Өндірістік іс-тәжірибе
КІРІСПЕ
1. Еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігі бойынша нұсқау
2. Кәсіпорынның қаржы қызметі жұмыстарымен танысу, талдау
3. Кәсіпорынның есеп саясаты
4. Кассир лауазымының жұмысының есебі
5. Есептілік бухгалтер лауазымының жұмыс есебі
6. Негізгі қаражат пен материалдық емес активтерді есептеу жөніндегі материалдық есепшінің лауазымдық жұмысы есебі
7. Жарғылық капиталға және қаржы нәтижелеріне есеп жүргізу тәртібімен танысу
8. Ішкі аудиторлық ұйыммен танысу
9. Жоспарлау жүйесімен танысу және кәсіпорынның экономикалық көрсеткіштерін талдау
10. Кәсіпорынның қаржылық жағдайымен танысу
ҚОРЫТЫНДЫ
1. Еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігі бойынша нұсқау
2. Кәсіпорынның қаржы қызметі жұмыстарымен танысу, талдау
3. Кәсіпорынның есеп саясаты
4. Кассир лауазымының жұмысының есебі
5. Есептілік бухгалтер лауазымының жұмыс есебі
6. Негізгі қаражат пен материалдық емес активтерді есептеу жөніндегі материалдық есепшінің лауазымдық жұмысы есебі
7. Жарғылық капиталға және қаржы нәтижелеріне есеп жүргізу тәртібімен танысу
8. Ішкі аудиторлық ұйыммен танысу
9. Жоспарлау жүйесімен танысу және кәсіпорынның экономикалық көрсеткіштерін талдау
10. Кәсіпорынның қаржылық жағдайымен танысу
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі танда кез келген кәсіпорынды басқару жүйесінде бухгалтерлік есеп маңызды роль атқарады. Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерінің негізінде құрылды және ол бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Ел Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Қазақстан – 2030». «Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі,қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы».Жолдауында былай делінген: «біздің еліміздің мұраты ұлттық біртұтастық, әлеуметтік әділеттілік тән әрі күллі халқының экономикалық әл-ауқаты артқан тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды сыйлау деп санймын. Барша қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы-өзіміз орнатсақ дейтін Қазақстанды сипаттайтын өрелі сөздер, міне, осылар. Біздің ілгері жылжуымызға қарай бұл сөздер әрдайым біздің ізашарымыз болып қалуға тиіс».
Ел Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Қазақстан – 2030». «Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі,қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы».Жолдауында былай делінген: «біздің еліміздің мұраты ұлттық біртұтастық, әлеуметтік әділеттілік тән әрі күллі халқының экономикалық әл-ауқаты артқан тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды сыйлау деп санймын. Барша қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы-өзіміз орнатсақ дейтін Қазақстанды сипаттайтын өрелі сөздер, міне, осылар. Біздің ілгері жылжуымызға қарай бұл сөздер әрдайым біздің ізашарымыз болып қалуға тиіс».
1. «СредАзЭнергоСтройМонтаж» ЖШС-нің Жарғысы
2. «СредАзЭнергоСтройМонтаж» ЖШС-нің Балансы
3. Савицкая Г.В. Шаруашылық серіктестігін талдау
4. Дюсембаев К.Ш. Қаржылық есептілікті талдау: Алматы: Экономика, 2009
5. Дюсембаев К.Ш. Қаржылық басқару жүйесін талдау және аудиті: Алматы: Экономика
6. Дюсембаев К.Ш. Ұйымның қаржылық жағдайын талдау: Алматы: Экономика
7. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С., Негашев Е.В. Қаржылық талдау методикасы. - М.: ИНФРА-М
8. Баканов М.И., Шеремет А.Д. Экономикалық талдау теориясы: М.: Финансы и статистика
9. “Бухгалтерлік есеп және аудит” №2, 2000ж. Ғылыми- практикалық журнал
10. Баканов М.И. Шеремет А.д. Теория анализа хозяйственной деятельности. Москва –1987г.
11. Радостовец В.К., Шмидт О.И. “Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп” Алматы., 2000ж
12. А.А. Сәтмырзаев Б.Е. Укашев., Аудит теориясы., Алматы-2000ж Республикалық баспа кабинеті.
2. «СредАзЭнергоСтройМонтаж» ЖШС-нің Балансы
3. Савицкая Г.В. Шаруашылық серіктестігін талдау
4. Дюсембаев К.Ш. Қаржылық есептілікті талдау: Алматы: Экономика, 2009
5. Дюсембаев К.Ш. Қаржылық басқару жүйесін талдау және аудиті: Алматы: Экономика
6. Дюсембаев К.Ш. Ұйымның қаржылық жағдайын талдау: Алматы: Экономика
7. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С., Негашев Е.В. Қаржылық талдау методикасы. - М.: ИНФРА-М
8. Баканов М.И., Шеремет А.Д. Экономикалық талдау теориясы: М.: Финансы и статистика
9. “Бухгалтерлік есеп және аудит” №2, 2000ж. Ғылыми- практикалық журнал
10. Баканов М.И. Шеремет А.д. Теория анализа хозяйственной деятельности. Москва –1987г.
11. Радостовец В.К., Шмидт О.И. “Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп” Алматы., 2000ж
12. А.А. Сәтмырзаев Б.Е. Укашев., Аудит теориясы., Алматы-2000ж Республикалық баспа кабинеті.
Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
Қазіргі танда кез келген кәсіпорынды басқару жүйесінде бухгалтерлік
есеп маңызды роль атқарады. Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және
басқарушылық шешімді қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды,
айналысты және басқа да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан
Республикасының бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында және
субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп
шоттарының жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерінің
негізінде құрылды және ол бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың
талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша ерекшелігіне
есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Ел Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Қазақстан – 2030.
Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі,қауіпсіздігі және әл-ауқатының
артуы.Жолдауында былай делінген: біздің еліміздің мұраты ұлттық
біртұтастық, әлеуметтік әділеттілік тән әрі күллі халқының экономикалық әл-
ауқаты артқан тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды сыйлау деп
санймын. Барша қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының
артуы-өзіміз орнатсақ дейтін Қазақстанды сипаттайтын өрелі сөздер, міне,
осылар. Біздің ілгері жылжуымызға қарай бұл сөздер әрдайым біздің
ізашарымыз болып қалуға тиіс.
Осы міндетті ойдағыдай шешу үшін еңбек өнімділігін арттыру ғылыми-
техникалық прогресті жеделдету, қолданылып жүрген негізгі құралдарды
тиімдірек пайдалану және олардың қуаттарын арттыру, шаруашылыққа салынған
әрбір теңгенің қайтарымын өсіру жолымен ел экономикасының барлық
салаларының тиімділігін жақсарту қажет.
Мен, өндірістік іс-тәжірибемді 2017 жылдың сәуір айының 3-ші
жұлдызынан 2017-жылдың 24-ші маусымына дейінгі аралықта Ақтөбе қаласында
орналасқан СредАзЭнергоСтройМонтаж Жауапкершілігі Шектеулі
Серіктестігінде өттім.
Іс-тәжірибе өту барысында оқу бағдарламасы бойынша жұмыстарды жасауға
тиісті дәрежеде көңіл бөлінді. Бұл уақытта мекеме режиміне сәйкес
талаптарды орындап отыруға мән берілді.
Іс-тәжірибені өту бағдарламасына сәйкес келесі құжаттармен танысып,
жұмыс жасадық:
1. Баланс - жыл қорытындысы бойынша;
2. Ақша құралдары айналымы есебі;
3. Кіріс және шығыс есептері;
4. Меншікті капитал өзгерістері жайлы есеп;
5. Қаржылық есепке түсіндірмелік жазба;
6. Жарғы;
7. Есеп саясаты;
8. Негізгі құралдар жайлы есеп;
9. Еңбек бойынша есеп;
10. Шоттар талдауы.
Іс-тәжірибе уақытында мекеме еңбеккерлерінің еңбек жалақысын
есептеуге және оны банктен өткізіп, жеке карточкаларына аударым жасау
жұмысына қатыстым. Сонымен бірге есеп жұмыскерлері арасында
міндеттемелердің бөлінуімен танысып, бухгалтерлік құжаттарды толтыру мен
өңдеу, түгендеу және тексеру жүргізу жұмыстарына да қатыстым.
Тәжірибеден өту барысында СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-нің қызметі,
атқаратын жұмысы, алдағы мақсаттары, міндеттерімен өз алдына таныссам,
шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайымен, бухгалериясымен барынша
таныстым. Осының бәрі есеп беруде көрініс тапқан.
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастардың қалыптасуына дейін
құрылыс кешенінде құрылыс-монтаж жұмыстарына қажетті құралдардың
экономикалық салауатты құқықтық-техникалық базасына негізделген.
Инвестицияны қолдануды, нақты өзіндік құн мен нормативті пайданың құрылуын
және құрылыс шикізаттарын бақылау, олардың жүйелік есебін жүргізуге
мүмкіндік беретін, жақсы қалыптасқан салалық жүйе орын алған.
Қазіргі мың құбылып өзгеріске ұшырап отырған нарықтың шарттарына сәйкес
кәсіпорынның қаржылық қызметі маңызды рөл атқарады. Құрылыс-монтаж
жұмыстарын жоспарлаудың және оған керекті техниканы жалға алудың арнайы
шарттарына байланысты барлық ресурстардың ұтымды жүргізілетін есебі мен
оның негізінде ұйымдастырылған ресурстардың қолданылуына қатаң бақылау
жүргізу ең тиімді құрал ғана емес, ресурстарды рационалды қолдану мен
экономика режимін қажетті шарттармен қамтамасыз ету болып табылады.
СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-гі өзге де кәсіпорындармен, ірі құрал-
жабдықтар дүкендерімен келісімшартқа отыру арқылы іскерлік қатынасқа
түседі. Шаруашылық қызмет барысында құрылыс-монтаж құралдарын сатып алып,
мердігерлер мен тапсырыс берушілерге жасаған жұмыстары мен көрсетілген
қызметтері бойынша, тағы басқа заңды және жеке тұлғалармен есеп айырысу
жүргізіп отырады.
Серіктестіктің берілген айналым құралдарынан қосымша алынған қаржы
бойынша есеп айырысуы керектігі де туады. Сондықтан шаруашылық және
қаржылық қызметінде таза табыс табу және кәсіпорынның ұқыпты жүргізілген
бухгалтерлік есебі серіктестікте маңызды орын алады. Сонымен қатар, табыс
кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметінің ұйымдастырылуында да маңызды
рөл атқарады. Себебі, есеп айырысудың негізгі бөлігі қолма-қол ақысыз
жүргізіледі және қызметтер мен тауарлар есеп айырысудан бұрын алынады,
көрсетіледі.
Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты бір орын алады.
Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді
қабылдау үшін негіз бола отырып тұтынуды таратуды айналысты және басқа да
өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердің
қаржылық-шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының Бас есеп
жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерін негізінде құрылады
және ол бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметінің
құрылымды ұйымның нысанынан айрықша ерекшелігімен есептің сәйкес келуін
қамтамасыз етеді.
Бұл орайда шаруаға қырсыздыққа кәсіпорынның материалдық
құндылықтарының ақшалай қаражаттарын және басқа да ресурстардың заңсыз
және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің
маңызы мен мәні айрықша бағалауға болмайды.
Есепке алынған ақпараттың көмегімен шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел
басқару үшін экономикалық даму заңдылықтарымен зерделеу және зерттеу
экономикалық тетіктің бірі ретінде пайдаланады.
Экономикалық саласында мамандар,оның ішінде6бірінші кезекте
бухгалтерия қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін
жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін
бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін,
нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақталуы керек.
Іс-тәжірибе есебінде кәсіпорын қызметіне де талдау жүргізіп, ішкі
шаруашылық аудитіне қатысты анықтамалармен де танысу жұмысын орындадық.
Негізгі құралдары бойынша есеп жасау жұмыстарына да ерекше көңіл бөлініп
отырды. Тікелей кейбір еңбек құралдарын есептен шығару операциясына
қатыстым. Бұл жұмыстар бухгалтерлік есепті жүргізу, шаруашылық қызметін
экономикалық талдау және қаржылық есеп аудиті, салық салуды ұйымдастыру мен
техникасы жөнінде қажетті тәжірибе жинақтау мүмкіндігімен қатар теориялық
сабақтарда алған білімдерді тереңдету және бекіту мақсатын жүзеге асыруды
қамтамасыз етті.
Берілген жұмыстың басты мақсаты – кәсіпорынның жұмысы, оның жарғысы,
өндірістік процесс пен технологиялары, басқару жүйесі және ішкі бөлім
қызметтері, бәсекелесік стратегиясы туралы ақпаратты көрсету; қаржы көздері
мен ақша ағымдары туралы есеп арқылы кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау
және де кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымын, кәсіпорынның қызметтерінің
артықшылықтарын бейнелеу.
Қаржылық есеп жүйесінде шоттар табысты реттеудегі тиімді құрал болып
саналады. Пайда мен шығындар есебі, ақша қозғалысы бухгалтерлік есепті
байланыстырып отыратын тетік болып саналады. Табыстар ақшалай және қолма-
қолсыз сипатта болады.
Тәжірибе туралы есеп беру жұмысы СредАзЭнергоСтройМонтаж
Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігінің мәліметтері негізінде орындалған.
Болашақта бухгалтер мамандығы бойынша жұмыс жасаған кезде тәжірибеде
үйренген қабілеттерім көп көмегін тигізеді. Сондықтан танысу тәжірибесіне
көп көңіл бөліп, бағдарламаға сай өтуін жетекшім күнбе-күн қадағалап
отырды.
Танысу тәжірибесінен өту мақсатым- теориялық алған білімімді бекіту
үшін кәсіпорынның қызметі, құжаттары мен есеп саясатымен танысу болды.
Бухгалтерлік есептің жан-жақтылығын кәсіпорын мысалында анықтау мен
атқаратын рөлін зерттеуде тәжірибеден өтудегі басты мақсаттарымның бірі
болды.
Бухгалтерлік есептің алдындағы міндеттерді шешкен кезде оны ұтымды
ұйымдастырылуын тексеру қажет. Бухгалтерлік есепті ұтымды ұйымдастыру
дегеніміз- ұйымның қаражатын шаруашылық қызметіне бақылау жасап, оның
жұмысының нәтижесіне талдау жасауға мүмкіндік туғызуын айтады.
Бухгалтерлік есепті ұтымды ұйымдастырудың алғышарттары:
• Шаруашылық операцияларында озық есептеуді басқару;
• Есеп мәліметінің сапасы мен сенімділігін арттыруға мүмкіндік беретін
есептің жұмысын компьютерлендіру;
• Есептеудің жеделдігін және сенімділігін арттыру;
• Алғашқы есептеумен құжаттар айналымы жүйесінің құрылуы- бұл артық
операциялардың болмауына себебін тигізеді.
1. Еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігі бойынша нұсқау
Кәсіпорында еңбекті қорғау бойынша жалпы басшылық ету кәсіпорынның
директорына жүктеледі. Жұмыскерлердің еңбегінің салауатты және қауіпсіз
жағдайларын жасау, өндірістік жарақаттандыру мен кәсіптік аурулардан
сақтандыру СредАзЭнергоСтройМонтаж Жауапкершілігі Шектеулі
Серіктестігінде ең бірінші жолға қойылған.
СредАзЭнергоСтройМонтаж Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігінде
жазатайым оқиғалардың, кәсіби аурулардың, өрттің мүмкін болатын себептерін
анықтау мен зерттеу, сонымен бірге оларды жоюға бағытталған іс-шараларды
әзірлеу адамның еңбек етуге қалыпты және қауіпсіз шарттарын жасауға
мүмкіндік береді.
ҚР Еңбекті қорғау туралы 8-бабына сәйкес еңбекті қорғауға
мемлекеттік бақылау мен қадағалауды жүзеге асыратын органдар болып мыналар
табылады:
• Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі, бұл орган еңбек,
еңбекті қорғау, жұмыспен қамту туралы заңдардың орындалуына
мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады;
• Ауыл шаруашылық министрлігі, бұл министрлік машина - тракторлық
парктердің техникалық жағдайына, өртке қарсы қауіпсіздік ережелерінің
сақталуына мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады;
• Төтенше жағдайлар жөніндегі министрлік, бұл орган орталық және
жергілікті атқарушы органдардың табиғи және техникалық сипаттағы
төтенше жағдайлар саласындағы ғылыми мекемелердің жұмысын үйлестіреді,
сонымен катар, өнеркәсіпте жұмыс жүргізудің қауіпсіздігіне қадағалау
жүргізеді;
• Облыстардың, Алматы және Астана қалаларының әкімі жанындағы тәртіптік
кеңес, бұл орган мемлекеттік тәртіпті нығайту және жергілікті атқарушы
органдардың лауазымды тұлғаларының жауапкершілігін қамтамасыз ету
мәселелерін қарайды;
• Бас Прокуратура, бұл орган республика аумағында заңдардың, Қазақстан
Республикасы Президентінің жарлықтарының және өзге де нормативтік
құқықтық актілердің дәл және бірыңғай қолданылуына жоғарғы қадағалауды
жүзеге асырады;
• жергілікті өкілдік және атқарушы органдар, бұлар тиісті аумақтың
әлеуметтік және экономикалық даму бағдарламаларын орындауды,
жергілікті жерлерде ҚР Конституциясының, ҚР заңдарының, Жоғарғы Сот
қаулыларының, ҚР Президентінің және Үкіметінің актілерінің,
мәслихаттардың және әкімшілік басшыларының актілерінің орындалуын,
республикалық және жергілікті билік органдарының өзара байланысын,
халықты жергілікті істерді басқаруға тартуды қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік қадағалау және басқару органдарының негізгі құқықтары.
Ескеріп өтетін маңызды жайт, ҚР Еңбекті қорғау туралы заңының 9-бабына
сәйкес, мемлекеттік қадағалау және бақылау органдары, олардың уәкілетті
тұлғалары өздерінің кызметінде жұмыс берушілерге, шаруашылық органдарына,
қоғамдық бірлестіктерге, мемлекеттік билік пен басқарудың жергілікті
органдарына тәуелсіз болады, Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен
ережелерге сәйкес әрекет етеді.
Кәсіпорында жұмыскерлердің қауіпсіз жұмыс істеуі мен қауіпсіздік
ережелерін сақтауды бақылауы үшін қауіпсіздік ережелері туралы тақтайшалар
ілінген. Осыған орай, ұйымда еңбекті қорғаудың негізгі міндеттерінің бірі-
еңбекті қорғаудың тиімді басқару жүйесін әзірлеу мен оны жүзеге асыру болып
табылады.
Компьютермен атқарылатын жұмыстарға, қызмет көрсетуге жасы 18-ге
толған, медициналық тексеруден өткен адамадар қабылданады. Себебі, ұзақ
уақыт компьютер алдында жұмыс жасау адам дене мүшелеріне өз әсерін
тигізеді. Сол себепті, тәжірибедегі жетекшім компьютермен жұмыс жасаған
кезде арнайы көз, қол жаттығуларын жасап отыруымды қадағалап, компьютер
жанында кактус гүлін қоюға кеңес берді.
Тәжірибедегі жетекшім алғашқы күннен бастап менен техника
қауіпсіздігін сақтап, ұқыпты әрі таза жұмыс істеуіме баса назарын салды. Ол
маған жұмыс істеп болған соң барлық электр көздерін өшіріп, бөлмені
бақылаусыз қалдырмауымды және бөлме терезесін мен есігін шығарда жауып
жүруімді айтып отырды. Өрт немесе басқа да қауіпті жағдайларда тез арада
бөлмені босатуымды ескертті. Немесе жұмыс жасап отырған кезде күйік иісі
шықса немесе өзгеше дыбыстар естілген жағдайда оған хабарлауымды ескертті.
Электр тоғымен зақымданған адамға алғашқы көмек көрсетілуіне нұсқау берді.
Қызметкер бөлмені жиі ылғалдандырып, шаң болмауын қадағалауы қажет.
Себебі, адам дем алған кезде ағзасына тамақпен, сумен қоса, тері арқылы
кірген кезде шаң кәсіби аурулардың пайда болуына әкеліп соғады. Сондықтанда
СредАзЭнергоСтройМонтаж Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігінде мекеме
тазалығы- қауіпсіздіктің ең бірінші ережесі.
Жұмыс орнында жазатайым оқиғалардың өсуі жұмыстардың қауіпсіз
жүргізілуін үнемі бақылап отыруын талап етеді. Сондықтан маған жетекшім
бірінші күннен бастап, қауіпсіз жұмыс жасау тәсілдерін және мекемедегі
сақталатын қауіпсіздік ережелерін үйретті. Осыған орай, мекемедегі еңбекті
қорғаудың негізгі міндеттерінің бірі- еңбекті қорғаудың тиімді басқару
жүйесін әзірлеу мен оны жүзеге асыру болып табылады.
Жасалған жұмыстың негізгі мақсаты- еңбекті қорғауға қатысты барлық негізгі
мәселелер мен сұрақтарды қарастыру.
Бұл аталған мақсатқа жету үшін СредАзЭнергоСтройМонтаж
Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігінде келесідей талаптар орындайды:
← еңбекті қорғауға түсінік беру;
← еңбекті қорғау жөніндегі мәселелерді реттейтін нормалардың қайнар
көздерін көрсету;
← еңбекті қорғауға қатысты еңбек құқығы субъектілерінің құқықтары мен
міндеттерін қарастыру;
← қызметкерлердің жекелеген түрлерінің еңбегінің қорғалуын бақылау.
Мекемеде маған қойылған техника қауіпсіздігі талаптары төмендегідей:
← компьютерді тоққа қосатын сымдарға, қос тілді розеткілерге тиіспеу
және жабдықтарды жетекшімнің рұқсатынсыз орнын жылжытпау;
← ДК-де суланған қолмен және дымқыл киіммен жұмыс істемеу;
← үстелде қалам мен танысатын құжаттардың ғана тұруы;
← бөлмені жиі ылғалдандыру;
← бөлме терезесі мен есігін шығарада жауып жүру;
← барлық электр көздерін өшіріп кету.
2. Кәсіпорынның қаржы қызметі жұмыстарымен танысу, талдау
Тәжірибе өткен СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС Қазақстан Республикасы
Әділет министрлігі арқылы есепке қою жөніндегі куәлігі негізінде ашылған.
Кәсіпорынның толық атауы: СредАзЭнергоСтройМонтаж Жауапкершілігі Шектеулі
Серіктестігі. СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС шағын кәсіпкерліктің субъектісі
ретінде құрылды, серіктестіктің орташа жылдық жұмысшылар саны 22 адамнан
аспайтын және активтердің жалпы құны жылына орта есеппен 60 мыңдық айлық
есептік көрсеткіштен аспайтын шағын кәсіпкерлік субъектісі болып табылады.
Бұл заңды тұлғада өзінің дербес балансы, өз атауы жазылған шеңбер
мөрі, банктегі жеке шоттары және басқа да реквизиттері бар.
Серіктестіктің қызметінің мақсаты: Қазақстан Республикасының және
серіктестікке қатысушылардың мүдделері үшін шаруашылық, кәсіпкерлік
қызметтерді біріктіре отырып жүзеге асыру болып табылады.
Коммерциялық кәсіпорын ЖШС СредАзЭнергоСтройМонтаж - атқаратын мақсаты
заңды тұлғалық, құрылыс-монтаж жұмыстары, жобалық қызметтер мен геологиялық
іздестіру қызметтерін көрсету.
СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-гі - тұрақты түрде дамып келе жатқан
шағын кәсіпорындардың бірі. Кәсіпорын иесі Избасар Ж.И.. Аталған кәсіпорын
өз жұмысын электромонтаждау жұмыстарынан бастап, жобалық-сметалық жұмыстар,
профилактикалық сынаулар, электр құрылғыларын күрделі жөндеу қызметтерінен
бастап, жылдан жылға қызмет көрсету ауқымы кеңейіп өсуде. Кәсіпорын басшысы
қоғамдық жұмысқа атсалысып, қала аумағында өткізілетін шараларға белсенді
көмек көрсетеді.
Серіктестіктің жарғылық капиталы құрылтайшы салымынан, серіктестік алған
кірістер мен заңмен тиым салынбаған көздерден кірістер есебінен құрылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталының салымы ақша қаражат-тары, құнды
қағаздар, мүліктік құқықтар, соның ішінде жер пайдалану құқығы және өзге де
мүліктер бола алады. Серіктестіктің жарғылық капиталы 130 000 (бір жүз отыз
мың) теңгені құрайды.
Серіктестік қатысушының ерекше құзіреті:
• Серіктестік жарғысын өзгерту, соның ішінде жарғы капиталының көлемінің
өзгеруін қоса алғандағы, тұрған жерін және фирмалық атауын өзгерту
немесе серіктестік жарғысын жаңа редакцияда бекіту;
• Серіктестіктің атқарушы органдарын құру және оның өкілетін тоқтату,
сондай-ақ серіктестікті немесе мүлікті оралымды басқаруға беру;
• Бақылау кеңесі мен тексеру комиссиясын сайлау және олардың өкілет-
тілігін ерте тоқтату, сондай-ақ серіктестіктің тексеру комиссиясының
есептерін және қорытындыларын бекіту;
• Серіктестіктің жылдық қаржылық есептерін бекіту,таза кірістерді бөлу;
• Серіктестіктің ішкі қызметтерін реттейтін ережелер, құжаттарды бекіту
• Серіктестіктің басқа да шаруашылық серіктестіктерге, сондай-ақ
коммерциялық ұйымдарға қатысуы туралы шешім қабылдау;
• Серіктестікті тоқтату және қайта құру;
• Тарату комиссиясын тағайындау және тарату балансын бекіту;
• Серіктестіктің ағымдағы қызметіне басшылық жасаушы, серіктестіктің
атқарушы органы болып директор табылады;
• Серіктестіктің директоры:
• Серіктестіктің өкілі болуға құқық беретін сенімхат береді;
• Қызметкерлерге қатысты оларды қызметке тағайындау және босатуға бұйрық
шығарады, еңбек төлемдерінің жүйесін, қосымша ақы белгілейді, сыйақы
беру мәселесін шешеді, тәртіптік шаралар қолданады;
• Қатысушы немесе байқау органдарының құзіретіне жатпайтын өзге де
өкілдіктерді жүзеге асырады.
Таза табысты бөлу.
Серіктестіктің жыл ішіндегі қызметінің нәтижелері бойынша алған таза
пайдасы, серіктестік қатысушының шешіміне сәйкес бөлінеді.
Серіктестікте резерв капиталға құрылған жағдайда серіктестіктің
ықтимал шығындары осы қордың есебінен жабылады. Резерв капиталдың қаражаты
жетіспеген кезде немесе резерв капитал болмаған жағдайда шығындарды жабудың
көздері туралы шешім қатысушымен қабылданады.
Серіктестіктің жұмыс тәртібі.
Серіктестіктің жұмыс тәртібі Қазақстан Республикасының Еңбек туралы
заңына сәйкес жасалынады.
Осы Жарғыға өзгертулер енгізу тәртібі.
Серітестіктің Жарғысына өзгертулер мен толықтырулар енгізуі Қазақстан
Республикасының заңдарымен белгіленген тәртіпте қатысушының шешімі бойынша
жүзеге асырылады.
Серіктестік бір айдың ішінде Жарғының өзгергені туралы Әділет
органдары хабардар етуге міндетті. Осы мерзім өткеннен кейін кез келген
мүдделі адам сот тәртібімен Жарғының өзгерулеріне заңды тұлғалардың
бірыңғай мемлекеттік регистріне енгізуді талап етуге құқықты.
Серіктестіктің басқару органдары болып табылатындар: Жоғарғы орган-
Қатысушы, Атқару органы-Директор, Бақылаушы орган-Тексеруші.
Серіктестіктің мүлкі.
Серіктестіктің мүлкін құрайтындар: негізгі қорлар және айналымдағы
қорлар, сонымен қатар серіктестіктің қаржылық есебінде көрсетілген өзге де
мүліктер болып табылады.
Мүлік серіктестікке жеке меншік түрінде жатады.
Серіктестіктің мүлкін қалыптастыру көздері:
• қатысушының жарғылық капиталға салған салымы;
• серіктестік қызметінен түскен табыс;
• ҚР заңдарымен тыйым салынбаған басқа да табыс көздері болып табылады.
Амортизацияны есептеу біркелкі есептеу әдісімен жүргізіледі, яғни
құнынан келе және амортизация нормасы келесідей орнатылады:
Ғимараттар мен құрылыстар – 5%;
Транспорттар – 25%;
Негізгі құралдардың басқа да объектілері – 15%.
Материалды-өндірістік қорлар 1300 шотында есептеледі, өндіріске
жіберілгендер орташа құны бойынша бағаланады.
Түгендеу жүргізіледі:
• Негізгі құралдар мен материалды-өндірістік қорлар – есептілік жыл
біткеннен кейін жылына 1 рет;
• Кассадағы ақша қаражаттары – есептілік жыл біткеннен кейін айына 1
рет;
• Несиелік қарыздар – есептілік жыл біткеннен кейін жылына 1 рет;
Міндетті түрде мүлік және міндеттемелердің түгендеуі жүргізіледі:
• Жылдың есептілік жасау алдына есептік жылдың 1қазанынан кеш емес,
түгендеу жүргізілген мүліктен басқасы;
• Материалды жауапты адамдардың ауысуы кезінде;
• Ұрлық, қасақана зиян жасау, сонымен қатар құндылықтарды бүлдіру болған
кезде;
• Экстремальді жағдайдарме байланысты табиғт апаттар жағдайында;
• Ұйымның қайта құрылуы немесе жабылуы кезінде.
Есеп саясатының орындалуына бақылау жасайтын бас бухгалтер Калжанова
Ж.Н..
Бухгалтерлік есепке қатысты мағлұматтар коммерциялық құпия ретінде
жасырын сақталады. Есептік-бухгалтерлік құжаттар Мемлекеттік комитеттер
мен министрліктер іс-әрекеті нәтижесінде пайда болатын типтік құжаттар
тізіміне сәйкес сақталады.
Есептік кезең біткеннен кейін, бухгалтерияда тұрған құжаттар,
мұражайға өткізіледі, ол есептік саясатта көрсетілген. Мұражайға
өткізілген құжаттардың сақталу мерзімі төмендегі 1 кестеде көрсетілген.
1- кесте
№ Құжат атауы Сақталу
мерзімі
1. Қаржылық есеп беру мен оған тіркелетін түсініктеме жазу:
а) Жылдық әрдайым
б) Тоқсандық 5 жыл
2. Жеке, ликвидациялық, өткізу баланстары мен оған қосымшалар, 5 жыл
түсініктемелер
3. Бастапқы құжаттар (кассалық, банктік құжаттар, банк 5жыл
үзінділері, жұмыс нарядтары, табель, қабылдау, тапсыру және
мүлік пен материалдарды есептен шығару актілері, аванстық
есеп беру т.б.)
4. Есеп айырысу шоттары
а) Жұмыскерлер мен қызметкерлердің 75 жыл
б) Мемлекеттік жәрдемақы мен зейнет ақы алушылар 75 жыл
5. Есептік ( есептік-төлем ведомостері) 5жыл
6. Электрондық тасымалдаушылар инвентарлық карточкалар 5жыл
7. ТМҚ және ақша қаражаттарын алуға берілетін сенімхаттар 5жыл
8. Кепілдіме хаттар 5жыл
9. Көмекші бақылау кітаптары, кассалық кітап айналым 5жыл
ведомостері
10.Депонерленген еңбек ақы есеп кітабы, орындау парақтарын 5жыл
тіркеу журналдары
11.Шоттарды тіркеу, кассалық ордерлер, сенімхаттар, төлем 5жыл
тапсырмалар кітаптары, журналдары
12.Несиелерді жұмсау туралы мәліметтер 5 жыл
а) Жылдық 5жыл
б) Тоқсандық 5жыл
13.Еңбек ақы бойынша берешек, еңбек ақыдан ұсталымдар, демалыс 75жыл
ақы төлеу жөнінде мәлімет
14.Түгендеу құжаттары (инвентарлық карточкалар) 5жыл
15.Орындау парақтары (көшірмесі) 5жыл
Кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық жағдайына әсерін тигізетін ішкі
факторлар осы кәсіпорын қызметінің нәтижесі болып табылады. Ішкі факторлар
сыныптамасы кәсіпорынның ақша ағымдарының қалыптасу ерекшеліктері бойынша
үшке бөлінеді:
• операциялық қызметпен байланысты факторлар;
• инвестициялық қызметпен байланысты факторлар;
• қаржылық қызметпен байланысты факторлар.
Бұл топтар әрбір фирмада жүзеге асатын нақты жеке-жеке факторларды өзіне
қамтиды. Бизнестегі сәтсіздіктер фирманы тиімсіз басқаруға, нарықтық
жағдайларға бейімделу мүмкінсіздігіне әкелетін жиі жағдайларда
менеджерлердің біліксіздігімен, қиянатшылдығымен байланысты болады.
Бұл шаралармен кәсіпорын өнімінің бәсеке қабілеттілігінің жоғарлауы
байланысты. Істі табысты жүргізуге жоғарғы деңгейде стратегиялық
жоспарлаудың негізделген жүйесі мүмкіндік береді. Құқықтық және қаржылық
мәселелерді білудің коммерциялық жұмыс тәжірибесі онымен байланысты. Жиі
қате қаржылық жоспарлау,мерзімдерді болжау нәтижесінде табыстардың түсуі
және кәсіпорын төлемдерін өтеу төлемқабілетсіз болып қалады.
Кәсіпорынның жағымсыз қаржылық жағдайы әртүрлі және әртүрлі деңгейде
көрініс табуы мүмкін. Осы жұмыс шегінде кәсіпорынның дағдарыстық қаржылық
жағдайы мен оның төлемқабілетсіздігіне әкелетін факторларды қарастырып
өтеміз.
Кәсіпорынның төлемқабілетсіздігіне себеп болатын мүмкін болатын
факторларға келесілерді жатқызуға болады:
• моральды ескіруіне байланысты шектелген сұранысқа ие өнім өндірісі;
• төменгі сапалы өнім өндірісі;
• сатылатын өнімдердің жоғары бағалары, осыдан оның өткізілуі
кешіктіріледі;
• қолданылатын өндірістік қуаттың төменгі деңгейі;
• сатылған тауарлар үшін мерзімінде төленбеген дебиторлық қарыздың
едәуір көлемі.
Сонымен, кәсіпорын қаржылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді.
Егер бұл факторлар әсерін және олардың мүмкін болатын салдарын талдамаса,
кәсіпорын банкроттыққа ұшырауы мүмкін. Негізінен кәсіпорын қаржылық
жағдайына пайда болу орны бойынша сыныпталатын сыртқы және ішкі факторлар
әсерін тигізеді. Сыртқы факторлар, өзінің анықтамасынан көрініп тұрғандай,
кәсіпорынды қоршайтын экономикалық, саяси, демографилық, мәдени және т.б.
жағдайлар әсер етеді. Ал ішкі факторлар болса, дамыған еледер тәжірибесіне
сүйенсек, аса зор қауіп төндіретін факторлар болып табылады. Оның себептері
кәсіпорын ішкі құрылымы мен жүйесінде жатыр. Кәсіпорынның қаржылық
тұрақтылығына қауіпті ішкі факторлар менеджмент әрекеттерінен тікелей
байланысты. Оларға меншікті айналым капиталының жеткіліксіздігі, дебиторлық
және кредиторлық қарыздардың өсуі, өнімді өткізудің нақты бағасын анықтау
техникасының жетілмеуі және төмен келісімдік пән, қызметтің табысы төмен
әртүрлі көптеген бағыттарға капиталдың бөлінуі, тікелей және портфелді
инвестициялардың тиімсіздігі жатқызылады.
Кәсіпорын қаржыларын табысты басқару шарты болып оның қаржылық жағдайы
болып табылады. Сондықтан СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-ның қаржылық
жағдайына жалпылама талдау жасалады.
Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық жағдайын талдау үшін
кәсіпорынныңактивінің құрамы мен құрылымына талдау жасалады. Оны төмендегі
2-кестеден көреміз.
2- кесте: СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС активінің құрамы мен құрылымы
№ 2009 жыл 2010 жыл 2011 жыл
Актив
№ Актив Өзгерістер 2-Кестенің жалғасы
10\09 11\10 10\09 11\10
Мың,тг Үлес, % Мың, тг
№ Пассив Өзгерістер
10\09 11\10 10\09 11\10
Мың тг
Дебет Кредит
1 Ағымдағы банктік шоттан кассаға ақша қаражаттары 1010 1030
келіп түсті:
2 Кассадан есеп беретін тұлғаға ақша қаражаты 1251 1010
берілді:
3 Жабдықтаушыларға құрал-жабдықтар үшін ақша қаражаты3310 1010
кассадан берілді:
4 Жеткізушілерге қаптар үшін төлем жасалынды: 3310 1030
5 Тауарларға қосылған құн салығы кассадан төленді: 1420 1010
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек;
вексель; тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарының
инкассалық жарлықтары болып табылады. Төлеуші мен алушылар өзара есеп
айырысу нысандарын келісім-шарт негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың
арасында болатын талаптары мен міндеттемелерді зачетқа да жатқыза алады.
Кәсіпорынның ақша қаражаттарының қозғалысы есебі ҚЕХС №7 Ақша
қаражаттарының қозғалысы есебі сәйкес жүргізіледі. Ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есебі сыртқы қолданушыларға есепті кезең уақытында ақша
каражаттарының келуі мен кетуі туралы ақпарат беріп, кәсіпорынның қаржылық
жағдайындағы өзгерістерді бағалауға мүмкіндік береді.
Келесі кестеде ақша қаражаты мен қысқа мерзімді депозиттердің шоттарда
көрініс табады.
5-кесте: СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС жыл соңына ақша қаражаты мен
оның эквиваленттері, мың тг
№ Көрсеткіштер Шот 2014ж. 2015ж.
1. Ағымдағы банкшоттарына ақша қаражаты 1030 4258.1 6813.6
2. Қысқа мерзімді депозиттер 1110 13723 19534
3. Кассадағы ақша қаражаты 1010 42086 44392
Барлығы 60067,1 70739,6
5-кесте мәліметтері бойынша ағымдағы банк шоттарына орналастырылған
ақша қаражатына орта есеппен алынған 2,6% ставка бойынша пайыздар
есептеледі.
Кәсіпорынның ақша қаражатына ағымдағы қажеттілігіне қарай бір күннен
бастап үш айға дейінгі кезеңде ашылатын қысқа мерзімді банк депозиттеріне
орта есеппен алынған бір жылдығы 5,7% ставкамен (2015ж.: жылдығы 4,7%)
пайыз есептелінеді.
Кассадан ақша берілген кезде 1010–шоты кредиттелінеді және мына
төмендегі шоттары дебеттелінеді; Кассадағы шетелдік валюта түріндегі
қолма–қол ақшаның есебі. Валюта түскен кезде 1020 шоты дебителінеді де
және төмендегі шоттар кредиттелінеді:
1050 – Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма қол ақша шоты – валюта шотынан
валюта түскен кезде;
1210 – Қысқа мерзімді дебиторлық берешек шоты – кассаға алынған валюта
түсімінің сомасы;
6250 – Бағам айырмашылығынан түскен табыс шоты – тиісті шетел
валюталарына қатысты теңге бағамының құлдырауы жағдайындағы бағам
айырмашылықтарының сомасы;
1250 – Қызметкерлердің қысқа мерзімдік дебиторлық берешегі шоты – есеп
беретін адамдардың кассаға өткізілген валюта түріндегі сомалары.
1050 – Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма қол ақша шоты – валюта шотына
өткізілген валюта сомасына.
Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу. Төлем тапсырмалары онда
көрсетілген соманы бенефициардың пайдасына ақшаны жіберушіге қызмет
көрсететін банкалушының ақшаны аударғаны туралы тапсырмасы болып табылады.
Қызмет пен жұмысты және тауарлы-материалдық құндылықтарды өтеу үшін
есеп айырысукезінде, сондай-ақ қызмет пен тауарға алдын-ала төлем жасаған
кезде, аванстық төлемдер жасаған кезде төлем тапсырмаларын пайдаланады.
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілердегі төлем тапсырманы
ұсынады.
Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі бойынша салынатын
салықтың шот-фактуралары және төлемдердің мақсатын растайтын басқа да
құжаттары бірге тапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып берілген күннен
бастап 10 күн бойы күшінде болады (жазылған күні есепке алынбайды). Төлем
тапсырмалары төлем жасаушының шотында қаражат болғанда ғана орындауға
қабылданады.
Төлем құжаттарын электрондық түрінде де, қағаз ретінде де ұсынуы
мүмкін. Бұл құжаттардың данасын әрбір банк өздері дербес анықтайды.
Негізінен алғанда, олар екі данада толтырылады, біріншісі банкте
қалдырылады да, оның электрондық көшірмесі бенефициарға жіберіледі, ал
екіншісі иесіне, яғни ақшаны жіберушіге қол қойылып, штамп басылып
қайтарылады.
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері (көрсеткіштері)
көрсетіледі:
• төлем тапсырмасының нөмірі; төлем тапсырмасының жазылған күні;
• жеке теңестірілген немесе теңдестірілген (идентификацияланған) коды
(ЖТК немесе ИИК) жіберуші мен бенефициардың банкі шоттарының нөмірі;
• бенефициардың коды (БК немесе КБе) және жіберушілердің коды (ЖК немесе
КОд) – бұл кодтар екі символдан (белгіден) тұрады: біріншісі-
резиденттік белгісін, ал екіншісі-экономиканың секторын көрсетеді;
• бенефициар-аудару жасалған ақша кезде қаражатын алушы;
• банк-алушы-банк атауы, аударылған ақшада, оның мекен-жайы көрсетіледі;
• бенефициар банкісі-бенефициардың пайдасына келіп түскен ақша қаражатын
қабылдайтын банк жіберушімен жасалған келісім-шарттың негізінде;
• жіберушілердің теңестірілген немесе теңдестірілген
(идентификацияланған) банктік коды (ЖТБК немесе ИИК) – филиаларалық
айналымдарының коды (ФАК немесе МФО);
• төлем арналымының коды – ҚР ҰБ нормативтік-құқықтық актісімен
белгіленген және соның негізінде төлемдерді жүзеге асыратын кодтық
белгілер, ал ол үш символдан (белгілерден) тұрады;
• бюджеттік классификациясының (жіктемесінің)коды – салықтарды кері
қайтаруда қойылатын код; валюттелген күні – ақша қаражатын
бенефициардың (алушының) банктік шотына ақша қаражатын аударған күні
төлем жасаушының нысанымен анықталады.
Чектермен есеп айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі
болып табылады, онда төлем чек беруші аттас төлем құжатын ұстаушыға беру
жолымен жасайды. Чек беру өз мәні бойынша чекті ұстаушының ақшалай
міндеттемесін орындау болып табылмайды, бірақ ол соны орындау үшін жазылған
болса да.
Аталған міндеттемені орындау тек чек бойынша ақшаны алатын кезде ғана
болады. Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі –
депозитттермен қамтылған, ал екіншісі – қамтылмаған болып бөлінеді. Бұл
кезде чектердің төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін,
оның ішінде жабылмайтын чектербойынша да. Чекті қолданумен байланысты банк
пен чек берушінің міндеті мен құқығы, чекті қолдану туралы жасалған келісім-
шарттың негізінен шығады, яғни бұл келісім-шартта, банк өз клиенттеріне чек
берушіге (заңды және жеке тұлға) чегін төлеуді, яғни чек берушінің міндетін
өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде банкі белгілеген (демек чектерді
беру мен пайдалану) ережелерін сақтауға міндетті.
Чек ұстаушылардың құқығы чек берушіден чекті алған кезінен бастап
пайда болады. Чектерге, есеп айырысу шотының төлем құжаттарына қол қою
құқығына ие тұлғалар қолдарын қояды және қолдарында кітапша иесінің
нөмірінің таңбасы болуы керек. Чектер жарамсыз болып қалатындықтан чекте
жазылғандарды түзету және өшіруге болмайды. Егер чекті толтыру кезінде
қателіктер жіберілсе, онда чекте және чектің түбіртегінде қишағынан
бүлінген деп жазу жазылады, мерзімі қойылады және кітапша иесінің қолы
қойылады.
Чекті чек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және төлеуге
қабылдаған күннің ертеңіне чек ұстаушы арқылы қызмет көрсететін банкке
ұсынылуы тиіс. Чек кітапшасынан алынған чектің күшінде болу мерзімі,
жазылған күнін есептемегенде, әдетте, 10 күннен аспайды.
Банк чек берушіден (немесе чек ұстаушыдан) чекті қабылдамауына болады,
егер де мынадай жағдайлары анықталса:
• егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
чектің мерзімі өтіп кетсе;
• төлем құжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса;
• чек әртүрлі қолмен және әртүрлі сиямен жазылған болса;
• чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу
деңгейі бестен кем болмауы керек);
• чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
• чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы
қолымен сәйкес келмесе; чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
• чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жазылып қайтарылады.
Чектердің дефектілері табылса, банктің бас бухгалтері ол туралы Клирингтік
палатаға хабарлайды, ал олар ондай чектердің өңделуін тез арада тоқтатады.
Бұндай дефектісі бар чектерге акт жасалады, ол акт төрт данада болады:
біріншісі – банкте қалса; екіншісі – көшірмесімен бірге ішкі істер
органдарына беріледі; үшіншісі – Клирингтік палатаға беріледі; төртіншісі –
чекті беруші банкке беріледі. Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары
пайдаланбауына байланысты чекті беруші банкке қайтарылады.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың кассасы жұмысшы – қызметкерлерге
есептелінген еңбекақы бойынша есеп айырысу үшін, күнделікті көлік
құралдарына қажетті шығындарды (жанар-жағар майға) төлеп отыру үшін, кеңсе
тауарларын сатып алу үшін, сондай-ақ ұйымның хат және басқа да құжаттарды
пошта арқылы жөнелтуі үшін есеп айырысуға арналған.
СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-нің есеп айырысу шотынан нақты ақшаны
сол есеп айырысу шоты ашылған банк мекемесі берген чек кітапшасы арқылы
ғана ала алады. Банк мекемесінен нақты ақша алу үшін кәсіпорынның касса
қызметкері чек кітапшасындағы парақты толтырады. Бұл чек парағын толтыру
барысында чекке банк мекемесінен алынғалы отырған, яғни кәсіпорынның
жұмсауға тиісті нақты ақшаларының сомасы және бұл соманың қандай мақсатқа
жұмсалатындығы жазылып көрсетілуі тиіс. Толтырылған чекке кәсіпорынның бас
бухгалтері және басшысы қол қойып, осы ұйымның мөр таңбасы басылады. Барлық
толтыруға тиісті ақпараттар толтырылмағанша, чекке қол қоюға болмайды.
Сонымен қатар чекке лауазымды адамдардың, яғни қол қоюға тиісті адамдардың
қолы қойылмаса (екі адамның қолдары қойылмайынша), мөр басуға рұқсат
етілмейді.
СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-нің касса қызметкері банк мекемесінен
нақты ақша аларда банк бақылаушысының қатысуымен ақшаны санап алуы тиіс.
Сонымен қатар банкмекемесінен алынған нақты ақша сол алынған күні
кәсіпорындар мен ұйымдардың кассасына кіріске алынуы керек. Ол үшін кассир
кассалық кіріс ету ордерін толтырып, содан соң оны кассалық кітапқа жазады.
СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-нің кассына қолма–қол нақты ақшаны
кіріске алу, яғни қабылдау үшін бас бухгалтердің немесе ол сенім білдірген
адамның кассалық кіріс ету ордерін қол қоюы керек және ақша төлеген заңды
немесе жеке тұлғаға осы толтырылған кассалық кіріс ету ордерінің
квитанциясы беріледі. Осы нақты ақшаны кассаға қабылдау барысында
толтырылатын кассалық кіріс ету ордеріне ұйымның аты, ақша төлеуші заңды
немесе жеке тұлғаның аты- жөні, қандай мақсатқа және не үшін ақша төлеп
жатқандығы, сол ақшаның төленген уақыты (күні, айы, жылы) жазылып, кассир
мен бас бухгалтердің қолдары қойылуы қажет.
СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-де ақша қаражаттары орындармен
орналастыру. Қаржылық анализ ақшаның уақытша құнын көрсетеді, осыған
келе арасындағы жағдай. Бұлардың арасындағы ақша ағымдарының ай
сайын, немесе қозғалмалы ағымды көрсетеді.
6-кесте
Жыл
1 2 3 4 5
Ақша ағымдарының бір жүйені жүйелеген кезде
1. Салықты қосқанда 18 18 18 18 18
2. Жаңа амортизация 20 20 20 20 20
3. Ескі амортизация 5 5 5 5 5
4. Амортизацияның өзгеруі 15 15 15 15 15
5. Амортизацияның өзгеруінен
салықтың кішіреуі 6 6 6 6 6
6. Таза ақша ағымдары 24 24 24 24 24
5. Есептілік бухгалтер лауазымының жұмыс есебі
Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық-шаруашылық
қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтады. Есеп
беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Кәсіпорындағы қаржылық есеп берушілікті бас бухгалтер ұйымдастырады және
оның толықтай дұрыс болуын қадағалайды.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның
қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпараттарды беру болып
табылады. Қаржылық есеп берудің пайдаланушыларының қатарына потенциалды
инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер,
сондай-ақ мемлекеттік органдар және т.б. кіреді.
Есеп беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің нәтижесін
анық әрі объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен қатаң түрде
үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп берудің сабақтастығын
сақтау, әдістемелік және басқа да ережелерді сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергені үшін кәсіпорынның басшысы мен бас бухгалтері
ҚР әрекет етіп тұрған заңдарына сәйкес жауап береді.
Есеп беруге қойылатын ең басты талап оның тазалығы (ашықтығы) болып
табылады, яғни акционерлер мен инвесторларға есеп берудің мәліметі
түсінікті болуы керек. Есеп беру белгіленген мерзімінде жасалған жөн.
ЖШС СредАзЭнергоСтройМонтаж қаржылық есептілікті құрастырғанда
басшылыққа алады:
а) БЕХС (IAS) 1 Қаржылық есеп ұсыну;
б) ҚЕХС (IRS) 34 Аралық қаржылық есеп;
в) ҚЕХС (IAS) 7 Ақша қаражаттар қозғаласының есебі;
г) операциялық сегменттер;
д) Басқа да ҚЕХС және ПКИ.
Қаржы есебін беру тәртібі бухгалтерлік есеп стандарттарымен реттеледі:
№2 Бухгалтерлік баланс және қаржылық есептің негізгі көрсеткіштерін ашып
көрсету (2 БЕС); Қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп
беру (3 БЕС); Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру (4 БЕС) арқылы
жүзеге асады.
Экономикалық шешемдерді қабылдау үшін, сыртқы қолданушыларға ақпаратты
ұсыну үшін, қаржылық есептілік келесі 6-кестедегі мерзімдерде
құрастырылады:
7- кесте: СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-де Қаржылық есептілік
мерзімдері
Есеп беру формалар атауы Есеп беруді құруды жиелігі
Қаржылық жағдайға есеп беру, кезең соңына. Ай сайын, квартал, жыл
Кезең ішінде тұтастай табыс туралы есеп беру Ай сайын, квартал, жыл
Кезең ішіндегі ақша қозғалысы туралы есеп беру Квартал сайын, жыл
Кезең ішіндегі меншікті капиталдағы өзгеріске Квартал сайын, жыл
есеп беру
Ескертулер, ішінде есеп саясаты мен басқа да Жылдық есеп беруге
түсіндірме ақпарат керекті элементтерінің
қысқаша мазмұны
Қаржылық есеп беруді жасау. Қаржылық есеп берудің мақсаты
пайдаланушыларды есептік кезеңдегі қызметінің нәтижесі мен қаржылық жағдайы
туралы пайдалы, мәнді және сенімді ақпаратпен қамтамасыз ету болып
табылатындығы белгілі. Бірақ қаржылық ақпараттарды пайдаланушылар кәсіпорын
қызметі туралы әрқилы мәліметтерді қажет етеді, мысалға:
• инвесторлар–жасаған инвестицияның тәуекелділік дәрежесі олардың
алатын табысына қаншалықты пара-пар келетіндігін анықтау үшін;
кәсіпорынның келешектегі күтілетін дивиденттерді төлеу
қабілеттілігін анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
• кредитор – алған қарызын және төленетін пайызын өтеу
қабілеттілігін анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
• жабдықтаушылар – кредиторлық қарыздарды дер кезінде өтей алатын
қабілетін тексеру үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
• сатып алушы – кәсіпорын қандай кезеңде өз қызметін жалғастыра
алатындығы жөніндегі ақпараттарға мүдделі болып келеді;
• қызметкерлер – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді болғанына
мүдделі, өйткені олар, өзінің еңбекақысын және басқа да
төлемдері мен жеңілдіктерін алады, ал акционерлер – тұрақты
түрде дивиденд алып тұруды көздейді;
• мемлекеттік органдар – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді
жұмыс істегеніне мүдделі, өйткені олар солардың көмегімен
экономикалық саясатты жүзеге асырады, сондай-ақ статистикалық
мәліметтерді жинайды;
• жұртшылық – жұмыс орнын табу мақсатында қажетті ақпараттарды
елді мекенді, аймақты дамытуға керек ақпараттарды жинауға
мүдделі болып келеді.
Қаржылық есеп берудің элементтері. Қаржылық есеп беру мәміленің және
басқа да оқиғаның нәтижесін классқа топтастырып, экономикалық мазмұнына
сәйкес көрсетіледі. Экономикалық мазмұн қаржылық есеп берудің элементтері
болып табылады.
Актив – бұл құндық бағасы бар субъектінің құқығы мен жеке мүліктік
және мүліктік емес игілігі.
Міндеттемелер – бұл өткен мәміленің нәтижесі, ол жүзеге асқандықтан
қарызданушының міндеттемесінің пайда болғанын, белгілі бір әрекеттің
кредитор пайдасына жасалатындығын көрсетеді: қарызды төлеу немесе одан бас
тарту, ал кредитор қарызданушыдан өз міндеттемесінің орындалуын талап етуге
құқығы бар.
Меншік капиталы –бұл субъектінің міндеттемесі шегерілген активі.
Бухгалтерлік есепте ол бірнеше классқа бөлінеді: жарғылық капиталы,
резервтік капитал, қосымша төленбеген капитал, таратылмаған табыс. Егер де
баланс пассивінің құрылымында меншік капиталының үлес салмағы көп болса,
онда ол субъектінің қаржылық жағдайының тұрақтылығын көрсетеді.
Баланстағы ағымдағы активтер мен міндеттемелерді анықтау және олардың
мазмұнын ашудың маңызы зор, сондай-ақ пайдаланылатындар үшін де ол өте
қажет және олардың сол көрсеткіштері бойынша талдау жасалынады.
Қаржылық есеп беруге жасалған түсініктеме жазба. Түсініктеме жазба –
кәсіпорында жасалған негізгі аналитикалық құжат. Онда, бірініші кезекте,
бизнес жоспарының барлық тауарлары бойынша негізгі себептерімен қоса,
орындалу жайына қысқаша баға беріледі және есептік кезеңде кәсіпорынның
жұмысына оң және теріс әсер еткен жақтары да ашылады.
Қаржылық есеп беру аудиті. Аудиторлық тексеру әдісі.
Ірі халықаралық және отандық аудиторлық фирмалардың іс-тәжірибесін
талдау көрсеткендей, қаржылық есеп беру аудитінің процесі он шақты кезеіге
бөлінуі мүмкін. Нақты компанияларды тексеру ісін ұйымдастырудың тәртібі мен
стратегиясы әр түрлі болғанымен, көптеген жағдайларда олар бірдей жүйемен
жүргізіледі.
ТМД елдерінің озық тәжірибелерін есепке ала отырып, қаржылық есептілік
аудиті процесін төрт кезеңге бөлуге болады: ақпарат жинау, жоспарлау,
аудитті жүзеге асыру мен есеп беру мүмкіндігі.
Қаржылық есеп беру аудитінің екінші кезеңі технологиясының, негізгі
процедуралары аудиторлық тәуекелділіктің деңгейін бағалау, тексеру
стратегиясы мен жалпы жоспары мынадай бағыттар бойынша жүргізіледі:
• компания-клиенттің объектілері мен іс-қызмет циклдерін
тексерудің нақты бағдарламасын жасау;
• аудиторлық тәуекелділіктің елеулілік деңгейін анықтау;
• баланс баптары мен Бас кітаптың баптарын тексеру, шығындар және
қаржы нәтижелерінің шоттары мен сәйкестендірілетін шоттарын
анықтау, шығындарды өнімнің, жұмыстың және көрсетілген қызметтің
өзіндік құнына жатқызудың дұрыстығын тексеру;
• өнімнің, жұмыстың және көрсетілген қызмет көрсету мен кірістерін
алу циклінің аудиті;
• сатып алу циклінің аудиті;
• өндірістің және ресурстарды жұмсау циклінің аудиті;
• еңбек ақыны есептеу мен төлеу тәртібін тексеру;
• таза пайданы жасау мен қолдану тәртібін тексеру;
• меншікті капиталды қалыптастыру мен қолдануды тексеру;
• міндеттемелерді өтеудің дұрыстығы мен уақытылығын тексеру;
• дебиторлар мен кредиторлармен есеп айырысуды тексеру;
• ұзақ мерзімді активтердің аудиті;
• ақша мен басқа ағымдағы активтердің аудиті;
Үшінші кезеңде құзіретті мәліметтер мен фактілерді тексерудің мәні мен
объектілері жағдайы туралы тәуелсіз пікірді білдіру үшін жинау мен бағалау
іске асады. Бұл кезең бұрынғымен, яғни стратегияны, жоспарын және
бағдарламасын қайта қарау мен түзету қажеттілігі туындауы мүмкін.
Аудитордың назары қаржылық есеп көрсеткіштерінен гөрі, зерттелетін
фирма басшылығы негізгі алып жасаған тұжырымдамаға бағытталуы керек.
Қаржылық есептемені аудиторлық тексеру барысында бухгалтерлік балансты,
кірістер мен шығыстар, ақша қозғалысы, меншікті капиталдағы өзгерісі туралы
есептерді жасаудың дұрыстығы, есеп саясаты жайлы ақпарат пен түсіндірме
хаттың анықтығы белгіленеді.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазіргі танда кез келген кәсіпорынды басқару жүйесінде бухгалтерлік
есеп маңызды роль атқарады. Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және
басқарушылық шешімді қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды,
айналысты және басқа да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан
Республикасының бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында және
субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп
шоттарының жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерінің
негізінде құрылды және ол бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың
талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша ерекшелігіне
есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Ел Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Қазақстан – 2030.
Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі,қауіпсіздігі және әл-ауқатының
артуы.Жолдауында былай делінген: біздің еліміздің мұраты ұлттық
біртұтастық, әлеуметтік әділеттілік тән әрі күллі халқының экономикалық әл-
ауқаты артқан тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды сыйлау деп
санймын. Барша қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының
артуы-өзіміз орнатсақ дейтін Қазақстанды сипаттайтын өрелі сөздер, міне,
осылар. Біздің ілгері жылжуымызға қарай бұл сөздер әрдайым біздің
ізашарымыз болып қалуға тиіс.
Осы міндетті ойдағыдай шешу үшін еңбек өнімділігін арттыру ғылыми-
техникалық прогресті жеделдету, қолданылып жүрген негізгі құралдарды
тиімдірек пайдалану және олардың қуаттарын арттыру, шаруашылыққа салынған
әрбір теңгенің қайтарымын өсіру жолымен ел экономикасының барлық
салаларының тиімділігін жақсарту қажет.
Мен, өндірістік іс-тәжірибемді 2017 жылдың сәуір айының 3-ші
жұлдызынан 2017-жылдың 24-ші маусымына дейінгі аралықта Ақтөбе қаласында
орналасқан СредАзЭнергоСтройМонтаж Жауапкершілігі Шектеулі
Серіктестігінде өттім.
Іс-тәжірибе өту барысында оқу бағдарламасы бойынша жұмыстарды жасауға
тиісті дәрежеде көңіл бөлінді. Бұл уақытта мекеме режиміне сәйкес
талаптарды орындап отыруға мән берілді.
Іс-тәжірибені өту бағдарламасына сәйкес келесі құжаттармен танысып,
жұмыс жасадық:
1. Баланс - жыл қорытындысы бойынша;
2. Ақша құралдары айналымы есебі;
3. Кіріс және шығыс есептері;
4. Меншікті капитал өзгерістері жайлы есеп;
5. Қаржылық есепке түсіндірмелік жазба;
6. Жарғы;
7. Есеп саясаты;
8. Негізгі құралдар жайлы есеп;
9. Еңбек бойынша есеп;
10. Шоттар талдауы.
Іс-тәжірибе уақытында мекеме еңбеккерлерінің еңбек жалақысын
есептеуге және оны банктен өткізіп, жеке карточкаларына аударым жасау
жұмысына қатыстым. Сонымен бірге есеп жұмыскерлері арасында
міндеттемелердің бөлінуімен танысып, бухгалтерлік құжаттарды толтыру мен
өңдеу, түгендеу және тексеру жүргізу жұмыстарына да қатыстым.
Тәжірибеден өту барысында СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-нің қызметі,
атқаратын жұмысы, алдағы мақсаттары, міндеттерімен өз алдына таныссам,
шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайымен, бухгалериясымен барынша
таныстым. Осының бәрі есеп беруде көрініс тапқан.
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастардың қалыптасуына дейін
құрылыс кешенінде құрылыс-монтаж жұмыстарына қажетті құралдардың
экономикалық салауатты құқықтық-техникалық базасына негізделген.
Инвестицияны қолдануды, нақты өзіндік құн мен нормативті пайданың құрылуын
және құрылыс шикізаттарын бақылау, олардың жүйелік есебін жүргізуге
мүмкіндік беретін, жақсы қалыптасқан салалық жүйе орын алған.
Қазіргі мың құбылып өзгеріске ұшырап отырған нарықтың шарттарына сәйкес
кәсіпорынның қаржылық қызметі маңызды рөл атқарады. Құрылыс-монтаж
жұмыстарын жоспарлаудың және оған керекті техниканы жалға алудың арнайы
шарттарына байланысты барлық ресурстардың ұтымды жүргізілетін есебі мен
оның негізінде ұйымдастырылған ресурстардың қолданылуына қатаң бақылау
жүргізу ең тиімді құрал ғана емес, ресурстарды рационалды қолдану мен
экономика режимін қажетті шарттармен қамтамасыз ету болып табылады.
СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-гі өзге де кәсіпорындармен, ірі құрал-
жабдықтар дүкендерімен келісімшартқа отыру арқылы іскерлік қатынасқа
түседі. Шаруашылық қызмет барысында құрылыс-монтаж құралдарын сатып алып,
мердігерлер мен тапсырыс берушілерге жасаған жұмыстары мен көрсетілген
қызметтері бойынша, тағы басқа заңды және жеке тұлғалармен есеп айырысу
жүргізіп отырады.
Серіктестіктің берілген айналым құралдарынан қосымша алынған қаржы
бойынша есеп айырысуы керектігі де туады. Сондықтан шаруашылық және
қаржылық қызметінде таза табыс табу және кәсіпорынның ұқыпты жүргізілген
бухгалтерлік есебі серіктестікте маңызды орын алады. Сонымен қатар, табыс
кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметінің ұйымдастырылуында да маңызды
рөл атқарады. Себебі, есеп айырысудың негізгі бөлігі қолма-қол ақысыз
жүргізіледі және қызметтер мен тауарлар есеп айырысудан бұрын алынады,
көрсетіледі.
Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты бір орын алады.
Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді
қабылдау үшін негіз бола отырып тұтынуды таратуды айналысты және басқа да
өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердің
қаржылық-шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының Бас есеп
жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерін негізінде құрылады
және ол бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметінің
құрылымды ұйымның нысанынан айрықша ерекшелігімен есептің сәйкес келуін
қамтамасыз етеді.
Бұл орайда шаруаға қырсыздыққа кәсіпорынның материалдық
құндылықтарының ақшалай қаражаттарын және басқа да ресурстардың заңсыз
және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің
маңызы мен мәні айрықша бағалауға болмайды.
Есепке алынған ақпараттың көмегімен шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел
басқару үшін экономикалық даму заңдылықтарымен зерделеу және зерттеу
экономикалық тетіктің бірі ретінде пайдаланады.
Экономикалық саласында мамандар,оның ішінде6бірінші кезекте
бухгалтерия қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін
жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін
бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін,
нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақталуы керек.
Іс-тәжірибе есебінде кәсіпорын қызметіне де талдау жүргізіп, ішкі
шаруашылық аудитіне қатысты анықтамалармен де танысу жұмысын орындадық.
Негізгі құралдары бойынша есеп жасау жұмыстарына да ерекше көңіл бөлініп
отырды. Тікелей кейбір еңбек құралдарын есептен шығару операциясына
қатыстым. Бұл жұмыстар бухгалтерлік есепті жүргізу, шаруашылық қызметін
экономикалық талдау және қаржылық есеп аудиті, салық салуды ұйымдастыру мен
техникасы жөнінде қажетті тәжірибе жинақтау мүмкіндігімен қатар теориялық
сабақтарда алған білімдерді тереңдету және бекіту мақсатын жүзеге асыруды
қамтамасыз етті.
Берілген жұмыстың басты мақсаты – кәсіпорынның жұмысы, оның жарғысы,
өндірістік процесс пен технологиялары, басқару жүйесі және ішкі бөлім
қызметтері, бәсекелесік стратегиясы туралы ақпаратты көрсету; қаржы көздері
мен ақша ағымдары туралы есеп арқылы кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау
және де кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымын, кәсіпорынның қызметтерінің
артықшылықтарын бейнелеу.
Қаржылық есеп жүйесінде шоттар табысты реттеудегі тиімді құрал болып
саналады. Пайда мен шығындар есебі, ақша қозғалысы бухгалтерлік есепті
байланыстырып отыратын тетік болып саналады. Табыстар ақшалай және қолма-
қолсыз сипатта болады.
Тәжірибе туралы есеп беру жұмысы СредАзЭнергоСтройМонтаж
Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігінің мәліметтері негізінде орындалған.
Болашақта бухгалтер мамандығы бойынша жұмыс жасаған кезде тәжірибеде
үйренген қабілеттерім көп көмегін тигізеді. Сондықтан танысу тәжірибесіне
көп көңіл бөліп, бағдарламаға сай өтуін жетекшім күнбе-күн қадағалап
отырды.
Танысу тәжірибесінен өту мақсатым- теориялық алған білімімді бекіту
үшін кәсіпорынның қызметі, құжаттары мен есеп саясатымен танысу болды.
Бухгалтерлік есептің жан-жақтылығын кәсіпорын мысалында анықтау мен
атқаратын рөлін зерттеуде тәжірибеден өтудегі басты мақсаттарымның бірі
болды.
Бухгалтерлік есептің алдындағы міндеттерді шешкен кезде оны ұтымды
ұйымдастырылуын тексеру қажет. Бухгалтерлік есепті ұтымды ұйымдастыру
дегеніміз- ұйымның қаражатын шаруашылық қызметіне бақылау жасап, оның
жұмысының нәтижесіне талдау жасауға мүмкіндік туғызуын айтады.
Бухгалтерлік есепті ұтымды ұйымдастырудың алғышарттары:
• Шаруашылық операцияларында озық есептеуді басқару;
• Есеп мәліметінің сапасы мен сенімділігін арттыруға мүмкіндік беретін
есептің жұмысын компьютерлендіру;
• Есептеудің жеделдігін және сенімділігін арттыру;
• Алғашқы есептеумен құжаттар айналымы жүйесінің құрылуы- бұл артық
операциялардың болмауына себебін тигізеді.
1. Еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігі бойынша нұсқау
Кәсіпорында еңбекті қорғау бойынша жалпы басшылық ету кәсіпорынның
директорына жүктеледі. Жұмыскерлердің еңбегінің салауатты және қауіпсіз
жағдайларын жасау, өндірістік жарақаттандыру мен кәсіптік аурулардан
сақтандыру СредАзЭнергоСтройМонтаж Жауапкершілігі Шектеулі
Серіктестігінде ең бірінші жолға қойылған.
СредАзЭнергоСтройМонтаж Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігінде
жазатайым оқиғалардың, кәсіби аурулардың, өрттің мүмкін болатын себептерін
анықтау мен зерттеу, сонымен бірге оларды жоюға бағытталған іс-шараларды
әзірлеу адамның еңбек етуге қалыпты және қауіпсіз шарттарын жасауға
мүмкіндік береді.
ҚР Еңбекті қорғау туралы 8-бабына сәйкес еңбекті қорғауға
мемлекеттік бақылау мен қадағалауды жүзеге асыратын органдар болып мыналар
табылады:
• Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі, бұл орган еңбек,
еңбекті қорғау, жұмыспен қамту туралы заңдардың орындалуына
мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады;
• Ауыл шаруашылық министрлігі, бұл министрлік машина - тракторлық
парктердің техникалық жағдайына, өртке қарсы қауіпсіздік ережелерінің
сақталуына мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады;
• Төтенше жағдайлар жөніндегі министрлік, бұл орган орталық және
жергілікті атқарушы органдардың табиғи және техникалық сипаттағы
төтенше жағдайлар саласындағы ғылыми мекемелердің жұмысын үйлестіреді,
сонымен катар, өнеркәсіпте жұмыс жүргізудің қауіпсіздігіне қадағалау
жүргізеді;
• Облыстардың, Алматы және Астана қалаларының әкімі жанындағы тәртіптік
кеңес, бұл орган мемлекеттік тәртіпті нығайту және жергілікті атқарушы
органдардың лауазымды тұлғаларының жауапкершілігін қамтамасыз ету
мәселелерін қарайды;
• Бас Прокуратура, бұл орган республика аумағында заңдардың, Қазақстан
Республикасы Президентінің жарлықтарының және өзге де нормативтік
құқықтық актілердің дәл және бірыңғай қолданылуына жоғарғы қадағалауды
жүзеге асырады;
• жергілікті өкілдік және атқарушы органдар, бұлар тиісті аумақтың
әлеуметтік және экономикалық даму бағдарламаларын орындауды,
жергілікті жерлерде ҚР Конституциясының, ҚР заңдарының, Жоғарғы Сот
қаулыларының, ҚР Президентінің және Үкіметінің актілерінің,
мәслихаттардың және әкімшілік басшыларының актілерінің орындалуын,
республикалық және жергілікті билік органдарының өзара байланысын,
халықты жергілікті істерді басқаруға тартуды қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік қадағалау және басқару органдарының негізгі құқықтары.
Ескеріп өтетін маңызды жайт, ҚР Еңбекті қорғау туралы заңының 9-бабына
сәйкес, мемлекеттік қадағалау және бақылау органдары, олардың уәкілетті
тұлғалары өздерінің кызметінде жұмыс берушілерге, шаруашылық органдарына,
қоғамдық бірлестіктерге, мемлекеттік билік пен басқарудың жергілікті
органдарына тәуелсіз болады, Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен
ережелерге сәйкес әрекет етеді.
Кәсіпорында жұмыскерлердің қауіпсіз жұмыс істеуі мен қауіпсіздік
ережелерін сақтауды бақылауы үшін қауіпсіздік ережелері туралы тақтайшалар
ілінген. Осыған орай, ұйымда еңбекті қорғаудың негізгі міндеттерінің бірі-
еңбекті қорғаудың тиімді басқару жүйесін әзірлеу мен оны жүзеге асыру болып
табылады.
Компьютермен атқарылатын жұмыстарға, қызмет көрсетуге жасы 18-ге
толған, медициналық тексеруден өткен адамадар қабылданады. Себебі, ұзақ
уақыт компьютер алдында жұмыс жасау адам дене мүшелеріне өз әсерін
тигізеді. Сол себепті, тәжірибедегі жетекшім компьютермен жұмыс жасаған
кезде арнайы көз, қол жаттығуларын жасап отыруымды қадағалап, компьютер
жанында кактус гүлін қоюға кеңес берді.
Тәжірибедегі жетекшім алғашқы күннен бастап менен техника
қауіпсіздігін сақтап, ұқыпты әрі таза жұмыс істеуіме баса назарын салды. Ол
маған жұмыс істеп болған соң барлық электр көздерін өшіріп, бөлмені
бақылаусыз қалдырмауымды және бөлме терезесін мен есігін шығарда жауып
жүруімді айтып отырды. Өрт немесе басқа да қауіпті жағдайларда тез арада
бөлмені босатуымды ескертті. Немесе жұмыс жасап отырған кезде күйік иісі
шықса немесе өзгеше дыбыстар естілген жағдайда оған хабарлауымды ескертті.
Электр тоғымен зақымданған адамға алғашқы көмек көрсетілуіне нұсқау берді.
Қызметкер бөлмені жиі ылғалдандырып, шаң болмауын қадағалауы қажет.
Себебі, адам дем алған кезде ағзасына тамақпен, сумен қоса, тері арқылы
кірген кезде шаң кәсіби аурулардың пайда болуына әкеліп соғады. Сондықтанда
СредАзЭнергоСтройМонтаж Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігінде мекеме
тазалығы- қауіпсіздіктің ең бірінші ережесі.
Жұмыс орнында жазатайым оқиғалардың өсуі жұмыстардың қауіпсіз
жүргізілуін үнемі бақылап отыруын талап етеді. Сондықтан маған жетекшім
бірінші күннен бастап, қауіпсіз жұмыс жасау тәсілдерін және мекемедегі
сақталатын қауіпсіздік ережелерін үйретті. Осыған орай, мекемедегі еңбекті
қорғаудың негізгі міндеттерінің бірі- еңбекті қорғаудың тиімді басқару
жүйесін әзірлеу мен оны жүзеге асыру болып табылады.
Жасалған жұмыстың негізгі мақсаты- еңбекті қорғауға қатысты барлық негізгі
мәселелер мен сұрақтарды қарастыру.
Бұл аталған мақсатқа жету үшін СредАзЭнергоСтройМонтаж
Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігінде келесідей талаптар орындайды:
← еңбекті қорғауға түсінік беру;
← еңбекті қорғау жөніндегі мәселелерді реттейтін нормалардың қайнар
көздерін көрсету;
← еңбекті қорғауға қатысты еңбек құқығы субъектілерінің құқықтары мен
міндеттерін қарастыру;
← қызметкерлердің жекелеген түрлерінің еңбегінің қорғалуын бақылау.
Мекемеде маған қойылған техника қауіпсіздігі талаптары төмендегідей:
← компьютерді тоққа қосатын сымдарға, қос тілді розеткілерге тиіспеу
және жабдықтарды жетекшімнің рұқсатынсыз орнын жылжытпау;
← ДК-де суланған қолмен және дымқыл киіммен жұмыс істемеу;
← үстелде қалам мен танысатын құжаттардың ғана тұруы;
← бөлмені жиі ылғалдандыру;
← бөлме терезесі мен есігін шығарада жауып жүру;
← барлық электр көздерін өшіріп кету.
2. Кәсіпорынның қаржы қызметі жұмыстарымен танысу, талдау
Тәжірибе өткен СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС Қазақстан Республикасы
Әділет министрлігі арқылы есепке қою жөніндегі куәлігі негізінде ашылған.
Кәсіпорынның толық атауы: СредАзЭнергоСтройМонтаж Жауапкершілігі Шектеулі
Серіктестігі. СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС шағын кәсіпкерліктің субъектісі
ретінде құрылды, серіктестіктің орташа жылдық жұмысшылар саны 22 адамнан
аспайтын және активтердің жалпы құны жылына орта есеппен 60 мыңдық айлық
есептік көрсеткіштен аспайтын шағын кәсіпкерлік субъектісі болып табылады.
Бұл заңды тұлғада өзінің дербес балансы, өз атауы жазылған шеңбер
мөрі, банктегі жеке шоттары және басқа да реквизиттері бар.
Серіктестіктің қызметінің мақсаты: Қазақстан Республикасының және
серіктестікке қатысушылардың мүдделері үшін шаруашылық, кәсіпкерлік
қызметтерді біріктіре отырып жүзеге асыру болып табылады.
Коммерциялық кәсіпорын ЖШС СредАзЭнергоСтройМонтаж - атқаратын мақсаты
заңды тұлғалық, құрылыс-монтаж жұмыстары, жобалық қызметтер мен геологиялық
іздестіру қызметтерін көрсету.
СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-гі - тұрақты түрде дамып келе жатқан
шағын кәсіпорындардың бірі. Кәсіпорын иесі Избасар Ж.И.. Аталған кәсіпорын
өз жұмысын электромонтаждау жұмыстарынан бастап, жобалық-сметалық жұмыстар,
профилактикалық сынаулар, электр құрылғыларын күрделі жөндеу қызметтерінен
бастап, жылдан жылға қызмет көрсету ауқымы кеңейіп өсуде. Кәсіпорын басшысы
қоғамдық жұмысқа атсалысып, қала аумағында өткізілетін шараларға белсенді
көмек көрсетеді.
Серіктестіктің жарғылық капиталы құрылтайшы салымынан, серіктестік алған
кірістер мен заңмен тиым салынбаған көздерден кірістер есебінен құрылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталының салымы ақша қаражат-тары, құнды
қағаздар, мүліктік құқықтар, соның ішінде жер пайдалану құқығы және өзге де
мүліктер бола алады. Серіктестіктің жарғылық капиталы 130 000 (бір жүз отыз
мың) теңгені құрайды.
Серіктестік қатысушының ерекше құзіреті:
• Серіктестік жарғысын өзгерту, соның ішінде жарғы капиталының көлемінің
өзгеруін қоса алғандағы, тұрған жерін және фирмалық атауын өзгерту
немесе серіктестік жарғысын жаңа редакцияда бекіту;
• Серіктестіктің атқарушы органдарын құру және оның өкілетін тоқтату,
сондай-ақ серіктестікті немесе мүлікті оралымды басқаруға беру;
• Бақылау кеңесі мен тексеру комиссиясын сайлау және олардың өкілет-
тілігін ерте тоқтату, сондай-ақ серіктестіктің тексеру комиссиясының
есептерін және қорытындыларын бекіту;
• Серіктестіктің жылдық қаржылық есептерін бекіту,таза кірістерді бөлу;
• Серіктестіктің ішкі қызметтерін реттейтін ережелер, құжаттарды бекіту
• Серіктестіктің басқа да шаруашылық серіктестіктерге, сондай-ақ
коммерциялық ұйымдарға қатысуы туралы шешім қабылдау;
• Серіктестікті тоқтату және қайта құру;
• Тарату комиссиясын тағайындау және тарату балансын бекіту;
• Серіктестіктің ағымдағы қызметіне басшылық жасаушы, серіктестіктің
атқарушы органы болып директор табылады;
• Серіктестіктің директоры:
• Серіктестіктің өкілі болуға құқық беретін сенімхат береді;
• Қызметкерлерге қатысты оларды қызметке тағайындау және босатуға бұйрық
шығарады, еңбек төлемдерінің жүйесін, қосымша ақы белгілейді, сыйақы
беру мәселесін шешеді, тәртіптік шаралар қолданады;
• Қатысушы немесе байқау органдарының құзіретіне жатпайтын өзге де
өкілдіктерді жүзеге асырады.
Таза табысты бөлу.
Серіктестіктің жыл ішіндегі қызметінің нәтижелері бойынша алған таза
пайдасы, серіктестік қатысушының шешіміне сәйкес бөлінеді.
Серіктестікте резерв капиталға құрылған жағдайда серіктестіктің
ықтимал шығындары осы қордың есебінен жабылады. Резерв капиталдың қаражаты
жетіспеген кезде немесе резерв капитал болмаған жағдайда шығындарды жабудың
көздері туралы шешім қатысушымен қабылданады.
Серіктестіктің жұмыс тәртібі.
Серіктестіктің жұмыс тәртібі Қазақстан Республикасының Еңбек туралы
заңына сәйкес жасалынады.
Осы Жарғыға өзгертулер енгізу тәртібі.
Серітестіктің Жарғысына өзгертулер мен толықтырулар енгізуі Қазақстан
Республикасының заңдарымен белгіленген тәртіпте қатысушының шешімі бойынша
жүзеге асырылады.
Серіктестік бір айдың ішінде Жарғының өзгергені туралы Әділет
органдары хабардар етуге міндетті. Осы мерзім өткеннен кейін кез келген
мүдделі адам сот тәртібімен Жарғының өзгерулеріне заңды тұлғалардың
бірыңғай мемлекеттік регистріне енгізуді талап етуге құқықты.
Серіктестіктің басқару органдары болып табылатындар: Жоғарғы орган-
Қатысушы, Атқару органы-Директор, Бақылаушы орган-Тексеруші.
Серіктестіктің мүлкі.
Серіктестіктің мүлкін құрайтындар: негізгі қорлар және айналымдағы
қорлар, сонымен қатар серіктестіктің қаржылық есебінде көрсетілген өзге де
мүліктер болып табылады.
Мүлік серіктестікке жеке меншік түрінде жатады.
Серіктестіктің мүлкін қалыптастыру көздері:
• қатысушының жарғылық капиталға салған салымы;
• серіктестік қызметінен түскен табыс;
• ҚР заңдарымен тыйым салынбаған басқа да табыс көздері болып табылады.
Амортизацияны есептеу біркелкі есептеу әдісімен жүргізіледі, яғни
құнынан келе және амортизация нормасы келесідей орнатылады:
Ғимараттар мен құрылыстар – 5%;
Транспорттар – 25%;
Негізгі құралдардың басқа да объектілері – 15%.
Материалды-өндірістік қорлар 1300 шотында есептеледі, өндіріске
жіберілгендер орташа құны бойынша бағаланады.
Түгендеу жүргізіледі:
• Негізгі құралдар мен материалды-өндірістік қорлар – есептілік жыл
біткеннен кейін жылына 1 рет;
• Кассадағы ақша қаражаттары – есептілік жыл біткеннен кейін айына 1
рет;
• Несиелік қарыздар – есептілік жыл біткеннен кейін жылына 1 рет;
Міндетті түрде мүлік және міндеттемелердің түгендеуі жүргізіледі:
• Жылдың есептілік жасау алдына есептік жылдың 1қазанынан кеш емес,
түгендеу жүргізілген мүліктен басқасы;
• Материалды жауапты адамдардың ауысуы кезінде;
• Ұрлық, қасақана зиян жасау, сонымен қатар құндылықтарды бүлдіру болған
кезде;
• Экстремальді жағдайдарме байланысты табиғт апаттар жағдайында;
• Ұйымның қайта құрылуы немесе жабылуы кезінде.
Есеп саясатының орындалуына бақылау жасайтын бас бухгалтер Калжанова
Ж.Н..
Бухгалтерлік есепке қатысты мағлұматтар коммерциялық құпия ретінде
жасырын сақталады. Есептік-бухгалтерлік құжаттар Мемлекеттік комитеттер
мен министрліктер іс-әрекеті нәтижесінде пайда болатын типтік құжаттар
тізіміне сәйкес сақталады.
Есептік кезең біткеннен кейін, бухгалтерияда тұрған құжаттар,
мұражайға өткізіледі, ол есептік саясатта көрсетілген. Мұражайға
өткізілген құжаттардың сақталу мерзімі төмендегі 1 кестеде көрсетілген.
1- кесте
№ Құжат атауы Сақталу
мерзімі
1. Қаржылық есеп беру мен оған тіркелетін түсініктеме жазу:
а) Жылдық әрдайым
б) Тоқсандық 5 жыл
2. Жеке, ликвидациялық, өткізу баланстары мен оған қосымшалар, 5 жыл
түсініктемелер
3. Бастапқы құжаттар (кассалық, банктік құжаттар, банк 5жыл
үзінділері, жұмыс нарядтары, табель, қабылдау, тапсыру және
мүлік пен материалдарды есептен шығару актілері, аванстық
есеп беру т.б.)
4. Есеп айырысу шоттары
а) Жұмыскерлер мен қызметкерлердің 75 жыл
б) Мемлекеттік жәрдемақы мен зейнет ақы алушылар 75 жыл
5. Есептік ( есептік-төлем ведомостері) 5жыл
6. Электрондық тасымалдаушылар инвентарлық карточкалар 5жыл
7. ТМҚ және ақша қаражаттарын алуға берілетін сенімхаттар 5жыл
8. Кепілдіме хаттар 5жыл
9. Көмекші бақылау кітаптары, кассалық кітап айналым 5жыл
ведомостері
10.Депонерленген еңбек ақы есеп кітабы, орындау парақтарын 5жыл
тіркеу журналдары
11.Шоттарды тіркеу, кассалық ордерлер, сенімхаттар, төлем 5жыл
тапсырмалар кітаптары, журналдары
12.Несиелерді жұмсау туралы мәліметтер 5 жыл
а) Жылдық 5жыл
б) Тоқсандық 5жыл
13.Еңбек ақы бойынша берешек, еңбек ақыдан ұсталымдар, демалыс 75жыл
ақы төлеу жөнінде мәлімет
14.Түгендеу құжаттары (инвентарлық карточкалар) 5жыл
15.Орындау парақтары (көшірмесі) 5жыл
Кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық жағдайына әсерін тигізетін ішкі
факторлар осы кәсіпорын қызметінің нәтижесі болып табылады. Ішкі факторлар
сыныптамасы кәсіпорынның ақша ағымдарының қалыптасу ерекшеліктері бойынша
үшке бөлінеді:
• операциялық қызметпен байланысты факторлар;
• инвестициялық қызметпен байланысты факторлар;
• қаржылық қызметпен байланысты факторлар.
Бұл топтар әрбір фирмада жүзеге асатын нақты жеке-жеке факторларды өзіне
қамтиды. Бизнестегі сәтсіздіктер фирманы тиімсіз басқаруға, нарықтық
жағдайларға бейімделу мүмкінсіздігіне әкелетін жиі жағдайларда
менеджерлердің біліксіздігімен, қиянатшылдығымен байланысты болады.
Бұл шаралармен кәсіпорын өнімінің бәсеке қабілеттілігінің жоғарлауы
байланысты. Істі табысты жүргізуге жоғарғы деңгейде стратегиялық
жоспарлаудың негізделген жүйесі мүмкіндік береді. Құқықтық және қаржылық
мәселелерді білудің коммерциялық жұмыс тәжірибесі онымен байланысты. Жиі
қате қаржылық жоспарлау,мерзімдерді болжау нәтижесінде табыстардың түсуі
және кәсіпорын төлемдерін өтеу төлемқабілетсіз болып қалады.
Кәсіпорынның жағымсыз қаржылық жағдайы әртүрлі және әртүрлі деңгейде
көрініс табуы мүмкін. Осы жұмыс шегінде кәсіпорынның дағдарыстық қаржылық
жағдайы мен оның төлемқабілетсіздігіне әкелетін факторларды қарастырып
өтеміз.
Кәсіпорынның төлемқабілетсіздігіне себеп болатын мүмкін болатын
факторларға келесілерді жатқызуға болады:
• моральды ескіруіне байланысты шектелген сұранысқа ие өнім өндірісі;
• төменгі сапалы өнім өндірісі;
• сатылатын өнімдердің жоғары бағалары, осыдан оның өткізілуі
кешіктіріледі;
• қолданылатын өндірістік қуаттың төменгі деңгейі;
• сатылған тауарлар үшін мерзімінде төленбеген дебиторлық қарыздың
едәуір көлемі.
Сонымен, кәсіпорын қаржылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді.
Егер бұл факторлар әсерін және олардың мүмкін болатын салдарын талдамаса,
кәсіпорын банкроттыққа ұшырауы мүмкін. Негізінен кәсіпорын қаржылық
жағдайына пайда болу орны бойынша сыныпталатын сыртқы және ішкі факторлар
әсерін тигізеді. Сыртқы факторлар, өзінің анықтамасынан көрініп тұрғандай,
кәсіпорынды қоршайтын экономикалық, саяси, демографилық, мәдени және т.б.
жағдайлар әсер етеді. Ал ішкі факторлар болса, дамыған еледер тәжірибесіне
сүйенсек, аса зор қауіп төндіретін факторлар болып табылады. Оның себептері
кәсіпорын ішкі құрылымы мен жүйесінде жатыр. Кәсіпорынның қаржылық
тұрақтылығына қауіпті ішкі факторлар менеджмент әрекеттерінен тікелей
байланысты. Оларға меншікті айналым капиталының жеткіліксіздігі, дебиторлық
және кредиторлық қарыздардың өсуі, өнімді өткізудің нақты бағасын анықтау
техникасының жетілмеуі және төмен келісімдік пән, қызметтің табысы төмен
әртүрлі көптеген бағыттарға капиталдың бөлінуі, тікелей және портфелді
инвестициялардың тиімсіздігі жатқызылады.
Кәсіпорын қаржыларын табысты басқару шарты болып оның қаржылық жағдайы
болып табылады. Сондықтан СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-ның қаржылық
жағдайына жалпылама талдау жасалады.
Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық жағдайын талдау үшін
кәсіпорынныңактивінің құрамы мен құрылымына талдау жасалады. Оны төмендегі
2-кестеден көреміз.
2- кесте: СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС активінің құрамы мен құрылымы
№ 2009 жыл 2010 жыл 2011 жыл
Актив
№ Актив Өзгерістер 2-Кестенің жалғасы
10\09 11\10 10\09 11\10
Мың,тг Үлес, % Мың, тг
№ Пассив Өзгерістер
10\09 11\10 10\09 11\10
Мың тг
Дебет Кредит
1 Ағымдағы банктік шоттан кассаға ақша қаражаттары 1010 1030
келіп түсті:
2 Кассадан есеп беретін тұлғаға ақша қаражаты 1251 1010
берілді:
3 Жабдықтаушыларға құрал-жабдықтар үшін ақша қаражаты3310 1010
кассадан берілді:
4 Жеткізушілерге қаптар үшін төлем жасалынды: 3310 1030
5 Тауарларға қосылған құн салығы кассадан төленді: 1420 1010
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек;
вексель; тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарының
инкассалық жарлықтары болып табылады. Төлеуші мен алушылар өзара есеп
айырысу нысандарын келісім-шарт негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың
арасында болатын талаптары мен міндеттемелерді зачетқа да жатқыза алады.
Кәсіпорынның ақша қаражаттарының қозғалысы есебі ҚЕХС №7 Ақша
қаражаттарының қозғалысы есебі сәйкес жүргізіледі. Ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есебі сыртқы қолданушыларға есепті кезең уақытында ақша
каражаттарының келуі мен кетуі туралы ақпарат беріп, кәсіпорынның қаржылық
жағдайындағы өзгерістерді бағалауға мүмкіндік береді.
Келесі кестеде ақша қаражаты мен қысқа мерзімді депозиттердің шоттарда
көрініс табады.
5-кесте: СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС жыл соңына ақша қаражаты мен
оның эквиваленттері, мың тг
№ Көрсеткіштер Шот 2014ж. 2015ж.
1. Ағымдағы банкшоттарына ақша қаражаты 1030 4258.1 6813.6
2. Қысқа мерзімді депозиттер 1110 13723 19534
3. Кассадағы ақша қаражаты 1010 42086 44392
Барлығы 60067,1 70739,6
5-кесте мәліметтері бойынша ағымдағы банк шоттарына орналастырылған
ақша қаражатына орта есеппен алынған 2,6% ставка бойынша пайыздар
есептеледі.
Кәсіпорынның ақша қаражатына ағымдағы қажеттілігіне қарай бір күннен
бастап үш айға дейінгі кезеңде ашылатын қысқа мерзімді банк депозиттеріне
орта есеппен алынған бір жылдығы 5,7% ставкамен (2015ж.: жылдығы 4,7%)
пайыз есептелінеді.
Кассадан ақша берілген кезде 1010–шоты кредиттелінеді және мына
төмендегі шоттары дебеттелінеді; Кассадағы шетелдік валюта түріндегі
қолма–қол ақшаның есебі. Валюта түскен кезде 1020 шоты дебителінеді де
және төмендегі шоттар кредиттелінеді:
1050 – Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма қол ақша шоты – валюта шотынан
валюта түскен кезде;
1210 – Қысқа мерзімді дебиторлық берешек шоты – кассаға алынған валюта
түсімінің сомасы;
6250 – Бағам айырмашылығынан түскен табыс шоты – тиісті шетел
валюталарына қатысты теңге бағамының құлдырауы жағдайындағы бағам
айырмашылықтарының сомасы;
1250 – Қызметкерлердің қысқа мерзімдік дебиторлық берешегі шоты – есеп
беретін адамдардың кассаға өткізілген валюта түріндегі сомалары.
1050 – Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма қол ақша шоты – валюта шотына
өткізілген валюта сомасына.
Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу. Төлем тапсырмалары онда
көрсетілген соманы бенефициардың пайдасына ақшаны жіберушіге қызмет
көрсететін банкалушының ақшаны аударғаны туралы тапсырмасы болып табылады.
Қызмет пен жұмысты және тауарлы-материалдық құндылықтарды өтеу үшін
есеп айырысукезінде, сондай-ақ қызмет пен тауарға алдын-ала төлем жасаған
кезде, аванстық төлемдер жасаған кезде төлем тапсырмаларын пайдаланады.
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілердегі төлем тапсырманы
ұсынады.
Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі бойынша салынатын
салықтың шот-фактуралары және төлемдердің мақсатын растайтын басқа да
құжаттары бірге тапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып берілген күннен
бастап 10 күн бойы күшінде болады (жазылған күні есепке алынбайды). Төлем
тапсырмалары төлем жасаушының шотында қаражат болғанда ғана орындауға
қабылданады.
Төлем құжаттарын электрондық түрінде де, қағаз ретінде де ұсынуы
мүмкін. Бұл құжаттардың данасын әрбір банк өздері дербес анықтайды.
Негізінен алғанда, олар екі данада толтырылады, біріншісі банкте
қалдырылады да, оның электрондық көшірмесі бенефициарға жіберіледі, ал
екіншісі иесіне, яғни ақшаны жіберушіге қол қойылып, штамп басылып
қайтарылады.
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері (көрсеткіштері)
көрсетіледі:
• төлем тапсырмасының нөмірі; төлем тапсырмасының жазылған күні;
• жеке теңестірілген немесе теңдестірілген (идентификацияланған) коды
(ЖТК немесе ИИК) жіберуші мен бенефициардың банкі шоттарының нөмірі;
• бенефициардың коды (БК немесе КБе) және жіберушілердің коды (ЖК немесе
КОд) – бұл кодтар екі символдан (белгіден) тұрады: біріншісі-
резиденттік белгісін, ал екіншісі-экономиканың секторын көрсетеді;
• бенефициар-аудару жасалған ақша кезде қаражатын алушы;
• банк-алушы-банк атауы, аударылған ақшада, оның мекен-жайы көрсетіледі;
• бенефициар банкісі-бенефициардың пайдасына келіп түскен ақша қаражатын
қабылдайтын банк жіберушімен жасалған келісім-шарттың негізінде;
• жіберушілердің теңестірілген немесе теңдестірілген
(идентификацияланған) банктік коды (ЖТБК немесе ИИК) – филиаларалық
айналымдарының коды (ФАК немесе МФО);
• төлем арналымының коды – ҚР ҰБ нормативтік-құқықтық актісімен
белгіленген және соның негізінде төлемдерді жүзеге асыратын кодтық
белгілер, ал ол үш символдан (белгілерден) тұрады;
• бюджеттік классификациясының (жіктемесінің)коды – салықтарды кері
қайтаруда қойылатын код; валюттелген күні – ақша қаражатын
бенефициардың (алушының) банктік шотына ақша қаражатын аударған күні
төлем жасаушының нысанымен анықталады.
Чектермен есеп айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі
болып табылады, онда төлем чек беруші аттас төлем құжатын ұстаушыға беру
жолымен жасайды. Чек беру өз мәні бойынша чекті ұстаушының ақшалай
міндеттемесін орындау болып табылмайды, бірақ ол соны орындау үшін жазылған
болса да.
Аталған міндеттемені орындау тек чек бойынша ақшаны алатын кезде ғана
болады. Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі –
депозитттермен қамтылған, ал екіншісі – қамтылмаған болып бөлінеді. Бұл
кезде чектердің төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін,
оның ішінде жабылмайтын чектербойынша да. Чекті қолданумен байланысты банк
пен чек берушінің міндеті мен құқығы, чекті қолдану туралы жасалған келісім-
шарттың негізінен шығады, яғни бұл келісім-шартта, банк өз клиенттеріне чек
берушіге (заңды және жеке тұлға) чегін төлеуді, яғни чек берушінің міндетін
өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде банкі белгілеген (демек чектерді
беру мен пайдалану) ережелерін сақтауға міндетті.
Чек ұстаушылардың құқығы чек берушіден чекті алған кезінен бастап
пайда болады. Чектерге, есеп айырысу шотының төлем құжаттарына қол қою
құқығына ие тұлғалар қолдарын қояды және қолдарында кітапша иесінің
нөмірінің таңбасы болуы керек. Чектер жарамсыз болып қалатындықтан чекте
жазылғандарды түзету және өшіруге болмайды. Егер чекті толтыру кезінде
қателіктер жіберілсе, онда чекте және чектің түбіртегінде қишағынан
бүлінген деп жазу жазылады, мерзімі қойылады және кітапша иесінің қолы
қойылады.
Чекті чек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және төлеуге
қабылдаған күннің ертеңіне чек ұстаушы арқылы қызмет көрсететін банкке
ұсынылуы тиіс. Чек кітапшасынан алынған чектің күшінде болу мерзімі,
жазылған күнін есептемегенде, әдетте, 10 күннен аспайды.
Банк чек берушіден (немесе чек ұстаушыдан) чекті қабылдамауына болады,
егер де мынадай жағдайлары анықталса:
• егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
чектің мерзімі өтіп кетсе;
• төлем құжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса;
• чек әртүрлі қолмен және әртүрлі сиямен жазылған болса;
• чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу
деңгейі бестен кем болмауы керек);
• чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
• чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы
қолымен сәйкес келмесе; чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
• чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жазылып қайтарылады.
Чектердің дефектілері табылса, банктің бас бухгалтері ол туралы Клирингтік
палатаға хабарлайды, ал олар ондай чектердің өңделуін тез арада тоқтатады.
Бұндай дефектісі бар чектерге акт жасалады, ол акт төрт данада болады:
біріншісі – банкте қалса; екіншісі – көшірмесімен бірге ішкі істер
органдарына беріледі; үшіншісі – Клирингтік палатаға беріледі; төртіншісі –
чекті беруші банкке беріледі. Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары
пайдаланбауына байланысты чекті беруші банкке қайтарылады.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың кассасы жұмысшы – қызметкерлерге
есептелінген еңбекақы бойынша есеп айырысу үшін, күнделікті көлік
құралдарына қажетті шығындарды (жанар-жағар майға) төлеп отыру үшін, кеңсе
тауарларын сатып алу үшін, сондай-ақ ұйымның хат және басқа да құжаттарды
пошта арқылы жөнелтуі үшін есеп айырысуға арналған.
СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-нің есеп айырысу шотынан нақты ақшаны
сол есеп айырысу шоты ашылған банк мекемесі берген чек кітапшасы арқылы
ғана ала алады. Банк мекемесінен нақты ақша алу үшін кәсіпорынның касса
қызметкері чек кітапшасындағы парақты толтырады. Бұл чек парағын толтыру
барысында чекке банк мекемесінен алынғалы отырған, яғни кәсіпорынның
жұмсауға тиісті нақты ақшаларының сомасы және бұл соманың қандай мақсатқа
жұмсалатындығы жазылып көрсетілуі тиіс. Толтырылған чекке кәсіпорынның бас
бухгалтері және басшысы қол қойып, осы ұйымның мөр таңбасы басылады. Барлық
толтыруға тиісті ақпараттар толтырылмағанша, чекке қол қоюға болмайды.
Сонымен қатар чекке лауазымды адамдардың, яғни қол қоюға тиісті адамдардың
қолы қойылмаса (екі адамның қолдары қойылмайынша), мөр басуға рұқсат
етілмейді.
СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-нің касса қызметкері банк мекемесінен
нақты ақша аларда банк бақылаушысының қатысуымен ақшаны санап алуы тиіс.
Сонымен қатар банкмекемесінен алынған нақты ақша сол алынған күні
кәсіпорындар мен ұйымдардың кассасына кіріске алынуы керек. Ол үшін кассир
кассалық кіріс ету ордерін толтырып, содан соң оны кассалық кітапқа жазады.
СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-нің кассына қолма–қол нақты ақшаны
кіріске алу, яғни қабылдау үшін бас бухгалтердің немесе ол сенім білдірген
адамның кассалық кіріс ету ордерін қол қоюы керек және ақша төлеген заңды
немесе жеке тұлғаға осы толтырылған кассалық кіріс ету ордерінің
квитанциясы беріледі. Осы нақты ақшаны кассаға қабылдау барысында
толтырылатын кассалық кіріс ету ордеріне ұйымның аты, ақша төлеуші заңды
немесе жеке тұлғаның аты- жөні, қандай мақсатқа және не үшін ақша төлеп
жатқандығы, сол ақшаның төленген уақыты (күні, айы, жылы) жазылып, кассир
мен бас бухгалтердің қолдары қойылуы қажет.
СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-де ақша қаражаттары орындармен
орналастыру. Қаржылық анализ ақшаның уақытша құнын көрсетеді, осыған
келе арасындағы жағдай. Бұлардың арасындағы ақша ағымдарының ай
сайын, немесе қозғалмалы ағымды көрсетеді.
6-кесте
Жыл
1 2 3 4 5
Ақша ағымдарының бір жүйені жүйелеген кезде
1. Салықты қосқанда 18 18 18 18 18
2. Жаңа амортизация 20 20 20 20 20
3. Ескі амортизация 5 5 5 5 5
4. Амортизацияның өзгеруі 15 15 15 15 15
5. Амортизацияның өзгеруінен
салықтың кішіреуі 6 6 6 6 6
6. Таза ақша ағымдары 24 24 24 24 24
5. Есептілік бухгалтер лауазымының жұмыс есебі
Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық-шаруашылық
қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтады. Есеп
беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Кәсіпорындағы қаржылық есеп берушілікті бас бухгалтер ұйымдастырады және
оның толықтай дұрыс болуын қадағалайды.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның
қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпараттарды беру болып
табылады. Қаржылық есеп берудің пайдаланушыларының қатарына потенциалды
инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер,
сондай-ақ мемлекеттік органдар және т.б. кіреді.
Есеп беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің нәтижесін
анық әрі объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен қатаң түрде
үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп берудің сабақтастығын
сақтау, әдістемелік және басқа да ережелерді сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергені үшін кәсіпорынның басшысы мен бас бухгалтері
ҚР әрекет етіп тұрған заңдарына сәйкес жауап береді.
Есеп беруге қойылатын ең басты талап оның тазалығы (ашықтығы) болып
табылады, яғни акционерлер мен инвесторларға есеп берудің мәліметі
түсінікті болуы керек. Есеп беру белгіленген мерзімінде жасалған жөн.
ЖШС СредАзЭнергоСтройМонтаж қаржылық есептілікті құрастырғанда
басшылыққа алады:
а) БЕХС (IAS) 1 Қаржылық есеп ұсыну;
б) ҚЕХС (IRS) 34 Аралық қаржылық есеп;
в) ҚЕХС (IAS) 7 Ақша қаражаттар қозғаласының есебі;
г) операциялық сегменттер;
д) Басқа да ҚЕХС және ПКИ.
Қаржы есебін беру тәртібі бухгалтерлік есеп стандарттарымен реттеледі:
№2 Бухгалтерлік баланс және қаржылық есептің негізгі көрсеткіштерін ашып
көрсету (2 БЕС); Қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп
беру (3 БЕС); Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру (4 БЕС) арқылы
жүзеге асады.
Экономикалық шешемдерді қабылдау үшін, сыртқы қолданушыларға ақпаратты
ұсыну үшін, қаржылық есептілік келесі 6-кестедегі мерзімдерде
құрастырылады:
7- кесте: СредАзЭнергоСтройМонтаж ЖШС-де Қаржылық есептілік
мерзімдері
Есеп беру формалар атауы Есеп беруді құруды жиелігі
Қаржылық жағдайға есеп беру, кезең соңына. Ай сайын, квартал, жыл
Кезең ішінде тұтастай табыс туралы есеп беру Ай сайын, квартал, жыл
Кезең ішіндегі ақша қозғалысы туралы есеп беру Квартал сайын, жыл
Кезең ішіндегі меншікті капиталдағы өзгеріске Квартал сайын, жыл
есеп беру
Ескертулер, ішінде есеп саясаты мен басқа да Жылдық есеп беруге
түсіндірме ақпарат керекті элементтерінің
қысқаша мазмұны
Қаржылық есеп беруді жасау. Қаржылық есеп берудің мақсаты
пайдаланушыларды есептік кезеңдегі қызметінің нәтижесі мен қаржылық жағдайы
туралы пайдалы, мәнді және сенімді ақпаратпен қамтамасыз ету болып
табылатындығы белгілі. Бірақ қаржылық ақпараттарды пайдаланушылар кәсіпорын
қызметі туралы әрқилы мәліметтерді қажет етеді, мысалға:
• инвесторлар–жасаған инвестицияның тәуекелділік дәрежесі олардың
алатын табысына қаншалықты пара-пар келетіндігін анықтау үшін;
кәсіпорынның келешектегі күтілетін дивиденттерді төлеу
қабілеттілігін анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
• кредитор – алған қарызын және төленетін пайызын өтеу
қабілеттілігін анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
• жабдықтаушылар – кредиторлық қарыздарды дер кезінде өтей алатын
қабілетін тексеру үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
• сатып алушы – кәсіпорын қандай кезеңде өз қызметін жалғастыра
алатындығы жөніндегі ақпараттарға мүдделі болып келеді;
• қызметкерлер – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді болғанына
мүдделі, өйткені олар, өзінің еңбекақысын және басқа да
төлемдері мен жеңілдіктерін алады, ал акционерлер – тұрақты
түрде дивиденд алып тұруды көздейді;
• мемлекеттік органдар – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді
жұмыс істегеніне мүдделі, өйткені олар солардың көмегімен
экономикалық саясатты жүзеге асырады, сондай-ақ статистикалық
мәліметтерді жинайды;
• жұртшылық – жұмыс орнын табу мақсатында қажетті ақпараттарды
елді мекенді, аймақты дамытуға керек ақпараттарды жинауға
мүдделі болып келеді.
Қаржылық есеп берудің элементтері. Қаржылық есеп беру мәміленің және
басқа да оқиғаның нәтижесін классқа топтастырып, экономикалық мазмұнына
сәйкес көрсетіледі. Экономикалық мазмұн қаржылық есеп берудің элементтері
болып табылады.
Актив – бұл құндық бағасы бар субъектінің құқығы мен жеке мүліктік
және мүліктік емес игілігі.
Міндеттемелер – бұл өткен мәміленің нәтижесі, ол жүзеге асқандықтан
қарызданушының міндеттемесінің пайда болғанын, белгілі бір әрекеттің
кредитор пайдасына жасалатындығын көрсетеді: қарызды төлеу немесе одан бас
тарту, ал кредитор қарызданушыдан өз міндеттемесінің орындалуын талап етуге
құқығы бар.
Меншік капиталы –бұл субъектінің міндеттемесі шегерілген активі.
Бухгалтерлік есепте ол бірнеше классқа бөлінеді: жарғылық капиталы,
резервтік капитал, қосымша төленбеген капитал, таратылмаған табыс. Егер де
баланс пассивінің құрылымында меншік капиталының үлес салмағы көп болса,
онда ол субъектінің қаржылық жағдайының тұрақтылығын көрсетеді.
Баланстағы ағымдағы активтер мен міндеттемелерді анықтау және олардың
мазмұнын ашудың маңызы зор, сондай-ақ пайдаланылатындар үшін де ол өте
қажет және олардың сол көрсеткіштері бойынша талдау жасалынады.
Қаржылық есеп беруге жасалған түсініктеме жазба. Түсініктеме жазба –
кәсіпорында жасалған негізгі аналитикалық құжат. Онда, бірініші кезекте,
бизнес жоспарының барлық тауарлары бойынша негізгі себептерімен қоса,
орындалу жайына қысқаша баға беріледі және есептік кезеңде кәсіпорынның
жұмысына оң және теріс әсер еткен жақтары да ашылады.
Қаржылық есеп беру аудиті. Аудиторлық тексеру әдісі.
Ірі халықаралық және отандық аудиторлық фирмалардың іс-тәжірибесін
талдау көрсеткендей, қаржылық есеп беру аудитінің процесі он шақты кезеіге
бөлінуі мүмкін. Нақты компанияларды тексеру ісін ұйымдастырудың тәртібі мен
стратегиясы әр түрлі болғанымен, көптеген жағдайларда олар бірдей жүйемен
жүргізіледі.
ТМД елдерінің озық тәжірибелерін есепке ала отырып, қаржылық есептілік
аудиті процесін төрт кезеңге бөлуге болады: ақпарат жинау, жоспарлау,
аудитті жүзеге асыру мен есеп беру мүмкіндігі.
Қаржылық есеп беру аудитінің екінші кезеңі технологиясының, негізгі
процедуралары аудиторлық тәуекелділіктің деңгейін бағалау, тексеру
стратегиясы мен жалпы жоспары мынадай бағыттар бойынша жүргізіледі:
• компания-клиенттің объектілері мен іс-қызмет циклдерін
тексерудің нақты бағдарламасын жасау;
• аудиторлық тәуекелділіктің елеулілік деңгейін анықтау;
• баланс баптары мен Бас кітаптың баптарын тексеру, шығындар және
қаржы нәтижелерінің шоттары мен сәйкестендірілетін шоттарын
анықтау, шығындарды өнімнің, жұмыстың және көрсетілген қызметтің
өзіндік құнына жатқызудың дұрыстығын тексеру;
• өнімнің, жұмыстың және көрсетілген қызмет көрсету мен кірістерін
алу циклінің аудиті;
• сатып алу циклінің аудиті;
• өндірістің және ресурстарды жұмсау циклінің аудиті;
• еңбек ақыны есептеу мен төлеу тәртібін тексеру;
• таза пайданы жасау мен қолдану тәртібін тексеру;
• меншікті капиталды қалыптастыру мен қолдануды тексеру;
• міндеттемелерді өтеудің дұрыстығы мен уақытылығын тексеру;
• дебиторлар мен кредиторлармен есеп айырысуды тексеру;
• ұзақ мерзімді активтердің аудиті;
• ақша мен басқа ағымдағы активтердің аудиті;
Үшінші кезеңде құзіретті мәліметтер мен фактілерді тексерудің мәні мен
объектілері жағдайы туралы тәуелсіз пікірді білдіру үшін жинау мен бағалау
іске асады. Бұл кезең бұрынғымен, яғни стратегияны, жоспарын және
бағдарламасын қайта қарау мен түзету қажеттілігі туындауы мүмкін.
Аудитордың назары қаржылық есеп көрсеткіштерінен гөрі, зерттелетін
фирма басшылығы негізгі алып жасаған тұжырымдамаға бағытталуы керек.
Қаржылық есептемені аудиторлық тексеру барысында бухгалтерлік балансты,
кірістер мен шығыстар, ақша қозғалысы, меншікті капиталдағы өзгерісі туралы
есептерді жасаудың дұрыстығы, есеп саясаты жайлы ақпарат пен түсіндірме
хаттың анықтығы белгіленеді.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz