Шетел психологиясы
Жоспар
Кіріспе
1.Бихевиоризм
2.Фрейдизм
3. Гештальт психологиясы
4. Жан Пиаженің генетикалық психологиясы
5. Шетел психологиясының қазіргі жағдайы және дамуының негізгі тенденциялары
Кіріспе
1.Бихевиоризм
2.Фрейдизм
3. Гештальт психологиясы
4. Жан Пиаженің генетикалық психологиясы
5. Шетел психологиясының қазіргі жағдайы және дамуының негізгі тенденциялары
Кіріспе
Ғылым білімнің сұранысының дамуына байланысты, XX ғасырдың басында сананың интроспективтік психологиясының дағдарысы байқалды. Интроспективтік психология практикалық өңдеуді қажет ететін мәселелерді шеше алмады. Қоғамның қарқынды дамуымен анықталатын тәжірибе сұраныстарын бұрынғы субъективтік әдістер қанағаттандыра алмады. Жаңа объективтік әдістерді жасау қажет болды.
Психология ғылымының көрнекті тарихшыларының бірі ─ М.Г.Ярошевский сана психологиясының дағдарысына, осыған дейін Францияда кең таралған невропатология мен психиатрия саласындағы зерттеулер нәтижелері себеп болды деп санайды. Бұл зерттеулер кейде адам психикасында санадан тыс құбылыстар болатынын көрсетті. Санадан тыс құбылыстар аумағы клиникалық және эксперименталдық талдауға түсті. Көлемді зерттеулерді Шарко(1825-1893) жасады. Оның басшылығымен атақты француз психологы Пьер Жане (1859-1937), психоанализ негізін салушы Зигмунд Фрейд(1856-1939) жұмыс істей басты. Атақты француз психологы Альфред Бине объективтік әдістерді жасай бастады. Ол балалар ақыл-ойының деңгейін анықтайтын тестілер жасады. Интроспективтік әдіс, балаларға ұсынылған тапсырмалар шешімінің нәтижелерін немесе өнімдерін объективтік талдаумен салыстырғанда, екінші кезекте болды.
Сонымен, XX ғасырдың басындағы психиканы эксперименталдық зерттеулер, психология ─ сана туралы ғылым ретінде анықталуы мүмкін емес деген тұжырымға әкелді.
Бұл кезеңдегі психологияның дамуына Ч.Дарвинның эволюциялық ілімі үлкен ықпал жасады.бұл ілім мынаны дәлелдеді: психикалық құбылыстарды қоршаған ортадан,тіршілік иесінің бейімделу әрекетінен бөлек қарастыру мүлдем мүмкін емес. Эволюциялық теория ықпалымен жануарлар психикасы мен балалар психикасын зерттеу жұмыстары жасала бастады. Бұл зерттеулер интроспекцияны қолдану мүмкіндігін ысырып тастады, адам психикасына генетикалық және салыстырмалы тұрғыдан қарауды бекітті. Осындай әр түрлі ықпалдардың бәрі психологияда жаңа психологиялық теориялар қатарының пайда болғанын көрсетті. Бұл теориялардың өкілдері сана психологиясын психиканың жаңа концепциясымен алмастыруға немесе толықтыруға тырысты.
Ғылым білімнің сұранысының дамуына байланысты, XX ғасырдың басында сананың интроспективтік психологиясының дағдарысы байқалды. Интроспективтік психология практикалық өңдеуді қажет ететін мәселелерді шеше алмады. Қоғамның қарқынды дамуымен анықталатын тәжірибе сұраныстарын бұрынғы субъективтік әдістер қанағаттандыра алмады. Жаңа объективтік әдістерді жасау қажет болды.
Психология ғылымының көрнекті тарихшыларының бірі ─ М.Г.Ярошевский сана психологиясының дағдарысына, осыған дейін Францияда кең таралған невропатология мен психиатрия саласындағы зерттеулер нәтижелері себеп болды деп санайды. Бұл зерттеулер кейде адам психикасында санадан тыс құбылыстар болатынын көрсетті. Санадан тыс құбылыстар аумағы клиникалық және эксперименталдық талдауға түсті. Көлемді зерттеулерді Шарко(1825-1893) жасады. Оның басшылығымен атақты француз психологы Пьер Жане (1859-1937), психоанализ негізін салушы Зигмунд Фрейд(1856-1939) жұмыс істей басты. Атақты француз психологы Альфред Бине объективтік әдістерді жасай бастады. Ол балалар ақыл-ойының деңгейін анықтайтын тестілер жасады. Интроспективтік әдіс, балаларға ұсынылған тапсырмалар шешімінің нәтижелерін немесе өнімдерін объективтік талдаумен салыстырғанда, екінші кезекте болды.
Сонымен, XX ғасырдың басындағы психиканы эксперименталдық зерттеулер, психология ─ сана туралы ғылым ретінде анықталуы мүмкін емес деген тұжырымға әкелді.
