі екі –солитарлы ж\е алиментарлы қоректену жолы бар.Алиментарлының
өзі нутрименрарлы ж\е фолликулярлы болып бөлінеді.
Нутриментарлы әдісте жұмыртқа қоректенуші клетканы ақыр соңында сіңіріп
жібереді. Фолликулярлы кпеткалар кейбір жануарларда овоцитты толық
қоршамайды.
Мысалы, насекомдарда фолликулярлы клеткалар овоциттың үстіңгі бір
бөлімімен жанасып, аналық организмнен қорек алып тұрушы фолликул сабақшасын
түзеді.
Жақсы дамыған фолликульдер қабығы сүтқоректілер
мен адамдарда кездеседі. Әйелдердің жыныс бездері дәнекер тканьді стромадан
тұрады. Строманың ішкі-милы қабатын және сыртқы-қабықты қабатын ажыратуға
болады. Жыныс безі сырт жағынан бір қабатты ұрық эпитилийімен қоршалады.
Болашақ қыздың жыныс безінде алғашқы жұмырқа бездің қабықты бөлімінде
пфюгер қапшығы деп аталатын топтар түзіп орналасады. Пфлюгер қапшығын жазық
фолликулярлы клеткалар түзеді. Әрбір қапшықтың ішінде санаулы овогония
орналасады. Қыз дүниеге келген соң овогонияның көбеюі тоқталады.
Овогониялар ересек организмде өсіп овоцидке айналады.
Овоциттер қапшықтан босап, жыныс безінің стромасында бос орналасады. Әрбір
овоцит жазық фолликулярлы клеткалармен қоршалып, алғашқы немесе
примордиалды фолликул деп аталынады. Алғашқы фолликулдер бездің үстіңгі
бөлімінде ұя тәрізденіп орналасады.

Көптеген жануарларда аналық жыныс клеткаларының
көбеюі өмір бойына жүріп отырады.

Ал, сүтқоректілер мен адамдарда жыныс клеткалары тек
ұрықтық кезінде көбейіп, Ұрықтық кезінен соң өсіп-жетіледі. Бірақ
овоциттердің болмашы ғана саны жұмыртқа дәрежесіне жетіп, қалғандары пісіп-
жетілу кезеңіне дейін–ақ өліп кетеді.
Мысалы:дүниеге келген қыз баланың50-100 мың овоцитінен тек 500-і ғана
пісіп, жұмыртқа дәрежесіне жетеді. Бірқатар сүтқоректілерде овогониялар
жыныс клеткасы жолынан тыс жерде де ұрықтық эпийден түзілуі мүмкін, Ал,
тышқан мен егеу құйрықтарда овогония түзілуі өмір бойы жүріп отырыды.

Қыздардың жыныс бездерінде алғашқы жыныс клеткалары
овоцит күйінде болып, жасы жеткен соң алғашқы фоликулдер дамиды, оны
Граафов сауыты деп атайды. Алғашқы фолликулдің дамуы фолликулярлы
клеткалардың өзгеруінен басталады.
Фолликулярлы клеткалар бөлініп, жазық түрінен текше тәрізденіп, кейін
жоғары призмалы клеткалар түріне айналады. Олардың көбеюі нәтижесінде бір
қабатты эпителий көп қабатты болады. Бұл кезде овоцит – жылтырауық қабықпен
қоршалып, жедел өседі.
Сөйтіп овоцит өзін қоршаған фолликулді эпителиймен бірге
фолликуль деп аталынады. Жұмыртқаның фолликул аты Граафов сауытына
ауысқанша сақталынады. Граафов сауыты, басқа сөзбен айтқанда, пісіп
жетілген фолликул. Сөйтіп фолликулярлы эпителий өсе бастайды. Өскен
фолликулярлы эпителийдің клеткалары арасында сұййыққа толы қуыстар пайда
болады.Қуыстар көбейіп, бір-біріне қосылып, бір үлкен қуыс түседі. Соның
нәтижесінде пісіп-жетіліп тығыздалған фолликул Граафов сауытына айналалады
Графов сауытының қабырғасы бірнеше қабатты клеткалардан
құралады. Жұмыртқаны қоршаған бөлімі жуандап, сауыт қуысына бағытталып
төмпешік түзеді, оны жұмыртқа беруші төмпешік деп атайды . Граафов
сауытының қабырғасы бірнеше қабатты клеткалардан құралады. Жұмыртқаны
қоршаған бөлімі жуандап , сауыт қуысына бағытталып төмпешік түзеді, оны
жұмыртқа беруші төмпешік деп атайды.
Граафов сауыты сыртынан дәнекер тканьды қабық-текамен
қапталады. Фолликулдер жыныс безінің қабықты заттарына терең орналасып,
толық піскен Граафов сауыты жыныс безінің қабықты қабатының үстіне
орналасады. Граафов сауытының жұмыртқа беруші төмпешігі ұрықтық эпителийге
қарай орналасады.
Граафов сауыты үлкен болады. Сондықтан жыныс безінің үстінде шығыңқы жатып,
жай көзбен анық көрінеді. Механикалық күштердің әсерінен сауыттың қабырғасы
жұқарып жарылады, піскен жұмыртқаны қоршаған фолликулді клеткалардың қабаты
–сәулелі шоғыр түзеді. Сөйтіп піскен жұмыртқа жыныс клеткасының жолына
түседі.
Піскен жұмыртқа жыныс клеткасының жолында шырышты ағыс арқылы жатынға
тартылып алынады. Ұрықтану жыныс клеткасы жолында өтеді. Өйткені жыныс жолы
бұл үшін қолайлы орта.
Жыныс циклі. Жұмыртқаның Граафов сауытынан аналық жыныс
безінің үстіне түсуі овуляция деп атайды. Граафов сауытының орнына жаңа
орган сары денешік дамиды. Егер жұмыртқа ұрықтанса , жүктілік сары денешік,
ал ұрықтанбаса, жалған сары денешік дамиды. Жүктілік сары денешік жалған
сары денешіктен ірі болады.Сары денешіктің дамуы фолликулярлы клеткалардың
көбеюінен басталады. Олардың көбеюімен қатар өзін қоршаған дәнекер тканінен
қан капелярлары өсіп дамитын органның ішінде көптеген қан тамырлары
түзіледі. Фолликулярлы клеткалардың протоплазмасында пайда болған пигмент-
лютейн денешікке сарытүс беріп тұрады. Сары денешік тез арада жойылып
кетеді.
Сары денешік гормон шығарып овуляцияны уақытша тоқтататын
без. Адамда Граафов сауытының пісуі және овуляция аналық жыныс безінің
бірде оң бірде сол бөлігінде болып отырады.
Аналық жыныс безіндегі циклді өзгерістер Граафов сауытының
пісуі овуляция және сары денешіктің түзілуі жатынның қабырғасындағы
өзгерістерімен тығыз байланысты.
Сары денешік гармонның әсер етуінен жатынның шырышты
қабығы жуандап ұрықтанған жұмыртқаны қабылдауға, оны қоректенуге дайындық
жасайды
Сары денешікті алып тастаса ұрық жүктіліктің бірінші
жартысында өледі. Егер жұмыртқа ұрықтанбаса сары денешік жойылып (атрофея)
жатынның жуандығынан шырышты қабығы бөлініп, қан тамырларының бұзылуы
нәтижесінде азды-копті қан ағады. Мұны етеккір келу яки менструация
(menstruus-айлық) деп атайды.
Менструация тоқтаған соң жатынның қабырғасында
регенерациялық (қалпына келу) процестері жүреді, аналық жыныс безінде жаңа
Граафов сауытының дамуы басталады.
Граафов сауытының пісуі және овуляция процестері адамда
28 күнге дейін жүйелі түрде қайталап отырады.
Менструация аралығындағы әрбір овуляцияда әрдайым бір
Граафов сауыты жарылып отырады. Әйелдерде 45-50 жасқа дейін Граафов сауыты
жүйелі пісіп онан соң біртіндеп атрофеяға ұшырап, ақырында тоқталады.
Мұнымен қатар жатындағы цикл реті бұзылып менструация тоқталады.

Жұмыртқа нашар қоректенсе, организм уланса, сондай-ақ
кейбір жұқпалы ауруларға ұшыраса жұмыртқаның жетілуі баяулайды.

Жануарларда овуляция күйіті келу кезеңімен қатар жүреді.
Соның нәтижесінде бір Граафов сауыты, ал егіз одан да көп туатын
жануарларда бірнеше Граафов сауыты жарылады. Бұлардың әр қайсысында бірнеше
жұмыртқа пісуімүмкін.

Ұ р ы қ т а н у п р о ц е с і

Ұрықтану жынысты көбеюдің негізгі түрі. Барлық жоғары сатыдағы
жануарлардың көбеюі ұрықтану жолымен өтеді.

Ұрықтану деп аталық және аналық жыныс клеткаларының қосылуын
айтады.Ұрықтанудың нәтижесінде жыныс клеткаларынан сапалы айырмашылығы бар
қос нәсілді жаңа клетка- зигота түзіледі зиготаның аса зор биологиялық
маңызы бар. Ол организмнің тіршілік жағдайына бейімделгіш келеді. Зигота
майдаланып, коп клеткалы ұрпаққа айналады.

Аналық және аталық жыныс клеткалары организмде жетілгенмен өз
бетінше майдаланып даму қабілеті болмайды. Бұған тек партеногенездік
көбеюдің бұдан өзгешелігі бар. Партонегенездік көбеюмен кейінірек
танысамыз.

Егер сперматазойд жұмыртқамен қосылса, активтігін тез жойып
өледі. Сол сияқты протоплазмаға бай жұмыртқа клеткасы да ядроның
кішілігінен туатын теңсіздіктің нәтижесінен көп ұзамай өледі. Сондықтан
ұрықтану мен даму үшін жыныс клеткаларының тез кездесуі қажетті.

Ұрықтану, ұрықтанудың өтетін жеріне байланысты жатында және
сыртқы ортада болып екіге бөлінеді. Сырттай ұрықтану кезінде жыныс
клеткаларының қосылуы теңіздерде немесе тұзшы суларда өтеді. Іштей
ұрықтануда жыныс клеткалары аналық жыныс жолында қосылады. Алғашқының дамуы
суда, соңының дамуы аналық организмнің ішінде өтеді.

Жұмыртқаның сперматазойдпен қосылуға әзір болуы бағыттаушы
денещіктің шығуына байланысты.

Мысыалы теңіз кірпісінде жұмыртқаға екінші
бағыттаушы денешік бөлінген соң енеді. Бағыттаушы денешік адамда
сперматазойд жұмыртқамен жанасқанда ғана бөлінеді. Мұнымен қатар
сүтқоректілерде спермаазойд пісу кезеңінің бірінші бөлінуінде, ал
ланцетниктерде екінші бөлінуінде де енеді.

Сперматазойд жұмыртқамен қосылғанда қос нәсілді
клетканың құрылысы, физиологиялық қасиеттері және басқа күрделі қызметі
арта түседі. Ұрықтануды қамтамасыз ететін алғы шарттар организнің
эволюциясымен тығыз байланысты.

Қабылдауыш төмпешіктер қабығы жоқ жұмыртқалардың да бетінде
түзіледі. Сперматазойд төмпешікпен жанасқаннан соң активтік қозғалысын
жойып, жұмыртқаның протоплазмасына тартылады. Сперматазойдтың жұмыртқаға
қарай қозғалысын токсис д.а.

Көптеген жануарлардың жұмыртқалары сперматазойдқа оң
хемотоксистік әсер ететін зат алмасу продуктысын бөліп шығарады.
Ұрықтанбаған жұмыртқа жолымен қозғалып сперматазойдпен кездесетін жеріне
келіп тұрады.

Ұрықтану тек жыныс клеткаларының қабілетіне ғана емес,
сондай-ақ табиғи орта жағдайларына да тәуелді. әсіресе ұрықтануы сырттай
болатын балық, амфийбия және кейбір жануарларының ұрықтануы ортаның
жағдайына өте тәуелді болады.

Ұрықтанудың морфологиясы. Ұрықтануды сипаттап жазуда
теңіз кірпісін мысалға алады. өйткені олардың ұрықтану процесі жақсы
зерттелген. Теңіз кірпісінің жұмыртқасы, сперматазойд оңай өтетін
қоймалжыңды қабықпен қапталған. Солай бола тұрумен жұмыртқа айналасында
миллиондаған сперматазойдтар жиналып, алқалай қоршап алады да, ұрықтану
процесін жеңілдетеді. Соның нәтижесінде ұрықтану қабығы түзіледі. Ұрықтану
қабығы тез пайда болады.

Қолдан ұрықтандыру. Ұрықтану процесін эксперименталды
түрде зерттеу қолдан ұрықтандыру әдісін қолданудың жолын ашады.

Қолдан ұрықтандыру саласындағы алғашқы әрекеттер XVII
ғасырда суық қанды (бақа,құрбақа) сонан соң жылы қанды жануарларға
эксперимент жүргізу арқылы жасалды.

Партеногенез. Кейбір жануарларда жұмыртқа ұрықтанбай
жынысты көбейеді, ондай көбею әдісін партонегенез д.а. Партонегенез алғаш
рет 1762 жылы шөп биттерінен сипаттан жазылып, жануарлар мен өсімдіктердің
көптеген түрлерінен анықталды жануарлар денесінде партеногенез әсіресе
насикомдарда және кейбір шаян тәрізділерде кеңінен кездеседі.

Омыртқалыжануарлардың ішінде партеногенез өте сирек
кездеседі. Соңғы уақыттарда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.