Бұл кезеңдегі психологияның дамуына Ч.Дарвинның эволюциялық ілімі үлкен ықпал жасады.бұл ілім мынаны дәлелдеді: психикалық құбылыстарды қоршаған ортадан,тіршілік иесінің бейімделу әрекетінен бөлек қарастыру мүлдем мүмкін емес. Эволюциялық теория ықпалымен жануарлар психикасы мен балалар психикасын зерттеу жұмыстары жасала бастады. Бұл зерттеулер интроспекцияны қолдану мүмкіндігін ысырып тастады, адам психикасына генетикалық және салыстырмалы тұрғыдан қарауды бекітті. Осындай әр түрлі ықпалдардың бәрі психологияда жаңа психологиялық теориялар қатарының пайда болғанын көрсетті. Бұл теориялардың өкілдері сана психологиясын психиканың жаңа концепциясымен алмастыруға немесе толықтыруға тырысты.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Роджерс К. К науке о личности/ История зарубежной психологии. М., 1986.
2. Шеховцова Л. Ф. Теоритеческие и практические аспекты психолгического консультирования. СПб., 1993.
3. Абрамова Г. С. Введение в практическую психологию. М., 1994.С. 124-134.
4. Ерментаева А. Р. Психологиялық консультация негіздері: Оқу құралы.- Өскемен: ШҚМУ Баспасы, 2002.
5. Намазбаева Ж. И. Психология. Алматы, 2005.
1. Роджерс К. К науке о личности/ История зарубежной психологии. М., 1986.
2. Шеховцова Л. Ф. Теоритеческие и практические аспекты психолгического консультирования. СПб., 1993.
3. Абрамова Г. С. Введение в практическую психологию. М., 1994.С. 124-134.
4. Ерментаева А. Р. Психологиялық консультация негіздері: Оқу құралы.- Өскемен: ШҚМУ Баспасы, 2002.
5. Намазбаева Ж. И. Психология. Алматы, 2005.
РЕФЕРАТ
Тақырыбы Шетел психологиясы
Жоспар
Кіріспе
1.Бихевиоризм
2.Фрейдизм
3. Гештальт психологиясы
4. Жан Пиаженің генетикалық психологиясы
5. Шетел психологиясының қазіргі жағдайы және дамуының
негізгі тенденциялары
Кіріспе
Ғылым білімнің сұранысының дамуына байланысты, XX ғасырдың басында
сананың интроспективтік психологиясының дағдарысы байқалды. Интроспективтік
психология практикалық өңдеуді қажет ететін мәселелерді шеше алмады.
Қоғамның қарқынды дамуымен анықталатын тәжірибе сұраныстарын бұрынғы
субъективтік әдістер қанағаттандыра алмады. Жаңа объективтік әдістерді
жасау қажет болды.
Психология ғылымының көрнекті тарихшыларының бірі ─ М.Г.Ярошевский
сана психологиясының дағдарысына, осыған дейін Францияда кең таралған
невропатология мен психиатрия саласындағы зерттеулер нәтижелері себеп болды
деп санайды. Бұл зерттеулер кейде адам психикасында санадан тыс құбылыстар
болатынын көрсетті. Санадан тыс құбылыстар аумағы клиникалық және
эксперименталдық талдауға түсті. Көлемді зерттеулерді Шарко(1825-1893)
жасады. Оның басшылығымен атақты француз психологы Пьер Жане (1859-1937),
психоанализ негізін салушы Зигмунд Фрейд(1856-1939) жұмыс істей басты.
Атақты француз психологы Альфред Бине объективтік әдістерді жасай бастады.
Ол балалар ақыл-ойының деңгейін анықтайтын тестілер жасады. Интроспективтік
әдіс, балаларға ұсынылған тапсырмалар шешімінің нәтижелерін немесе
өнімдерін объективтік талдаумен салыстырғанда, екінші кезекте болды.
Сонымен, XX ғасырдың басындағы психиканы эксперименталдық
зерттеулер, психология ─ сана туралы ғылым ретінде анықталуы мүмкін емес
деген тұжырымға әкелді.
Бұл кезеңдегі психологияның дамуына Ч.Дарвинның эволюциялық
ілімі үлкен ықпал жасады.бұл ілім мынаны дәлелдеді: психикалық құбылыстарды
қоршаған ортадан,тіршілік иесінің бейімделу әрекетінен бөлек қарастыру
мүлдем мүмкін емес. Эволюциялық теория ықпалымен жануарлар психикасы мен
балалар психикасын зерттеу жұмыстары жасала бастады. Бұл зерттеулер
интроспекцияны қолдану мүмкіндігін ысырып тастады, адам психикасына
генетикалық және салыстырмалы тұрғыдан қарауды бекітті. Осындай әр түрлі
ықпалдардың бәрі психологияда жаңа психологиялық теориялар қатарының пайда
болғанын көрсетті. Бұл теориялардың өкілдері сана психологиясын психиканың
жаңа концепциясымен алмастыруға немесе толықтыруға тырысты.
1. Бихевиоризм
Ғылым тарихы, XX ғасырдың басында, жоғарыда айтылған барлық
себептер салдарынан өз объектісі ретінде сананы емес, адамның мінез-құлқын
қарастыратын бағыттың пайда болғанын көрсетеді. Мінез-құлық психологиясы
АҚШ ерекше дамыды. Л.И. Анцыферова былай деп жазды: дәл осы жерде
интроспективтік әдіске негізделген психология, капитализмнің қарқынды
дамуы тудырған, мұндай дағдылық міндеттемелер алдында мүлдем жәрдемсіз
болып қалды, адамның дағдылық әрекетін қажетті жаққа қарай өзгерту және
қадағалаудың нақтылы мәселесін шешуге көмектесетін психология керек
болды.
Осының негізінде психологиядағы бихевиоризм бағытына сай келетін,
белгілі бір философиялық жүйе (прагматизм) жасалады.
Американдық психолог Дж.Уотсон (1873-1958) 1913 жылы
психологияны, сана психологиясының ұғымдары орын алмайтын, мінез-құлық
туралы ғылым түрінде көрсетті. Ол психологиядағы зерттеулердің тақырыбы мен
әдісі бұған дейін жаңсақ түсінілді деп айтып, психология ілімінің тақырыбы
ретінде ─ сананы емес, мінез-құлықты, ал субъективтік әдістің
(интроспекцияның) орнына ─ объективтік әдісті пайдалануды қажет деп
жариялады. Батыс психологтары мұны бихевиористік революцияның басталуы
деп бағалады. Бихевиоризм ─ бұл прагматикалық бағыт және ол тез дамушы
капиталистік экономикалық сұраныстарының салдарынан пайда болды.
Бихевиористер мақсаты ─ психологияны мінез-құлықты басқаратын және оны
болжайтын ғылым саласына айналдыру.
Дж.Уотсон адам мінез-құлқында туа біткен ештеңе жоқ және оның кез
келген көрінісі ─ сырттан ынталандырудың өнімі деп айтты. Ол мінез-құлық
ұғымына бір жақты ғана мағына берді. Ол ағзаның ортаға қатынасын ынта-
реакция формуласымен анықтады. Осылайша бихевиористер психологиялық
ғылымды психикасыз психологияға айналдырды.
Дж.Уотсонның 1925 жылы шыққан Бихевиоризм кітабының мағынасы
мынандай еді: сыртқы тітіркендіргіштерге әсер ете отырып, кез келген
мінез-құлқы бар адамды жасап шығуға болады. Адамның өзіндік және туа
біткен сенімдері ғана емес, оның қатынастары мен көзқарастары да теріске
шығарылды. Бихевиоризмнің бұл бағдарламасы адамның ешқандай ерекшеліктерін
ескермегендіктен антигуманды болды.
Алайда, 30-шы жылдары бихевиоризм идеялары шайқала бастады.
Америкада кезекті экономикалық дағдарыс басталды, жұмыссыздық, қайыршылық
пайда болды. Әлеуметтік ортаны және оған адамның қатынасын ескеру керек
болды: оның сыртқы реакциясын ғана емес, оның мотивтерін, көңіл-күйін,
көзқарастарын. Атақты американдық психолог Роберт Вудвортс (1869-1962)
былай деп жазды: Біз көп жағдайда адамның аяқтарын, қолдарын және
вокальдық мүшелерін ─ олардың тілектерін басқару арқылы ғана басқара
аламыз. Ол мотивация туралы ілімді жасай отырып, бихевиоризм ұсынған
ынта-реакция схемасын ығыстырып, оған аралық бөлімді ─ ағза және оның
бағыттарын енгізді. Осылайша қатаң бихевиоризм шайқалып, мінез-құлық
психологиясын қайта құру басталды. Оны Эдвард Толмен және Кларк Халл
басқарды, ал жаңа бағыт необихевиоризм деген атауға ие болды. Олар
психологиядан дәстүрлі ұғымдарды ─ бейне, мотив және т.б. шығарып тастауға
болмайды деп санап, олар реакция мен ынтаныңарасында болады деп болжады.
Осы мақсатпен олар уақытша-айнымалылар ұғымын енгізді. Бұл ұғым ретінде,
тікелей ынталандырулар мен жауапты мінез-құлық арасында болатын, танымдық
және себептік факторлар жиынтығы деп түсінілді. Бірақ мұның бәрі адамның
үйренуінің психологиялық механизмдерін түсіндіре алмады.
Сонымен бихевиоризм психологияны ағзаның міне-құлқы туралы табиғи
ғылымға айналдырғысы келді. Бірақ ағза оның схемаларынан ешқандай орын
алмады. Бихевиоризм мен необихевиоризмнің барлық нұсқаларының басты
қателігі ─ олардың әдістемелік негізі ─ өмір лабиринтіндегі адам мінез-
құлқының детерминаторына теңестіретін, адамның механистикалық философиясы
және позитивизм. Бұл екі әдістемелік көзқарастардың тұрақсыз болғанын осы
нәтижелер көрсетіп отыр.
2.Фрейдизм
Австриялық невропатолог, психиатр және психолог Зигмунд Фрейдтің
ілімінен басқа, ешқандай психологиялық ілім баға беруде келіспеушіліктер
туғызған жоқ. Фрейдизм адамның жаңа бейнесін, жаңа дүниетанымды жасауға
тырысты.
Психиатрлар мен невропатологтардың көптеген бақылаулары адам ─ XIX
ғасырдағы психология бейнелегендей, интеллектуалдандырылған тіршілік иесі
емес екенін көрсетті. Олардың бақылаулары, адамның психикалық өмірі
аффектілер мен эмоцияларға, қызығушылықтар мен құмарлықтарға, бір-біріне
қарама-қайшы, кейде адамның қабылдауы мен ойлауын басқаша көрсететін,
ұмтылыстар мен тілектерге толы екенін көрсетті. Адам көп жағдайда өз
қылықтарының себептерін, мотивтерін білмейді және өзінің бойындағы кейбір
ілімдерді, естеліктерді жоққа шығарады, бірақ оларды гипноз әсерінде
көрсете алады. Осы бақылаулар психоаналитикалық фрейдистік теорияны
жасаудың көзі болды.
З.Фрейд өөзінің ғылымдағы жолын физиологиялық институтта бастады,
сондықтан ағзаға энергетикалық шама ретінде қарау оның санасына терең
бойлады: ағза мінез-құлықтың қозғалыс күшін ерекше энергия түрінде
білдіреді. З.Фрейд невропатолог-дәрігер болды. Оның пациенттері психикалық-
жүйке ауруларына шалдыққандар еді. Бірақ олардың жүйке жүйесінің
құрылысынан аурудың себебін түсіну болмады. Ол өз тәжірибесінде, анатомо-
физиологиялық ұғымдар түсіндірмейтін, айғақтарды жиі кездестірді. З.Фрейд
алдында мынандай дилемма болды: мотивация механизмдерін анатомо-
физиологиялық схема тұрғысынан қарау керек пе, әлде белгілі бір
психиолгиялық айғақтарға жүгіну керек пе ?
З.Фрейд дәстүрлі психологияға қарсы шықты. Бұрынғы түсініктеме
схемаларын ығыстырып, жаңаларын ұсынды. Ол өзінің емдеу тәжірибесінде
ерікті ассоциациялар әдісін кең қолданды. Әрбір ассоциация қандайда бір
себептің салдарынан басталады деп санады. Ассоциация арқылы ол өзінің
пациенттерінің ойын білуге тырысты.
З.Фрейд ұғымдарының өзегі болып метаморфозалар идеясы қалыптасты.
З.Фрейдтің сәбидің жыныстық дамуы және эдипов комплексінің теориясы
баламалар мен талқылауларға негізделіп жасалған, сондықтан да ғылымды
емес, мифологияны білдіреді.
З.Фрейд тұлға туралы психологиялық ілімге маңызды ықпал еткен,
басқа модельді ұсынды. Онда тұлға 3 компоненттен тұрады және олар
терминдермен белгіленеді деп тұжырымдалған:
- ИД (ол), ЭГО(мен) және СУПЕР-ЭГО( менен жоғары).
- ИД ─ инстинктерді тасымалдаушы: ол санадан тыс және иррационалды бола
тұрып, рахаттану ұстанымына бағынады.
-ЭГО ─ шынайылық ұстанымына бағынады, сыртқы әлемнің ерекшеліктерін, оның
қасиеттері мен қатынастарын ескереді.
- СУПЕР-ЭГО ─ рухани стандарттарды тасымалдаушы. Бұл сыншы және цензор
рөлін атқаратын тұлға бөлігі.
Егер ЭГО ИД-қа тиімді, ал СУПЕР-ЭГО-ға қарсы әрекет
жасаса немесе шешім қабылдаса, ол өзін кінәлі сезініп, ұялып, өзін-өзі
жазалайды.
ЭГО-ға қоятын әр түрлі инстанциялардың–ИД және СУПЕР-ЭГО ─ талаптары
ұқсамайтындықтан, ол үнемі келіспеушілікте болады. Мұндай жағдай төзгісіз
күштеу тудырады.
Бұл күштеуден ЭГО арнайы қорғаныс механизмдері─ ығыстыру,
сублимация және т.б. арқылы құтылады.
Ығыстыру дегеніміз ─ тұлға қабылдамайтын, белсенді құбылыстарды жою.
Сублимация ─ тиым салынған жыныстық қуаттың басқа әрекет түрінде
шығу механизмі.
Психоанализдің негізгі дәрежесі болып мотив дәрежесі саналады.
Психоанализ адамның мінез-құлқының серіппелері мен қуат қоры туралы
адамның өзі жайлы ұғымдарынан көбірек айтуға тырысты. Бірақ З.Фрейд
мотивацияны санаға қарсы қойды.З.Фрейдтегі психикалық қуаттылық
биологиялықты алмастырды және қоғамдық дамудың басты қозғаушы күшінің
рөлін атқарды. Ағза да, қоғам да пішінделетін материал түрінде
қарастырылды.
З. Фрейд жеке тұлғаның дамуының әр түрлі міндеттерін жүзеге
асыратын кезеңдерін бөліп және анықтай отырып жеке тұлғаның даму теориясын
тұжырымдады, және даму дағдарыстарын сипаттады; психолог бұл дағдарыстардың
мазмұнымен жұмыс жасай отырып адамға интенционалдылыққа жетуге көмектеседі.
Эмоционалды және мінез-құлықты стереотиптерді тану үшін жеке
тұлғаның қорғаныс механизмдерін оқи отырып жүзеге асыруға болады.
Пситхоаналитикалық консультация клиент мәселесінің бастауын тануын ортаға
қояды. Инсайт, саналы түрде түсіну тұлғалық өзгерістердің басталуына жиі
жеткілікті болады.
Тұлғалық қақтығысты З. Фрейд Ол (Оно), Мен (Я), және Жоғары-Мен
(Сверх-Я). Қазіргі теориялар модификациясында психолог міндеті Мен
көмегімен белгілі қарсылықсыз Ол мен Жоғары-Мен арасында қатынасты адам
табуы керек. Ол – санадан тыс облысы. Жоғары-Мен - әлеуметтену үрдісінде
алған тұлға қасиеттері. Мен – Жоғары-Мен мен Олардың арасындағы сілтеуші.
Әлді Мен Ол мен Жоғары-Мен арасындағы қатынасты жасаушы –
интенционалдылыққа жетудің маңызды шарты.
Мен-нің негізгі міндеті адамға әсер ететін сыртқы (әлеуметтік)
күштер мен ішкі (санасыз) арасындағы балансты сақтау болып табылса, онда
психолог үнемі тұлғаның өзін қорғайтын механизмдерімен жұмыс жасайды.
Психодинамикалық теорияларда көптеген қорғану механизмдері сексуалдылықты
тежеу үшін деп саналады.
3. Гештальт психологиясы
Ұзақ уақыт бойы жас экспериментальдық психологияның зерттеу
объектісі болып ─ түйсік саналды. Осы уақытта психикалық өмірдің бейнелік
аспектісі психологиялық лабороторияларда ашылмай, керісінше, жоғала
бастады. Оны идеалистік философия үстем етуші кезде қалыптасқан
гештальпсихологиясы жүзеге асыруға тырысты.
Неміс сөзі гешталь ─ пішін, құрылым, біртұтас
конфигурация дегенді білдіреді. Гештальтизмнің пайда болуы кезінде
біртұтастық және бөлшектік проблемалары өзекті болды. Барлық жағдайда
психикалық өмірді біртұтас, іштей байланысқан түрінде қарастыруды ұсынды.
Болашақ гештальтистер екі лабораторияда тәрбиеленді: К.Штумпфтың
(Берлинде) және профессоры Э.Гуссерль болған Геттинген университетіндегі
Г.Мюллердің, Э.Гуссерль психологияны емес логиканы өзгертуге тырысты. Ол
логиканы танымның заңдары мен негізгі фомендерін ашуды мақсат ететін,
фонемонологияға айналдыру керек деп есептеді. Ол фоменология адам
тіршілігіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы Шетел психологиясы
Жоспар
Кіріспе
1.Бихевиоризм
2.Фрейдизм
3. Гештальт психологиясы
4. Жан Пиаженің генетикалық психологиясы
5. Шетел психологиясының қазіргі жағдайы және дамуының
негізгі тенденциялары
Кіріспе
Ғылым білімнің сұранысының дамуына байланысты, XX ғасырдың басында
сананың интроспективтік психологиясының дағдарысы байқалды. Интроспективтік
психология практикалық өңдеуді қажет ететін мәселелерді шеше алмады.
Қоғамның қарқынды дамуымен анықталатын тәжірибе сұраныстарын бұрынғы
субъективтік әдістер қанағаттандыра алмады. Жаңа объективтік әдістерді
жасау қажет болды.
Психология ғылымының көрнекті тарихшыларының бірі ─ М.Г.Ярошевский
сана психологиясының дағдарысына, осыған дейін Францияда кең таралған
невропатология мен психиатрия саласындағы зерттеулер нәтижелері себеп болды
деп санайды. Бұл зерттеулер кейде адам психикасында санадан тыс құбылыстар
болатынын көрсетті. Санадан тыс құбылыстар аумағы клиникалық және
эксперименталдық талдауға түсті. Көлемді зерттеулерді Шарко(1825-1893)
жасады. Оның басшылығымен атақты француз психологы Пьер Жане (1859-1937),
психоанализ негізін салушы Зигмунд Фрейд(1856-1939) жұмыс істей басты.
Атақты француз психологы Альфред Бине объективтік әдістерді жасай бастады.
Ол балалар ақыл-ойының деңгейін анықтайтын тестілер жасады. Интроспективтік
әдіс, балаларға ұсынылған тапсырмалар шешімінің нәтижелерін немесе
өнімдерін объективтік талдаумен салыстырғанда, екінші кезекте болды.
Сонымен, XX ғасырдың басындағы психиканы эксперименталдық
зерттеулер, психология ─ сана туралы ғылым ретінде анықталуы мүмкін емес
деген тұжырымға әкелді.
Бұл кезеңдегі психологияның дамуына Ч.Дарвинның эволюциялық
ілімі үлкен ықпал жасады.бұл ілім мынаны дәлелдеді: психикалық құбылыстарды
қоршаған ортадан,тіршілік иесінің бейімделу әрекетінен бөлек қарастыру
мүлдем мүмкін емес. Эволюциялық теория ықпалымен жануарлар психикасы мен
балалар психикасын зерттеу жұмыстары жасала бастады. Бұл зерттеулер
интроспекцияны қолдану мүмкіндігін ысырып тастады, адам психикасына
генетикалық және салыстырмалы тұрғыдан қарауды бекітті. Осындай әр түрлі
ықпалдардың бәрі психологияда жаңа психологиялық теориялар қатарының пайда
болғанын көрсетті. Бұл теориялардың өкілдері сана психологиясын психиканың
жаңа концепциясымен алмастыруға немесе толықтыруға тырысты.
1. Бихевиоризм
Ғылым тарихы, XX ғасырдың басында, жоғарыда айтылған барлық
себептер салдарынан өз объектісі ретінде сананы емес, адамның мінез-құлқын
қарастыратын бағыттың пайда болғанын көрсетеді. Мінез-құлық психологиясы
АҚШ ерекше дамыды. Л.И. Анцыферова былай деп жазды: дәл осы жерде
интроспективтік әдіске негізделген психология, капитализмнің қарқынды
дамуы тудырған, мұндай дағдылық міндеттемелер алдында мүлдем жәрдемсіз
болып қалды, адамның дағдылық әрекетін қажетті жаққа қарай өзгерту және
қадағалаудың нақтылы мәселесін шешуге көмектесетін психология керек
болды.
Осының негізінде психологиядағы бихевиоризм бағытына сай келетін,
белгілі бір философиялық жүйе (прагматизм) жасалады.
Американдық психолог Дж.Уотсон (1873-1958) 1913 жылы
психологияны, сана психологиясының ұғымдары орын алмайтын, мінез-құлық
туралы ғылым түрінде көрсетті. Ол психологиядағы зерттеулердің тақырыбы мен
әдісі бұған дейін жаңсақ түсінілді деп айтып, психология ілімінің тақырыбы
ретінде ─ сананы емес, мінез-құлықты, ал субъективтік әдістің
(интроспекцияның) орнына ─ объективтік әдісті пайдалануды қажет деп
жариялады. Батыс психологтары мұны бихевиористік революцияның басталуы
деп бағалады. Бихевиоризм ─ бұл прагматикалық бағыт және ол тез дамушы
капиталистік экономикалық сұраныстарының салдарынан пайда болды.
Бихевиористер мақсаты ─ психологияны мінез-құлықты басқаратын және оны
болжайтын ғылым саласына айналдыру.
Дж.Уотсон адам мінез-құлқында туа біткен ештеңе жоқ және оның кез
келген көрінісі ─ сырттан ынталандырудың өнімі деп айтты. Ол мінез-құлық
ұғымына бір жақты ғана мағына берді. Ол ағзаның ортаға қатынасын ынта-
реакция формуласымен анықтады. Осылайша бихевиористер психологиялық
ғылымды психикасыз психологияға айналдырды.
Дж.Уотсонның 1925 жылы шыққан Бихевиоризм кітабының мағынасы
мынандай еді: сыртқы тітіркендіргіштерге әсер ете отырып, кез келген
мінез-құлқы бар адамды жасап шығуға болады. Адамның өзіндік және туа
біткен сенімдері ғана емес, оның қатынастары мен көзқарастары да теріске
шығарылды. Бихевиоризмнің бұл бағдарламасы адамның ешқандай ерекшеліктерін
ескермегендіктен антигуманды болды.
Алайда, 30-шы жылдары бихевиоризм идеялары шайқала бастады.
Америкада кезекті экономикалық дағдарыс басталды, жұмыссыздық, қайыршылық
пайда болды. Әлеуметтік ортаны және оған адамның қатынасын ескеру керек
болды: оның сыртқы реакциясын ғана емес, оның мотивтерін, көңіл-күйін,
көзқарастарын. Атақты американдық психолог Роберт Вудвортс (1869-1962)
былай деп жазды: Біз көп жағдайда адамның аяқтарын, қолдарын және
вокальдық мүшелерін ─ олардың тілектерін басқару арқылы ғана басқара
аламыз. Ол мотивация туралы ілімді жасай отырып, бихевиоризм ұсынған
ынта-реакция схемасын ығыстырып, оған аралық бөлімді ─ ағза және оның
бағыттарын енгізді. Осылайша қатаң бихевиоризм шайқалып, мінез-құлық
психологиясын қайта құру басталды. Оны Эдвард Толмен және Кларк Халл
басқарды, ал жаңа бағыт необихевиоризм деген атауға ие болды. Олар
психологиядан дәстүрлі ұғымдарды ─ бейне, мотив және т.б. шығарып тастауға
болмайды деп санап, олар реакция мен ынтаныңарасында болады деп болжады.
Осы мақсатпен олар уақытша-айнымалылар ұғымын енгізді. Бұл ұғым ретінде,
тікелей ынталандырулар мен жауапты мінез-құлық арасында болатын, танымдық
және себептік факторлар жиынтығы деп түсінілді. Бірақ мұның бәрі адамның
үйренуінің психологиялық механизмдерін түсіндіре алмады.
Сонымен бихевиоризм психологияны ағзаның міне-құлқы туралы табиғи
ғылымға айналдырғысы келді. Бірақ ағза оның схемаларынан ешқандай орын
алмады. Бихевиоризм мен необихевиоризмнің барлық нұсқаларының басты
қателігі ─ олардың әдістемелік негізі ─ өмір лабиринтіндегі адам мінез-
құлқының детерминаторына теңестіретін, адамның механистикалық философиясы
және позитивизм. Бұл екі әдістемелік көзқарастардың тұрақсыз болғанын осы
нәтижелер көрсетіп отыр.
2.Фрейдизм
Австриялық невропатолог, психиатр және психолог Зигмунд Фрейдтің
ілімінен басқа, ешқандай психологиялық ілім баға беруде келіспеушіліктер
туғызған жоқ. Фрейдизм адамның жаңа бейнесін, жаңа дүниетанымды жасауға
тырысты.
Психиатрлар мен невропатологтардың көптеген бақылаулары адам ─ XIX
ғасырдағы психология бейнелегендей, интеллектуалдандырылған тіршілік иесі
емес екенін көрсетті. Олардың бақылаулары, адамның психикалық өмірі
аффектілер мен эмоцияларға, қызығушылықтар мен құмарлықтарға, бір-біріне
қарама-қайшы, кейде адамның қабылдауы мен ойлауын басқаша көрсететін,
ұмтылыстар мен тілектерге толы екенін көрсетті. Адам көп жағдайда өз
қылықтарының себептерін, мотивтерін білмейді және өзінің бойындағы кейбір
ілімдерді, естеліктерді жоққа шығарады, бірақ оларды гипноз әсерінде
көрсете алады. Осы бақылаулар психоаналитикалық фрейдистік теорияны
жасаудың көзі болды.
З.Фрейд өөзінің ғылымдағы жолын физиологиялық институтта бастады,
сондықтан ағзаға энергетикалық шама ретінде қарау оның санасына терең
бойлады: ағза мінез-құлықтың қозғалыс күшін ерекше энергия түрінде
білдіреді. З.Фрейд невропатолог-дәрігер болды. Оның пациенттері психикалық-
жүйке ауруларына шалдыққандар еді. Бірақ олардың жүйке жүйесінің
құрылысынан аурудың себебін түсіну болмады. Ол өз тәжірибесінде, анатомо-
физиологиялық ұғымдар түсіндірмейтін, айғақтарды жиі кездестірді. З.Фрейд
алдында мынандай дилемма болды: мотивация механизмдерін анатомо-
физиологиялық схема тұрғысынан қарау керек пе, әлде белгілі бір
психиолгиялық айғақтарға жүгіну керек пе ?
З.Фрейд дәстүрлі психологияға қарсы шықты. Бұрынғы түсініктеме
схемаларын ығыстырып, жаңаларын ұсынды. Ол өзінің емдеу тәжірибесінде
ерікті ассоциациялар әдісін кең қолданды. Әрбір ассоциация қандайда бір
себептің салдарынан басталады деп санады. Ассоциация арқылы ол өзінің
пациенттерінің ойын білуге тырысты.
З.Фрейд ұғымдарының өзегі болып метаморфозалар идеясы қалыптасты.
З.Фрейдтің сәбидің жыныстық дамуы және эдипов комплексінің теориясы
баламалар мен талқылауларға негізделіп жасалған, сондықтан да ғылымды
емес, мифологияны білдіреді.
З.Фрейд тұлға туралы психологиялық ілімге маңызды ықпал еткен,
басқа модельді ұсынды. Онда тұлға 3 компоненттен тұрады және олар
терминдермен белгіленеді деп тұжырымдалған:
- ИД (ол), ЭГО(мен) және СУПЕР-ЭГО( менен жоғары).
- ИД ─ инстинктерді тасымалдаушы: ол санадан тыс және иррационалды бола
тұрып, рахаттану ұстанымына бағынады.
-ЭГО ─ шынайылық ұстанымына бағынады, сыртқы әлемнің ерекшеліктерін, оның
қасиеттері мен қатынастарын ескереді.
- СУПЕР-ЭГО ─ рухани стандарттарды тасымалдаушы. Бұл сыншы және цензор
рөлін атқаратын тұлға бөлігі.
Егер ЭГО ИД-қа тиімді, ал СУПЕР-ЭГО-ға қарсы әрекет
жасаса немесе шешім қабылдаса, ол өзін кінәлі сезініп, ұялып, өзін-өзі
жазалайды.
ЭГО-ға қоятын әр түрлі инстанциялардың–ИД және СУПЕР-ЭГО ─ талаптары
ұқсамайтындықтан, ол үнемі келіспеушілікте болады. Мұндай жағдай төзгісіз
күштеу тудырады.
Бұл күштеуден ЭГО арнайы қорғаныс механизмдері─ ығыстыру,
сублимация және т.б. арқылы құтылады.
Ығыстыру дегеніміз ─ тұлға қабылдамайтын, белсенді құбылыстарды жою.
Сублимация ─ тиым салынған жыныстық қуаттың басқа әрекет түрінде
шығу механизмі.
Психоанализдің негізгі дәрежесі болып мотив дәрежесі саналады.
Психоанализ адамның мінез-құлқының серіппелері мен қуат қоры туралы
адамның өзі жайлы ұғымдарынан көбірек айтуға тырысты. Бірақ З.Фрейд
мотивацияны санаға қарсы қойды.З.Фрейдтегі психикалық қуаттылық
биологиялықты алмастырды және қоғамдық дамудың басты қозғаушы күшінің
рөлін атқарды. Ағза да, қоғам да пішінделетін материал түрінде
қарастырылды.
З. Фрейд жеке тұлғаның дамуының әр түрлі міндеттерін жүзеге
асыратын кезеңдерін бөліп және анықтай отырып жеке тұлғаның даму теориясын
тұжырымдады, және даму дағдарыстарын сипаттады; психолог бұл дағдарыстардың
мазмұнымен жұмыс жасай отырып адамға интенционалдылыққа жетуге көмектеседі.
Эмоционалды және мінез-құлықты стереотиптерді тану үшін жеке
тұлғаның қорғаныс механизмдерін оқи отырып жүзеге асыруға болады.
Пситхоаналитикалық консультация клиент мәселесінің бастауын тануын ортаға
қояды. Инсайт, саналы түрде түсіну тұлғалық өзгерістердің басталуына жиі
жеткілікті болады.
Тұлғалық қақтығысты З. Фрейд Ол (Оно), Мен (Я), және Жоғары-Мен
(Сверх-Я). Қазіргі теориялар модификациясында психолог міндеті Мен
көмегімен белгілі қарсылықсыз Ол мен Жоғары-Мен арасында қатынасты адам
табуы керек. Ол – санадан тыс облысы. Жоғары-Мен - әлеуметтену үрдісінде
алған тұлға қасиеттері. Мен – Жоғары-Мен мен Олардың арасындағы сілтеуші.
Әлді Мен Ол мен Жоғары-Мен арасындағы қатынасты жасаушы –
интенционалдылыққа жетудің маңызды шарты.
Мен-нің негізгі міндеті адамға әсер ететін сыртқы (әлеуметтік)
күштер мен ішкі (санасыз) арасындағы балансты сақтау болып табылса, онда
психолог үнемі тұлғаның өзін қорғайтын механизмдерімен жұмыс жасайды.
Психодинамикалық теорияларда көптеген қорғану механизмдері сексуалдылықты
тежеу үшін деп саналады.
3. Гештальт психологиясы
Ұзақ уақыт бойы жас экспериментальдық психологияның зерттеу
объектісі болып ─ түйсік саналды. Осы уақытта психикалық өмірдің бейнелік
аспектісі психологиялық лабороторияларда ашылмай, керісінше, жоғала
бастады. Оны идеалистік философия үстем етуші кезде қалыптасқан
гештальпсихологиясы жүзеге асыруға тырысты.
Неміс сөзі гешталь ─ пішін, құрылым, біртұтас
конфигурация дегенді білдіреді. Гештальтизмнің пайда болуы кезінде
біртұтастық және бөлшектік проблемалары өзекті болды. Барлық жағдайда
психикалық өмірді біртұтас, іштей байланысқан түрінде қарастыруды ұсынды.
Болашақ гештальтистер екі лабораторияда тәрбиеленді: К.Штумпфтың
(Берлинде) және профессоры Э.Гуссерль болған Геттинген университетіндегі
Г.Мюллердің, Э.Гуссерль психологияны емес логиканы өзгертуге тырысты. Ол
логиканы танымның заңдары мен негізгі фомендерін ашуды мақсат ететін,
фонемонологияға айналдыру керек деп есептеді. Ол фоменология адам
тіршілігіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz